Tíminn - 16.11.1955, Page 4

4
TÍMINN, miðvikudagínn 16- nóvember 1955.
261. blað,
Þorsteinn. Sigurðsson:
Feitar kýr og menningarmál
Hinn 17. okt. s. 1. talaði
skrifstofustióri útvarpsráðs,
hr. Helgi Hjörvar, Um daginn
og veginn í útvarpinu. Seinni
hluti þessa erindis, sem nú
•hefir þirzt í Tímanum, f.iall-
aði aðallega um vissa þætti
í menningu okkar Árnesinga,
og var þó ræða hans fyrst og
fremst bundin við þriá
hreppa hér í Árnesþingi.
Skrafdrýgst varð skrifstofu
stjóranum um réttaskemmt-
un, sem haldin var í emni af
þessum sveitum. Sjálfsagt fer
lýsing hans af þessari gleði-
samkomu nærri sanni, en þó
ætla ég að hér sannist hið
fornkveðna. að sjaldan er
nema hálfsögð sagan, þegar
einn segir frá, jafnvel þó að
stuðzt sé við lögregluskýrslu.
Nú skal það játað, að ekki
stendur það næst mér að
fylla út í frásögn skrifstofu-
stjórans, því að ekki gerðust
þessi ósköp í minni sveit.
Samt vil ég benda á það, að
óviðkunnanlegt er að segja
þannig frá, að engu er líkara
en að forráðamenn þessarar
samkomu hafi tekið hús á
skólanum og gert það að
ræningjabæli. í>að sanna í
málinu er, að þetta er hinn
löglegi samkomustaður sveit-
arinnar, þingstaður hrepps-
ins, aðsetur ungmennafélags
ins og annarra félagasam-
taka sveitarinnar. Samkomu
salurinn var byggður sameig-
inlega af sveitaríélaginu og
ríkinu og skyldi notaður af
barnaskólanum sem leikfimi-
salur. Þetta mun hafa verið
með fullu samþykki og vilja
fræðslumálastjórnarinnar. Á
þessum árum var það mikil
tízka, að sameina í eina bygg
ingu heimavistarskóla og sam
komuhús, og fór þar saman
vilji forráðamanna viðkom-
andi sveitarfélaga og beirra,
er réðu fræðslumálum þjóð-
ar vorrar. Við, sem vorum á
móti þessari skipan og bárum
hærra hlut heima fyr'r vor-
um álitnir af ýmsum óforsjál
lr menn og óhagsýn:r sem
ekki skildum tímanna tákn.
Remslan hefir sýnt, að þetta
fyrívkomulag er ekki heppi-
legfc. Jafnvel, þó að skemmt-
anir fari fram á hinn bezt.a
hátt, sem venja er í sveitum,
valda tiðar samkomur á skóla
setri, ofmiklum truflunum og
énæði. Að því er nú stefnt,
samkvæmt fenginni reynslu,
að fjarlægja samkomuhús frá
heimavistarskólum af því. að
þessar stofnanir eiga ekki
samstöðu, þó að skemmtana-
menning sé í bezta lagi. Það
er fullvíst, að hinu mikla fé,
sem féll í hlut sveitarinnar
á hinni miklu réttarsam-
kundu og sem Helgi Hjörvar
sér ofsjónum yfir, mun vel
varið og til menningarfram-
kvæmda, sennúega til þess
að byggja stórt og veglegt fé-
lagsheimili, svo að barnaskól
inn búii í friði að sínu hús-
næði og minni þröng verði á
skemmtunum í þessari fögru
og ágætu sveit, þótt fjölsótt-
ar verði.
Um þessa hneykslanlegu
réttaskemmtun vil ég enn
segja þetta. Ástæðulaust er
að varpa menningarlegum
skugga á þessa sveit eða aðr-
ar, þó að mikill mannfjöldi'
steðji að samkomu og meiri
en húsrúm er fyrir. Enginn
sem boðar til skemmtunar,
veit fyrírfram hve margir
muni koma, og á einskis
manns færi er að hamla fólki
frá að sækja auglýsta
skemmtun. Varla hefir þarna
verið meira en fimmti hluti
Ssamkomugesta innansveitar-
ífólks, og hefði það verið ein-
rátt, ásamt einhverju nær-
sveitarfólki, myndi skemmt-
unin hafa farið svo vel fram,
að Helgi Hjörvar hefði ekki
séð ástæðu W að offra rit-
snilld sinni fyrir hana. Hætt
er við, að æðimikill hluti sam
komugesta hafi komið frá
miðstöð menningarinnar,
sjálfum höfuðstaðnum, nokk
ur hluti frá þeim stað, sem
haldið er uppi vörnum gegn
hinni sterku, köldu járn-
hönd austursins, og ýmsir
fleiri frá þeim stöðum, sem
sveitamenning ræður ekki
ríkjum. Ofdrykkju mæli ég
ekki bót. Hún er menningar-
legt böl. Og mörgum finnst,
að köld. séu ráð landsfeðr-
anna, þó að óumflýjanleg
séu talin, að selja landsins
börnum áfengi fyrir svim-
andi háar upphæðir til þess,
að ekki verði greiðsluþrot í
þjóðarkassanum. Til þessarar
uppsprettu má rekja orsakir
til myndanna af tómu flösk-
unum, sem Hjörvar skreytir
erindi sitt með í Tímanum 5.
þ. m. Mikils væri um vert, ef
vitrir menn, og vel hugsandi,
gætu ráðið fram úr þessu
vandamáli á farsælan hátt
og ólíkt þjóðhollara, en þó
að brugðið sé brandi að góðri
sveit og jafnvel heilu héraði,
þó að miður vel takist til um
ema réttaskemmtun.
En víðar er nú feill á stykk
inu í erindi skrifstofustjór-
ans, því að tveir aðrir hrepp-
a í Árnesþingi fá sinn
skammt. Þar segir frá því,
samkvæmt heimildum blaðs-
ins Suðurland, að tveir heima
vistarskólar í einhverjum rík
ustu og beztu héruðum á Suð
urlandi séu nú kennaralausir
og forstöðlausir, tveir skóla-
stjórar þar hafi loksins hrak-
ist burt nauðugir vegna ills
aðbúnaðar, húsleysis og
þrengsla. Síðan kemur lýs-
ing á þvi hvernig bændabýl-
in séu endurreist, „fagurlega
hýst og stórhýst," bæði yfir
fólk og fénað, jafnvel stein-
steyptar réttúr þjóti þar upp,
sem beri „fagran vott um vel
líðan og nýjá menningu". En
þessi nýja menning er held-
ur gloppótt. Og taki nú allur
landsins lýður eftir: „En þó
reynast þarna vera tvö fögur
og rík sveitarfélög, sem hafa
engin ráð með að byggja á
sínar spýtur í bráð eina ein-
ustu íbúð handa kennara
barnanna sinna, og það upp
á vísa borgun frá Eysteini.
Nei. Heldur tefla slíkir mekt-
armenn á tvær hættur um
það, að geta engan mann
fengið í þá vistarveru, sem
aðrir eru nýflúnir úr. Þessi
sveitaríélög reynast ekki eitt,
heldur tvö, í mesta uppgangs
héraði landsins." Já, mikið
er menningarleysið. En sagan
er varla nema hálfsögð,
Helgi Hjörvar.
Nú byrja ég á því, að svipta
hulunni af þessum tveimur
sveitarfélögum, svo að ókunn
ugir viti hverjir syndararnir
eru. Hér er um að ræða Bisk-
upstungna- og Hrunamanna
hrepp.
Víst eru þetta fagrar sveit
ir og rikar. Þar eru „feitar
kýr og kaígresi.“ eins og í
sveitinni, þar sem vonda
skemmtunin var haldin, fal-
legar kindur, mjög mikil
ræktun, margs konar búvél-
ar á hverjum bæ og bílar ekki
fáir. Það bezta er þó, að býl-
um fjölgar til stórra muna,
svo að nú eru um 80 bændur
í hvorri sveit og fólkinu
fjölgar. Og þó byggjum við
ekki yfir kennara barnanna
okkar. Vei, þeim, sem hneyksl
unum veldur.
En nú kemur það, sem vant
ar í sögn skrifstofustjórans,
og það er kannske vorkunn-
armál, þó að hann kunni
ekki þá sögu. Ég ætla, að
þessi skólasaga, sé í höfuð-
dráttum mjög lík í báðum
þessum hreppum, en Hruna-
menn eru menn til að svara
fyrir sig.
Það mætti kannske verða
okkur Biskupstungnamönn-
um til réttlætingar á degi
dómsins, að við brutum þó
ísinn, og byggðum fyrstir
manna heimavistarbarna-
skóla í sveit, steinsteyptan og
að öllu leyti eftir forsögn
lærðra manna. Þetta gerð-
um við á því herrans ári 1927.
Þessi skóli kostaði með vatns
aflsrafstöð um 60 þús. kr.,
sem þótti mikið fé í þá daga.
Bíkissjóður borgaði smátt og
smátt sinn hlut, helming
kostnaðar, eins og illa stæð-
ur bóndi, sem vill þó standa
í skilum. Þessi skólabygging
þótti svo merkileg nýung og
mikið framfaraspor, að henn
or er getið, ásamt mynd, í
bók, sem heitir Verkin tala
og sem þótti umtalsverð á
sinni tíð. í þessu sambandi
má ekki setja undir mæhker,
ljós þeirra Gnúpverja og
Grímsnesinga, en þeir höfðu
áður en þetta gerðist, komið
á heimavistarskóla í sínum
sveitum í ófullkomnum húsa-
kynnum. Hjá Gnúpverjum
slitnaði þráðurinn aldrei. og
þeir byggðu sinn skóla bráð-
lega, en Grímsnesingar héldu
aðems nafninu um allmörg
ár, en hafa nú byggt glæsi-
legan skóla fyrir nokkrum
árum í félagi við Þingvalla-
sveitar- og Grafningsmenn.
Segja má líka frá því, að Ár-
nesingar luku fyrstir af öll-
um sýslum landsins, bygg-
ingu heimavistarbarnaskóla
eða heimangönguskóla fyrir
allar sveitir sýslunnar.
Nú skal það játað, að á
heimavistarskólanum okkar
að Reykholti voru og eru
margir gallar, enda var þá
ekki á neinni reynslu að
byggja. Plestir verða þessir
gallar að skrifast á reikning
þeirra vísu manna, sem réðu
gerð skólans. Þeir, og reynd-
ar sumir ráðandi menn hér
í sveit, komust að þeirri
merkilegu niðurstöðu, að
skólastjóri við slíkan skóla,
yrði að lifa einlífi. Við, sem
höfðum fengið stutta en
góða reynslu af því gagn-
stæða, fannst undarlegt að
kona og börn skólastjórans,
gætu orðið skólanum til
skaða. En við urðum að láta
í minni pokann og skólastjór
anum var sniðinn hinn
þröngi stakkur, og við það
situr enn.
Og nú kemur lausn á þess-
ari krossgátu. hvers vegna við
höfum ekki byggt, sem Helgi
Hjörvar réði með einu orði,
sem var að vísu ekki sagt eða
ritað, en mátti þó lesa á milli
línanna, þetta ljóta orð:
Menningarleysi.
Árið 1929 fengum við að
skólanum einn hinn ágæt-
asta og fjölhæfasta kennara,
sem kennarastéttin átti þá,
og á jafnvel enn. í 11 ár undi
hann einlífinu, en gerði þá,
þá sjálfsögðu uppreisn gegn
þessari undarlegu ákvörðun,
sem áður er lýst, að festa sér
konu. Nú voru góð ráð dýr.
Ungu hjónin vildu vera og
við með engu móti missa þau,
en húsnæði vantaði. Þau
sættu sig við þrengslin í bili,
en í þeirri frómu von að bráð
lega yrði byggt. Og skömmu
seinna hófst — ekki þrjátíu
ára stírð — en þrettán ára
stríð, látlaust þrettán ára
byggingarstríð. Á hverju ári,
og oft á ári í þrettán ár, hef-
Tr skólanefndin og þó eðlilega
fyrst og fremst formaður
hennar, þreytt göngur til
þeirra manna, sem þessum
málum ráða og beðið um að
litið væri á þörf okkar um
endurbygging skólans. En
sjá, enn þann dag í dag stönd
um við í sömu sporum, knýj-
andi á dyrnar í kristilegri þol
inmæði og trú og von, sem þó
er að þrotum komin. Fyrir
gengisfellinguna áttum við
100 þús. kr. í sköaby.ggingar
sjóði. Þetta vár ekfeí- stór fjár
hæð til mikilja framkvæmda,
en við gátum baétlr við og
byggt á eigin- spýtur, þótt
Eysteinn væri ekki við kass-
ann þá. En vill nú ekki Helgi
Hjörvar vera svo vænn og
reikna hvað þessi sjóður okk
ar hefir rýrnað við þessa
löngu bið og aðgerðir ríkis-
valdsins í fjármálum þjóðar
vorrar á liðnum árum?
Eins og áður ér sagt, gerist
hér sú góða saga, að fólkinu
hefir fjölgað um tæp 11% á
síðastl. 4 árum. Við eigum nú
yfir 160 börn innan við 16 ára
aldur. Það er. fallegur hópur
og framtíðarinnar mikla von.
En þessi mörgu börn þurfa
stær*-a skólahús, og ennfrem
ur batnandi aðbúð fyrir þá,
sem eiga að kenna- þeim ver-
aldarvizku og vísa þeim á
guðsvegu. Við verðum í haust
að setja 20 börn í 16 barna
skólastofu. Mega allir sjá,
hve gott það er. Þó er ekki
sagan öll. Næsta haust munu
i það minnsta 6 elskuleg 10
ára börn standa fyrir utan
skólann þegar hann byrjar;
þau komast ekki inn. Það
verður ekki til rúm í gesta-
herberginu, eins og forðum
daga. Frá þessu hefir verið
sagt á hærri stöðum. En ann
irnar eru svo miklar í þessu
þjóðfélagi, sem við lifum í.
Það hefir t. d. enginn mátt
vera að því að koma hingað
og athuga hvernig við eigum
að byggja. Þó eru þetta ekki
nema 100 km. og tekur ekki
lengri tíma að fara hvora
leið, en ég þurfti W að ganga
til kirkjunnar minnar í mínu
ungdæmi. En vonandi rætist
úr þessu innan skamms.
Af þessum þáttum úr skóla
sögu okkar Biskupstungna-
manna, mætti Helgi Hjörvar
sjá, að okkur vantar ekki vilj
ann W að byggja yfir kenn-
ara barnanna okkar, eða
stækka skólann, svo að börn
in þurfi ekki að standa 4Éi,
þegar hann byrjar. Við vM-
um, að þau komist inn í yí-
inn, sem streymir þar um
stofur frá brjóstum jarðar,
og v«ð viljum, að þau geti not
ið þar, þess Ijóss og yls, sem
góður kennari veitir.
Og ekki þarf að efast um
getu okkar og það gerir ekki
heldur Helgi Hjörvar. Við bú
um við meiri jarðhita en í
nokkurri annarri sveit á land
(Framhaltl á 6. síðu.)
ALLTASAMA STAÐ
JEPPAKERRUR
( ÁN BLÆJU)
!só;í
NYKOMNAR
Hjólbarðastærð
'. ^ íii<-
6 strigalaga
600 x 16 '::;f
— Sendum gegn póstkröfu hvert á land sem er —
H.f. Egill Vilhjálmsson
Le&iggvegi 118 — Sími 8-18-12.