Tíminn - 31.05.1956, Blaðsíða 7

T í HII N N, fimmtudagurinn 31. maí 1956.
7
^ Þar trúir 'fótkið á frarntið íslands og feysir
: *>W»* '
þá karlmennskuraun, sem þarf íil að sækja
guííið í greipar mislyndra íialturuafía
^ Hákarlaskipstjórarnir byggðu sér hús á eyr
inni, svo kom ævintýri íivalveiðanoa, siðan
togararnir, frystihús og hafnarmánnvirki
Flateyri vi ð Önundarfjörð
Blómleg byggð með viðburða-
ríka athafnasögu að baki
KAUPTÚNIÐ á Flateyri stendur
á mjóum tanga, sem gengur fram
í Ömindarfjöi'ð. Inn af eyrinni er
framhald fjarðarins og þar opn-
ast ví'ður faðmur grösugrar og
blómlegrar byggðar í fjallasal.
Utan við eyrina er fjarðarmynn-
ið, úthafið skammt undan.
Við gistum Flateyri vorkvöld í
. maí. Seglin, sem í kvöldkyrrð-
inni bera við himinn, upp af slétt-
um sjónum, í opnu fjarðarmynn-
• inu, minna á huklufólkssiglingu í
málverki eftir Kjarval. Seglin eru
lífsmarkiS með úthafinu, sem við
tekur utan vjrkisdyra þeirra kletta
• borga, sem skýla vestfirzkum fjörð
um. Sagt er að í hamraborgununi
þeim bui víða góðar vœttir og
huldufólk, bví er hér mikið sagna-
land. En að þessu sinni er huldu-
fólkssiglingin Færeyingar á fiski-
. skútum síhtim, sem leita inn í kvrr
. látt fjarðnrmynnið’, þegar öldurn-
ar gerast glettnar um of við kinn-
■ unginn og ekki er fiskilegt á út-
■ hafsmiðum.
Það hefir atvikast svo. að á Flat-
’ eyri hafa oft erlend fiskiskip kom-
ið af haíi. Kauptúnið á sér langa
' og viðburðarríka atvinnusögu. Út-
lendiqgar voru þar umsvifamikllr
við atvinnurekstur og sjósókn um !
langt skeið. skipstjórarnir byggðu
á mölinni og hugsuðu um þann
gráa í hafinu.
Enda þótt höfn sé góð innan við
sandeyrina, var engin byggð á Flat
eyri framan af öldum. Bærinn
Eyri, sem var utar með hlíðinni,
■ var fyrsti bærinn í Önundarfirði
. og lengi var útræði þaðan og bát-
um lagt niður undan bænum, en
ekki farið með þá inn á eyrina.
. þar sem lending hefir þó verið
betri og uppsátur öruggara. Fröðir
■ menn ó Flateyri segja, að í lok 18.
aldar hafi engin byggð verið kom-
in á eyrina. Verzlun öll var sótt
til Þingeyrar, en síðar meir einnig
til ísafjarðar, þar til verzlun var
reist á eyrinni skömmu fyrir alda-
■ mótin 1800. Komu menn þá íljótt
■*-
Götumynd frá Flateyri.
auga á hin ágætu hafnarskilyrði
á Flateyri.
Snemma á síðustu öíd hófst þii-
skipaútgerð frá Flateyri og upp úr
henni miðri fór byggðin að aukast.
Fj'rstu húsin, sem risu á eyrinni
voru í sáínbandi við verziunina.
Eitt þeirra, sem orðið er 100 ára
stendur enn og hefir gegnt hlut-
verki sínu fram að þessu.
Síðan byggði fyrsti skipstjórinn
hús sitt á mölinni og svo komu
þeir hver af öðrum, hinir aflasælu
Greln og myndir:
Guðni Þórðarscn.
skipsíjórar hákarlaskipanna. Þeir
hugsuðu ekki um gras og byggðu á
mölinni. því hugur þeirra var bund
inn við þann gráa í hafinu.
Hvaíveiðistöð og heimsmenniag.
Svo kom nvalurinn tii sögunn-
ar á Flateyri. Þá hófst nýtt ííma-
bil athafna og veiðiskapar. Flat-
eyri varð síórborg á íslenzka
vísu. Það var á síðasta áratug
aldarinnar sem leið. Norskur mað
ur, Ellefsen að r>afni, reisti þar
hvalveiðisiöð, eöa öllu heidur
undir hlíöinni, ofan og innan við
eyrina. Þá voru viðburðarsamir
tímar í Önundarfirði, tímar hinn
ar nýju heimsmenningar. Ilinn
norski athafnamaður valdi hæki-
stöð sinni naín, sem hvorki
minnti á grút eða lýsi hvalvinnsl
unnar og kaliaði að Sólbakka.
Um það leyti fjölgaði mjög fólki
á Flateyri, enda munu fáir staðir á
íslandi þá hafa þótt vænlegri til
blómlegrar búsetu cg góðrar af-
komu. Mikinn mannafla þurfti til
veiðanna á skipunum og við vinnu
í landi.
íslendingar störfuðu margir við
hvalveiðistöðina að Sólbakka, og
er sagt, að hinn norski stórútgerð-
armaður liafi í mörgu treyst ís-
lendingum betur en löndum sín-
um. Sjálfur var hann mikill um-
bóta- og athafnamaður. Hann stuöl
aði að aukningu byggðarinnar með
því að flytja ódýrt byggir.garefni
frá Noregi með skipum sínum.
Sjálfur byggði hann mikla og
skrautlega sumarhöll á Sólbakka.
Hús þetta mun þá hafa verið veg-
legasta íbúðarhús á íslandi. Nú
stendur grunnur þess einn eftir í
hlíðinni innan við eyrina, því bús-
Frá höfninni. Millilandaskip við bryggju.
| ið sjálft stendur r.ú við Tjörnina
í Reykjavík og er viðhafnarhús rík
isstjórnar, ráðherrabústaður og
konungshöll, eftir því sem vcrkast
vill.
I Enda þótt skrauthýsið sé horfið
úr Iiiíðinni, standa enn við önund-
arfjörð merki um komu Ellefsens ;
þangað. Verksmiðja er á Sólbakka,
þótt ekki sé sú sama er þar var á ,
hvalveiðitímunum. Síldarverksmiði
an, sem þar er, hefir ckki verið |
notuð um árabii og brýggjurnar;
eru að hrynja í sjóinn.
j Hvalvinnslustöð Ellefsens brann
um aldamótin. Sá norski byrjaði þá i
strax að byggja nýja, nokkru inn- ]
: ar með firöinum. Stendur þar cnn i
] mikill múrsteina-reykháfur, sem
gnæfir við himinn á sléttri gras-
flöl á sjávarbakka, og við hlið j
hans voldugur gufukctill. Lengra ;
komst verksmiðjubyggingin ekki. i
Ellefsen hætti þá við hvalveiðarn- j
ar frá Önundarfirði og flutti bæki-i
stöð sína austur á lar.d og síðan
alla leið til Suður-Afríku og fór ís-
lenzkur maður með honum þang-
að til að starfa þar við hvalveiðar.
í nýja kaupfélagshúsinu er saumastofa fyrir húsmæðurnar.
Þannig cniaði hvalveiðiævin-
týrið mikla viS Önundarfjörð á
annan veg en æskilegt er um at-
vihnufyrirtæki, sem eiga að vera
undirstaða untJir trvggri afkomu
fólksins. En þetta er gömul saga,
sem oít hefir endurtekVð sig á í>
Iandi. Atvinnufyrirtækin hverfa,
en fólkiS stendur eftir á etrönd-
inni, með tvær hendur tómar.
úlenzkur skipstjóri siglir
skipi sínu til -Tapans,
Enda þótt hvalveiðar Ellefsen1
yrou ekki framtíSaratvinnuvegur
við ÖmmdaríjörS, urðu þær byggð-
inni til mikils gagns. Fólk kynnt-
ist nýjum viðhorfum, duglegir sjó-
menn fengu í fyrsta sinn í hendur
stór skip og íslenzkur maður varö
þar fyrsti skipstjóri á gufuskipi.
Var það Ebeneser Ebenesarson
skipstjóri ,á Barðanum.
Á þessum árum komust Önfirð-
ingar í raunverulegri og nánari
kynni við heimsmenninguna, en
flestir aðrir íslendingar. Heims-
borgarabragur þeirra varð rlíkur,
að vestfirzkur skipstjóri stjórnaði
til dæmis einu af skipum EJlefsen
aila leið tii Japan, en þangað var
skipið seít. Varð sigling sú fræg
Ekki aðeins vegna þess, að þang-
að höfðu íslendingar aldrei áður
siglt, heldur eirmig vegna hins, að
þessi sigling hins vestfirzka sæ-
fara varð hin sögulegasta. Áhöfn-
in víst ekki eintóra prúðmenni, því
hinn íslenzkri skipstjóri sagði, er
heim kom, að hann hefði ekki þor-
að annað en hafa skammbyssuna
undir koddanurn allan tíman, með
an siglingin stóð. Kom sér þá vel,
að kjarkurinn var nógur, enda Eb-
eneser kominn af vestfirzkum sæ-
görpum.
Öll þessi miklu umsvif í athafna-
lífi við Önundarfjörð um aldamót-
in hafði mikil áhrif á hugi íölks.
Þar uxu upp stórhuga og djarfir
menn. Um tíma voru þar uppi ráða
gerðir um stórkostlegan atvinnu-
rekstur og mannvirki, þar sem
koma skyldi á fót með erlendu ijár
magni vinnslu á járni og alúrr.in-
íumlcir úr nálægum fjöllum. Voru
jafnvel þar um gerðar ýtarlegar 4-
ætlanæ og teikníngar að mann-
virkjum.
Utgerð og hafnarmál.
Þegar togarar koir.u til sögunnar
þótti Flaieyri liggja ve! við tog-
veiðum. Stutt var á hin fengsæíur
mið út af Vestfjörðam. Fvrst voru
Sveinn Gunnlaugsson
Æskan ósnert af hinu illa
gerðir þaðan út erlcndir togarar,
að miklu leyti mannaðir Islend-
ingurn, en síðar urðu skipin líka
íslenzk. Alltaf öðru hvoru síðan
hefir verið togaraútgerð frá Flat-
eyri og er svo enn. Nú eru þaðan
gerðir út tveir togarar, auk smærri
• báta. En útgerð smábáta er erfið-
] leikum bundin þar, eins og annars
staðar á VestfjorSum, vegna þess,
hve tíregið hefir úr afla á grunn-
miðum og ágengni innlendra og er
lendra togara er mikil og friðunar-
svæðið takmarkað. Fiskurinn
kemst ekki inn á firðina.
) Á Flateyri er íullkomin aðstaða
, til nútímanýtingar sjávarafia. Þar
Framhald á bls. 8