Tíminn - 08.08.1956, Blaðsíða 4

%
T í M1 N N, miðvikudaginn 8. . ágúst-1956." i'
r~

Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Ritstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (áb.).
Skrifstofur í Edduhúsi við Lindargötu.
Símar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðamenn),
auglýsingar 82523, afgreiðsla 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Heilbrigt verzlunarfrelsi
A HATIÐISDEGI verzlun
arstéttarinnar tala blöð Sjálf
stæðisflokksins ætíð af fjálg-
leik um verzlunarfrelsi og
segjast vilja hafa það sem
mest. En þegar til raunveru-
leikans kemur, og foringja-
klíka flokksins hefir völd í
höndum, þá á frelsið ekki upp
á pallborðið. Þá eru völd i
innflutningsstofnunum og þó
einkum bönkum og fjármála
stofnunum óspart notuð til
að heftá frjálsa samkeppni,
en hlynna að gœðingum og
þeim fyrirtœkjum, sem eru
i náðinni. Þá er með hvers
konar bolabrögðum reynt að
bregða fœti fyrir samvinnu-
félög og fyrirbyggja, að sam
tök fólksins fái eðlilega að-
stöðu til að fœra út kviarn-
ar og skila félagsmörinum
sem beztum árangri. Allt
þetta var óspart gert á síð-
asta kjörtímabili, hvar sem
því var við komið. Samvinnu
reksturirin í landinu hlaut
skarðan hlut af því fjármagni
sem til er i landinu. Uppbygg
ing atvinnulífs á mörgum
stöðum stöðvaðist vegna fjár
magnsskorts. Þar sem að-
staða var fyrir hendi, var
brugðið fæti fyrir fram-
kvæmdir með því að neita um
leyfi, neita um lán, neita um
lóðir og byggingaleyfi, standa
þversum í vegi framfaranna
eins lengi og unnt var.
Viðhorf ráðamanna íhalds
ins til frjálsrar samkeppni
er vel lýst með aðgerðum
þeirra í tryggingamálum.
Þegar samkeppni samvinnu
manna hafði opnað leið til
stórum hagstœðari trygg-
ingakjara fyrir almenning
en áður giltu, tóku foringj-
arnir það til bragðs, að
leggja tryggingarnar undir
bæjarfélagið - þjóðnýta þœr
í nokkrum skilningi — frem
ur en leyfa hinni frjálsu
samkeppni að njóta sín.
Þetta sama viðhorf er uppi
gagnvart allri framsókn sam
vinnufélaganna til þess að
bæta kjör og aðstöðu alménn
ins. Þetta er einna ljósast hér
í Reykjavík þar sem Sjálf-
stæðisflokkurinn stjórnar
bæjarmálum að sínum geð-
þótta. Hér er reynt að tor-
velda að " samvinnuverzlun
nái fótfestu í borginni. Sú
samkeppni, sem hún efnir til,
má ekki notast fólkinu. Hve
nær sem samvinnumenn
hyggjast reisa hús yfir starf
semi sína eða fá nauðsynlega
aðstöðu, er brugðið fæti fyr
ir. Ár eftir ár hindra bæjar-
yfirvöldin í Reykjavík t. d.
að samvinnuféiögin geti kom
ið upp fyrirhugaðri kjötiðn
aðarmiðstöð í borginni, sem
mundi til mikilla hagsbóta
og þæginda fyrir borgarbúa
og fyrir framleiðendur um
land allt.
ÞANNIG MÆTTI lengi
rekja dæmi. Þegar Morgun-
blaðið birtir hátíðlegar grein
ar um ágæti frjálsrar sam-
lceppni þá á það ekki við
heilbrigða samkeppni um
góða þjónustu og lágt verð.
Það á við að haldið sé í þá
aðstöðu, sem klíkur og gróða
brallsmenn hafa undir vernd
arvæng Sjálfstæðisflokksins.
Það á við þá aðstöðu er Sjálf
stæðisflokkurinn hefir til að
skammta gjaldeyri og fjár-
magn, lóðir og leyfi með til-
liti til fiokkshagsmuna. Það
á við aðstöðu, sem ríkt hefir
að undanförnu. Á meðan í-
haldið hefir þótzt verða að
auka athafna og verzlunar-
frelsi með afnámi opinberra
ráðstafana, hefir það hert
því betur ólina að hálsi heil
brigðs frelsis og réttlátrar
samkeppni á bak við tjöldin.
í skjóli haftanna, sem íhald
ið hefir stjórnað í leyndum,
hafa klíkur og gróðabralls-
menn fengið að leika lausum
hala. Þaö er því ekki ein smá
ræðis hræsni, sem kemur
fram í Mbl. á sunnudaginn,
er það þykist þurfa að kvarta'
um erfiðleika fyrir hönd
einkafyrirtækja þeirra, sem
verið hafa í náðinni. Þau
skrif eru til þess gerð að leiða
athygiina frá hvernig um
hnútana er búið. Þau eru
list ungamóðurinnar, sem
reynir að leiða athyglina frá
hreiðrinu með vængjablaki
og kveinstöfum.
ÞAÐ ER verkefni kom-
andi tíma að losa um höft
íhaldsins, er lama raunveru-
legt frelsi í athöfn og verzlun,
skapa réttlæti þar sem áður
var klíkúskapur og óréttlæti.
Það er hagsmunamál heil-
brigðrar verzlunarstéttar, að
þessi sókn gegn ófrelsinu
gangi sem greiðast. Að þeirri
leið á hún að sækja fram til
meiri athafna og aukinnar
þjónustu við fólkið í landinu.
Vaxandí óvissa um forsetakjör í USA
Heilsa Eisenhovers veldur áhyggjam
meSal kjcsenda - Nixon mætir andbyr |
Fangelsi og betrunarhæli
Forvígismenn Republikana í
Bandaríkjunum eru ekki eins j
öruggir um sigur Eisenhov/ers í
forsetakosningunum í haust og
þeir voru um skeið. Þeir hafa
lengi verið sigurvissir, bjartsýnir
og baráttuglaðir, en nú er Ijóst,
að þetta ætlar ekki að endast
þeim fram í nóvember. Það verö-
ur ekki lengur dulið fyrir almenn-
ingi í Bandaríkjunum, að bati
Eisenhowers er hægari en látið
var í veðri vaka um sinn.
Sjálfur hefir Eisenhower að
undanförnu heldur ýtt undir þá
skoðun, að heilsa hans sé hyergi
nærri góð. Á blaðamannafundi
kvaðst hann t. d. vei’a hress, en
ekki vei'a eins hress og fyrir ári.
í Panama sagði hann, að þróttur
sinn væri lítill. Honum er lýst svo
nú, að hann sé orðinn magrari en
hann vai', fötin hanga utan á hon-
um. Hann brosir sem fyrrum, en
New York Tirnes gat ekki á sér set-
ið að benda á, að engu líkara væri
en brosið væri ofurlítið óeðlilegt
nú orðið.
Uppreisn gegn Nixon
Þetta baksvið þui’fa menn að
liafa í huga nú, er þeir hugleiða
ástæðurnar fyrir uppreisninni gegn
Nixon vai'aforseta, sem Stassen
hratt af stað. Harold Stassen hefir
lengi verið áhrifamaður í amerísk-
um stjórnmálum. Hann hefir um
skeið verið sérlegur ráðgjafi Eisen-
howers í afvopnunarmálum. Stass-
en rauf þá einingu, sem ríkt hefir
á yfirborðinu um framboðsmálin.
Hann lýsti því yfir sem skoðun
sinni, að framboð Eisenhowers og
Nixons mundi fá nokkrum milljón-
um færri atkvæði en framboð Eis-
enhowers og Herters. Og fékk síð-
an 4 vikna orlof til þess að skipu-
Ieggja baráttu gegn framboði Nix-
ons og til þess að fá Chirstian Hert-
er, fylkisstjóra í Massaschusetts út-
nefndan sem varaforsetaefni á
flokksþinginu, sem hefst 20. þ. m.
í San Fransiséo.
Hægrimaður
Nixon var útnefndur varaforseta-
efni flokksins 1952 og átti útnefn-
ingin þá að vera plástur á sár hægri
arms Repúblikanaflokksins, er þeir
stjórnuðu Taft og Knowland. Það
var þessi armur flokksins, sem
hafði hindrað nokkra stefnubreyt-
ingu í utanríkismálum gagnvart
Kína. Taft og Knowland voru sér-
stakir vinir Chiang Kai-sheks og
Syngmans Rhee. Fyrir fjórum árum
mætti Robert Taft á flokksþingi
Republikana með mest allt flokks-
stjórnarapparatið að baki sér og
stillti sér upp við hlið Eisenhowers
sem forsetaefni. Urðu hörð átök
á þinginu í milli fylgismanna
þeirra. En þegar kjörmennirnir 19
frá Minnesota, sem Ilarold Stassen
var foringi fyrir, lýstu stuðningi
við Eisenhower, brast fylking Tafts
og Eisenhower var útnefndur, og
Nixon gerður að varaforseta til
þess að milda ósigur hægrimann-
anna.
Óvæginn baráttumaður
Nixon sat ekki lengi á friðar-
stóli. í þingkosningunum 1954
tefldi hann fram slagorðinu „20 ára
landráð" gegn Demokrötum. Kosn-
ingabarátta hans var svo hörð og
óvægin og blandin ósönnum og
ruddalegum ásökunum, að hann
hlaut viðurnefnið „MacCarthy með
hvítaflibbann". Hann var í augurn !
andstæðinga stjórnarinnar fulltrúi
afturhaldssamasta hluta Republi-
kanaflokksins.
Þegar Eisenhower veiktist í
fyrra, söðlaði Nixon um og talaði
eins og hann væri mikill fvlgis-
maður hinnar frjálslyndu stefnu
Eisenhowers. En andstæðingarnir
trúa honum ekki, og heldur ekki
ýmsir fi'jálslyndir Republikanar.
Það sýnir uppreisn Stassens. En
flokksstjórnin stendur fast með
Nixon.
Úr hinni gömiu sveit
Ilvernig stendur svo á því, að
flokksstjórnin virðist leggja þetta
kapp á framboð Nixons, þegar
ljóst er orðið, að það veldur deil-
um innan flokksins? Ástæðan er
tvímælalaust, að hann tilheyrir
„hinni gömlu sveit“, sem svo er
kölluð, og hún er valdamikil í
flokksstjórninni. Nixon er úr hægri
armi flokkslns. Flokksstjórnin ótt-
ast, að ef Nikon verði látinn víkja
fyrir einhverjum fi'jálslyndari
manni, rnundu kjósendur taka það
sem merki þess, að hún sjálf trúi
eklci á fullyrðingar sínar um að |
Eisenhower sé svo hraustur, að
hann muni með prýði standast erf-
iði næstu 4 ára í forsetastóli. En
hvort sem henni nú líkar betur eða
verr, er sá orðrómur á kreiki, að
horfurnar með Eisenhower séu
ekki eins góðar og af er látið og
uppreisn Stassens gegn-Nixon hef-
ir gefið honum byr undir vængi.
Það er ljóst, að meðal foringja
Republikana eru menn, sem ekki
eru trúaðir á að Eisenhower rnundi
standast þessa raun og óttast að
forustan lendi hjá Nixon, þá tímar
líða. Af þeim ástæðum er varafor-
setaembættið svo umdeilt. Á venju-
legum tímum er þetta framboð
ákveðið af nokkrum valdamönnum
ílokkanna, eftir að aðalmálið, fram
boð sjálfs forsetaefnisins hcfir ver-
ið ákvarðað á flokksþinginu. En
óttinn við að Eisenhower kunni
að endast verr en ætlað er, veldur
því, að nú er embættið mjög þýð-
clSENHOWES
heilsa hans veldur vaxand áhyggium
ingarmikið. Ef forsetinn félli frá
áður en kjörtíminn er úti, mundi
varaforsetinn verða forseti það sem
eftir er tímabilsins. Ef Eisenhower
yrði veikur og frá störfum um
lengri tíma, mundi varaforsetinn
verða mjög valdamikill, enda þótt
hann tæki'ekki beinlínis við for-
setaembættinu.
Herter er í áliti
Maðurinn, sem Stassen teflir
fram í gegn Nixon — í gegn vilja
hans að því helzt er útlit fyrir —
er Christian Ilei'ter, fylkisstjóri í
Massaschusetts. Hann nýtur rnikils
álits. Hann var einn þeirra, sem
gengu frarn fyrir skjöldu 1952 til
að tryggja Eisenhower útnefningu
flokksþingsins. Hann er talinn
frjálslyndari en Nixon. Flokks-
stjórn Republikana og margir þing
menn hafa fordæmt uppreisn Stass-
ens og virðast flestir álítá áð'
Nixon muni sigra á flokksþinginu,
hver áhrif, sem það kann að hafa
í sjálfri forsetakosningunni, Eisen-
hower sjálfur hcfir lítið .sagt um
deilu þessa nema að hann telji
Nixon hæfan til starfans? ýirðist
hann með þessu veita hönum mór-
I alskan stuðning án þess að lýsa
• yfir hreinni afstöðu í málinu.
■ Áhrifamikil blöð, m. a. New York
j Times hafa gagnrýnt Elsenhówer
i fyrir að taka varaforsetamálið
ekki fastari tökum. Segir blaðið,
að forsetinn hljóti að gei-a sér
ljóst, að enda þótt heilsa hans
'Framhald á 7. síwu.)
Wmsmfí
NÝLEGA VAR vakin at-
hygli á Ástandinu í fangels
um landsins í ágætu útvarps
erindi. Það stakk einna mest
í augun, að þannig er búið
að föngum í ríkisfangelsinu
á Litla-Hrauni að fangarnir
ráða því sjálfir að kalla má,
hvort þeir eru innan dyra
eða utan. Þeir brutu sjálfir
læsingar á klefum sínum í
vetur, og gengu þannig frá
útidyralæsingum að þar get
ur hver ög einn hjálpað sér
að vild. Við þessar opnu dyr
hafa þeir búið síðan í vetur,
en ríkisvaldið hafði ekki
framtak til að gera sig gild
andi á þessum stað. Þetta
mun vera hluti þess, sem
Morgunblaðið kallar „blóm-
legan arf“. Þeir, sem álengd
ar standa, hugsa e. t. v., aö
heppilegra hefði verið fyrir
það blað að tala minna um af
rek á sviði dómsmála, en
stuðla heldur í kyrrþey að
endurbótum á dyraumbúnaði
á Litla-Hrauni.
SÚ AÐGERD mun ekki
stórvægileg né kosta mikið fé
né fyrirhöfn, þótt hún kosti
auðvitað framtak. Hitt er
meira verk og það ekki síð-
ur aökallandi, að koma við
unandi skipulagi á fangelsi
og betrunarhæli landsins og
gera þau þannig úr garði,
að sæmi menningarþjóð, er
í raun og veru vill betra þá,
sem á glapstigum hafa lent.
En það verk þarf að hefja nú
hið allra fyrsta. „Arfurinn“
er þar á sumum sviðum ekki
hóti skárri en á Litla-Hrauni.
Til aS seðia svanga maga. — Síðdegis
á sunnudaginn, þegar áminningar
Slysavarnafélagsins i útvarpi um
varúð á götum og þjóðvegum
höfðu staðið í nær tvo daga, ók
stór sendiferðabíll með ofsahraða
niður Bankastræti, fram úr bíla-
röðinni, sem sníglaðist niður göt-
una, og varð á undan öllum yfir
gatnamótin eins og væri kapp-
akstur. Þegar kom inn í Austur-
stræti, renndi bíllinn upp að
gangstéttarbrún gegnt Útvegs-
bankanum. Út gengu hvatlega
tveir ungir menn, steðjuðu yfir
götuna og hurfu inn í pylsusjopp-
una. Hölluðu sér fram á búðar-
borðið og biðu eftir afgreiðslu.
Það var því ljóst, hver ástæðan
var fyrir þessum ofsahraða og
margföldu broti á umferðarregl-
um: Það var að seðja svangan
maga. Með þessu háttalagi hafa
þeir komizt a. m. k. einni mínútu
fyrr í sjoppuna, en með því að
bíða síns tíma í bílaröðinni.
Ástæðan fólgin í eiain hugskoti. —
Þetta dæmi er víst ckkert eins-
dæmi. Margur ökumaðurinn fer
með ólöglegum hraða og vítaverðu
tillitsleysi gagnvart lífi og limum
samborgaranna án þess að nokk-
urt utanaðkomandi atvik reki
hann til þess. Ástæðari er í hug-
skoti þeirra sjálfra. Þar inni er
misskilið stærilæti, oinhver
heimskuleg sýndarmenska, sem
bólgnar upp þegar setzt er undir
stýri. Þá á að sýna að þar sé kall,
sem eitthvað getur, og heldur sínu
striki. Þetta iika hugarástandið.
Sálkönnuðir hafa líklega skýring-
ar á reiðum höndum. Margra ára
innibæld uppreisnarkennd brýtzt
e. t. v. þannig út, við ákaflega ó-
heppilegt tækifæri. Ogivissan um
að enginn muni skipta sér af þessu
ýtir undir þá hugsun, að nú sé
óhætt. Traust umferðareftirlit
mun halda aftur af þessum mönn-
um, sem eru bókstaflega hættuleg
ir þegar þeir eiga að fara að
stjórna bíl. En það eftirlit er því
miður ákaflega fátæklegt.
Afleit auglýsing. —' Bíllinn, sem
þeysti með ungu mennina að
pylsusjoppunni var merktur
þekktu fyrirtæki í borginni. Oft
sér maður vörubíla og séndibíla,
sem eru merktir verksmiðjum og
verzlunum, fara geýst um göturn-
ar. Ekki mun til þess ætlast af
þessum fyrirtækjum, en gæta þau
þess að 'orýna það fyrir ökumönn-
um sínum, að fylgja umferðar-
reglum? Nú er það tízka að aug-
lýsa varninginn utön á bíiunum
með iitfögrum myndum og létri.
Bílarnir eru þannig auglýsing á
hjólum. En skyldu forráöamenn
fyrirtækjanna hafa íliugað, að
þegar slíkur bíll brýtur Umferðar-
reglur, þeysir tiliitslaus um göt-
ur og veldur ótta og lineykslun,
þá auglýsir hann fyrirtækiö og
vöruna með öfugum hætti? Slíkt
framferoi vekur andúð, sem
bitnar á fyrritækinu. Það er á-
reiðanlega ein hin versta auglýs-
ing fyrir verzlun eða vei'ksmiðju
að láta angurgapa aka auglýsinga
bílum sínum. Þeir drengir vinna
ekki fyrir kaupinu sínu. Þeir eru
húsbónda sínum til álitshnekkis
og tjóns.
■'ú&Á —Frosti.