Tíminn - 16.11.1956, Blaðsíða 6

6
TÍM NN, föstudaginn 16. nóvember 1956.
Ötgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Ritstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (fib.).
Skrifstofur I Edduhúsi vi* Lindargötu.
Simar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðamenn),
auglýsingar 82523, afgroiíWa 2323.
Prentsmiðjan Edda hi.
Londunarbanninu afSétt
FJÖGUR ÁR eru liðin
tnú á þessu hausti síðan tarezk
ir útgerðarmenn settu hið
illræmda löndunarbann á
íslenzkan fisk og ætluðu
með þeim ráðum að kúga
íslendinga til að hætta við
iyrirætlanir sínar um aukna
vernd fiskimiða við strendur
iandsins. Á þeim tíma var í
gildi viðskiptasamningur í
milli Bretlands og íslands.
'Voldug hagsmunasamtök
íóku sér fyrir hendur að ó-
merkja hann í framkvæmd,
og brezk stjórnarvöld höfð-
ust ekki að, þótt þannig
væri í raun réttri tekið fram
íyrir hendurnar á ríkisvald
inu. Aðgerðarleysið var vott
'ur þess, að brezk stjórnar-
vöid litu með nokkurri sam-
úð á hefndaraðgerðir útgerð
armanna. Útkoman varð, að
íslenzka þjóðin mátti sæta
verri kjörum á brezkum
markaði en aðrar þjóðir,
þrátt fyrir Atlantshafs-
bandalag og yfirlýsingar um
efnahagssamvinnu. Sú
harkalega ráðstöfun að
svipta þjóðina einum helzta
fiskmarkaði sínum fyrirvara
laust að kalla, gat haft al-
varlegar afleiðingr í för
með sér. Það hlaut upphafs-
mönnum löndunarbannsins
þegar að vera ljóst. Ef áætl-
anir þeirra hefðu staðist,
hefði sultarólin að lokum
kúgað þjóðina til að falla frá
rétti sínum. En hér fór allt
á annan veg. Með löndunar-
ibanninu urðu tímamót í fisk
iðnaði og fiskverkun lands-
manna. Nýrra markaða var
leitað og nýjar fiskverkunar
aðferðir reyndar. Frystihús
voru byggð, fiskhjöllum kom
ið upp. Á stuttum tíma tókst
að snúast svo til varnar, að
löndunarbannið reyndist
ekki það rothögg á efnahags-
kerfi þjóðarinnar, sem í upp-
hafi var ætlað. En brezku
hagsmunasamtökin misreikn
uðu fleira en viðnámsþrótt
íslendinga. Með aðgerðum
Breta var íslendingum ýtt
út á þá braut austurvið-
skipta, sem síðan hefur ver-
ið fetuð. Þar voru banda-
menn að verki. Það hefur
ætíð vakið furðu áhorfenda
að á sama tíma, sem unnið
var í orði kveðnu að þjví
að treysta ýmis bandalög og
samskipti vestrænna þjóða,
var markvisst unnið að því
að neyða íslendinga til að
sækja sífellt meiri viðskipti
austur á bóginn.
LÖNDUNARBANNIÐ hef-
ur staðið í fjögur ár og frið-
unaraðgerðir íslendinga á
grunnmiðum missiri lengur.
Útkoman er, að löndunar
bannið hefur gjörsamlega
misheppnast, en aflabrögð
innlendra og erlendra fiski-
skipa og vísindalegar athug
anir hafa sannað nauðsyn
friðunaraðgerðanna. Nú eru
umræður þjóðanna um land
helgismál líka komnar á ann
að stig en var meðan 4 mílna
friðunarsvæði íslendinga
þótti goðgá í Bretlandi. Nú
ræða samveldislönd Breta
hiklaust um 12 mílna land,-
helgi. Sú gamla þriggja
mílna lfna, sem nokkur stór-
veldi, með Bretland í broddi
fylkingar, hafa haldið vippt,
á nú orðið færri formælend-
ur en fyrrum á þingum þjóö
anna. Ný skipan á þessum
málum er að myndast. Rétt
indi strandríkjanna eru að
öðlast viðurkenningu. Um
þessi mál fara nú fram hi-n-
ar þýðingarmestu athuganir
á þingi Sameinuðu þjóðanna.
ÞAÐ ER ánægjulegt, að
bað er Efnahagssamvinnu-
stofnun Evrópu, sem hefur
beitt sér fyrir því, að lönd-
unarbanninu er ^flétt. A,ð
því er stefnt, að endurreisa
trú manna hér á gildi slíks
samstarfs. En hún beið mik-
inn hnekki við aðgerðir
Breta.
ViS enim reymlunni ríkari
EFTIR 4 ár láta Bretar
siú af löndunarbanninu. ís-
lendingar hafa af því til-
efni lýst yfir að þeir muni
jbíða átekta og sjá, hver ár-
angur verður af umræðum á
Tpingi Sameinuðu þjóðanna
um þjóðarétt á hafinu áður
en næsta skref til friðunar
á fiskimiðum verður stigið.
Hér er ekki um annað að
3ræða en viðurkennipgu á
staðreynd. Engin ríkisstjórn
hiundi telja það ávinning að
hefjast handa á þeim vett-
vangi á þessu augnabliki,
enda engu afsalað og stað-
;lð fast á öllum réttindum.
Önnur atriði í yfirlýsingu ut
anríkisráðherra eru aðeins
lýsing á núverandi staðreynd
úm. Engu er afsalað, ekkert
er siegið af upphaflegu við-
horfi íslendinga í málinu.
Bretar hreyfðu nú ekki til-
mælum um tímabundna yfir-
lýsingu eða öðrum efnum,
sem þeir áður vöktu máls á.
Hér hefur íslenzkt mál því
haft sigur að öliu leyti og
því mun almennt fagnað.
Hitt er svo annað mál, að
opnun brezka fiskmarkaðs-
ins hefur ekki sama gildi nú
en áður. Eins og sakir standa
eru litlar líkur fyrir fiskút-
flutningi til Bretlands svo
að nokkru nemi. Þeirri þró-
un sem orðið hefur í viðskipt
um s. 1. 4 ár, verður ekki
kippt til baka í einu vetfangi.
Nú eru breyttir tímar. Reynsl
an hefur kennt landsmönn-
um, að vinnsla hráefnisins í
landinu sjálfu skapar mikið
verðmæti. Allt um það eru
úrslitin fagnaðarefni. Skyn
semi og réttlæti hafa að lok
um borið sigur af hólmi.
Þjóðin er reynslunni ríkari.
Bretar og Frakkar fóru á bak við
Bandarikjamenn í Egyptalandsmálinu
Bandalag þessara líjóoa getur aldrei or'Si'ð hið
sama og þaí áíSur var, segir kunnur stjórnmála-
ritari í áhrifamiklu amerísku Ma'tsL
Ameríska stórblaðið New
York Herald Tribune birti íyr-
ir nokkrum dögurn grein eftir
Marguerite Higgins, hinn
kunna stjórnmála- og fregnrit j
ara, þar sem rætt er um sam-1
skipti Vesturveldanna fyrir og j
eftir atburðina við Súez. Koma
þar fram athyglisverðar upp-
lýsingar og lögð er áherzla á,
hverja meginþýðingu í þróun
samtímasögunnar aðfarir
Breta og Frakka hafa haft. í
greininni sgeir:
— Hvernig svo sem þróunin
verður á næstunni, er eitt víst:
Úrslitakostir þeir, sem Bretar og
Frakkar settu Egyptum, hefir
hrundið af stað atburðarás, sem
um alla tíð breytir þeirri valda-
skiptingu, sem var á eftirstríðs-
tímanum.
Sú staðreynd, að Bretar og
Frakkar gengu í móti stefnu Banda
ríkjamanna jafngildir ekki enda-
lokum bandalags þessara þjóða.
En það verður vissulega aldrei
aftur hið sama og fyrr.
Hér er heldur ekki um að ræða
endalok brezka samveldisins. En
það hefir aldrei komið fyrir áður,
að Bretar hafi ógnað með valdi
gegn harðskeyttri andspyrnu
meirihluta samveldisríkjanna.
(Það voru aðeins Nýsjálendingar
og Ástralíumenn, sem greiddu at-
kvæði með Bretum á Allsherjar-
þinginu.)
Hér er heldur ekki enn um að
ræða modus vivendi í inilli Itússa
og Bandaríkjamanna. En í fram-
tíðinni munu birtast enn undar-
Iegri hlutir en þeir, sem sáust í
fyrri viku, er Bandaríkjamenn og
Rússar stóðu saman í atkvæða-
greiðslu í Öryggisráðinu og voru
kveðnir niður með brezk-frönsku
neitunarvaldi.
Andúð Bandaríkjanna
á nýlendusfefnu
Endurvakning nýlendustjórnar-
aðferða 19. aldar leiddi til glöggra
vegamóta. Með því var í eitt skipti
fyrir öll bundinn endir á tilraunir
Bandaríkjamanna — óþægilegar
eins og þær voru — að sitja á
tveimur reiðskjótum samtímis.
Annars vegar var bandalag vest-
rænna þjóða, hins vegar eðlileg
samúð Bandaríkjamanna með
vaknaðri þjóðerniskennd í Asíu og
Afríku. Enda þótt Bandaríkin
muni að sjálfsögðu reyna að bæta
þau göt, sem komin eru á yfir-
höfn Atlantshafsbandalagsins,
mun það aldrei aftur gerast, að
þau breiði yfir hefðbundna andúð
á nýlendustefnu til þess að frið-
þægja bandamönnum sínum. í ný-
lendumálum, en þau snerta stór-
felldan meirihluta veraldarinnar í
dag, fara Bretar og Frakkar sína
leið, Bandaríkin sína leið.
Hvers vegna völdu þessi tvö
ríki að taka þessa ógurlegu á-
hættu? Hvers vegna hættu þau
olíunni, sem er nauðsynleg fyrir
framleiðslu Vestur-Evrópu, tóku
á sig áhættu ólgandi haturs milj-
ónanna í löndum Araba, áhættu
rússneskrar íhlutunar? Hvers
vegna lögðu þau sig í þá áhættu
að fá yfir sig nýja flóðbylgju and-
úðar á brezkum og frönskum yfir-
ráðum, áhættu nýrrar einangrun-
arstefnu, áhættu nýrrar heims-
styrjaldar? Hvernig hefir heimur-
inn ratað út á barm þessarar óg-
urlegu nýju kreppu?
Innanlandspólitík —
sært stolt
í Bretlandi og Frakklandi snerta
þessi mál innanlandspólitík allná-
ið, svo og sært stolt. Þjóðnýting
Nassers á brezk-franska Súezfélag
inu, sem þó gæti vel hafa verið í
samræmi við alþjóðalög, var síð
asta niðurlægingin, sem yfir
dundi, en listinn er orðinn lang-
ur. Frá sjónarhóli Breta var það
fyrst cap Indlands, Ceylons,
Burma og Pakistans, brottrekstur
Glubbs úr Jórdaníu, og er þá að-
eins fátt talið. Frakkar horfa til
baka á Indó-Kína, á frelsishrær-
ingarnar í Norður-Afríku og upp-
reisnina í Alsír, sem þeir töldu
Egypl.a hafa stofnað til. Sjúkdóms
greiuingin, sem gerð er í París og
London annars vegar og í Wash-
ington hins vegar, er líka gjörólík.
Bretar og Frakkar telja að ekki
verði mikil mótspyrna af hendi
Araba, telja sig þekkja viðhorf
þeirra af langri reynslu, öllu
mundi hafa verið lokið á skömm-
um tíma og Nasser steypt af stóli
og þar með væri úr sögunni hættu
legur andstæðingur, án þess að
miklu hafi þurft til að kosta. Dull
es og hans menn telja hins vegar,
að vestræn lönd geti ekki til lengd
ar bælt undir sig þjóðernisvakn-
ingu Araba. Þar sem Bretar og
Frakkar hafa talið að hernaðarað-
gerð á borð við töku Súezskurðar
gæti í senn verið ódýr og áhrifa-
rík, hafa þeir haft sterka andúð á
tilraunum Bandaríkjamanna til að
koma í veg fyrir þá þróun. Það
var þessi andúð, sem án alls efa
leiddi til þess að Bretar og Frakk
ar héldu fyriræílunum sínum
leyndum fyrir stjórninni í Washing
ton. Þrátt fyrir afneitanir í Lond-
on og París, þykjast stjórnmála-
menn í Washington vita það íyrir
víst, að sennilega hafi Bretar og
Frakkar alveg áreiðanlega haft ein
hverja vitneskju um hvað í vænd-
um var hjá ísraelsmönnum varð-
andi Egyptalandi. Og ísraelsmenn
hafi þá talið það fullvíst, að eftir-
leikurinn mundi verða íhlutun
Breta og Frakka eins og varð.
1
Marguerite Higgirts
1000 ára gamlar rætur
Það mun skoðun Eisenhowers
forseta, að vel athuguðu máli, að
Súez-skurðurinn hafi ekki verið hið
brennandi spursmál fyrir Breta og
Frakka. Lausn að kröfu Vestur-
veldanna, byggð á alþjóðlegum við
horfum, var að áliti Washington-
stjórnarinnar, skammt undan. Það
sem undir bjó, var ósk Vestur-
veldanna tveggja, að láta Nasser
setja ofan og fyrirbyggja að hann
gæti eflt þjóðernisstefnu Araba
víða um nálæg Austurlönd.
Hér eru efnahagsmál líka á vog-
arskálinni. En Bandaríkjamenn
telja að sú stefna, sem valin var,
hafi fólgið í sér langtum meiri
áhættu á því sviði fyrir Vestur-
Evrópu. Áður en árásin var gerð,
rann olía í stríðum straumi í gegn
um leiðslurnar um Súez-skurðinn
og á miðsvæðinu þar eystra. Nú er
þar allt í uppnámi.
Árás ísraelsmanna á að nokkru
leyti rætur í 1000 ára gamalli
sögu, en þó að mestu leyti í þeirri
hugsun, að heyja þyrfti stríð til
að koma í veg fyrir stríð. Þar er
(Frh. á 7. síðu)
Myndir á frímerkium.
FRÍMERKIN fara víða. Þau sjá
þúsundir manna í öllum löndum
heims, venjulegt fólk, sem fær
bréf í pósti og lítur á ókunnug-
legt frímerki, póststarfsmenn,
sem handfjalla bréfin, og svo frí-
merkjasafnararnir, og þeir eru
margir. Myndin á islenzku frí-
merki er því landkynning. Mikluj
skiptir, hvernig hún er gerð. ís-
lenzk frímerki eru misjöfn, sum
falleg, önnur eintrjáningsleg.
Slíkt er smekksatriði. En fallegt
og listilega gert frímerki er liður
í landkynningarstarfsemi. Það
ber vott fögru handbragði, virð-
ingu fyrir list og fegurð. Mér
finnst að listamenn landsins ættu
að keppa um að gera fallegar frí-
merkjamyndir. Það væri eðlileg
aðferð. Póststjórnin hefði eftir
sem áður úrslitavald í höndum
sér, e. t. v. hefði hún ráðgefandi
nefnd sér við hlið. En upp úr
þessu mundi koma meiri fjöi-
breytni.
Ártíð Schumanns.
MAÐUR SÉR KVARTAÐ um það
í eriendum blöðum, að Schumann
sé ekki nægur sómi sýndur á
þessu ári, en nú eru liðin 100 ár
liðin frá því að þetta mikla tón-
skáld lézt. Hér hjá okkur virðast
menn fara sér hægt aö minnast
hans. Við erum enn að halda upp
á afmæli Mozarts. Ef til vill er
það ekki furða, þótt jafnvel mikil
tónskáld hverfi í skugga Mozarts.
Hins vegar mætti gjarnan iialda
upp á afmæli Schumanns með
því að kynna verk hans meira en
orðið er, t. d. í útvarpinu.
Kostulegt frímerkl.
AF ÞVÍ AÐ frímerki og tónskáld
eru á dagskrá í baðstofu í dag,
ætla ég að rifja upp dálitla sögu
um frímerki og tónskáld, er gerð
ist í sumar, einmitt á ártíð Schu-
manns. Austur-þjóðverjar gáfu
út 20 pfenninga frímerki, fallegt
og vel gert, með Schumannsmynd
framan á, en bakgrunnurinn var
tvær linur úr handriti tónskálds-
ins að sönglagi. Merkið vakti at-
hygli og aðdáun, unz einhver upp-
götvaði að lagið á bak við mynd-
ina var eftir Schubert en ekki
Schumann. Merkið var þá skyndi-
lega tekið úr umferð, og nú kom
það nýlega á markað á ný og nú
var Schumannslag bakgrunnur-
inn.
Neðri myndin sýnir „vitlausa
frímerkið", en efri myndin brot
úr lagi því, sem um er að ræða.
Erfitt er að átta sig á, um hvaða
lög er að ræöa, en Schumann lag-
ið er líkast „Mondnacht", segir í
ensku biaði, en Schubert lagið
virðist gert viö ljóð eftir Göthe.
Fyrra frímerkið þykir nú hinn
mesti kjörgripur hjá frímerkja-
söfnurum. — Frostl.