Tíminn - 20.02.1957, Blaðsíða 5

T í M I N N, miðvikudaginn 20. febrúar 1957.
5
Orðið er frjálst- S. E.
„Prentvillupúkinn” og íslenzkt mál
Til er orð' eða hugtak í íslenzku máli, sem heitir „Prent-
villtipúki“ Qg er á vissan hátt mjög vinsælt sem skjól gegn
ásökunum um vankunnáttu eða kæruleysi, en á hinn bóginn
er „púkinn“ oftast umtalaður sem illvirki eða hinn mesti
hrekkjalómur.
kona, sem litla kunnáttu hefir í
Satt er það, að „púki“ sá hefir
mörg skammastrikin gert og hitað
mörgum í hamsi, en fráleitt á hann
þó allt, sem sumir vildu gjarna
mega eigna honum, þó oft sé að
vísu örðugt að greina á milli. Þó
má stundum af ýmsu ráða hver
sökina á, „púkinn“ eða vankunn-
átta og hroðvirkni.
Tökum dæmi: Komi sama villa
eða hliðstæð oft fyrir í tiltekinni
bók, tímariti eða blaði, verður að
telja líklegt, að annar en púkinn
eigi þar sökina. Er þá algengt að
t. d. blaðamenn leiti næst skjóls
á bak við tímaskort, sakir þess
mikla hraða, sem af þeim er kraf-
izt. Má vel taka hæfilegt tillit til
þess, en þó er sannleikurinn sá,
að nær allt sem einhver maður
raunverulega kann, er honum jafn
aðarlega tiltækt þegar nota þarf,
án verulegrar umhugsunar og oft
ósjálfrátt. T. d. hendir þágufalls-
sýki naumast heilbrigðan mann
(af henni), þó að hann skrifi án
athugunar á beygingu hvers orðs.
Nú er það viðurkennt, að ein-
liver getur verið dágóður blaða-
maður, þótt nokkuð skorti á fyllstu
kunnáttu í meðferð máls, t. d. í
slafsetningu og getur ekki talizt
sanngjarnt að dæma hann úr leik
af þeim sökum einum, nema ærn-
ar séu, en hitt er þó sanngjarnt,
að sá sem ætlar að gera blaða-
mennsku að aðalstarfi, leggi það
á sig að læra ríflega það, sem
krafizt er af fullnaðarprófsbarni.
Þótt stafsetningarvillur séu
livimleiðar, ef miklar eru, mun
þó tekið öllu harðara á sumum
öðrum, eins og beygingarvillum,
ruglingi á kynjum orða (eins og
þegar fingur og fótur eru gerð að
kyenkynsorðum sem algengt er í
riti og ræðu), eða hugtakaruglingi,
en á þess háttar villum ber því
miður alltof mikið í blöðum okk-
ar og ritum.
En fyrirgefum þó blaðamönnum
svo lengi sem fært er og erfið
starfsskilyrði gefa tilefni til.
Annar hópur manna
Aftur á móti er annar hópur
manna, er við ritstörf fæst, sem
erfiðara er að afsaka, en það eru
þeir, sem ótilneyddir flestir, tak-
ast á hendur að þýða úr erlendum
málum, ýmis konar lesefni, sem
birtist svo í sjálfstæðum bókum,
tímaritum, vikuritum eða neðan-
máls í blöðum. Svo slæmir sem
hinir raunyerulegu blaðamenn eru
stundum, virðast sumir áður-
nefndra manna, vera enn verri
(að vísu stundum sömu mennirnir)
og auk þess er enn hvimleiðara
þegar þeirra störf fara í handa-
skolum. Bækur og tíma- eða viku-
rit geymast fremur en blöð og
endurlesast frekar. Væri um að-
kallandi þörf að ræða fyrir aukna
framleiðslu á þessu sviði, er ef
til vill aisakanlegt, þó einhverju
sé áfátt, en nú er ekki því til að
dreifa; þar er fremur of en van,
því margt mætti lesa betur af
því sem til er og mörgu með öllu
sleppt, bæði af gömlu og nýju
lesefni.
Undarlegt er það, þegar menn,
sem vanmáttugir eru á þessu sviði
fara óneyddir inn á það. Er þeim
kannske hulinn vanmáttur sinn,
eða veldur kæruleysi? Hvort held-
ur sem, væri þess þörf, að kunn-
átlumenn bentu þeim beint og
krókalaust á hvar þeir standa, því
vafasamt er hvort öll svokölluð
„sorprit" eru nokkuð hættulegra
lesefni, en veigalítil ritverk önnur
á slæmu máli (en sum svokölluð
„sorprit" geta verið á viðunandi
máli, auk þess vafa sem á leikur
um markalínu á milli „sorp-“ og
ekki ,,sorprita“.)
Þriðji hópurinn
Þriðji hópur manna, sem um
mætti tala. Þessu sambandi, eru
svo þeir, sem frumsemja skáldverk
eða ritgerðir. Margur maður og
málfræði og skort hefir skilyrði
til náms, getur verið gæddur rit-
höfundarhæfileikum og haft margt
gott að segja og vilja eða löngun
til þess. Því fólki getur verið bót
mælandi, þó það ráðist út á rit-
völlinn og hlekkist eitthvað á.
Því miður skortir mig of mjög
kunnáttu í okkar dýra móðurmáli
og allt nema viljann til umvönd-
unar við aðra, en eigi að síður
fara ekki framhjá mér ýmsar am-
bögur og málvillúr, sem bera fyrir
augu við lestur margs konar rit-
aðs máls og sem valda mér ónot-
um og sífelldri tortryggni um það,
hvenær hafa má. til fyrirmyndar
það sem lesið er. Það skal þó
skýrt fram tekið hér, að lesið hefi
ég heilar bækur og tímarit, þar
sem mín málkunnátta hefir ekki
hrokkið til að gera athugasemdir,
svo að möguleiki til þess háttar
frágangi bóka er þá fyrir hendi,
þrátt fyrir alla „púka“, og ein-
mitt þess vegna tel ég fært að
gera kröfur.
Skylt tel ég að árétta mál mitt
með nokkrum tilvitnunum, sem
sýna að ástæða sé til fyrir að-
finnslu.
Ðæmi úr tímariti
Nýlega hóf göngu sína vikurit
eitt, sem ég hirði þó ekki uín að
nafngreina, sakir þess, að tilgang-
urinn er ekki sá, að níða neinn
sérstakan, heldur aðeins að benda
á eitt af mörgu sem miður fer og
þyrfti umbóta við, en úr því riti
skulu tilvitnanir teknar. Hins veg
ar er ungur valinn fremur en gam
all af eðlilegum orsökum. í ritinu
er margt læsilegt að efni til, en
málfar mætti betra vera.
Þetta skal þá tilfært:
Bls. 583 „skyldi láta sér dreymá
um að giftast Haraldi.“ ■
Bls. 585 „Karolina hafði fætt
prestinum dóttir...."
Bls. 586 „Karolina hafði lengi
dreymt um að yfirgefa... . “
Bls. 647 „að þær myndu halda
áfram að vinna jafnt fyrir því,
þótt þær myndu erfa það mikla
fjárhæð” o. s. frv.
Bls. 652 „Skrifaðu það sem þér
sjálfum langar til að segja“.
Bls. 654 „Þegar maður er starfs-
maður hjá ' amerískum miljóna-
mæringi er ástæðul'aust fyrir
mann að bera áhyggjur. . .. (leið-
inlega oft maður í stuttri setn-
ingu.) ’
Bls. 653 „og hafði dregið fæt-
urnar inn undir stólinn. . “
Bls. 611 „Og þegar syo. er komið
að listamennirnir sækja Ijnuna um
nýjustu abstrakttízku ■ til Parísar
eða eitthvað annað, eins og klæð-
skeri eða tízkuhús í nýjustu fata-
tízku og halda svo uppi áróðri
fram í rauðann dauðann, þar til
næsta tízkufyrirbærið kemur fram
á sjónarsvið."
Bls. 683 „Engann hefir meira
verið skrifað um.“
Bls. 699 „Móðir hans langaði
til áð eignast blómsturvasa."
Þessi fáu dæmi, sem tekin eru
úr pokkrum blöðum, nægja íil að
sýna' meðal annars, að erfiðlega
mun ganga að útrýma þágufalls-
sýkinni á meðan fjöllesin rit út-
breiða sýkilinn átölulaust, nær
vikulega, meðal lesenda sinna. Ef
til vill er eitthvað af tilvitnunum
þessúm prentvillur, en svo und-
arlega ber þó við, að á sömu slóð-
um er mjög fátt um aðrar prent-
villur, sem skaðminni gætu talizt.
Ráðgert að verja hátt á tólftu milljón
króna til skólabygginga
Mikil og vaxandi f járþörf vegna aukinna
skólabygginga í landinu
í sambandi við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið 1957 er gert
ráð fyrir því að veitt verði 1F.420 millj. kr. hærri upphæð
en á fjárlögurrí 1956. Er þóTangt frá því að hægt 'sé að sinna
þeim verkefnum, sem talið er þörf á að leysa vegna langrar
skólaskyldu og áhuga fyrir -byggingu myndarlegra skólahúsa.
Segir svo um þetta efni í nefndaráliti meirihluta.fjárveitinga-
nefndar:
I désember 1956.
S. E.
f
BRÉF:

11
„Bragð er að þá barnið finnur“.
Að sjálfsögðu mun bæði méf og
öðrum hafa dottið þetta forna
spakmæli í hug, er þeir lásu það
í dagblöðum nýléga,’ að á mjög
fjölmennum fundi í nemendafé-
lagi Gagnfræðaskóla Reykjavíkur
hafi verið 'gerð sú ályktun, með yf
irgnæfandi meirihluta’ atkvæða, að
skora á bæjarstjórn Reykjavíkur
að beita . sér fyrir-því, að „sjopp-
an“ á Leifsgötu 4 verði lögð niðuf.
En hún mun talin eiri -hin.illræmd
asta af þessu tagi, og hefir margt,
verið um hana sagt manna _ á j
meðal undanfarið. ■
Nú er það svo, aSTunglingarnir
hafa einkum komið auga'á þenn-
an stað, en vitánle'ga' gerist sam<T
sagan, eða svipuð, alls staðar þar
sem „sjoppuf“ eru staðséttar 'há-
lægt skólurivím. . Rökstuðningur
unglinganna fyrir þessari ályktun, •
er meðal annars sá, að stundahlé-
in í skólunum, > séu af mörgum
notuð til þess að. hlaupa í„sjopp-
urnar“, ná sér í - sælgæti, gos-
drykkjasull, og að reykja. Má því
segja með sanni, eins ög hinir
ungu hafa komið a'uga'á sjálfir.'að
slíkir staðir séu úpþeldisstöðvar
til spillingar og eyðslu. j
OG HVER er sá, sem ekki sér og
skilur að þetta er í rauninni sann-l
leikurinn í málinu. Slíkir freistar-1
ar við skóladyrnar eru því rrieð
öllu óforsvaranlegur þröskuldur á
þroskaleið þessara ungu þegna.
Margoft hefir verið á þetta bent.*
Kennarar hafa gert samþykktir á
fundum sínum og bent á þessa
hættu. Foreldrar hafa leynt og
ljóst látið uppi álit sitt á þessum
málum, og margoft skorað á baéjar
yfirvöldin að taka hér í taumana.
Og allur almenningur skilur og
veit, að allt þetta eru réttmætar
upphrópanir. En ekkert gerist.
Miklu fremur munu menn verða
varir hins, að „sjoppunum“ sé
fjölgað, og má segja, að þá færist
skörin upp í bekkinn, þegar rétt-
mætum aðfinnslum borgaranna er
þannig svarað. Er slíkt hrein ögr-
un við réttlætis- og sómatilfinn-
ingu almennings.
NÚ IIEFIR bæjarstjórn Reykjavík-
ur sett á stofn svonefnda æsku-
lýðsnefnd, og mun hlutverk henn-
ar fyrst og fremst eiga að vera
það,-að vinna að bættu siðgæðis-
uppeldi-, í (borginni. Vafalaust er.
tilgangurinn lofsverður, og mörgú
þarf að sinna til þess að greiða fyr
ir úrbótum á þeim vettvangi. iEri
það mun almannarómur, að eiþt
hið fyrsta, sem slík nefnd þarf að
gera, er að beita sér fyrir því, að
fjarlægja „sjoppurnar“ frá skóla-
dyrunum. Það er hinn undarleg-
asti tvíSkinnungur og óheilindi hjá
eirini bæjarstjórn, að senda freist-
ára í |,sjoppu“-líki að dyrum skól-
anna, e.n .setja svo á laggirnar
riefnd til þess, meðal annars, áð
frelsa börn og unglinga úr klóm
þeirra.' Skyldi ekki bæjarstjórnin
'finria það, að hún fórnar þarna
fuHmiklu á altari gróðahyggjunn-
ar? Og skyldi henni ekki detta í
hug, að hyggilegra væri að l'áta
áð Vilja þeirra, sem annt er um
mánnínn og framtíðina, en hinna,'
sem eingöngu hugsa um sjálfa sig
Ög eigin hag. Það væri að minnsta
kosti ihUgunarefni fyrir bæjar-
stjórnina ' nú, þegar börnin sjálf
kalla á hjálpina. — Kennari.
Margir árekstrar
Um helgina var með meira móti
um árekstra hér í bænum. Til-
kynningár um tuttugu og tvo á-
re’kstra hafa borizt til umferða-
déildar rannsóknarlögreglunnar. í
tveimur tilfellum var um ölvun
bifreiðarstjóra að ræða.
Byggingarkostnaður barnaskóla
og héraðs- og gagnfræðaskóla ér
eitt af hinum erfiðu viðfangsefn-
um ríkisins. Samkv. lögum, er þar
að lúta, borgar ríkið hálfan kostn-
að við byggingu heimagönguskója
húsa og þrjá fjórðu kostnaðar við
byggingu heimavistarskólahúsa..'.
Löng skólaskylda og áhugi fyr-
ir byggingu myndarlegra skóla-
húsa kallar ört á framkvæmdir.
Skuldirnar hló^ust upp
Frá árunum fýrir 1955 á ríklð
yangoldið til skólahéraða vegna
þessara framkvæmda rúmlega 11
millj. kr. Þær skuldir er vérið
að-afbofga, og eru til þess ætlað-
ar í fumvarpinu 2 millj. kr. Þess-
ar skuldir eru frá þeim áruiri, er
lög skylduðu ekki ríkið til að
greiða sitt framlag nemá eftir því,
serri fé var til þess veitt á fjárlög
um árlega í einni fúlgu, sem
fræðslumáíastjórn skipti á milli
héraða, sem í framkvæmdum
stóðu. Var þess vegna hérUðunum
að mestu í sjálfsvald sett, hve þau
stofnuðu til mikilla skulda af hálfu
ríkisins, — og skuldirnar hlóðust
upp til leiðinda og tjóns.
Til þess m. a. að reyna að ráða
hér bót á voru sett lög 6. maí
1955 um greiðslu kostnáðar við
skóla. Þau komu til fullra fram-
kvæmda með árinu 1956. Ákveða
þau, að ríkinu- sé skylt að greiða
sitt framlag til byggirigánna á eigi
skemmri tíma en 5 árum eftir-
leiðis, en jafnframt ákveða þau, að
Alþingi skuli Skipta fjárveiting-
um árlega til þeirra, er byggja,
*og að enguiri ‘sé heimilt að hefja
byggingarframkvæmdir, „fyrr en
fyrsta fjárveiting er fyrir hendi“.
Alþingi skipti þessum fjárveit
ingum í fyrsta sinn á fjárlögum
1956. Þá voru í smíðum 24 barna
skólar, sem rétt áttu til framlags.
Við þá tölu bætti Alþingi 18 skól
um. Einnig voru þá í smíðum lO
gagnfræða- ,og , héraðsskólar. Við
þá’tölu bætti Alþingi 4 nýjum
skólum. Alls urðu fjárveitingarnar ,
þá ilt þessara skóla ‘(ásamt tii-
heyrandi skólastjórábústöðum og
hlutdeild skóla í íþróttahúsum)
8.950.000 kr: *...........
’ V
Takmarka |>uríti upptöku
nýrra skó!a

Þegar fjrveitinganefnd nú fór
að athuga sömu liði vegna fjárlaga
afgreiðslunnar 1957, blasti við, að
ef ekki átti að réisá f-íkissjoði'
hurðarás um öxl eða stofna til
öngþveitis, varð að takmarka
mjög upptöku nýrra skóla, þótt
márgir óskuðu þess að fá byrj-
unarfjárveitingar. Sjá þarf betur
fram úr með skuldbindingar fyrsta
fimm ára tímabilsins áður en
miklu er á hlaðið.
Enn fremur kom í .Ijós við at-
hugun, að fæstir umsækjendur, er
vildu fá byrjunarfjárveitingu,
höfðu lokið þeim undirbúhingi, er .
lögiri taka fram að þeir skuli láta
gera áður en til fjárveitingar kem
ur á Alþingi. - ■_ ; •< ;
Tillögur fjárveitingárnefndar'
eru í samræmi við 'frámanritað
þær, að Alþingi yeiti að þessu
sinni byrjunarframlag til fjögurra
barnaskólabygginga, tveggja gagn
fræðaskólabygginga og hlutdeild-
ar í einu íþróttahúsi.
Þrátt fyrir þessa takmörkun
verða þó veitinar til framkvæmda
þ. e. skóla í- smíðum og nýrra
skóla 11.420.000 kr. eða 2.470.000
kr. hærri en á fjárl. 1956.
Meirihl. fjárveitingarnefndar
leggur áherzlu á það, að eftirleið
is láti öll skólahéruð, sem sækja
um byrjunarfjárveitingu, fylgja
umsóknum sínum skilríki um, að
kostnaðaráætlun og teikning bygg
inganna hafi hlotið samþykki
menntamálaráðherra og húsameist
ara ríkisins. Lögin mæla svo fyrir
enda öllum aðilum fyrir beztu, að
ekki sé hrapað að þessum fram-
kvæmdum.
Islenzk ferðaskrifstofa í ágætrnn
hnsakynnum í hjarta Lundúna
Þa<J er skriístofa Flugfélags Isiands, Eim- :
skipafélags íslands og Fer'ðaskrifstofu ríkis-
ins, sem nú er vií Piccadilly 1S1
■*■ ■ * j
Nokkur undanfarin ár hafa Eimskipafélag íslands, Ferða-
skrifstofa ríkisins og Flugfélag íslands rekið sameiginlega
skrifstofu í Lundúnum og hefir hún verið til húsa í Princes,
Arcade, sem er yfirbyggð hliðargata.
Um s. 1. áramóti var skrifstofan
flutt í ný húsakynni við Picea-
dilly 161. Er hún þar vel í sveit
sett á götuhæð í hjarta stóróborg
arinnar. Þyklr hin nýja skrifstofa
mjög smekklega innréttuð og .hin
ágætasta landkynning fyrir okkur.-
Yfir inngangi skrifstofunnar blas
ir nafnið ICELAND með stórum!
stöfum við öllum þeim mikla'
fjölda vegfarenda, sem fram hjá
fara daglega. (Framh. á 8. síðu.)