Tíminn - 20.02.1957, Síða 7

TÍIVIINN, migvikudaginn 20. febrúar 1957.
Samþykkt Alþingis í kjörbréfsmál
inu í senn lýðræðisleg og réttlát
Leið Sjálístæðismanna ólýðræðisleg
og auk þess brýnt brot á stjórnarskrá
Þegar kjörbréfsmál Eggerts
G. Þorsteinssonar lá fyrir til
afgreiðslu á Alþingi flutti
Friðjón Skarphéðinsson, bæj-
arfógeti og sýslumaður, þing-
maður Akureyringa, ræðu þar
sem hann dró saman helztu
rök í málinu. Vakti þessi ræða
mikla athygli, hún er síðasta
orðið í þessu máli, sem reynt
hefir verið að gera að póli-
tísku æsingamáli, má kalla
hana dóm í málinu. Ræðan fer
hér á eftir:
Forsendur mál þess, sem hér
er á dagskrá, eru í fáum orðum
þessar:
1) Fyrsti maður á lista Alþýðu-
flokksins í Reykjavík við síðustu
kósningar til Alþingis, háttvirtur
4. þingmaður Reykvíkinga, var
kjörinn þingmaður.
2) Annar maður á listanum
hlaut kosningu sem landskjörinn
þingmaður.
3) Þriðji maður á Ustanum, frö-
ken Rannveig Þorsteinsdóttir, hef-
ir skriflega sagt af sér varaþing-
mennsku og ekki var gefið út kjör
bréf til hennar af þeim sökum.
4) Háttvirtur 4. þingmaður
Réykvíkinga, Haraldur Guðmunds-
son, hefir óskað eftir því, að vara-
þingmaður taki sæti sitt um 6—8
vikna skeið í fjarveru sinni.
5) Yfirkjörstjórn skaut því til
úrskurðar hins háa Alþingis sam-
kvæmt heimild í 46. gr. stjórnar-
skrárinnar, hvort fjórði maður á
listanum, Eggert G. Þorsteinsson,
skyldi taka sæti á Alþingi sem
varamaður.
6) Alþingi hefir samþykkt álykt-
un um að það telji rétt að kjör-
bréf sé gefið út til handa Eggerti
G. Þorsteinssyni.
7) Yfirkjörstjórn hefir gefið út
sámkvæmt því kjörbréf til handa
Eggert G. Þorsteinssyni, og liggur
hér fyrir til umræðu tillaga meiri-
hluta kjörbréfanefndar um það að
kjörbréfið verði samþykkt.
Mál þetta hefir þegar verið rætt
mikið hér á Alþingi áður, bæði í
sambandi við áður framkomna til-
lögu frá minnihluta kjörbréfa
nefndar og í sambandi við þings-
ályktunartillögu hæstvirts forsæt
isráðherra, sem samþykkt var fyr-
ir fáum dögum.
Afgreíðsla er
óumflýjanleg
Afstaða háttvirtra þingmanna
S-jálfstæðisflokksins er sú. að hér
sé verið að fremja gróft brot á
stjórnarskránni, ef kjörbréfið
verði tekið gilt. Enginn varamaður
sé til fyrir háttviran 4. þing-
mann Reykjavíkur og enginn eigi
ber að samþykkja kjörbréf Egg-
erts G. Þorsteinssonar eða hafna
því.
En áður en það er gert, verður
að sjálfsögðu að rannsaka ákvæði
kosningalaga og stjórnarskrár um
varaþingmenn, og öll þau atriði,
sem máli skipta um þetta efni.
svo og hvert sé eðli málsins og al-
menn lagarök.
Lögfræðingarnir ósammála
m kjörbréfsmálið
Leikmaður leggur orð í belg
Þegar kjörbréfamálið var til afgreiðslu á Alþingi fyrir helgina,
flutti Gísli Guðmundsson, þingmaður Norður-Þingeyinga, athyglis-
i verða ræðu um málið. Hann hóf mál sitt með því að minna á, að
| lögfræðingarnir eru ekki sammála um lögskýringarnar og taldi því
leyfilegt að leikmaður í lögfræðinni legði orð í belg. Síðan ræddi hann
ágreininginn sem uppi er, hvers eðlis hann væri og um hvernig
kjósa skuli þingmann í Reykjavík samkvæmt gildandi ákvæðum stjórn-
arskrár og kosningalaga.
Síðan fórust Gísla Guðmundssyni orð á þessa leið m. a.:
Friðjón Skarphéöinsson
Þingmenn Reykjavíkur
eiga at? vera 8
Um einn hlut í máli þessu virð-
ist mér allir vera á einni skoðun,
enda munu fræðimenn vera á einu' um Alþýðuflokksmanni yrði færra
máli um það, en það er að þing- á þingi.
maður og þá líka varaþingmaður,' Þeir halda því mjög á loft, að
hafi fulla heimild til að segja af foraæmi sé fyrir uppkosningum,
sér. Hér er því ekki um þann mögu slíkum sem þessum, tvö frá 1926
leika að ræða, að gefa út kjörbréf og eitt frá 1932. — Annað dæmið
til 3. manns á lista Alþýðuflokks- frá 1926 og dæmið frá 1932 eru
ins, sem sagt hefir af sér vara- um uppkosningar í Reykjavík. En
þingmennsku. á þessum árum voru engir vara-
Þá er um þrjár leiðir að ræða í Reykjavík. Ákvæði um
í málinu aðeins og fleiri munu varaþingmenn í Reykjavík kom
ekki til. En þær eru þessar: •elcki i stjórnarskrána fyrr en 1934.
1) Enginn varamaður komi í “ Þa8 « því alveg út í bláinn, að
stað háttvirts 4. þingmanns Reyk- ”efn,a Þessl dæmi 1 Þessu sam:
víkinga og ekki heldur þótt hann Þf?dl- Þe»“ er með engum hætti
segði af sér i hkjandi við það mal, sem nu er
2) Uppkosning fari fram í
Reykjavík.
3) 4. maður á lista Alþýðuflokks
ins taki sæti á Alþingi sem vara-
maður eins og meirihluti kjör-
bréfanefndar leggur til.
Athugum nú hverja af þessum
leiðum fyrir sig. Er þá fyrst. fyrir
hendi sú leið, að enginn taki sæti
háttvirts 4. þingmanns Reykvík-
inka. Samkv. 31. gr. stjórnarskrár-
innar eiga sæti á Alþingi allt að
52 þjóðkjörnir. þingmenn. Af öðr-
um ákvæðum stjórnarskrár verður
ráðið með augljósum rökum, að því
aðeins geta þeir eða mega vera
færri en 52, að uppþótarþingmenn
séu færri en 11, en slíkt getur átt
sér stað, ef viss skilyrði eru fyrir
hendi. Af þessum 52 þingmönnum
skulu 8 kosnir í Reykjavík. Ákvæði
kosningalaga eru í fullu samræmi
við þetta og er óþarfi að rekja
þau. — Þingmenn skulu vera 52,
þar af 8 í Reykjavík. — Það væri
því bersýnilegt stjórnarskrárbrot,
ef þessu væri hagað á annan hátt,
ef þingmenn væru aðeins 51 þar
af 7 í Reykjavík. Sú leið kemur
því ekki til greina, enda mun eng
inn þeirra háttvirtra þingmanna,
sem í ljós hafa látið skoðun um
þetta mál hafa haldið því fram,
og þykir mér líklegt, að þingheim-
ur allur í þessu virðulega senati,
sé sammála um þetta.
Uppkosning í Reykjavík
kemur ekki til greina
Þá kemur til álita önnur leiðin
fjallað um. Hitt dæmið írá 1926,
að taka sæti hans meðan hann er f málinu, þ. e. uppkosning í Rvík.
fjarvistum. Færi hins vegar svo, f fljótu bragði gæti maður hugsað
sem haft hefir verið á orði, að sér, að slíkt gæti orðið með tvenn
hann segði af sér þingmennsku, þá Um hætti. í fyrsta lagi, að kosnir
eigi að kjósa upp aftur í Reykja
vík, ekki alla þingmenn, heldur
aðeins einn og væntanlega einn til
vara. Þetta telja þeir háttvirtir
þingnienn Sjálfstæðisflokksins sé í
fullu samræmi við lög og stjórn-
afskrá.
Þetta hefir að vísu verið hrakið,
nefnilega með augljósum rökum í
umræðum hér á Alþingi, en ég
yrðu allir 8 þingmenn Reykjavík-
ur og 8 varamenn, og í öðru lagi,
að kosinn yrði aðeins einn þing-
maður í Reykjavík og einn vara-
maður, ef gert væri ráð fyrir að
háttvirtur 4. þingmaður Reykvík-
inga segði af sér, eða aðeins einn
varamaður ef svo yrði ekki.
Að sjálfsögðu kemur ekki til
greina að kjósa upp í Reykjavík
mun aðeins rekja þessi rök nú með að nýju að öllu leyti. Engin heim-
fáum orðum til glöggvunar og yf-
irlits og bæta þar nokkru við.
Það skal að sjálfsögðu viður-
kennt, að hvergi er að finna í
stjórnarskrá, kosningalögum eða
öðrum lögum bein fyrirmæli um
það, hvernig með skuli fara, þegar
svo hefir átt sér stað sem nú hefir
við borið, að varaþingmaður geng-
u,r úr skaftinu. En vitanlega verð-
ur þó að leysa þetta mál sem önn-
ur, þótt engin slík bein fyrirmæli
sé við að styðjast. — Annað hvort
ild er til að svipta löglega kjörna
þingmenn Reykjavíkur, sem kosnir
eru til 4 ára, þingmannsumboði,
nema með þingrofi og um slíkt er
ekki að ræða hér.
Þá er hin leiðin, að kjósa 1
mann aðeins, í Reykjavík. Það er
sú leið, sem háttvirtir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins virðast telja
þá einu rcttu. Vitanlega sjá þeir
fram á það, að ef svo yrði gert,
eru allar líkur til að þeim bættist
einn maður í þingflokk sinn og ein
sem nefnt hefir verið í þessu sam-
bandi, er um uppkosningu land-
kjörins þingmanns. í fljótu bragði
gæti virzt sem líkt hefði st.aðið á
þá og nú. — Svo er þó ekki þegar
nánar er að gáð. Og það liggur í
þvi að með stjórnarskrárbreylingu
1934 -voru tekin upp ákvæði í
stjórnarskrána, sem viðurkenndu í
ríkara mæli en áður hafði verið,
rétt flokkanna til áhrifa á Alþingi
í nokkru hlutfalli við fjölda kjós-
enda þeirra á öllu landinu. Sú
grundvallarregla yrði þverbrotin
ef kjósa ætti einn mann í Reykja-
vík í stað háttvirts 4. þingmanns
Reykvíkinga. Er því ekki hægt að
líkja dæminu frá 1932 við það,
sem nú er fjallað um.
Um þetta eru því engin fordæmi
til. En jafnvel þótt háttvirtir þing-
menn Sjálfstæðisflokksins vilji
enn halda því fram að svo sé, eru
önnur stjórnarskrárákvæði heldur
en það, sem ég hefi þegar nefnt
sem beinlínis og óbeinlinis banna
slika uppkosningu.
Þessi ákvæði eru í 31. grein
stjórnarskrárinnar. 2. málgrein
þeirrar greinar hljóðar svo:
Deyi þingmaður, kosinn í ein-
menningskjördæmi, eða fari frá
á kjörtímanum, þá skal kjósa þing-
mann í hans stað fyrir það, sem
eftir er kjörtímans.
Stjórnarskráin gerir ekki ráð
fyrir uppkosningum í öðrum til-
fellum. í tvímenningskjördæmum
og í Reykjavík eru fyrirmæli um
varamenn fyrir landskjörna þing-
menn. — Það verður því ekki kom
izt hjá gagnályklun frá 2. málsgr.
sljórnarskrárinnar, sem tekur af
allar. vafa um þetta, og eitt út af
fyrir sig nægði til þess að uppkosn
ing eins manns í Reykjavík gæti
ekki átt sér stað. Það ákvæði er
einnig í 31. gr. stjórnarskrárinn-
ar. í þeirri grein segir nefnilega
að í Reykjavík skuli kjósa 8 þing-
menn og kosning þeirra sé hlut-
bundin. Það væri í algjöru ósam-
ræmi við þetta ákvæði, að aðeins
7 þingmenn í Reykjavík væru
kosnir hlutbundinni kosningu en
eir.n kosinn með sama hætti og í
einmenningskjördæmi, svo sem
háttvirtir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins láta í veðri vaka að þeir
vilji. — Þeir skulu allir 8 vera
kosnir hlutbundinni kosningu.
Þetta ákvæði kollvarpar með öllu
þeirri furðulegu kenningu, að kos-
inn skuli einn maður í Reykjavík.
Slíkt væri brýnt brot á þessu
stjórnarskráratriði auk þeirra, sem
ég áður nefndi. Fram hjá því verð-
ur ekki komizt.
(Framhald á 9. siðu.)
„ . . . Nú er því haldið fram, að
31. gr. stjórnarskrárinar banni að
kjósa fleiri varamenn í Reykjavík
en þingmenn, af því að hún mælir
ekki fyrir um kosningu fleiri vara
manna en þingmanna. Á sama,
hátt má segja og er sagt af sum-
um, að hún banni að láta fara
fram aukakosningu þingmanns í
Reykjavík, af því að hún mælir
heklur ekki fyrir um, að slík auka
kosning fari fram, ef þingsæti
verður autt. Hins vegar segir
stjórnarskráin í margumræddri
31. gr., að á Alþingi eigi sæti,
eins og það er orðað, átta þing-
menn, kosnir í Reykjavík. En ef
sæti þinginanns verður autt, og
ef talið er að ekki sé til varamað-
ur, sem megi fylla sæti hans, ef
ennfremur er talið óheimilt að
láta aukakosningu fara fram,
hvernig á þá að fuilnægja því á-
kvæði stjórnarskrárinnar, að átta
þingmenn kosnir í Reykjavík eigi
sæti á Alþingi?
í kosningalögunum er sýnilega,
að mér virðist, gert ráð fyrir því,
aó þessu ákvæði sé fullnægt, þ. e.
a. s. ákvæði stjórnarskrárinnar
um að átta þm. í Reykjavík eigi
sæti á Alþingi, því að þar stendur
í 117. gr., að framboðslisti hafi
„rétt til“ jafnmargra varaþing-
manna og kjörinna þm. En hvað
verður um þennan „rétt“ listans
til jafnmargra varaþingmanna og
kjörinna þm„ ef fráfall, afsal eða
missir kjörgengis varaþingmanns
á að hafa það í för með sér, að
listinn teljist engan varamann
hafa, ef þm. hans forfallast. Það
virðist hins vegar hafa gleymst í
kosningalögunum að tryggja ber-
um orðum þennan rétt, sem þau
sjálf ákveða, og megi ekki túlka
ákvæði kosningalaganna til trygg-
ingar þessum rétti sýnist ekki
vera hægt að halda þetta ákvæði
í heiðri.
Umgerð almennrar löggjafar
Þetta er um kosningalögin, en
ég vil þá snúa mér aftur að stjórn-
arskránni sem talið er að hér
skipti mestu máli. Hún segir að á
Alþingi eigi sæti 8 þm. kosnir í
Reykjavík. Hins vegar vilja sum-
ir skilja önnur ákvæði hennar svo
að þegar sérstaklega stendur á,
sé ekki hægt að fullnægja þessu
ákvæði. Stjórnarskráin sjálf komi
í veg fyrir að hennar eigin ákvæð
um verði fullnægt. Eg er eins og
ég tók fram í upphafi, ekki lög-
fróður maður, en þegar svona
stendur á, þá finnst mér eins og
fleirum að þörf sé á því, sem sér-1 heimilið með d-lið 31. gr. stjórnar
fróðir kalla lögskýringu á sjórnar-l skrárinnar, þar sem kveðið er á
skránni og þá með sérstöku tilliti um, að úthlutun uppbótarsæta
Gísli Guðmundsson
un uppbótarsæta er ekki ná-
kvæmlega fyrir mælt í stjórnar-
skránni. Þó að vísu sé sagt, að út
hluta skuli allt að 11 þingsætum
til jöfnunar milli þingflokka eins
og það er orðað, þá er ekki að
öðru leyti nákvæmlega fyrir um
það mælt í stjórnarskránni,
hvernig þeim skuli úthlutað, en
aftur á móti er það gert í kosn-
■ingalögunum, eins og líka nauð-
syn ber til.
Nú hefir Alþingi með kosn-
ingalögunum frá 1933 og síðan
fyrirskipað þá aðferð við úthlut-
un uppbótarsæta, sem hefir það
í för með sér, að kjörnir vara-
menn í Reykjavík og tvímenn-
ingskjördæmunum geta orðið
landskjörnir þinginenn og verða
það alltaf einhverjir í Reykjavík
eins og nú standa sakir.
Þegar úthlutað er uppbótar-
sætum, liggja ávallt fyrir úrslit
í Reykjavík og þá um leið, hve
margir og hverjir hafa verið
kosnir varamenn af hverjuui
lista þar. Um fleiri varamenn
ætti þá ekki að geta verið að
ræða, samkvæmt því, scm sumir
segja nú um bann stjórnarskrár-
innar við sliku. En Alþingi hefir
talið sér heimilt að ákveða ann-
að því að kosningalög segja svo,
að unv leið og varamaður í Uvík
fær kjörbréf, sem landskjörinn
þingmaður, skuli bætt við nýjum
varamanni neðar af þeirn lista,
sem hinn landskjörni þingmaður
átti sæti á. Þetta segja kosninga-
lögin.
Eg heyrði hv. þingmann lög-
lærðan halda því fram á dögun-
um, að þetta væri sérstaklega
til þess, að stjórnarskráin er, eins
og allir vita, eins konar umgerð
um hina almennu löggjöf og á-
kvæði hennar fela yfirleitt ekki í
sér nákvæma lýsingu á fram-
kvæmd þess, sem þar er mælt fyr
ir um. Sú lýsing kemur fram í
hinni almennu löggjöf.
Eg get heldur ekki betur séð,
en að í ummælum hér á Alþingi
nýlega hafi komið fram að
minnsta kosti tvö skýr dæmi um
það, að Alþingi eða stjórnarvöld
landsins hafi leyft sér að túlka á-
kvæði stjórnarskrárinnar einmitt
í sambandi við varamenn þing-
manna, og þar með mæla fyrir um
framkvæmdir, sem ekki er mælt
fyrir um í stjórnarskránni.
Úthlutun uppbótarsæta
Það dæmi, sem ég nefni fyrr
og fram hefir komið í umræðum
á Alþingi, er í sambandi við út-
hlutun uppbótarsæta. Um úthlut-
skuli fara fram.
Eg get ekki séð, að hægt sé að
finna þeim umnvælum stað. í þess
um d-lið 31. gr. eru sem sé eng-
in fyrirmæli um það, að varamenn
af listurn í kjördæmi t. d. í Rvík,
skuli vera uppbótarþingmenn.
Alþingi gat því ákveðið aðra að
ferð við úthlutun uppbótarsæta, t.
d. að boðnir skyldu fram sórstakir
landskjörlistar eða þá að kjörnir
varamenn kæmu ekki til greina
við úthlutun uppbótarsæta. Þetta
gerði þingið ekki, heldur gerði
einmitt ráð fyrir að taka uppbótar
manna, og lét sér þá ekki fyrir
brjósti brenna að mæla fyrir um
nýja varamenn, þrátt fyrir ákvæði
stjórnarskrárinnar.
Enginn hefir mótmælt þessu
eða haft orð á því, svo að ég viti,
að þessi ákvæði kosningalaganna
fari í bág við stjórnarskrána. Þar
með sýnist mér löngu viðurkennt
(Framhald á 9. síðu.)