Tíminn - 08.03.1957, Blaðsíða 5

TÍMINN, föstudaginn 8. marz 1957.
5
Fórn á f órn ofan
Nú upp á síðkastið hafa ýmsir
farið þess á leit við mig, að ég i
birti hér skák þá, sem ég tefldi við
Nýsjálendinginn Wade á jólaskák-
mótinu í Hastings 1953—’54. Skák
þessi hefir yfirleitt verið talin
mín bezta vegna hinna skemmti-
legu leikflétta, sem í henni búa.
Ég samþykki fúslega, að þetta er
bezta fórnarskák, sem ég nokkurn
tímann hefi teflt, en hins vegar er
það staðreynd, að góðar skákir
geta byggst á fleiru en leikflétt-
um einum. Skák, sem tefld er af
festu og rökvísi skírskotar ekki
síður ■ til mannlegs fegurðar-
smekks en fórnarskákin. En þar
sem ég hefi nú í hvggju að birta
áðurnefnda skák, skulum við ein-
skorða okkur við þær síðarnefndu.
Skákin birtist i sænsku dagblaði.
nokkru eftir tilkomu hennar, með
athúgasemdum eftir sænska meist-
arann Lundin. Ég ætla að notast
hér við skýringar hans.
Hv: R. G. Wade
Sv: Friðrik
Kóngsindversk vörn.
1. d4—Rf6 2. c4—g6 3. Rc3—
Bg7 4. e4—0--0 5. Be3—d6 6. h3—
e5 7. d5—Rbd7 8. Bd3—Rh5 9. g3
—Rc5 10. Bc2—a5 11. De2—Bd7
12. 0-0-0 (Hvítur hrókerar langt
til að geta betur einbeitt sér að
sókninni á kóngsvæng. Hættan á
því, að svartur verði á undan með
sína sókn á drottningarvæng er
bersýnilega ekki það mikil, að hún
hræði hvít). 12. —a4 13. Rf3—
Dc8 14. Hdgl—a3 15. b3—Ra6 16.
Dd2—He8 17. Rh4—Rb4 18. Bdl
-^Rf6 19. g4—c6! (Sterkur leikur
á-réttu augnabliki. Hvítur ætti nú
að leika 20. Kbl til að koma kóngn
um úr skotlínu drottningarinnar
og staðan er torráðin. Hann hyggst
hins vegar fá yfirburðatafl með
næsta leik sínum en svar svarts
kgmur honum algjörlega úr jafn-
v&gi). 20. g5
RITSTJORL FRIÐRIK OLAFSSON
aðra skák og bið lesendur að at-
huga hana vel. Þeir munu brátt
sjá að fyrsta fórnin þar er keim-
lík hinni fyrstu í skákinni við
Wade.
Hv: Bjarni Magnússon
Sv: Friðrik
Tefld í Hafnarfirði 1950
Kóngsindversk vörn.
1. c4—Rf6 2. Rc3—g6 3. g3—
Bg7 4. Bg2—0-0 5. d4—d6 6. f4—
Rbd7 7. Rf3—c5 8. d5—Rb6 9.
Dd3—e6 10. e4—exd 11. cxd—c4
12. Dc2
Landbúnaðarmá1
Tilbúinn áburður
20. —Rfxd5! 21. Rxd5 (Hótanir
svarts eru engu síðri eftir 21. cxd5
—cxd5). 21. —Rxd5 22. exd5—|
cxd5 23. Dxd5—b5! (Að sjálfsögðu
vill svartur ekki skipta upp á hin-
um góða biskup sinum fyrir óvirk-
an hrók. —Bc6). 24. Bf3—e4!
(Línuopnun í anda Morphys!) 25.
Bxe4—Ha6 26. Db7—Hxe4H (Leik
flétta í anda Anderssens). 27.
Dxe4—bxc4 28. b4 (—bxc4 svarar
svartur með Ha4). 28. —Bb2t 29.
Kbl—d5 30. Dxd5 (Eða Df4 þá
He6) 30. —Hd6! 31. De4 (Ekki 31.
DxH vegna Bf5f). 31. —c3 32. Hcl
—Bc6 33. Dc4—Db7 34. f3—Bb5
35. Df4—Bd3f 36. Hc2—Dd5 37.
Hh2—Bc4 (Hér spyr Lundin þeirr-
ar spurningar, hvort hinn stórfeng
legi leikur 37. —Db3 (!!) hefði
ekki ieitt til vinnings. T. d. 38.
Dxd6—Dxa2t!! ásamt Bc4t og mát
í næsta leik. Eða 38. axb3—a2t
39. Kxa2—Ha6t og mát í næsta
leik. Að síðustu 38. Bcl—Bc4 39.
Hxb2—Bd3t og vinnur. Fær leik-
urinn virkilega staðizt? — Ekki
man ég, hvort mér datt leikurinn
í hug yfir borðinu, hins vegar
hefði hann aldrei komið til greina
vegna tímahraksins, sem ég þá var
í). 38. Hxb2—axb2 39. Hxb2—
Ddlt 40. Bcl—Bd3f og hvítur
gafst upp.
Nú langar mig til að birta hér
;JL m
nm -i np ni i mm *
ém i wm
//tgv, '//M- 4- WM.
m 0 i m
m. HS 'm. ^
^ B A ii M.
Wk 3iÉ
m. m »
& ém. s mé sL érn
vMM é&ÍM ÉHf S
12. —Rbxd5! 13. exd5—He8t 14.
Kdl—Bf5 15. Df2—Rg4 16. Dgl—
Bxc3 17. bxc3—Da5 18. Kd2—He3
19. Bb2—Hd3t 20. Kel—Hxc3 21.
Bxc3—Dxc3t 22. Kfl—Bd3t mát.
Svo fyrsta fórnin í skákinni við
Wade er ef til vill ekki byggð á
tilfinningunni einni saman heldur
að nokkru leyti á reynslu. Að
minnsta kosti hefur þessi fórnar
möguleiki leynzt í huga mér, þótt
ég myndi ekki eftir skákinni
sjálfri. Einkennilegar hliðstæður.
Lausnin á skákþrautinni í síðasta
þætti.
1. Re8—Kg6 2. h5t—Hxh5 3.
f5f—Hxf5 4. g4—Hf4 5. Bf5t—
Hxf5 6. Rg7 og mát í næsta leik.
Fr. Öl.
Af öllum þeim þáttum, er
aS meira eða minna leyti
ráða uppskeru jarðargróð-
ans„ eru jurtanæringarefnin
í moldinni einn hinn mikil-
vægasti. Og fyrir bændur og
aðra ræktunarmenn hefir ein
mitt þessi þáttur sérstöðu
framar öðrum um það, að
hægt er með góðum árangri
að hagræða honum með því
að bera á tilbúinn áburð.
NOTKUN TILBÚINS
ÁBURÐAR.
Áburðarnotkun íslenzkra bænda
getum við nokkuð ráðið af því, að
s. 1. ár keyptu þeir tilbúinn áburð
fyrir rúmar 40 millj. króna, eða
um 115.000,00 kr. að meðaltali á
dag. íslendingar nota einnig meira
af köfnunarefni á hekt. að meðal
tali en nokkur önnur þjóð í Evr-
ópu (85.9 kg./ha), og af fosfórsýru
nota aðeins Belgir og Hollending-
ar meira magn að meðaltali á
hektara en íslendingar.
Þrátt fyrir þessa miklu áburðar-
notkun eru jarðræktarfræðingar
okkar sammála um, að frá sjónar-
miði landbúnaðarins væri æskilegt
að áburðarnotkunin yrði ennþá
meiri. Það, sem mestu máli skipt-
ir í þessu sambandi er þó, að það
fé, sem varið er til áburðarkaupa,
notist þannig, að bændur hafi á-
bata af þeim kaupum. Það þarf
nefnilega að borga fyrir áburðinn
fyrr eða síðar, og þá verður upp-
skeruaukinn að svara greiðslunni
og helzt að skila bóndanum hagn-
aði líka.
Orðið er frjálst:
Guomundur Einarsson.
Eitrun fyrir refi og refaveiðar
(Guðmundur Þorsteinsson frá
Lundi, skrifar grein í 13. tbl. Tím-
ans um eitrun fyrir refi. Er það
eftirtektarverð grein og á hann
þakkir skilið fyrir að halda því
máli vakandi. Guðm. dregur þar
fram svo áþreifanleg dæmi þess,
að bítir éti ekki eitrað æti, að
hverjum ætti að vera það skiljan-
legt, að slíka aðferð er með öllu
þýðingarlaust að viðhafa til útrým-
. ingar á bitdýrum. Af því að ég
hef kynnzt dálítið háttum tófunn-
ar, þar sem ég var samfleytt í rúm
5 ár við refaveiðar, langar mig til
að bæta hér við nokkrum orðum.
Það er ekki eingöngu gagnslaust
að eitra fyrir bitdýr, heldur er það
beinlínis til að hreinrækta þau og
gera þau skæðari og fleiri. Því á
eitri drepst mikið af meinlausum
hrædýrum og þeim má ef til vill
útrýma. En þá er það sem þessir
skæðu og vitru bítir fara einvörð-
ungu að setja saman heimili, og
engin hætta er á því að afkom-
endur slíkra hjúa verði neinir
skynskiptingar eða úrkynjist á
neinn hátt, og ekki upp á það
komin að éta neinar krásir, sem
bornar eru út um hagann.
Sjaldan tveir bítir í
sama greni
En af því að þessi meinlausu
dýr eru svo miklum mun fleiri,
þá er það sjaldan sem bæði dýr-
in eru bítir á sama greni, þó hef
ég orðið var við það.
En þegar þessir bítir fara að
hreinræktast, þá munu bændur
þurfa að gjalda þungan skatt af
sauðfé sínu til þeirra.
Eg set hér lítið dæmi af mörg-
um, sem ég þekki: Árið 1895 voru
tveir skæðir bítir á afréttarlönd-
um Lundarreykjadalsmanna og
Andkýlinga, sem ekki náðust, en
makar þeirra voru skotnir og sömu
leiðis yrðlingar. Um haustið var
ákveðið að gera allsherjar eitrun-
arherferð um afréttinn. Eitraður
var hestskrokkur og honum dreift
um afréttinn.
Veturinn var snjóasamur og
voru menn vongóðir um að varg-
ar þessir myndu notfæra sér krás-
ir þessar og væru þeir þar með
úr sögunni.
Drápu 40 lömb fyrir
einum bónda
| En um vorið sýndu fyrrnefndir
; vargar að þeir hefðu ekki verið
! upp á slíka matreiðslu komnir um
• veturinn, því þá drápu þeir aðeins
fyrir einum bónda, Árna Svein-
björnssyni hreppstjóra á Oddsstöð-
j um, 40 lömb og nokkra gemlinga,
j fyrir utan það sem þeir drápu af
öðrum bæjum.
Ég hef góðar heimildir fyrir því
að eitrunin var framkvæmd eftir
settum reglum, því ég var einn
sem vann að henni.
Ég held að það væri ekki úr
vegi, að ráðamenn okkar og yfir-
völd tækju eitthvað til greina það,
sem þaulvanir menn við refaveiðar
hafa að segja um þetta mál af
reynslu sinni. Þeir eru orðnir þó
nokkuð margir, sem hafa látið álit
sitt í ljósi um háttsemi og var-
færni rei'a við eitur og aðrar hætt-
ur, og þar tel ég Theodór Gunn-
laugsson á Bjarmalandi fremstan
okkar allra, sem hafa verið við
refaveiðar, þar sem hann lýsir svo
dásamlega öllu háttsemi refa í
sinni ágætu bók Á refaslóðum og
má hann heita sannur sérfræðing-
ur í þeim málum og mun enginn
íslendingur standa honum þar
jafnfætis.
Bitdýr aðeins unnin með
skotvopnum
Það hefir aldrei skeð, svo vitað
sé, að bitdýr hafi verið unnin með
öðru en skotvopnum. Og þau verða
aldrei unnin nema með góðum
áhöldum í höndum góðra skot-
manna. Fyrir nokkru voru hækk-
uð skotlaun fyrir hlaupatófur, þó
ekki eins mikið og til var ætlazt.
Ég hef orðið var við ósamræmi,
sem er á skotlaunum fyrir hlaupa-
tófur og grentófur, þar sem skot-
laun fyrir þær eru mun minni.
Það eitt er víst, að það örvar ekki
þá, sem liggja á greni til betri og
meiri afkasta.
Mér hefir skilizt að það séu
vetrartófur einar sem taldar eru
j hlaupatófur og fást hærri skot-
llaun fyrir. Þetta kann að vera
! misskilningur hjá mér. Ég hefi
skotið marga hlaupatófuna um
: grenstímann og það munu allir
^hafa gert sem stundað hafa grenja
; vinnslu. Mér skilst að þær séu í
, þeim flokki sem kallaðar eru
hlaupatófur. Ef svo er, fá þá
grenjaskyttur hærri skotlaun fyrir
þær? Þetta þarf að skilgreina, ann-
ars verður deilt um þetta enda-
laust.
Nú ætla ég að skreppa aftur í
tímann. Frá því ég man fyrst eftir
og til ársins 1914 voru refaveiða-
reglugerðir samdar á sýslufundum
fyrir hverja sýslu landsins. Þær
reglur sem bændur og refaskyttur
áttu að fara eftir, og var þar tekið
fram hvaða skotlaun og kaup
skyttan ætti að hafa. Voru það
þá kr. 3 í kaup fyrir sólarhring-
inn og kr. 5 fyrir hvert unnið
dýr. Gömlu mönnunum þótti borga
sig að greiða tveim fimmtu hlut-
um meira fyrir hverja unna tófu
en sólarhringskaupið var. Töldu
það örfa skyttuna til meiri sóknar
við tófuna. Þetta kaup var sem
svarar eins og hálfs dags kaupi;
en kaup var þá almennt kr. 2, þeg-
ar frítt var fæði, því skyttunni
var ætlaður svefntími og fyrir
þann tíma var ekki greitt.
25 kr. á tímann og
60 kr. fyrir unna tófu
Nú er búið að snúa þessu við.
Nú eru greiddar kr. 25 fyrir hvern
tíma, sem skyttan er að heiman
frá sér við grenjavinnslu og kr.
60 fyrir hverja unna tófu, nema
þar sem hreppsnefndin hækkar
þetta eitthvað.
Þetta eru svo ómerkileg skot-
laun, að ég held að mörg léleg
I skytta gefist fljótt upp við að elta
þær tófur sem mest er um vert
að ná í, það eru bitvargarnir. Það
ætti öllum að skiljast, að þarna
er til lítils að vinna. Það væru
j engar öfgar, þótt greiddar væru
I kr. 400 fyrir hverja unna tófu og
eitthvað væri dregið úr kaupinu.
Þá myndu góðir veiðimenn leggja
sig í framkróka og aðrir hafa í
ALGENGUSTU
ÁBURÐAREFNIN
Þau gróðurnærandi efni. sem
borin eru á með tilbúnum áburði
eru, sem kunnugt er, köfnunar-
efni (N), fosfórsýra (P^O.-,) og
kalí (K.O).
Þessi efni hafa mjög mismun-
andi áhrif á gróðurinn og verður
farið um það nokkrum orðum.
Köfnunarefnið hefir mjög mikil
áhrif á vöxt gróðursins. Af mikl-
um köfnunarefnisáburði fær hann
fyrst og fremst fagran, dökkgræn-
an lit og ríkulegan blaðvöxt, en að
lyktum fæst að jafnaði góður og
viss uppskeruauki, svo fremi að
önnur áburðarefni séu aðgengileg
í moldinni í tilsvarandi mæli. Ekki
þarf grasleysi að vera á næsta leiti
þó að tilbúinn köfnunarefnisá-
burður sé ekki ávallt notaður, því
venjulegt bú hefir ráð á ýmsum
öðrum tegundum N-áburðar. Hins-
vegar má yfirleitt fullyrða, að fá-
ir bændur eigi svo mikið köfnun-
arefni í búfjáráburði eða í jarð-
vegi sínum, að þeir geti fengið
góða uppskeru, nema með því að
nota tilbúinn áburð.
Fosfórsýra hefir sjaldan eins
augljós áhrif á gróðurmn e;ns og
köfnunarefnið. Aðalgildi fosfór-
sýrunnar er í því, að hún flýtir
fyrir blómgun og aldinmyndun og
einnig er hún nauðsynleg fvr>r rót
arvöxtinn. Fosfórsýran hefir líka
sérstakt gildi fyrir ýmsar jurtir,
t. d. rótarávexti, á bernskuskeiði
þeirra. Sé fosfórsýra ekki borin á
í lengri tíma, hefir það fyrr eða
síðar hörmuleg áhrif á unpsker-
una. í venjulegum búrekstri er yf-
irleitt enginn varaforði af fosfór-
sýru fyrir hendi og langvarandi
svelti á þessu áburðarefni leiðir
örugglega til sprettuleysis, þegar
komið er niður fyrir víst takmark.
Að bera hins vegar á mikið magn
af fosfórsýru, langt umfram nauð
syn, er áburðarnotkun, sem rent-
ar sig illa. Á það skal bent, að
kröfurnar til fosfórsýrumagnsins í
moldinni vaxa, þegar við aukum
uopskeruna með köfnunarefnis-
áburði.
Reglan fyrir notkun fosfórsýru-
áburðar á að vera, að borið sé á
af fosfórsýru rösklega það magn,
sem flutt er burt af henni í seld-
um afurðum.
Kalíið hefir að vissu leyti sér-
stöðu meðal hinna þriggja aðalá-
burðarefna. Notkun þess er að
nokkru bundin við vissar jarðvegs-
og gróðurtegundir. Yfirleitt þarf
líklega að bera tilbúinn kalíáburð
á framræsta mýrajörð. Belgjurtir
og rótarávextir þurfa líka oftast
að fá góðan kalíáburð.
IIVERNIG BORGAR
ÁBURÐURINN SIG?
Það, sem bændur hafa svo mest-
an áhuga fyrir, er hve mikils vaxt-
arauka má vænta, eftir að þessi,
áburðarefni hafa verið borin á, og
hvernig verðmæti uppskeruaukans
svarar áburðarkostnaðinum. Til-
raunastöðvar okkar hafa lagt og
leggja mikla vinnu í að svara
þeirri spurningu, en það er langt
frá að henni sé fullsvarað enn. Hér
er eigi rúm til að ræða um bað nú.
en gefst væntanlega færi á að
gera innan skamms.
Að lokum vil ég nota tækifærið
og leiðrétta missögn er var í Tím-
rauninni lítið að gera á gren, því I anum í fyrradag. Þar stóð í frétt,
þeir ná ekki skæðustu dýrunum. að próf. Bondorff hefði sagt í fyr-
Því verður þeim mönnum, sem
ráða í þessum málum, að skiljast,
að mikið verður að leggja til höf-
uðs bitvörgum þessum, svo árang-
ur eigi að nást. Það er á allra vit-
orði, að útgerðarfélag og útgerð-
armenn skera ekki við neglur sér
aflaverðlaun til góðra fiskimanna.
irlestri, að hann teldi köfnunarefn
isnotkun íslendinga of mikla, þar
eð hún væri 98% af heildaráburð-
arnotkun þeirra. Hið rétta er, að
prófessorinn sagði, að sér virtist
vera notað of lítið af fosfórsýru
og kalí í hlutfalli við köfnunar-
efnið hér á íslandi, og mundi það
Og er l)a') gert af því að þá er j misræmi geta orðið afdrifaríkt og
meiri aflavon á skipið. Alveg er 1 5farnaðar
það sama með refaskytturnar. Fái | Björn Guðmundsson, forstjóri Á-
þær hærri skotlaun þá er það j burðarsölunnar, gaf mér þær upp-
livatning fyrir þær til dáða, að lýgfngar, að hlutföllin milli allra
sýna þá list sem þeir búa yfir.
fslendingar hafa alltaf verið
hneigðir til að vinna sér til fjár
og frama og eru það alveg eins í
(Framhald á 8. síðu)
áburðartegunda á s. 1. ári hefðu
verið, miðað við brúttómagn, um
60% af köfnunarefni og 20% af
hvoru, fosfóráburði og kalí.
J. J. D.