Tíminn - 24.04.1957, Qupperneq 7

T í M IN N, miðvikudaginn 24. aprfl 1957.
z
MINNINGARORÐ:
ARI ARNALDS
Ari Arnalds, fyrrum sýslumaður
og alþingismaður, lézt 14. þ. m.
og fer útför hans fram í Reykja-
vík í dag.
Hann fæddist 7. júní 1872 á
Hjöllum við Þorskafjörð í Barða
strandarsýslu. Foreldrar hans
voru hjónin Jón Finnsson og Sig-
ríður Jónsdóttir, sem bjuggu á
Hjöllum um fjörutíu ára skeið á
síðari hluta næstliðinnar aldar.
Þau eignuðust ellefu börn, tíu
syni og eina dóttur. Tveir af son-
um þeirra dóu nýfæddir, og sá
þriðji 16 ára gamall, en hin systkin
in náðu flest háum aldri.
Ari ólst upp í foreldrahúsum á
Hjöllum með systkinum sínum, við
mikla og stöðuga vinnu eins og
þá var títt. Á sumrin var það
hjáseta og heyskapur, en smala-
mennska o. fl. haust og vor.
Skepnuhirðing á vetrum, og oft
sátu þeir Ari og bræður hans þá
í vefstólnum. A vetrarkvöldum
var sögulestur í baðstofunni, þar
sem fólkið sat við vinnu sína.
Það var skóli þeirra tíma.
Strax um fermingaraldur
þráði Ari mjög að komast í latínu
skólann. En þó að foreldrar hans
væru bjargálna og kæmust vel af
með sinn barnahóp, höfðu þau
ekki fé aflögu til þess að borga
með skólakostnað. Skólanáminu
varð því að fresta um sinn, og Ari
vann heima við búskapinn næstu
árin. Tæplega tvítugur var hann
um tíma við nám hjá séra Guð-
mundi í Gufudal og vorið 1892
réðst hann til séra Arnórs Árna
sonar prests á Felli í Kollafirði.
Vann hann hjá presti um vorið,
sumarið og haustið en lærði hjá
honum undir skóla næsta vetur.
Vorið 1893 skrapp svo Ari til
Reykjavíkur og tók próf inn í
annan bekk latínuskólans.
Á skólaárunum var Ari í kaupa-
vinnu á sumrin, og vann nokkuð
að kennslu á veturna, samhliða
náminu til þess að afla sér tekna.
Hann tók stúdentspróf 26 ára
gamall vorið 1898, og fór þá um
sumarið til Kaupmannahafnar til
háskólanáms. Hafði fyrst i hyggju
að nema stjörnufræði og stærð-
fræði en komst að þeirri niður-
stöðu við nánari umhugsun að
það nám myndi verða svo kostn-
aðarsamt, að hann gæti tæplega
lokið því. Snéri sér þá í þess
stað að lögfræðinámi og lauk
prófi í þeirri grein árið 1905.
Þegar Ari var að taka fyrrihluta
lögfræðiprófs í Kaupmannahöfn,
veiktist hann hastarlega af berkl-
um og lá lengi þungt haldinn.
Eftir að hann komst á fætur fór
hann á hressingarhæli í Noregi
með hjálp góðra manna í Höfn,
sem höfðu kynnst honum og feng
ið mætur á honum. í Noregi var
Ari í full tvö ár og náði þar bata,
en vegna veikindanna lauk hann
náminu tveim árum síðar en ella
hefði orðið. Eftir að hann lauk
lögfræðiprófinu við Hafnarháskóla
í júní 1905, fór hann aftur til
Noregs og var blaðamaður við blað
ið „Verdens Gang“ í Oslo til loka
þess ár.
Árið 1905 var merkisár í sögu
norsku þjóðarinnar. Þá var slitið
sambandinu milli Norðmanna og
Svía, eftir kröfu Norðmanna, og
Noregur varð sjálfstætt konungs-
ríki. Ari fylgdist vel með atburð
unum í Noregi á því ári og hafði
til þess góða aðstöðu, þar sem
hann var þá starfsmaður við eitt
af blöðunum í Osló. Vafalítið má
telja að þátttaka'hans í íslenzkum
stjórnmálum næstu árin hafi að
nokkru leyti átt rætur að rekja
til áhrifa, er hann varð fyrir sem
áhorfandi að frelsisbaráttu frænda
okkar í Noregi árið 1905.
Á fyrsta áratug þessarar aldar
risu pólitískar öldur einnig hátt
hér á landi. Þá skiptist þjóðin í
landsmálaflokka eftir viðhorfinu
til sjálfstæðismálsins, og það mál
var helzta viðfangsefni stjórnmála
mannanna. Þeir, sem þá gengu
Jengst í sjálfstæðiskröfunum,
nefndu sig Landvarnarmenn og
flokk sinn Landvarnarflokk. Hann
Ari Arnalds. Myndin var tekin af hcnum, er hann var áttræður.
starfaði á tímabilinu 1902—1912.
Ari varð einn af forustumönnum
í þeim flokki 1906, og umsvifamik-
ill áhrifamaður í stjórnmálunum
næstu árin. Hann kom heim frá
Noregi í byrjun ársins 1906 og var
það ár á Eskifirði. Þar gaf hann
út blaðið Dagfara, sem beitti sér
fyrir stefnu Landvarnarmanna.
Var Ari eigandi og ritstjóri blaðs
ins. En í ársbyrjun 1907 fluttist
hann til Reykjavíkur, og í byrjun
marzmánaðar það ár varð hann
meðritstjóri Ingólfs, sem var aðal-
blað Landvarnarmanna.
Þegar hér var koinið var
skammt að bíða sögulegra tíðinda.
Millilandanefnd var skipuð sumar-
ið 1907 til þess að fjalla um sam-
bandsmálið. í henni voru þrettán
Danir og sjö íslendingar. Nefndin
settist á rökstóla í Kaupmanna-
höfn næsta vetur og lauk störfum
í maí 1908. Klofnaði nefndin og
var einn af íslenzku nefndarmönn
unum í minnihluta. Meirihlutinn
samdi og lagði fram uppkast að
lögum um ríkisréttarsamband Dan-
merkur og íslands. Var það
venjulega aðeins nefnt „Uppkast-
ið“. Hófust nú miklar deilur um
land allt út af sambandsmálinu,
og var það aðalmál kosninganna
sem fram fóru 10. sept. 1908.
Andstæðingar „Uppkastsins"
unnu mikinn sigur í alþingis-
kosningunum 1908, og miklar
breytingar urðu þá á skipun Al-
þingis. Af 34 þjóðkjörnum þing-
mönnum, sem áttu sæti á þingi
eftir þær kosningar, voru 14, sem
ekki höfðu áður setið á þingi, og
af þeim nýliðum var aðeins einn
fylgjandi „Uppkastinu" en allir
hinir andstæðingar þess.
Ari bauð sig fram í Stranda-
sýslu í kosningunum 1908, og náði
kosningu. Munu þó engir hafa
spáð honum sigri þegar hann lagði
út í kosningabaráttuna, því að
þar átti hann við að etja mikilhæf
an mann, er hafði traust héraðs-
búa, Guðjón Guðlaugsson frá
Ljúfustöðum. Hann hafði þá ver-
ið þingmaður kjördæmisins í 15
ár, og var atkvæðamikill á þingi
og forustumaður í félagsmálum
sýslubúa. En það var með Stranda-
menn eins og fleiri, að þeim geðj-
aðist ekki að „Uppkastinu“, og
fylgi við það varð Guðjóni að
falli. — En seinna var hann þing-
maður í allmörg ár.
Ari átti sæti á Alþingi 1909 og
1911. Þar sem andstæðingar ,Upp
kastsins" voru þá í miklum meiri-
hluta á þingi, náði það frumvarp
ekki fram að ganga, en þingið
samþykkti annað lagafrumvarp um
samband landanna. Það frumvarp
hlaut þó ekki staðfestingu, og
fátt merkilegt gerðist eftir það í
sambandsmálinu þar til fullveldis
viðurkenningin fékkst árið 1918.
Árið 1912 hætti Ari að taka
þátt í baráttu stjórnmálaflokka1
en tók að sinna öðrum verkefnum. I
En hann lifði það að sjá rætast
draum sinn um fullt stjórnarfars
legt sjáifstæði þjóðar sinnar. Deil
an við Dani um sambandsmálið er‘
úr sögunni, og viðfangsefni stjórn
málamanna og flokka eru önnur
nú en þau voru fyrir nokkrum ára-
tugum. En þó að frelsið sé fengið
er ekki allur vandi þar með bú-
inn 1 niðurlagi þeirrar frásagnar
af stjórnmálabaráttunni 1902—
1912, er Ari skrifaði síðar og birti
í bók sinni „Minningar" fórust
honum orð á þessa leið:
„Og það mun ekki hvíla minni
vandi á hondum framtíðarkyn-
slóðanna að varðveita fengið
frelsi en sá vandi hefur reynst
að afla þess“.
f íramhaldi af þessu hvetur
hann íslendinga til að sameinast
„um að vera jafnan á verði
andlegt og fjárhagslegt sjálf-
stæðj þjóðar og einstaklinga“.
Víst ættu menn að muna þessi
viturlegu orð Ara Arnalds og fara
eftir þeim. Sjálfstæðisbarátta þjóð
arinnar er ævarandi.
Árið 1914 varð Ari sýslumaður
í Húnavatnssýslu og gegndi því
embætti í fjögur ár. En 1918 var
hann skipaður sýslumaður í Norð
ur-MúlasýsIu og bæjarfógeti á
Seyðisfirði. Þeim störfum gegndi
hann til 1937, en þá lét hann af
embætti og fluttist til Reykjavík
ur. Var hann þá 65 ára að aldri.
Ari Arnalds var virðulegur og
vandvirkur embættismaður, og
hlaut hylli manna í þeim héruðum,
þar sem hann starfaði. Hann gerði
sér far um að jafna ágreining og
var ráðhollur þeim mörgu mönn-
um, er leituðu til hans með sín
vandamáh
Eftir að Ari fluttist til Revkja
I víkur vann hann um tíma í stjórn
: arráðinu. En þegar hann hætti
störfum þar, tók hann að fást við
, ritstörf. Til þess hafði hann áður
haft lítinn tíma, að því frátöldu
1 að hann var ritstjóri stjórnmála
blaða 1906—1909. eins og áður er
frá sagt. Fyrsta bók hans, „Minn-
ingar“ kom út 1949, þegar hann
var meira en hálfáttræður og síðar
i komu út tvær bækur eftir hann,
! „Örlagabrot" og „Sólarsýn".
i Ari hafði frábæra frásagnarhæfi
leika. Sagði manna bezt frá tíðind-
I um. Og í ritsmíðum hans nutu
þessir hæfile^kar sín vel. Bækur
hans eru ritaðar á fögru máli og
bera vott um sérstaka vandvirkni
eins og annað sem hann vann.
Það er heillandi ævintýrablær yf-
ir sögum hans.
Ari kvæntist Matthildi Einars-
dóttur skálds Kvaran haustið 1908.
Þau skildu. Synir þeirra eru þrír,
Sigurður, Einar og Þorsteinn, allir
í Reykjavík.
Ari Arnalds er horfinn sjónum
GRÖÐUR OG GARÐAR: INC-ÓLFUR DAVÍÐSSCWl
Ekki er sama hverju sáS er . I
Tímanlega þarf jafnan að hugsa
fyrir frækaupunum. — Allmargir
ala sjálfir upp káljurtir og blóm
úti í vermireitum eða í kössum
innanhúss. Má fara að sá til káls-
ins um miðjan apríl. Sáð er í vel
unna garðmold eða túnmold og
cr bezt að hafa sendið lag efst
til að hylja fræið. Þegar jurtirn-
ar eru komnar upp er þeim góð
birta nauðsynleg og hæfileg hlýja.
Loftgott verður að vera á jurtun-
um, ella er hætt við svartrót, eink-
um á blómkáli. Jurtirnar eiga að
vera þrýstnar og þreklegar. Tveim
þrem vikum eftir sáningu (að
jafnaði) eru smájurtirnar teknar
upp til grisjunar og gróðursettar
til bráðabirgða í annan reit eða
kassa, með svo sem 5 sm. bili
milli jurta. Þegar svo líður að
gróðursetningartima úti í garði,
þarf að herða jurtirnar, þ.e. smá-
venja þær við svala útiloftið, með
því að hafa reitina opna eða
sáðkassana úti, þegar sæmilegt er
veður, og loks dag og nótt. Sama
aðferð dugar við flest sumarblóm,
sem sá þarf til í reit eða inni, til
að lengja vaxtartímann. Til
margra þeirra má sá í apríl, en
sumra fyrr (sja bókina Garða-
gróður).
Oft er spurt hvaða tegundir
káls séu hér beztar til ræktunar.
Á íslandi verður að velja frernur
fljótþroska káltegundir, þátt ekki
myndi þær jafn föst höfuð og
„vetrarkál". Algengasta og örugg
asta hvítkálsafbrigðið heitir
Ditmerker. „Júlíkangen“ myndar
öllu betri höfuð og geymist leng-
ur, en er líka seinvaxnara og þarf
jafnbetri kjör. Vetrarhvítkál er of
seinþroska og dugar ekki til rækt
gerðasta káltegundin og getur
þrifist á hverju byggðu bóli á ís-
landi, jafnvel á Hornströndum,
Melrakkasléttu og norður í Grims
ey. Og það þolir talsvert frost.
Grænkálsfræi má sá beint í gar5-
inn í maí, en bezt er að sá lika
til þess inni, eða i vermireit, svo
hægt sé að nota það snemma. Má
nota blöðin á hvaða vaxtarskeiði
sem er. Á sumrin eru neðstu
blöðin tínd fyrst til matar. Græn-
kál er Ijúfengt bæði hrátt og soðið.
Börn verða oft mjög sólgin í það.
Garðperla eða karsi er sú jurt,
sem fyrst verður matarhæf á vor-
in, jafnvel 10—14 dögum eftir
sáningu inni í kassa. Fræinu er
þrýst niður í moldina með fjöl,
en ekki hulið. Hægt er að rækta
mustarð, gulrófur eða næpur inni
á svipaðan hátt og borða ung blöð
in sem salat. Ungar og smáar
útiræktaðar næpur eru líka gó5
ar til matar.
Reynið ræktun silfurblöðbu
(Sölvbede) úti í görðum. Hinir
breiðu blaðleggir hennar eru góð
ir til matar seinni hluta sumars.
Ung silfurblöðkublöð eru mat-
reidd sem salat eða spínat.
Fræi allmargra sumarblóma
má sá í garðinn þegar tíð er orð-
in góð. Má þar til nefna vinablóm,
hjólkrónu (Barajó), einærar
draumsóleyjar (Valmúa), strand-
rós eða strandlevkoj, gullhúða
(Kaliforníuvalmúi), brúðarslæðu,
kornblóm, þorskamunur (Linaria)
snækraga (Ileris) o. fl. Auðvitað
blómgast þær fyrr ef sáð er til
þeirra inni, en þess þarf venju-
lega ekki. Nóg er til af seinþrosk-
aðri sumarblómum, sem verður
að sá til inni eða í vermireiti.
Silfurblaðka.
unar hér á landi. Tappkál þrosk-
ast heldur fyrr en hvítkál og er
gott til sumarnotkunar, t. d. af-
brigðið Erstling. Af blómkáli er
Erfurter Deræg mjög bráðþroska
og algengt. Einnig snjókúlan
(Snebold). „Stór dansk“ og
Regama o. fl. eru seinvaxnari en
geta myndað falleg höfuð, þar
sem kjör eru góð. — Blöðrukál
(Savejakál) er fremur seinþroska
kál, með blöðrótt blöð. Mjög mat
argott, t.d. afbrigðið Ulmer. —
Grænkálið er næringarríkasta,
fjörefnaauðugasta og langharð-
okkar. En með verkum sínum á
langri ævi skráði hann nafn sitt
þannig í þjóðarsöguna, að það
mun lengi geymast.
Sk. G.
Margar slíkar tegundir fás*t til
kaups á vorin um gróðursetningar
tímann.
Nú er kominn tími til að setja
kartöflur til spírunar, a.m.k. í
betri héruðum. Sumir eru komnir
á lag með að láta kartöflur spíra
í mold i kassa inni og gróðursetja
svo plönturnar úti, líkt og kál,
þegar tíð er orðin góð og fá þá
uppskeru mjög snemma. — Hin-
um góðkunnu gullauga. kartöflum
hættir oft við að springa, bæði
í garðinum og nýlega upptekh-
um. Norðmenn segja að ef kart-
öflugrasið sé slegið eða drepið
t. d. með sýruúðun nokkru fyrir
upptöku á haustin beri miklu
minna á því að kartöflurnar
springi. Þetta væri reynandi hér
á landi, en ekki er vitað hér hve
(Framhald á 8. síðu.)