Tíminn - 01.05.1957, Page 7

T f MI N N, miðvikudaginn 1. maí 1957.
(Ferðabréf það, sem hér birt-'
ist frá Vigfúsi Guönumdssyni er'
ritað nokkrum dögum áður en b'réf
það, sem birtist síðast í Tímanum. j
En það barst ekki fyrr en í gær, |
mun hafa lent á refilstigum heims-
póstsins, og er sú skýring ein á því
að þetta bréf birtist síðar en
skyldi. Lesendur eru beðnir að at-
huga þetta).
Santiago, 26. marz 1957.
Kæru samlandar!
Þar sem ég er nú staddur hér í
nokkra daga á endastöð ferðar
minnar í þetta sinn, er ef til vill
rétt að tína fram fáeina fróðleiks-
:‘mola um þetta fjarlæga — og
mörgum heima ókunna — en að
ýmsu leyti sérkennilega land.
Chile er ólíkt öllum öðrum lönd-
um og ríkjum heimsins í lögun.
Eins og menn vita úr landafræð-
inni er það strandlengja með
kyrrahafinu, allt á suðurhlið jarð-
ar. Það er 4300 kílómetrar á lengd
frá norðri til suðurs, en ekki nema
um 150—200 km. á breidd. Og
þar af eru hin risavöxnu Andes-
fjöll jafnan væn sneið af austur-
hluta landsins. En hæstu tindar
þeirra fjalla eru hæstu fjöll heims-
ins, að undanteknum Himalaya.
Chile nær yfir nærri 40 breidd-
argráður frá norðri til suður, en
ísland t. d. nál. þrjár. Og það er
talsvert meira en sjö sinnum
stærra heldur en okkar land. — Á
því búa um sex milljónir manna.
í venjulegu tali er landinu skipt
niður í þrennt: Norður-, Mið- og
Suður-Chile.
í Mið-Chile búa %o af landsmönn
um. Þar er höfuðborgin, Santiago,
með talsvert á aðra milljón
íbúa. Og þar er nær allur iðnaður
landsins, og hann er talinn vera
sem næst að hálfu leyti í höfuð-
borginni. Einnig er í Mið-Chile h.
U. b. allt ræktanlegt land ríkisins.
í Norður-Chile, sem er talið
Vera nærri 40% landsins, er mik-
ill námugröftur. Þar eru einhverj-
ar mestu koparnámur heimsins,
einnig járn, silfur o. fl. Þar er salt
pétursvinnslan og úr saltpétrinum
er m. a. unnið joð mjög mikið. En
Chile framleiðir mest af því joði,
eem notað er í heiminum.
Vatnið gengur kaupum
og sölum
Við suðurhluta landsins eru firð
jr, vogar og víkur, sker, hólmar —
eyjar óteljandi, eins og á Breiða-
firði heima. En við norðurstrend-
ur landsins er íítið um þess háttar.
Sums staðar þar við strendurnar
eru biinar til útflutningshafnir fyr
ir opnu hafinu, vegna málmnáms-
jns og saltpétursvinnslunnar.
Á norðurhluta landsins kem-
Ur oft ekki dropi úr lofti allt árið
og stundum ekki mörg ár sam-
fleytt. Enda er landið þar einhver
omurlegasta bruna-eyðimörk, sem
til er á jörðinni.
Þeir hafnarbæir, sem þar eru,
vegna útflutnings á málmum og
Ealtpétri, verða t. d. stundum að
leiða neyzluvatnið allt upp að 2—
300 km. veg ofan úr reginfjöllum)
Kvað vatnið svo oft ganga þar
kaupum og sölum í bæjunum í
flöskum, svipað og mjólk — og sé
það þá stundum lítið ódýrara.
SauSf járbúskapur í uppgangi
í Suður-Ch'le, sem er helmir.gi
Etærra heldur en ísland að flatar-
máli, búa aðeins fyrir innan 100
þús. manns. Lengi var þar talið
Jiær óbyggilegt. En nú á síðari ár-
Um hefir þotið þar upp sauðfjár-
búskapur og eru þar nú taldar
vera orðnar 7—8 milljónir sauð-
íjár.
í öllu Chile er talið að séu um
2% milljón nautgripir. Talsvert er
líka af hestum, svínum, múldýrum
og ösnum.
Eins og gefur að skilja er veðr-
éttan í Chile ákaflega misjöfn. Það
er allt frá hitabeltisveðráttu nyrzt
til storma, stórrigninga, kulda og
Enjóa syðst, suður í Patagóníu og
Eldlandinu, sem hvort tveggja er
klofið sundur á milli Chile og Ar-
jgentínu. Þar er syðsta byggð í
lieimi. Hún er dálítið sunnar en
þjýja Sjáland.
Landamæri Chile og Argentínu
fcru jafnan um há Andesfjöllin, en
Frá Santiago i Chile. — Hvíta húsiS til hægri er hús forseta landsins.
FerSabréf frá Vigfúsi GuSmundssyni:
CHILE-
land saltpétursins, regin-
fjalla og anðngra náma -
þau ganga sem geysimikill fjall-
garður frá norðri til suðurs eftir
endilangri vestanverðri Suður-Ame
ríku, þótt þau lækki mikið syðst.
Hér í Mið-Chile er veðráttan hin
indælasta. Jafnan er svalt á nótt-
um og venjulega ekki mjög heitt
á daginn, þótt heiður sé himinn og
glaða sólskin, eins og oftast er hér.
Þennan tíma, sem ég er búinn að
vera hér, er alveg hæfilegur hiti
á daginn — ekkert' of mikill. En
það er meira heldur en ég get
sagt frá þeim stööum, sem ég
hefi heimsótt hér í S-Ameríku,
þótt betra væri þó slíkt í Argen-
tínu heldur en Brasilíu. En þaö er
nú líka að byrja að hausta núna,
þótt engin merki sjáist þess samt
hér á gróðri jarðar, nema blóm-
skrúðið kvað vera að miklum mun
minna heldur en að vorinu eða
framan af sumri.
Goft rækfarland í
Mið-Chile
Talið er að álíka stórt land sé
ræktanlegt hér á Chile og ísland
er stórt að flatarmáli, eða um 100
þús. ferkm. Það er nær eingöngu
hér í Mið-Chile. Það er víða hið
prýðilegasta ræktarland, einkum
líka fyrir það, að vatnið úr ánum,
ofan úr fjöllunum, er tekið til á-
veitna yfir það.
í Norður-Chile hverfa allar ár,
að undantekinni einni, niður í
sand- og grjót eyðimerkurinnar
rétt fyrir neðan fjöllin. Þannig er
það þar á að m. k. tíu breiddar-
gráðum. En hér hjálpa árnar afar
mikið við ræktunina. Og vex hér
margs konar jarðargróður mjög
vel, svo sem hveiti, baunir, bygg,
hafrar, mais, hampur o. m. fl. Einn-
ig vaxa margs konar ávextir ágæt-
lega, og sumir þeirra eru svo góð-
ir, að ég hefi tæplega bragðað þá
jafn góða annars staðar í heimin-
um! * 1
En galli er á gjöf Njarðar.
Af allri ræktanlegrí jörð hér í
Ohile er talið að a. m. k. % áf
henni eigi minna en 1% af íbúun-
um. Veldur þetta miklu óréttlæti
og sárri óánægju meðal almenn-
ings. Og eins gerir útlenda fjár-
magnið, sem er reyndar driffjöðr-
in í námurekstrinum o. fl. fram-
kvæmdum. Þykir mörgum þetta
hvort tveggja veita mjög ótraustan
grundvöll undir þjóðarbúskapinn.
Og er vöknuð talsverð hreyfing í
landinu um að brcyta þessu hvoru-
tveggja. En þar er við ramman
reip að draga.
AuSnum misskipt
Einn höfuðgallinn á sambúðar-
háttum íbúanna hér eins og i Arg-
entíu og víðar hér í S-Ameríku, er,
hve auðnum er misskipt. Stór-auð-
menn eiga mestan hluta landsins,
sem þeir hafa oft fengið fyrir nær
því ekki neitt. En við mannvirki,
svo sem vegi, járnbrautir o. fl., sem
kostað er af almannafé, stórhækk-
ar landið í verði, þótt allra gífur-
legast sé það í borgum og bæjum.
Svo að hvað sem eigendurnir lifa
hátt í luxus og svalP. geta þeir
ekki einu sinni eytt vöxtunum af
eignunum og verða æ ríkari og rik
ari. Oft er þá ekki svo vel að þeir
eyði tekjunum í því ríki, sem eign-
ir þeirra eru, heldur gera þeir það
í öðrum löndum, svo sem í Banda-
ríkjunum, og þó einkum í París.
Það er alþekkt hve mikill fjöldi
Suður-Ameríkana býr þar í dýr-
ustu luxushótelununi tímunum sam
an og eyðir þar of fjár.
En þetta allt eykur óróann og
óánægjuna meðal hins vinnandi
fólks, sem framleiðir verðmætin.
Svona er þetta hér í Chile og víð-
ar. Og af þessu skapast verkföll og
ýmiskonar órói, sem hamingjan má
vita til hvers leiðir, ef þróunin og.
vitið verður ekki á undan bylting-
um eða einhvers konar „kollsteyp-
um“.
Talið er að urn 20 þús. Þjóðverj-
ar séu hér í Chile. Einkanlega eru
þeir hér í sunnanverðu miðland-
inu. Þó að þeir séu ekki fleiri en
þetta, þá er talið að þeir séu mjög
áhrifamiklir í landinu og þar á
meðal séu þeir drjffjöðrin í hinum
hraðvaxandi iðnaði hér. Margir
þeirra kváðu vera orðnir mjög rík-
ir, en þeir kváðu hafa það fram
yfir marga aðra, að þeir nota sér
auðæfi yfirleitt í þessu landi, sem
gaf þeim þau. Þeir kváðu vera
mjög samheldnir sem Þjóðverjar
og varðveita sitt þjóðerni vel, en
eru þó um leið taldir einhverjir
beztu borgarar Chile. Afkomendur
Þjóðver.ia, sem komu hingað til
Chile fyrir 400 árum, kváðu tala,
skrifa og lesa þýzku almennt eins
og þeir væru uppaldir í Þýzka-
landi.
íbúar Chile eru taldir skiptast
aðallega í fjóra flokka: 1. Afkom-
endur Spánverja, sem fyrstir komu
hingað af hvítum mönnum, dálítið
blandaðir Bretum og írum.
Og mynda þeir aðallega ýfirstétt-
ina. 2. Ý'msijr landnemar (mest frá
Evrópu), se,m mynda einkum milli
stétt. 3. Kynblendingar (Mestizer)
Snánverja og Indíáná, og eru þeir
fjölmennastir. Og 4. hreinir Indiá-
1 nar. sem fer þó alltaf fækkandi.
Stjórnarkerfið er lýðveldi (rebu-
blik) og er löggjafarþingið i tveim
ur deildum. Forseti landsins er
valinn með frjálsum kosningum til
sex ára af öllum borgurum lands-
ins, sem eru orðnir 21 árs og
kunna að lesa og skrifa.
Stærslu borgir
Skólaskylda er fyrir börn og vf-
irleitt ókeypis skólakennsla. Fjór-
ir háskólar eru í landinu.
Santiago er langsamlega stær=ta
bor" landsins. Hún stendur dálitið
frá hafinu, 5—600 metra yfir sjáv-
j armál. Bak við hana í dálítilli f.jar-
j lægð rísa hin risaháu Andesf.iöll,
' og ber við himinn, venjulegast
með fannkrýnda efstu fjallatopp-
1 ana.
j Borgarstæðið hér þykir hið feg-
' ursta og borgin sjálf er myndarleg
( og falleg — og gestsauganu finnst
hún yfirleitt menningarleg.
| Næst stærsta borg Chile er Val-
pariso, með Látt uppunc ir hálfa
milljón íbúa. Hún er aðUhafnar-
borg Mið-Chile, dálítið hér norð-
vestur með ströndinni.
í þeirri borg eru allt nýlega.r
mvndarlegar byggingar og allt vel
skipulagt. Eldri hús eyðilögðust
nær öll fyrir nokkru (1903) i jarð
skjálfta og um leið eldsvcða. And-
esfjöllin ganga þarna næstum fram
undir sjó.
Rétt sunnan við Valpariso er
mjög góð og fræg baðströnd: Vina
del Mar. Við Vina del Mar er fjöld'
mjög fullkominna baðstrandarhó
tela, ríkismannabústaðir og ýmsar
veglegar klúbbbyggingar.
Hafnarbæirnir í Norður-Chile
hafa risið upp vegna útflutnings á
saltpéíri og málmum. En þegar salt
pétursvinnslunni stórhrakaði, eink
um vegna samkeppni um köfnun-
arefnisáburð, unninn í vélaiðnað;
í ýmsum löndum, með hjólp raf-
magns og vísindatækni margs kon-
ar, — þá lögðust sumir útflutn-
ingsbæir við ströndma í cyði — og
aðrir því sem næst.
En sumir bæirnir þar eru enn i
blóma, einkum vegna hins mikla
málniútflutnings. Þannig hefir und
anfarið verið flutt um einn þess-
ara hafnarbæja talsvert á aðra
milljón smólesta á ári af málmi
til Bandaríkjanna.
Iðnaðurinn hér í Mið-Chile er
rekinn með rafmagni, sem fengið
er við virkjun ánna hér úr Andes-
fjöllunum. En erfitt kvað vera
víða að virkja þær, því berg og
jörð er laust í sér og mikið af
lausahnullnngsgrjóti í árbotnun-
um, sem er á sífelldri hreyfingu.
Ekki er mikið um fossa og frekar
erfitt með uppistöður til vatns-
miðlunar.
Árnar eru lika mikið notaðar hér
í Mið-Chile til áveitna og hjálpar
vatn þeirra ákaflega mikið við
vöxt margs konar jarðargróðurs.
Eg minnist ekki frá yngri árum
mínum að ég kannaðist nokkuð við
frá Chile, nema saltpéturinn. Og
-vipað gæti ég trúað að væri um
ýmsa aðra heima. Enda er landið
mjög afskekkt. Og engar samgöng-
ur við önnur lönd framundir síð-
ustu ár, nema eftir hafinu, og þar
heldur engín alfaraleið í nálægð.
En nú hefir betta batnað mikið við
flugsamgöngur og svo við járn-
brautina og „veginn“ ýfir Andes-
fjöllin til Argentínu.
Sjálfir sögðu Chilebúar oft áður,
að þeir byggju á afskekktasta
j horni heimsins.
Chiíe-saftpéturinn
Að ég kannaðist vel við saltpét-
urinn og þar af leiðandi örlítið við
landið, var einkum vegna kennslu
míns elskulega og ógleymanlega
kennara og vinar Páls Jónssonar
(frá Reykhúsum í Eyjafirði) á
Hvanneyri og síðast í Einarsnesi.
Hann ræddi svo oft f jarðræktar-
tímunum um ágæti Chile-sailpét-
ursins. En á þeim árum var Chile
saltpéturinn helzti köfnunarefnis-
áburðurinn i heiminum. Fluttist
z
hann þá svo að segja vítt um ver-
öld alla. Hann var vist sá fyrsti
verulegi áburður þessarar tegund-
ar, enda eru á annað hundrað ár
síðan farið var að vinna hann hér
í landi, og hafði Chile eiginlega
um langt skeið einkaaðstöðu með
hann.
Þá var saltpéturinn svo dýrmæt-
ur fyrir Chile, að útflutningsgjald-
ið af honum (10 US-dollarar af
smálest) varð meiri hluti ríkis-
teknanna. Var þá talið að lang-
mestur hluti borgaranna hér £
landi væri algerlega skattfrjáls til
ríkisins. Þegar saltpétursútflutn-
ingrum fór að stórhraka á síðari
áratug, olli það mjög miklum vand
ræðum fyrst í stað, en er nú óð-
um að jafnast aftur me'ð nýjum
og auknum iðnaði, aukinni ræktun
jarðarinnar o. fl.
í
Þolinmæði þraufir vinnur J
allar
Þjóðin í Chile er talin einna dug
legust allra Suður-Ameríkuþjóð-
anna. Borgarlýðurinn hér í höfuð-
staðnum kemur vel fyrir sjónir,
rösklegur og ákveðinn að sjá. Hér
sést ekki svertingi, en talsvert
margir eru með sterkum Indíána-
svip, og því miður er til mikil fá-
tækt, en mikið er reynt til þess að
bæta úr því.
Strax í Rio de Janeiro sagði
Pálmi Ingvarsson mér, að ein
dyggð væri sérstaklega nauðsynleg
þar í Brazilíu og það væri þolin-
rna'ði. Þetta hefi ég mjög feng-
ið að reyna. að er rétt hér í Suður-
Ameríku. Það er heldur erfitt fyrir
útlending að ferðast um hana. Ógn
arleg skriffinnska og „serímoníur“
sem allt gengur með miklum seina-
angi og i endalausum, sífelldum
biðsölum. Oftast fer þetta fram
hjá konsúlum eða'sendiráðum, toll
búðum og ýmsum afgreiðslum far
artækja. En hér t. d. bættist það
við, sem ekki hefir verið áður, að
landamæraverðirnir hér, upp í
háfjöllunum, skipuðu mér að til-
kynna konm mína á lögreglustöð
ina, eftir komu mína í borgina.
Hafði ég þó fullkomna áskrift,
(vísa) á vegabréf mitt um leyfi til
að mega fara inn i landið og vera
í því ákveðinn tíma, og leyfi svo
inn í næsta reki, er ég færi héðan.
Ilefi ég hvergi í heiminum þurft
að bæta þessu ofan á alll annað á
ferðalagi, fyrr en hér. Jú, ég ark-
aði á lögreglustöðina, sem er í gríð
arstórri byggingu hér í borg. Þar
var allt fullt af löngum biðröðum,
nær því við hverja afgreiðslu, en
þær voru fjölda margar. Þegar ég
fann, eftir mikla leit, þá biðröð,
sem ég átti að standa í voru þar
um 30 manns á undan mér, og varð
ég að bíða í óratíma þar til ég náði
afgreiðslumanninum. Þó gat hann
lítið annað en fengið mér eyðublað
sem ætti að fylla út hjá annarri af
greiðslu. Jú, ég þangað og var þar
sízt minni biðröð en sú fyrri. Þeg-
ar loks kom að mér, þá fyllti, jú,
afgreiðslumaðurinn út skjalið og
að því búnu fékk hann mér það.
En ennþá vantaði á það stimpil frá
3. afgreiðslunni, er hann benti mér
á hvar væri í gagnstæðum enda
hins stóra sals. Eg þangað og skip-
aði mér i langa biðröð. Loks kom
að mér og skjalið var stimplað. Þar
með var þessu lokið, ég gat farið.
En allt þetta hafði tekið mig fimm
klukkutíma.
Þetta er lítið dæmi til að sýna
hvernig gengur stundum til hérna
og að Pálmi hafði rétt fyrir sér um
þolinmæðina, hve hún væri nauð-
synleg í Suður-Ameríku. En fólkið
er víða mjög þægilegt og velviljað.
Þegar ég kom ofan af Andes-
fjöllunum frá Argentínu, kom ég
hérna megin í þeim ofan i djúpaa
dal. Eftir honum rann stór kol
mórauð á, en samt ekki nein stór-
elfur. Hún rann niður allan.
dalinn, sem var nokkuð langur, í
slórgrýtisurð og strengjum. Hvergi
foss í henni og hvergi hylur.
Þannig kváðu árnar vera hér.
í dalnum voru snarbrattar, háar
hlíðar beggja megin og gróður
lausar niður fyrir miðju og ekki
mikill gróður hið neðra. Undir
lendi var hér því ekkert. Þarna
var talsvert af bændabýlum, þótt
mjög væru þau sírjál ofarlega í
dalnum. Höfðu ibúarnir rutt smá
bletti í grjótinu umhverfis eða
nálægt bæjum sínum, og á þeim
(Frambald 4 11. síðu.j