Tíminn - 07.05.1957, Blaðsíða 5

TÍMINN, þriðjudaginn 7. maí 1957.
5
Orðið er frjálst: Stefán Kr. Vigfússon
— A ég að gæta bróður míns? —
Á síðastliSnum vetri kom í þessu blaði grein eftir Þórgný
Guðmundsson á Sandi, er hann neínir: „Borið í bakkafullan
læk“. Grein þessi fjallar um áfengisvandamálið og virðist
mér hún vera eitt það bezta, sem ég hefi séð um það mál
sökum rökvísi og drengskapar í málflutningi.
Greinin er ádeila á ástand það, viðfangsefni allra þeirra, sem vilja
sem nú ríkir í þessum málum á Bakkus feigan að berjast gegn
landi hér, og lögeggjan til þjóðar- þessum þjóðarósóma.
innar að reka harðstjórann og böl- r»á eru það hinar ástæðurnar
valdinn, Bakkus konung af hönd- sem ég nefndi fyrir vínnautninni.
um sér. iVon um gleði og ánœgju, eyðingu
Mig hefir undrað það, að engir sorga og áhyggja, lífið bjart og
skuli hafa orðið til þess að taka fagurt o.. s. frv.
undir við höfundinn til að ræða Um þetta er það að segja að
málið frekar, annað livort með eða mörgum mun í fyrstu finnast þeir
móti. Má vei-a, að fylgismönnum fái þessar óskir uppfylltar, Bakk
Bakkusar þyki sá kostur vænztur Us er klókur og fer oft vel að
að þegja greinina í hel. En þeim, mönnum til að byrja með, og
sem eru greinarhöfundi sammála, hetur sem hann muni standa við
ætti að vera öfugt farið, því að öl 1 sín loforð. En fyrr eða síðar
það mætti verða málinu til góðs sýujr hann þó sitt rétta andlit,
að umræður um það færu fram og en þg er venjulega orðið um sein
sem flest sjónarmið og tillögur an ag snu,a vjg Niðurstaðan verð-
kæmu fyrir almenningssjónir. ur því miður oft þessi; Glegin
Má vera að ileirum hafi fariö sem reyncjist fölsk, sorgirnar urðu
mér að framkvæmdaleysi hafi ráð þyngri) áhyggjurnar urðu meiri,
*®- I lífið varð vonleysi og þjáning.
Mig hefir allt frá því að ég Hver vill svo nefna öll slysin, af
sá nefnda grein langað til að taka brotin, fátæktina og eymdina sem
undir við höfund hennar. Fyrst vínnautnin leiðir af sér, þar sann
og fremst til að þakka honum fyr ast máltækið, „oft koma mein eftir
ir greinina sem að mínum dómi , munað“.
er orð í tíma talað og eins og ég i Hvað er það þá sem þjóðin fær
gat um í upphafi, mjög rökföst og í aðra hönd fyrir þessa sjálfskatt
drengilega skrifuð. Og í öðru lagi lagningu? Það er meðal annars
ef ég mætti með því veita mál þetta:
efninu nokkurn stuðning. Með | Félagslega ómenningu, spillt sið
máhækið gamla í huga. — Betra ferði, störaukin slys og afbrot, lam
seint en aldrei — ætla ég nú að að starfsþrek, eyðilagðir æsku-
láta af þessu verða. i menn, eyðilögð heimili 0. fl. 0. fl.
Fyrir skömmu kom sú frétt í í Þegar allt kemur til alls, er það
útvarpi, að á s. 1. ári hefði þjóð ekki hinn beini skattur, féð sem
in keypt og drukkið áfengi fyrir fer til vínkaupmanna, þó hár sé,
rúmar 98 milljónir króna. Það sem Þyngstur verður á metunum.
eru rúmar 600 kr. á hvert nef í Hinn óbeini skattur, afleiðingar
landinu, eða kr. 3000 á hverja vínneyslunnar, er öllu þyngri það
fimm manna fjölskyldu. Hár skatt ei' hann sem er það alvarlega í
ur mundi þao þykja ef að hann sambandi við áfengisneyzluna.
væri lagður beint á. Að yísu er það svo, sem betur
Nú kemur þessi skattur að vísu fer> ae mJög margir þeirra, sem
mjög misjafnt niður, sumir borga ! neyta víns, meirihlutinn vonandi,
lítið eða ekkert, en aðrir aftur komast óskemmdir að því er séð
þeim mun meira. Ekki er það þójverður> út úr viðskiptunum við
svo, að þetta fari ætíð eftir efn I Bakkus. En áhrif vínsins í þjóðfé
um og ástæðum vel getur svo
að borið að sá sem berst í bökk
um með að framfæra sig og sína
sé þarna hár skattgreiðandi, og
mörg eru þau dæmin að þessi
skattur hefir hrint fjölskyldum út
laginu verða þó þau • sem getið
er um hér 'að framan, það er stað-
reynd sem ekki verður á móti
mælt. Treysta nú hófdrykkjumenn
irnir sér til að taka á sig sinn hluta
af ábyrgðinni af þessum afleiðing
í sárustu örbyrgð og eymd. En |um- Dæmi þeirra er hvað hættu
það merkilegasta við þennan skatt1 iegast. Enginn ætlar sér í upp-
er þó það, að menn leggja hann
á sig sjálfir, ef svo mætti að
orði kveða. Af frjálsum vilja er
það víst kallað. En hér liggur fisk
ur undir steini. Venjulega er byrj
að í mjög smáum stíl, en þeir sem
einu sinni hafa byrjað verða fyr
ir þeim örlögum að þeir hætta
hafi að verða ofdrykkjumaður. Ef
allir yrðu það sem neyta víns
mundu dæmi þeirra hræða svo, að
fáir mundu verða til að feta í
þeirra spor. Allir ætla sér í upp-
hafi að verða hófdrykkjumenn,
neyta vínsins sér til ánægju og
gleðiauka. Þessvegna er það, að
tæplega aftur, þó þeir fegnir j Þó að hófdrykkjumennirnir séu í
vildu ,og í mörgum tilfellum fer
að menn fái rönd við reyst.
En hvað kemur þá til að menn
hafi sölu með höndum. Lítum á
ósamræmið sem i þessu er. Ríkið
leiðir með vínsölunni, þegnanna
til allskonar afbrota og ósamræm
is varðandi framferði, gegn þeim
lögum sem það s.iálft setur, og á
að sjá um að höfð séu í heiðri.
Það er ekki sæmandi að ríkið
hafi á boðstólum þennan voða.
Það á að vera metnaður ríkis-
valdsins að vinna að menningu
þjóðarinnar, heill að hamingju,
eftir hverjum þeim leiðum sem því
eru tiltækar. Hvernig getur það
samrýmst því göfuga starfi að
hafa með höndum vinsölu, sem
aldrei getur leitt af sér annað
en ömenningu og alls konar spill
ingu, drepið dáð úr þjóðinni, eyði-
lagt fjölda aí æskumönnum henn-
ar, lagt héimili í rústir o. sv. frv.
Nei, þetta er æpandi mótsettning
og skollaleikur. Þann görótta
drykk, sem beinlí«is leiðir til
óreglu og lagabrota. Slíkt er svo
neðan við allar hellur að engu
tali tekur, og sæmir alls ekki þjóð
félagi sem vill kalla sig kristið
og siðmenntað.
Það er freisting að segja hér
í þessu sambandi dálitla sögu, það
er að vísu átakanleg harmsaga, en
hún bregður upp óvenju glöggri
mynd af því ástandi sem nú ríkir
í þessum málum, og hvað er að
gerast með þjóð vorri á þessu
sviði.
Ungur og efnilegur piltur, sem
á heima úti á landi er við nám
í Keykjavík. Þar kemst hann í fé-
lagsskap pilta, sem fá sér í staup
inu, eins og það er kallað. Eitt
sinn verður honum það á, að ölv
uðum, að veita manni áverka, er
leiðir til þess að hann missir heils
una varanlega. Þetta sannaðist að
vísu aldrei fyllilega en líkurnar
þóttu svo sterkar, að réttvísin, sem
ekki lætur að sér hæða, dæmir
piltinn í nokkurra ára fangelsi.
Piltinum fannst nú, sem vonlegt
var, líf sitt vera eyðilagt, og ekki
þess vert að því væri lifað. Heima
í héraðinu sínu hittir hann lækni,
og biðúr hann um svefnskammta
handa móður sinni, sem þurfi á
þeim að halda. Skömmu síðar fer
pilturinn á dansleik, hann er þar
við skál, og um kvöldið, áður en
hann háttar, tekur hann inn svefn
skammtanna, sem hann fékk hjá
lækninum, og sagði að ættu að
vera handa móður sinni. Hann lang
aði ekki til að' vakna aftur til
þessa óréttláta lífs. Seint og um
síðir tókst þó lækninum að vekja
hann, en það breytir í engu því
sem á undan er gengið.
Þannig ér sagan, er þetta ekki
átakanlegt dæmi um það hvað
getur gerzt í þessurn málum, hvað
leiðir af öðru, þangað til mælirinn
Fjóroi leikur Reykjavíkurrnóts-
ins í knattspyrnu var háður á
sunnudag og léku þá Fram og
Þróttur. Eins og í fyrri leikjum
mótsins voru aðstæður til knatt-
spyrnu mjög slæmar, um sex stiga
suðaustan hvassviðri, og kalt eft-
ir því. Náðu því liðin sér ekki á
strik og várð leikurinn eftir því.
Bieði lið skoruðu eitt mark í
fyrri hálfleik, Grétar Guðmunds-
son fyrir Þrótt, en Björgvin Árna-
son fyrir Fram. Um miðjan síð-
ari hálfleik skoraði Dagbjartur
Grímsson sigurmarkið fyrir Fram.
Dcmari í leiknum var Ingi Ey~
vinds. Næsti leikur í mótinu verð
ur á fimmtudag og leika þá KR
og Víkingur. Eftir leikinn á sunnu
daginn hófst Reykjavíkurmótið í I.
flokki KR og Valur léku. Jafntefli
varð. Hvorugt liðið skoraði mark.
hjáÍR
Vornámskeið í fimleikum cru að
hefjast hjá- ÍR. Verður kennt í
tveimur frúarílokkum, verðui ann-
| ar á daginn en hinn á kvöldin tvis
var í viku hvor flokkur. Þá vcrðuf
i einnig flokkur fyrir ung'ar stúlkur
í 13-v-16 ára og fyrir telpur 10—12
• ára. Kend verður létt músíkleik-
fimi en auk þess dýnu- cg áhalda-
æfingar fyrir ungu stúlkurnar. —
Tímarnir verða þannig: Frúar-
flokkur (eldri) mánudaga og íöstu
i daga kl. 4. - Frúarflokkur (yngri)
þriðjudaga og föstudaga kl. 8,15.
Stúlkur 13—16 ára mánudaga og
I föstudaga kl. 5,30. Telpur 10—12
ára mánudaga og íöstudaga kiL
4,45.
sjálfu sér allrar virðingar verðir,, er fylltur. En upptökin og endir
þá verða þeir óbeinlínis til að1 inn eru hjá víninu, það er sá
leiða menn til vínnautnar. Og sá 1 óhappavaldur sem þessu stjórnar.
taka á sig þennan „ska*tt“, sem er jsem einu sinni byrjar að neyta Að ríkið hafi áfengissölu með
svo viðsjáll, ef menn eru ekki
til neyddir? ast Það fornkveðna. „Sá veldur
Ástæðurnar eru efalaust marg nokkru, sem upphafinu veldur.“
ar en eina almenust mun sú, | Næst vil ég þá minnast meö
að mönnum finnst það vera eins1 nekkrum orðum á fyrirkomulag
konar félagsleg skylda .Vínið er I vínsölunnar. #
einkum notað og þykir sjálfsagt | Eins og allir vita er það ríkið
ómissandi í veizlur og því um líkt.' sem hefur áfengissöluna með
Þá þykir það ófélagslegt að vera j höndum. Ágóði selds áfengis er
víns, er alltaf í hættu. Hér sann | höndum mun aðallega réttlætt
með því, að úr því að vínið sé
til og menn vilji endilega drekka
það, þá sé ekkert vit í því að
ekki með. Margar fleiri ástæður
koma hér til. Menn hyggjast sækja
gleði og ánægju á vit Bakkusar,
samneytið við hann á að eyða
sorgum og áhyggjum, gera lífið
bjart og fagurrt o. s. frv.
Hvað' er nú um þetta að segja?
í fyrsta lagi það, að vínneyzla
þjóðarinnar i veizlum og sam-
kvæmum er orðin henni til stór
legs vansa. Þessi siður hefir far
ið mjög ört vaxandi nú í seinni
tíð, með þeim afleiðingum sem
öllum eru kunnar. Er fátt sem
stuðlar meir að vínneyzlu þjóð
arinnar en þessi óheilla tízka, þar
drekka áreiðanlega margir fyrsta
staupið, og íátt mun áhrifaríkara
til að læða þaim skoðunum inn
hjá ungdómnum ao vínið sé nauð
synlegt til gleðiauka, og ómiss-
andi í hverjum góðum félagsskap.
Það hlýtur því að vera eitt liöfuð
drjúgur hluti af ríkistekjunum,
og sennilega sá tryggasti. Það
mundi verða skarð fyrir skildi
á tekjulið fjárlaganna ef áfengis
tekjurnar væru brott teknar.. Það
má því með nokkrum rétti segja
að það sé „þegnskapur“ að kaupa
áfengi, og því meira, því betra
auðvitað. En er nú ekki eitthvað
bogið við þetta fyrirkomulag, get
ur það talist heilbrigt og æskilegt
að þjóðfélagið sjálft, eða ríkisvald
láta einstaklinga hirða allan þann
gróða sem áfengissalan gefi af
sér. Þarna sé tekjustofn fyrir rík
ið, sem sjálfsagt sé að nota sér,
það séu alltaf nóg verkefni hjá
ríkinu, og gróðanum af áfengissöl
unni megi verja til ýmissa þjóð
þrifaverka. Þarna er nú farið að
nálgast Jesúítakenninguna gömlu,
að tilgangurinn helgi meðalið. En
varla mun nokkur ksnning meira
fyrirlitin, en sú sem í þessum orð
um felst.
Eg hefi reynt að sína fram á
það hér að framan hversu óheil
brigt það er að ríkið verzli með
áfengi, og að vínpeningarnir verði
ið, oti að þegnunum þeim böl- þjóðinni ailtof dýrir. Vínið veikir
valdi, sem vínið er. Er það ekki
talin skylda ríkisvaldsins, eða þjóð
félagsins, að stuðla að og efla heill
og hamingju þegnanna, og allt sem
þjóðinni má til gagns og frama
verða? Hér er unnið algerlega í
neikvæða átt. Sala áfengis er eitt
hvert það versta verk sem hægt
er að vinna í hverju þjóðfélagi, og
það sæmir.alls ekki að ríkið sjálft
þjóðina bæði andlega og líkam-
lega, og spillir siðferði hennar og
manndómi. Mundi þjóðin ekki bet
ur farin þó að engir vínpeningar
kæmu í ríkiskassann? Jú vissu-
lega, það mundi meira en vinn-
ast upp á margvislegan hátt, þeg-
ar allt það illa sem víninu fylgir
þurrkaðist út. Þjóðartekjurnar
mundu aukast verulega, og þjóðin
þar af leiðandi geta lagt meira af
mörkum til alls konar menningar-
legra umbóta. Auk þess sem liin
margvislegu beinu útgjöld, sem
rlkið hefir nii vegna áfengisins, og
stöðugt fara vaxandi, féllu niður.
Hvaða ráð eru þá fyrir hendi,
hvernig má bæta úr því ófremdar
ástandi sem nú ríkir í þessum mál
um, og veita þeim í þann farveg
aö ekki steíni þjóðinni til ófarnað
ar?
Svarið getur ekki orðið nema á
eina leið. Hér á engin áfengissala
að vera. Það er sú eina lausn sem
okkur getur orðið sómi að. Hér
er enginn millivegur. Aðeins með '
því að gera vínið landrækt, getum
við vænst að ná fullum sigri í bar
áttunni við Bakkus konung. Með
an hann hefir landvist, mun aldrei
verða hægt að sjá við vélabrögð
um lians, hvernig svo sem um
hnútana er búið.
Vil ég nú setja fram tillögur
mínar um þetta efni, en þær eru
á þessa ieið:
Stefnt sé að því að koma á al-
geru vínbanni í landinu. Haga
skai framkvæmdum þannig:
1. Öll útsala áfengis sé afnum-
in, en þeir sem þess óska sérstak-
lega og náð hafa vissum aldri, 20—
25 ára*, geti fengið ákveðinn
skammt meðan þeir óska þess.
Ákvæði þetta nær þó aðeins til
karlmanna, konum verði ails ekki
úthlutað víni.
Skammtur þessi sé að sjálf
sögðu miðaður við það, að um of-
drykkju geti ekki verið að ræða,
og yrðu settar um liann nánari
reglur, t. d. hve oft honum yrði
úthlutað o. fl.
2. Vínveitingar í samkvæmum
og veizlum séu algerlega bannað
ar.
3. Allur innflutningur á áfengi
sé algjörlega bannaður, uían það
sem ríkiS þarf að flytja inn til
að fullnægja skömmtunarskyldu
sinni, en sá innflutningur mundi
stöðugt fara minnkandi eftir því
sem þeim fækkaði, sem skömmt-
unarvín hefðu fengið í upphafi,
því eins og tekið er fram í fyrsta
lið þessara tillagna, fengju ekki
aðrir rétt til vínnotkunar en þeir
karlmenn, sem orðnir eru 20—25
ára, þegar vínbannið gengur í
gildi. Þeir, sem þá eru innan við
þann aldur fengju aldrei vin. Þann
ig á vinið að hverfa úr landinu
smátt og smátt með eðlilegri þró
! un.
4. Brugg og yfirleitt öll með-
ferð áfengis framyfir það sem um
getur í fyrsta lið, sé að sjálf-
sögðu bannað. — — —
Eg get búizt við að ýmsum þyki
sem fullmikill seinagangur verði
á þéssu, samkvæmt því sem lagt
c-r- til í tillögu nr. 1, og það muni
reynást hættulegt að hafa víniö
svo lengi: í umferð, bæði verði
smygl og brugg hægara í blóra
við það víri sem er i umferð, og
*Þegar vínbannið :|éfigur í gildi.
sömuleiðis hætta á að skömmtunar
vínið og skömmtunarfyrirkomu-
lagið, megi misnota á ýmsan hátt.
Ekki vil ég neita því að þetta
kunni að haí'a við nokkur rök að
styðjast, en hitt mun þó þyngra
á metunúm hve mikil hætta ligg
ur í því ef allt vín væri þurrkað
út í einni svipan, það mundi leiða
til svo hraðrar andstöðu, og skapa
svo sterkar freistingar til brota,
að það gæti jafnvel riðið málinu
að fullu. Með því að fara hægt í
sakirnar, eins og hér er lagt til,
og veita undanþágur í byrjun,
mundi að mínu áliti verða happa
drýgra, þá fengju þeir, sem ekki
treystu sér til að afneita víninu
með öllu, nokkra úrlausn, og ættu
ekki eða að minnsta kosti mikið
síður, að freistast til að ná í vín
eftir ólöglegum leiðum.
Þá mundi það og korna betur
við rikissjóðinn að misSa ekki í
einu þær tekjur sem hann hefir
haft af vínsölunni, meðan hann er
koma sér fyrir með nýjar tekju-
öflúnarleiðir. Einnig á því sviði
mundi þróunin henta betiu- en
byltingin.
Um tillögu nr. 2 þarf ekki að
fjölyrða, svo sjálfsögð er hún, þar
er sjálfsagt að hafa bannið algert
þegar í upphafi.
Það má nú vel vera að ýmsum
finnist það eins og hver önnur fjar
stæða að hægt sé að koma á al-
geru vínbanni nú á tímurn, sam-
görigur við umheiminn _ séu svo
tíðar, fjöldi íslendinga ferðist ár-
lega til útlanda, og margir dvelj-
ist erlendis um lengri eoa skemmri
tírna við nám 0. fl., að ógleymdum
öllum sjómönnunum, sem stöðugt
séu að sigla út. Ekki er hægt að
loka augunum fyrir því, að vissu
lega er mikil hætta í öllu þesstí
fólgin. En því verður að treysta,
að við íslendingar höfum þann
manndóm og þjóðarmetnað að við
stöndumst þær freistingar, senh
þeim finnst sér vera vansemd að,
þá sé svar þeirra: Ég er Magyar.
Hliðstætt mundi svar íslendings-
ins verða, þegar hann er staddur
erlendis, og hans er freistað til
að neyta víns. „Ég er íslendingur".
Vissulega mundi hann hljóta virð
ingu af slíku svari.
Vitanlega dettur mér ekki í hug
að einhverjir muni ekki verða til
þess að freista að brjóta vínbann-
■ið, svo er með öll lög. En nú horf
ir málið öðruvísi við. Nú hefir
ríkisvaldið hreinan skjöld, nú get-
ur það með góðri samvizku tekið
á þessum lögbrotum eins og
hverjum öðrum, það hefir ekki til
þeirra stofnað. En hér skyldi að
öllu farið með mannúð. Fésektir
munu að vísu sjálfsagðar, en fang
elsisvist, eins og hún hefir tíðk-
ast, ætti ekki að koma til greina,
heldur vinna á þjóðnýttum stofn
unum að einhverju hagnýtum
verkefnum, og yrðu að sjálfsögðu
um allt þetta settar nánar reglur
eftir eðli og stærð brota. En allar
(Fr-tmhald á 3. s.íðu). /