Tíminn - 22.05.1957, Blaðsíða 7

T í MI N N, miðvikudaginn 22. maí 1957.

Mikið nauðsynjamál að auka
töðufall litlu býlanna
Kaflar ur ræSu Páls Zóphóuíasscnar
viS 2. umr. í efri deild um frv. unr
landnám og ræktun í sveitiim
Frumvarp stjórnarinnar
um landnám, ræktun og
byggingar í sveitum, er nú
orðið að lögum. Samkvæmt
frumv. eru aukin verulega
framlög til nýbýla og minni
býla og byggingarstyrkur til
frumbýlinga. Þegar málið
var til 2. umræðu í efri deild,
flutti Páll Zóphóníasson at-
hyglisverða ræðu, þar sem
hann drap á ýmis atriði, er
snerta þessi mál, Kaflar úr
henni fara hér á eftir.
Herra forseti. Þegar yið nú við
2. umræðu hér í deildinni byrjum
að ræða þetta mál, sem ég tel lang
merkasta málið á þessu þingi, þá
vildi ég gjarnan með nokkrum orð
um gefa nokkurt yfirlit yfir hvern
ig málið horfið við frá mínu sjón-
armiði og hverja nauðsyn ég tel á
að afgreiða það.
Eg hefi skrifað greinaflokk, hvar
af þrjár hafa birzt í Tímanum, en
hinar hafa nú ekki haft plátt þar
enn, en þær koma síðar, um það
hvernig ástandið er í hverri ein-
Etakri sýslu. Og af þeim geta menn
séð þær sömu tölur, sem fram
ikoma í áliti minni hlutans, eftir
Pálma Einarsson, sem úr þeim hef
ir unnið með mér, um hvernig tún
stærðir eru nú í heil á landinu. En
það er nú svo, að það er ekki tún-
stærðin ein, sem þarna kemur til
greina. Það þarf að taka tillit til
fleira, þegar þið afgreiðið þetta
mál og takið afstöðu til þess. Það
er nú svo, að bændurnir geta yfir-
Jeitt ekki rekið bú á sínum jörðum
til þess að þau séu arðgæf, nema
þeir hafi aðstöðu til þess að afla
heyja á jörðinni, sem búféð aftur
geti umsett í afurðir, sem séu það
miklar, að hægt sé að selja fyrir
það verð, að kostnaðurinn við hey
öflunina, ásamt með öðrum óhjá-
kvæmilegum kostnaði við búrekst-
urinn, eins og landsskuldum og út-
Bvari og sköttum o. s. frv., náist
upp borðinn. Meðan barizt er á út-
engjum hingað og þangað um land
ið, þá gekk þetta, meðan fólkið
Jrostaði lítið eða ekki neitt. En um
Jeið og kaupgjaldið óx, þá varð
þetta ómögulegt. Þá sneru bænd-
urnir sér að því yfirleitt að reyna
að stækka túnin, og það opinbera
fór að koma þá á móti þeim með
jarðræktarstyrk. (1924).
Flokkun jarða eftir töðufalli
Nú skal ég með nokkrum íölum
Býna hvernig þetta hefir gengið,
því að það er meira komið undir
uppskerunni á túnunum heldur en
Út af fyrir sig stærðinni, en upp-
Bkeran á túnunum er svo misjöfn,
að sumarið 1955 þá fékk sá bóndi,
gem fékk minst af túni sínu, um
éllefu hesta af hektaranum, en sá,
sem fékk minnst af túni sínu, um
ir sjá að þetta skiptir líka máli. Eg
Jiefi þess vegna flokkað jarðirnar,
Bem byggðar voru 1955 í hópa,eftir
þvi hve mikið töðufall var á jörð-
unum.
Það yfirlit lítur þannig út:
um með litlu túnin, og fjölgar
þeim, sem hafa stærri tún eða
meira töðufall. Það miðar í áttina
og miðar meira að segja vel í átt-
ina sérstaklega á síðustu fimm ár-
unum.
Af þessu er alveg ljóst, hver
höfuðnauðsyn það er að koma þess
um jörðum upp, sem hafa minnst
töðufall, til þess að myndist þar
grundvöllur fyrir sæmilegum bú-
skap. Núna er þetta svo, að bænd-
urnir, sem á þeim búa, þeir gera
hvort tveggja, annars vegar hafa
þeir ekki nóga vinnu á jörðinni.
það koma ekki eftir þá þau afköst
í þjóðarbúið, sem á að vera. Og
hins vegar fara þeir þá burtu oft
og cinatt, til þess að afla sér tekna
utan búskaparins.
Eg hefi verið þar í sveit stadd-
ur, vestur á Vestfjörðum að vori
til á kúasýningu að af 34 bændum
í sveitinni voru tveir heima í sveit-
inni, hinir allir til sjós á vertíð til
að afla tekna til viðbótar sínum
litlu tekjum af búunum. Og þessi
bú eru þá svo lítil, að þegar bónd-
inn er heima, að stunda skepnurn-
ar t. d. að vetrinum, þá vinnur
hann ekki nema lítið brot af þeirri
vinnu, sem menn vinna þar sem bú
reksturinn er kominn í lag og þar
sem bóndinn hefir nóg að starfa.
Vinnuaflið nýtist þess vegna ekki.
Það er fyrst og fremst vegna þessa,
og ég legg áherzlu á það, að það
er fyrst og fremst vegna þessa sem
við þurfum að koma heyskapnum
á þessum jörðum upp. Það er ekki
af því, að þessi bóndi, sem á jörð-
inni býr, þurfi sérstaklega að
halda á því að fá jörðinni breytt í
þessu efni. Það er af því að þjóð-
félagið þarf þess. Þjóðfélagið þarf
að fá nýtt vinnuafl hvers þjóðfé-
lagsþegns og fá framleiðsluna sem
allra ódýrasta, og þess vegna er
það sem það á að leggja vinnu og
peninga og allt sem hægt er, í það
að skapa þá aðstöðu á þessum jörð
um, að mennirnir geti búið þar
mannsæmandi lífi og haft þær tekj
ur, sem þeir þurfa fyrir sína fjöl-
skyldu.
Túnstærð og iöðufall
eftir sýslum
Við sjáum þetta líka, ef við lít-
um á stærð túnanna og heyfallið af
þeim eftir sýslum, og þá sjáið þið,
hve geysilega þetta er misjafnt.
Þetta sést á eftirfarandi skýrslu
um meðal túnstærð á byggðum
jörðum í hinum ýmsu sýsium, svo
og framtalinnar töðu árið 1955. —
Fyrst er tónstæðið í ha. þá taða af
k að heiöra Dani fyrir að
skiia ekki handritunum?
Taða 1930 1940 1949 1955
tiestar % % % %
1—100 40,8 32,1 12,4 7,4
101—200 40,8 38,0 32,1 24,1
201—300 11,4 18,0 25,5 33,2
SOl—400 4,1 6,7 15,0 17,0
«01—500 1,4 2,3 7,4 8,0
601—600 0,6 1,4 3,7 4,0
601—700 0,3 0,6 1,6 2,1
701—800 0,2 0,4 0,7 1,3
yfir—800 0,4 0,5 1,5 2,9
Þið sjáið af þessu að á þessum
25 árum, sem þarna er um að ræða
i>á fækkar blessunarlega jörðun-
því í hestum og loks er sýslunum raðað eftir töðumagni á ha.:
1. Rangárvallasýsla 14,5 521 5
2. Kjósarsýla 14,2 485 6
3. Arnessýsla 14,0 547 3
4. Borgarfj.sýsla 13,7 544 4
5. Eyjafjarðars. 13,2 559 2
6. A-Húnavatnss. 11,9 587 1
7. Skagafj.sýsla 10,8 429 8
8. Mýrasýsla 9,9 447 7
9. V-Skaftafellss. 9,0 308 15
10. S-Þingeyjarsýsla 8,8 348 12
11. Dalasýsla 8,6 408 9
12. V-Húnavatnss. 8,0 396 10
13. N-ísaf j arðarsýsla 7,9 313 14
14. N-Þingeyjars. 7,9 337 13
15. A-Skaftafellss. 7,0 266 18
16. S-Múlasýsla 6,8 299 16
17. N-Múlasýsla 6,8 261 19
18. V-ísafjarðars. 6,8 348 11
19. Snæfellsness. 6,4 289 17
20. Barðastr.sýsla 6,1 260 20
21. Strandasýsla 6,1 257 21
Meðaltúnið á landinu er 10,2 ha
stórt, og gefur af sér 414 hes'ta.
Þið sjáið af þessu, að þetta er
ákaflega misjafnt í sýslunum. Og
ef við förum að gá að jörðunum,
sem byggðar eru og hafa minnst
Páll Zóphóníasson
iúnin, þá kemur það út að það er i
sumum þeirra allt niður í 52% af
b.vggðum í Barðastrandasýslunni,
sem eiga tún sem éru minni en 5
hektarar. Það er meira en önnur
hver jörð árið 1955.
Misjafn arður af búfénu
Nú skal það viðurkennt mjög fús
lega af mér, að það er ekki ein-
hlítur heyskapurinn, og það getur
hugsast og kemur oft fyrir, að
menn sem hafa minni töðu heldur
en maður telur æskilegt, að þeir
hafi, á annan hátt upp arð af sínu
búi. Sérstakiega gildir þetta um
Strandasýsluna, þar sem er ákaf-
lega mikið af hlunnindum, og
koma tekjur í gegnum þau. En
þetta gildir líka af því, að búféð er
mis arðsamt. Og án þess að fara
nánara út í það, skal ég benda á
það, að í gegnum eftirlits- og fóð-
urbirgðafélögin, þar sem maður
fær annars vegar hvað margt fé
er á fóðri að vetrinum, hins veg-
ar hvað mörgum lömbum er slátr
að og hvað þau hafi haft mikið
kjöt alls, sem slátrað hefir verið.
í þriðja lagi, hvað mörg lömb eru
sett á og seld-til lífs. Ef maður
reiknar líflambið með sama kjöt-
þunga og sláturlambið, þá sýnir
það sig, að arðurinn, sem bóndinn
fær af sínu fé er svo misjafn, að
í heilum hreppum getur þetta mun
að upp undir helming. Fyrir árið í
fyrra er ég búinn að reikna þetta
út fyrir 12 félög, sem hafa sent til
mín skýrslur, þar af er það hæst
í Kirkjubólshreppum í Stranda-
sýslunni. Þar eru 2679 fjár á fóðri
og þar kemur á fóðraða kind 21,3
kg. af dilkakjöti. Sá hreppurinn,
sem aftur er lægstur, hann hefir
2980 kindur á fóðri og fær 11 kg.
af kjöti eftir fóðraða kind. Þar á
milli standa svo hinir. Sama gildir
um nautgripina. Meðalkýrnyt er
helmingi hærri en þar sem hún er
hæst.
Það er því ekki aðeins kom-
ið undir því, hve heyöflunin er
mikil, heldur líka undir því, hvern
ig búfénaðurinn er, sem þeir láta
breyta heyinu í afurðir og hvernig
með hann er farið. Þetta er hins
vegar ekki sagt til þess að draga
úr því að aukin sé túnstærð litlu
býlanna. Það tel ég hið allra mesta
nauðsynjamál.
Nokkur atriði eru í frv. þessu,
sem ég tel betur fara á annan veg,
þótt ég geri ekki breytingartillög-
ur við það. Eg skal fyrst minnast
á _það, sem ég tel miður farið, en
sem ég býst ekki við, að verði
breytt, hvorki nú eða i náinni fram
tíð, úr því sem komið er, — og
það er það, að ég hefði talið eðli-
legt að það væri ekki nýbýlastjórn
og landnámsstjóri, sem ættu að sjá
um stækkun á þessum gömlu tún-
um og úthluta þeim fjórum mill-
jónum í ár og fimm milljónum
næstu ár, sem verja á til þess, held
ur Búnaðarfélag íslands.
Dregið úr hlutverki
Búnaðarfélags íslands
Búnaðarfélag íslands er sam-
safn af öllum búnaðarsamböndum,
Illar tungur hafa haldið því
fram, að sendiráð fslands í Kaup-
mannahöfn gætti ekki nógu vel
vöku sinnar í handritamálinu og
’neðal annars léti það aldrei
neitt til sín heyra opinberlega um
nálið. Sendiráðið hefir nú rekið
nf sér allt slyðruorð í þessu efni.
í íslenzku blaði birtist frétt, þar
;em sagt var frá tillcgu manpa,
sem vilja fylgja málinu fram af
meiri einbeitni en gert hefir verið
til þessa. Danir vöknuðu fremur
'lla við, því að slíku höfðu þeir
ekki átt von á. Sendiráðið brá líka
hart við. Það sendi fyrirspurn til
utanríkisráðuneytisins og spurðist
fyrir um þau býsn,"sem nú væru að
gerast úti á íslandi. Utanríkis-
ráðuneytið lét ekki á sér standa
fremur en endranær, þegar mis-
sagnir birlast um íslenzk málefni í j
erlendum blöðum. Það sendi jafn-,
harðan skeyti og leiddi sendiráðið I
í allan sannleikann. Sendiráðið.
sendi svo óðara frá sér fréttatil-'
kynningu og kvað Dani mega vera
rólega, því að tillagan væri ekki
borin fram af ábyrgum aðilum á
íslandi.
Fleiri aðilar en sendiráðið og ut-
anríkisráðuneytið hafa látið þetta
mál til sín taka. Morgunblaðið hef-
ir brugðið út af venju sinni og
skipar sér nú fast við hlið rikis-
stjórnarinnar. Þarf þá víst ekki um
að efast, að tillagan muni vera
meira en lítið varhugaverð, þegar
bæði Morgunblaðið og ríkisstjórn-
in snúast öndverð gegn henni.
Mbl. kveður þó stórum fastara að
orði, því að það telur hana blátt
áfram „þjóðinni til minnkunar“.
Loks mun svo „snillingurinn“
Sigurður Magnússon hafa tekið í
streng með ríkisstjórninni og Mbl.
í útvarpsþætti um daginn og veg-
inn, og getur þá vart orðið öflugri
og fríðari sú fylking, sem hefir
skipað sér gegn tillögunni.
Hver var svo þessi stórhættu-
lega tillaga? Hún var sú, að sendi-
herrastóll íslands í Kaupmanna-
höfn yrði látinn standa auður, unz
Danir hefðu skilað handritunum.
Málinu er þannig háttað, að sendi-
herrann í Kaupmannahöfn hefir
sáralítið að gera og miklu minna
en sendiherrar íslands annars stað
ar. Embættinu er fyrst og fremst
haldið við í virðingarskyni við
Dani. Mér og fleirum finnst að
hægt sé a. m. k. að spara þjóðinni
útgjöld við að sýna Dönum þessa
virðingu meðan þeir sitja á rétti
okkar í handritamálinu og beita
okkur þar fullum yfirgangi. Mörg
eru dæmi þess, að sendiherrar
hafi verið kvaddir heim, þótt við-
komandi þjóð hafi orðið fyrir
miklu minni yfirgangi en við í
handritamálinu. Hér er ekki um
svo stórt skref að ræða, að sendi-
herra sé kvaddur heim, heldur
aðeins að skipa ekki í embættið
að nýju meðan handritamálið er
óleyst.
Því er haldið fram gegn tillög-
unni, að Danir muni ekki neitt
skelfast við það, þótt við höfum
ekki sendiherra í Kaupmannahöfn.
En hafa þeir nokkuð glúpnað við
það eða orðið samningafúsari
vegna þess, að við höfum haft
sendiherra í Kaupmannahöfn í
virðingarskyni við þá? Ekki verð-
ur sú ályktun dregin af reynslu
undanfarinna 12 ára. Er líklegt
að það breytist nokkuð, þótt £
sæti Sigurðar Nordals komi mað-
ur, sem vart verður jafnoki hans
að gáfum og glæsileik? Með því
að hafa stólinn auðan minnum við
Dani hins vegar á það, að krafan
um endurheimt handritanna er
okkur full alvara. Það er ekki
víst, að Danir telji slíkan ágrein-
ing þeirra og íslendinga sér til
ávinnings, t. d. vegna yfirráða
þeirra í Grænlandi. Danir vilja
gjarnan vegna yfirráða sinna í
Grænlandi skapa það almennings-
álit í heiminum, að þeir komi fram
af sérstökum drengskap við bæði
fyrrverandi og núverandi nýlend-
ur sínar. Myndu þeir telja auðan
sendiherrastól íslands vegna yfir-
gangs þeirra í handritamálinu
stuðning við slíkt almenningsálit?
Staðreyndin er sú, að í undan-
farin 12 ár hefir ekkert áunnizt
með þeirri aðferð, sem hefir verið
beitt, og jafnvel frekar gengið
aftur á bak seinustu misserin, því
að deyfð og doði hefir færzt yfir
íslendinga í málinu. Danir geta
því haldið að sér höndunum. Ég
er sannfærður um, að með slíku
framhaldi fáum við handritin.
aldrei. Þau verða þá geymd áfrana
úti í Kaupmannahöfn á óeldvörð-
um stað, sem ótvíræður vitnis-
burður um ræktarsemi íslendinga
við mestu dýrgripi sögu þeirra,
móðurmáls og menningar.
Ef íslenzk alþýða og æskulýður
vaknar ekki og vekur ráðamenn-
ina til dáða, bíður okkar fullur
ósigur í handritamálinu. Og þeim
ósigri munu þá fylgja eftir fleiri
ósigrar í sjálfstæðisbaráttunni.
Að lokum skal minnzt örlítið á
það, sem Mbl. hefir vikið að mér
persónulega í þessu sambandi. Það
telur mér mikla óvirðingu gerða
með því, að í tilkynningu utan-
ríkisráðuneytisins hafi verið sagt,
að umrædd tillaga væri ekki bor-
in fram í nafni Tímans. Með þv£
hafi ég verið ómerktur. Það rétta
er, að ég er sjálfur heimildarmað-
ur að þessu, því að áður en ráðu-
neytið sendi frá sér tilkynninguna,
talaði blaðafulltrúi þess við mig
og spurði mig að því, hvort það
væri ekki rétt skilið, að tillagan
hefði ekki verið borin fram í nafnf
Tímans. Ég kvað það rétt vera,
því að frá henni hafði aðeins ver-
ið sagt sem frétt, án umsagnar af
hálfu blaðsins. Síðar hefi ég skrif-
að um málið undir nafni og eru
greinar, sem birtar eru undir sér-
stökum höfundarnöfnum, aldrei
taldar skrifaðar í nafni viðkom-
andi blaðs. Ritstjórar Mbl. vita
þetta manna bezt og sýnir það
vissulega mikla málefnalega fá-
tækt þeirra, þegar þeir gera slík-
an útúrsnúning að uppistöðu í að-
algreinum sínum.
Ritstjórum Mbl. get ég svo sagt
frá því að lokum, að ekki eru all-
ir flokksmenn þeirra á sama máli
og þeir um það, að umrædd tillaga
sé „þjóðinni til minnkunar“. Sá
þingmaður Sjálfstæðisflokksins,
sem á lengsta og merkasta þing-
sögu að baki, hefir tjáð mér þakk-
ir sínar fyrir að hafa komið til-
lögunni á framfæri, en látið í ljóa
litla ánægju yfir skrifum þeirra
Sigurðar og Bjarna. Það þykir mér
margfalt meira virði en þótt ég
hefði hlotið óheilan stuðning
þeirra. Þ. Þ.
ræktunarsamböndum, og undir því
starfa héraðsráðunautarnir. En það
er vitaómögulegt að framkvæma
þetta mál, hvernig sem það verður
afgreitt, nema með aðstoð og sam-
vinnu við þessa aðila, sem ailir
lúta yfirstjórn Búnaðarfél. íslands.
Þess vegna var mifelu eðlilegra, að
Búnaðarfélag íslands hefði þessa
framkvæmd með höndum í frv.
heldur en landnámsstjóri. Hins
vegar mun hér vera að ræða um
sömu viðleitni og hefir smám sam
an verið hjá því opinbera. Málin
hafa verið færð frá Búnaðarfélag-
inu og undir aðrar sérstakar stofn
anir eða beint undir ríkisstjórn-
ina, þegar Búnaðarfélagið og þeir,
sem að því standa, hafa verið búnir
að vinna nógu mikið að þeim og
koma þeim almennilega af stað.
Þannig var það um jarðræktartil-
raunirnar. Þær fóru fram um ára-
tugi alveg á vegum Búnaðarfélags-
íslands. Nú eru þær allar komnar
undir sérstaka stjórn og beint und-
ir stjórnarráðið. Þannig fór um
búfjárræktartilraunirnar. Það var
alveg sama. Þar reið Búnaðaríélag-
ið á vaðið, hafði þær með höndum
og sá um þær líka um áratugi. Nú
eru þær allar komnar undir sér-
staka stjórn og beint undir stjórn-
arráðið. Þannig var um fiskirækt-
ina. Það byrjaði á því að hafa fiskl
ráðunaut og leiðbeina um fiskiklak
þannig var það með eybýlin o. s.
, (Framhald á 9. síðu). ,