Tíminn - 23.05.1957, Blaðsíða 5

Tíminn - 23.05.1957, Blaðsíða 5
TÍMINN, fimmtudaginn 23. maí 1957. 5 RITNEFND S. U. F.: Áskell Einarsson, form. Ingvar Gíslason. Örlygur Hálfdánarson, Viðtal við Þorstein Sveinsson, Djúpavogi: Fólkið flyzt ekki brott af f élags- svæði Kaupfélags Beruf jarðar KaupfélagiS rekur hraðfrystihós, fiskim jölsverksmið ju og gerir út þrjá stéra báta Þorsteinn Sveinsson er fædd- ur að GóustöSum í Skutulsfirði 2. maí 1924 og ólst þar upp. Nam í Gagnfræðaskóla ísafjarðar einn vetur. Samvinnuskólanum 1944— ’46. Hóf síðan störf hjá Ríkisbók haldinu, var þar í eitt ár, en réð- ist síðan austur á Djúpavog sem barnakennari til eins vetrar, starfaði hjá kaupfélaginu um sumarið og tók við stjórn þess um áramótin 1948—’49. Hvenær tókstu við kaupfélags- Etjórastarfinu? — Það var 1949. — Þú ert sem sagt búinn að vera kaupfélagsstjóri í 8 ár á Djúpavogi og hefir tekið við þeim starfa að- eins 24 ára gamall. Hafðir þú ekki fremur lítil kynni af kaupfélags- starfi og verzlun yfirleitt, er þú þínu í Samvinnuskólanum? — Frekar lítil kannske, annars hafði ég einnig starfað um nokk- urt skeið hjá heildsölufyrirtæki hér í bæ. — Var þetta ekki erfitt í upp- hafi? — Jú, ekki er því að neita, að þegar ungur maður ræðst til slíkra 6tarfa, þá er margt nýtt, sem læra þarf, og hefst ekki nema með vilja 35:0 „Árin 1930—1950 voru gef in út 40 rit eftir handritum í Árnasafni (auk Ijósprents). Utgáfur fornrita eftir prent- uðum heimiidum voru auð- vitað miklu fleiri og lang- mestar á íslandi. Af þessum 40 útgáfum rita sáu íslenzkir menn um 35, eina Norðmaður og ís- lendingur í félagi, eina Norð- maður, tvær Englendingar, eina HoHendingur. Engin mikilvæg útgáfa var unnin án þátttöku íslendings . . . Ekkert ritanna birti danskur maður." Dr. Björn Sigfússon í Stúdenta- blaði 1. des. 1951. (Vísar nánar til greinar eftir prófessor Jón Helgason). jisveitum fer alls ekki á brott, held- ! u.r unir vel í sínum heimahögum, iþrátt fyrir það, að því verði ekki J neitað að miklir erfiðdeikar eru i samfara störfum þeirra. Það er j engirm barnaleikur að stofna ný- j býli, þótt nýbýlastyrkurinn sé j nokkur, þá er hann ekki nánda og einbeitni. Það er til fárra að ^ nærri nógur. Hann þyrfti að leita nema sjálfs sín. hækka um helming og auka þyrfti — Hvað voru nú félagsmenn lánin út á íbúðarbyggingar. margir í kaupfélaginu þegar þú komst þangað, og hefir þeim ekki fækkað í beinu hlutfalli við flótt- ann, sem á að vera úr öllum sveit- um? — Félagsmenn voru 130 þegar ég kom þangað, en eru nú 163 með milli 5—600 manns á framfæri sínu. Hvert einasta heimili er í fé- laginu. Af þessu má sjá að félaga- tala hefir aukizt til muna, enda er enginn flótti úr byggðarlaginu, síður en svo. Á undanförnum þrem ur árum hafa verið stofnuð fjögur nýbýli og fjórir ungir menn tekið við búum af feðrum sínum eða keypt sér jörð. Fólkið í þessum imiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiioiiimiiiiiiiiiiiimiuicir' IUNGIR 1 W j IfRAMSÓKNARMENN! | Munið að synda 200\ metrana og gerið hlut 1 íslands í norrænu sursd \ keppninni sem stærst-1 1 an. | ÞORSTEINN SVEINSSON kaupfélagsstjóri Stjórn F.U.F. í Reykjavík. - 3 IMMMMMMMMMllMMMIIMMMMIMMMMMMMMIMMMMIMMIia í sveitunum, svo höfum við á Djúpavogi gamalt samkomuhús, er ungmennafélagið á. En þótt slí'k aðstaða sé mikilvæg, þá er það fleira sem til greina kemur, og þá mælt, að handritin séu íslenzkt stolt, þau eru ísland. Miðstöö ísi. fræða er aðstaða til þess ef til vill góð? j fyrst og fremst viðgangur þorps- Þið sbátið kannske af nýbyggingu ins og aukin atvinna þar. félagsheimilis, svo sem margir fleiri? Hvað félagslífið snertir, þá höf- um við enn ekkert félagsheimili, en í byggingu er eitt slíkt í Beru neshreppi, sem jafnframt verður barna- og unglingaskóli, þegar það Hvað hefir helzt gerzt í atvinnu- málum hjá ykkur og hverjir hafa helzt forgöngu þar um, er það ekki eins og víða annars staðar helzt hreppurinn og kaupfélagið? — Jú, hreppsfélagið hefir byggt hafskipabryggju, komið upp raf- verður búið. Einnig er fyrirhugað ■ stöð og byggt nýjan barnaskóla á að byggja félagsheimil í Geit-; Djúpavogi og hefir í hyggju enn hellnahreppi. Þegar þau eru bæðijnýjar hafnarbætur vegna vaxandi uppkomin þá vænkast hagur okkar' (Framhald á 8. síðu.) Handritamálið enn á dagskrá: Hvergi betri skiiyrði til útgáfu og rann sókna handritanna en í Reykjavík Háskóli Isíands útskrifar árlega marga mennta- menn til fornritarannsókna, en Ðani skortir mjög mannafla til þeirra Eitt er það mál, sem enn er óútkljáð milli íslendinga og Dana, handritamálið svonefnda. Allt frá árinu 1907, er fyrst var fyrir alvöru hreyft við þessu máli með ályktun Alþingis það ár, hefir sí og æ verið vakið máls á því, þótt stundum hafi liðið nokkuð á milli stóraðgerða. 10:0 í sama blaði segir sami höfundur frá því að af 18 formálum fyrir Ijósprentun- UTn Munksgaards á íslenzk- um handritum hafi íslenzkir menn ritað 10, en danskir engar. 8 formálanna rituðu menn af þessu þjóðerni: 3 Svíar, 3 Norðmenn, 1 Eng- tendingur og 1 Þjóðverji. S. 1. áratug hefir e. t. v. verið meiri hreyfing í málinu en oftast áður, þótt flestum muni nú þykja, að harla lítið hafi verið að því unnið skelegglega síðast liðin 4—5 ár, þótt geta megi nokkurra at- burða, er athygli hafa vakið, svo sem tilboðsins frá Dönum um skiptingu handritanna milli þjóð- anna, þannig að í hlut íslands kæmi það, sem óumdeilanlega varðar íslenzk málefni ein saman, en Danir haldi hinu, sem tilboðs- menn töldu hafa alþjóðlegt gildi. „Tilboðið“ fann ekki hljóm- grunn á íslandi og var því alger- lega hafnað. Kom þá fram sú ein- huga stefna íslendinga í þessu máli, að þeir sætta sig ekki við málamiðlun aðra en þá að full skil verði gerð á þeim handritum, sem hafnað hafa í Danmörku, en eru íslenzk sköpunarverk og ís- lenzkir þjóðardýrgripir. „Allt eða i ekkert“, það er hin íslenzka átefna. Það er full ástæða til þess að rekja hér í stuttu máli viðhorf og röksemdir beggja þjóða í handrita- málinu. Rök íslendinga eru í fá- um orðum þessi, að því er virðist: a) Þjóðarmetnaður. b) Á íslandi eru bezt skilyrði fyrir því, að handritin verði að því vísindalegu gagni, sem allir eru sammála um að þau eigi að vera. c) Vegna rannsókna á sögu ís- lands er mjög bagalegt að svo mikilvæg skjöl sem íslenzku hand ritin séu í Danmörku, enda muni ekki aðrir en íslenzkir fræðimenn leggja stund á almenna íslenzka sögu. Rök þeirra Dana, sem ekki vilja afhenda handritin, eru bessi: a) Bezt skilyrði til rannsókna handritanna eru í Kaupmanna- höfn. b) Árni Magnússon arfleiddi, svo að ekki verður vefengt, há- skólann í Höfn að handritasafni sínu. Það var „síðasti vilji“ hans, að háskólinn geymdi safnið og annaðist það. Rök íslendinga Við skulum nú athuga þessi rök nokkru nánar, og vil eg þá fyrst víkja að röksemdum íslend- inga. Þjóðarmetnaður. a) íslendingar eru afar fátækir að minjum verklegra framkvæmda í landi sínu. Hús frá liðnum öld- um eru öll fallin, enda var bygg- ingaefni hér á öllum öldum afar frumstætt. Hið sama er að segja um önnur mannvirki, vegi, brýr, hafnir o. s. frv. Allt slíkt eru verk síðustu kynslóða. Sannleikui-inn er sá, að frá for- feðrum okkar höfum við varla annan arf þegið en þann, sem skráður er á bókfell og pappír. Okkar dýrasti þjóðarauður, og það sem gerir okkur kleift að kalla okkur þjóð, eru fornar bókmennt- ir og þau rit, sem geymzt hafa ifrá liðnum öldum, en flest hafa ilent í erlendra manna höndum. J Það er því sannarlega þjóðar- metnaður að við fáum til varð- veizlu þessa dýrgripi okkar. j Það er deilt um lagalega rétt- , inn til handritanna — og jafnvel I svo vizkulega ályktað af sumum, að íslenzku handritin í Kaup- mannahöfn séu raunar einskis Jmanns eign — en við erum ekki í nokkrum minnsta vafa um sið- J ferðilegan rétt okkar til handrit- I anna og á þeim grundvelli hefir krafan oftast verið flutt. Við skul- ! um enn ekki deila um lagalega réttinn, en ég held, að ekki verði ágreiningur um, að það var næsta tilviljanakennt, að handritin eru nú í umsjá Dana og sannanlega ekki annað en afleiðing af þeirri eymd, sem mest hefir orðið á ís- landi í aldanna rás, og er vafa- laust að miklu leyti Dönum ein- um að kenna. Þeirra þjóðarmetn- aður getur því varla orðið fyrir sári, þótt handritunum sé skilað, þegar tímarnir hafa breytzt til hins betra. Hitt er rökréttara, að þjóðarmetnaði þeirra yrði stæling að því að afhenda íslendingum handritin. Dönsk þjóðarsál er fólg- in í öðru en þessum skinnpjötlum af íslandi, enda hefir almenning- ur í Danmörku lengst af enga hug- mynd haft um tilvist handritanna, hvað þá gert sér rellu út af vistar- stað þeirra. En það er ekki of- í Reykjavík b) Önnur röksemd íslendinga er ekki hvað veigaminnst. Eftir að Háskóli íslands var stofnaðiir, hefir skapazt betri aðstaða á ís- landi til handritarannsóknanna en í Kaupmannahöfn, einfaldlega af því, að Háskóli íslands hefir sér- menntað fleiri stúdenta til rann- sóknanna heldur en Kaupmanna- hafnarháskóli eða nokkur annar háskóli í heiminum. Hér útskrif- ast árlega fjölmargir hæíir menn til þess að vinna að útgáfustarf- semi, en hendur þeirra eru að mestu leyti bundnar, af því að handritin, sem þeir eiga að vinna úr, eru þeim víðsfjarri. í Kaup- mannahöfn er ástandið aftur á móti ekki beysnara en svo að þeim stúdentum, sem leggja stund á íslenzk fræði, fer óðum fækk- andi, og starfsemi Dana við út- gáfu íslenzkra rita er næsta fá- tækleg, þar sem þeir hafa alltof fáum mönnum á að skipa til starf- ans. Það hefir talizt til stórvið- hurða, ef danskur maður hefir á síðustu þremur til fjórum áratng- !um lagt nokkurt starf af mörknm ! til vísindalegrar handritaútgáfu , (annað en fjármagn), enda er það talið óðs manns æði nú á dögum að fela öðrum en íslenzkum rnönn- Jum að gefa út íslenzk fornrit, því j að þeir eru nálega einu mennirn- I ir, sem hægt er að treysta til þess að lesa óbrenglað úr handritunum. Þetta er engum sagt til iasts, held ur er þetta mjög eðlilegur hlutur, þar sem ritin eru skráð á feðra- tungu þeirra, sem þeim er jafn- tamt að tala sem að draga andann. Þegar nú svo er komið, að Árna- safn er bókstaflega farið að gjalda þess að vera í Danmörku vegna ,skorts á hæfum mönnum, en marg ! ar vinnufúsar hendur bíða á ís- iandi eftir að safnið komi heim, þá virðist það eitt samrýmanlegt hinum alþjóðlega vísindamálstað, að handritunum sé skilað í hend- ur fslendingum. 1 - 1. Rannsókn íslandssögu c) Þriðja röksemd fslendinga, ' sem hér verður rædd lítillega, er ! sú staðreynd, að mikið af íslenzku handritunum í Danmörku snerta íslenzk mál einvörðungu og hafa því gildi fyrir ísland eitt saman. Frumgögn íslenzkrar sögu er mörg hver að finna innan veggja danskra safna. íslendingar hafa mikil not fyrir þessi gögn, en Danir alls ekki. Það er rétt, að Danir hafa boðizt til að skiia þess- um ritum og skjölum og viður- kennt þar með, að það sé ekki svo háskalegt, þótt vörzlu þeiira sé lokið á miklum hluta íslenzkra skjala. Það er aðeins eftir að fá ( (Framhald á 8. síSu.)

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.