Tíminn - 23.05.1957, Blaðsíða 6

6
TÍMINN, fimmtudaginn 23. maí 1957,
Cttgefandl: FramtóknarfloklcurlM
Ritstjórar: Haukur Snorrasoa,
Þórarinn ÞórarinssM (áh).
Skrifstofur í Edduhúsinu vi8 Lándargötu
Simar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaSamena).
Auglýsingar 82523, afgreiBala 2321
Prentsmiðjan Edda hf.
1—--------------------------------------------------------------
Flokkur milljónamæringanna
og sérhagsmunanna
L
UNDANFARNA daga
hafa tvö mál sett aðalsvip-
inn á störf Alþingis, breyt-
ingarnar á bankakerfinu og
stóreignaskatturinn. Tals-
menn Sjálfstæðisflokksins
hafa hamast gegn báðum
þessum málum af meira
offorsi en nokkrum öðrum.
Ástæðan til þessa er augljós.
Þótt Sjálfstæðisflokkurinn
látist vera flokkur allra
stétta, er hann fyrst og
fremst flokkur milljónamær
jnga og sérhagsmuna. Ann-
að framannefndra mála
stefnir að því að draga úr
sérhagsmunum, en hitt að
því að krefjast sanngjarna
framlaga af auðkýfingunum
til þess viðreisnarstarfs, sem
nú er verið að vinna. Þess-
vegna hamast Sjálfstæðis-
flokkurinn meira gegn þess
um málum en nokkrum öðr-
um.
TALSMENN Sjálfstæðis
flokksins viðurkenna, að all
ar meginbreytingarnar, sem
ráðgerðar séu á bankakerf-
inu, stefni i rétta átt. Af mál
efnalegum ástæðum eru
þeir því ekki andvígir þess
um breytingum. Það, sem
veldur reiði þeirra er það,
að samhliða því og þessar
breytingar koma til fram-
kvæmda, missir Sjálfstæðis-
flokkurinn meirihlutavald
sitt yfir aðalbönkunum. Þeir
vita þó vel, að Sjálfstæðis-
flokknum ber ekki þetta vald
með neinum rétti, þar sem
hann er bæði í minnihluta
á þingi og með þjóðinni.
Samt reyna þeir af öllum
mætti að halda í þessu ó-
réttmætu og óeðlilegu sér-
réttindi. Þetta er vissulega
glöggt dæmi þess, hvernig
Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur notfært sér valdastöðu
sína á undanförnum árum
til að afla sér óeðlilegra sér-
réttinda, er hann gæti not-
að til hagsbóta fyrir gæð-
inga sína, og hvernig hann
heldur dauðahaldi í þessi sér
réttindi, þótt hann viti, að
hann eigi ekkert réttmætt
tilkall til þeirra.
ÞÁ TELJA talsmenn
Sjálfstæðisflokksins það
mikið glapræði, að lagðir
skuli sérstakur skattur á
menn, sem eiga meira en
eina millj. kr. skuldlausa
eign. Samkomulag var um
að leggja þennan skatt á,
þegar lagðar voru almennar
byrgðar á landsmenn urn ára
mótin til að hindra stöðvun
útflutningsframleiðslunnar.
Það þótti vera réttlátt,
að þeir allra ríkustu bæru
meiri byrðar en aðrir, enda
hafa þeir grætt mest á verð
bólgu undanfarinna ára og
því eðlilegt að þeir skili
nokkru af þessum gróða aft
ur. Mjög er þessum skatti
þó stillt í hóf, þar sem hann
verður ekki nema 8 millj.
á ári næstu 10 árin. Má
bezt á þeirri upphæð marka
hvílík fjarstæða það er, að
þessi skattur verði nokkuð
lamandi fyrir atvinnulífið.
Samt komast nú ræðu-
menn og málgögn Sjálfstæðis
flokksins miklu meira gegn
þessum skatti en nokkrum á
lögum áður. Á sama tíma
leggja Sjálfstæðismenn á
skattgreiðendur í Reykja-
vík tuttugfalda þessa upp-
hæð í útsvörum, án þess að
kveinka sér hið minnsta.
Betri vitnisburð er ekki auð-
ið að fá fyrir því, að það
eru milljónamæringarnir,
sem forusta Sjálfstæðis-
flokksins ber fyrst og fremst
fyrir brjósti. Þessvegna kvart
ar hún ekki undan sköttun-
um nema þeir hitti þá sér-
staklega.
HJÁ því getur ekki farið,
að sá stóri hópur alþýðu-
fólks, sem hefur fylgt Sjálf
stæðisflokknum að undan-
förnu, veiti þessu fulla at-
hygli. Barátta hans gegn
stórgróðaskattinum er ekki
í þágu þess eða barátta hans
fyrir óeðlilegum yfirráðum
yfir bönkunum, því að þau
yfirráð hefur hann ekki not
að í þágu almennings, held
ur nokkurra útvaldra gæð-
inga. Þessu fólki hlýtur að
verða það ljósara eftir en
áður, að það á enga samleið
með slíkum flokki milljóna
mæringa og sérhagsmuna-
manna.
Gengislækkunardraumur íhaldsins
P!
MBL. er nú farið að
birta um það stórar fyrir
sagnir, að gegnislækkun sé
væntanleg innan skamms.
Bersýnilegt er, að Sjálf-
stæðismenn eru farnir að
gera sér gáðar vonir um á-
rangur iðju sinnar við að
spenna upp kaup og verð-
lag. Með ráðstöfunum ríkis-
stjórnarinnar á s. 1. vetri,
var stefnt að því að komast
hjá gengislækkun. Flest
benti til að þetta myndi tak
ast, en því er ekki að neita,
að nú er það orðið tvísýnna
vegna þess árangurs, sem
forsprakkar Sjálfstæðis-
flokksins hafa náð í verð-
bólgu- og kauphækkunarbar
áttu sinni.
Þetta þurfa allir andstæð-
ingar gengislækkunar að
gera sér ljóst. Því meiri á-
rangri, sem Sjálfstæðisflokk
urinn nær í umræddum efn-
um, því örðugra verður að
halda uppi verðgildi krónunn
ar og afstýra gengisfalli.
Akur hans var haginn og heiðin og skógurinn
í dag er 250 ára afmæli
sænska náttúrufræðingsins
Linné. Allir sem einhverja
nasasjón hafa af grasafræði
kannast við nafn hans. Það
var hann sem skipaði plöntu-
ríkinu í fylkingar fyrstur
manna, og er því kerfi hans
haldið enn í dag að miklu
leyti; auk þess varð hann
fyrstur til að skipa mönnum
í flokk spendýra; og er þá
ótalið að hann var snjall rit-
höfundur og hefir haft mik-
il áhrif á sænskar bókmennt-
ir á seinni tímum. Greinin
sem hér fer á eftir er eftir
Carl Johan Elmquist og er
lausl. þýdd úr Politiken.
Carl Linnæus fæddist í þennan
heim aðfaranótt 23. maí árið 1707
á prestssetrinu Ráshult syðst í Smá
landi. Sagan segir að faðir hans,
presturinn Nils Linnæus, hafi fært
móður hans blóm dag hvern með-
an hún gekk með sveininn, og
mega menn svo geta sér þess til,
að hinn mikli grasafræðingur hafi
kosið sér lífsstarf þegar í móður-
lífi. Nils Linnæus ræktaði garð
sinn svo vel að hans lí'ki fannst
tæpast í allri Svíþjóð. Og strax og
Carl litli var orðinn nógu stálpað-
ur fékk hann sinn eigin skika að
rækta, og þar kom hann upp öllum
plöntunum úr garði föður síns.
r
I dag er 250 ára afmæíi sæuska náttúrufræð-
ingsins Linnés, sem lagði grundvöll að
grasafræði nútímans
Carl von Linné.
Uppruni og uppeldi
Faðirinn virðist hafa haft meiri
áhrif á hinn unga Linné en móðir-
in; hann lifði það að sonur hans
var orðinn heimsfrægur maður, og
varð það honum til mikillar gleði
á elliárunum. Sænska skáldið Os-1
car Levertin, sem ritað hefir fagur-
lega um Linné, segir: Uppruninn
og uppeldið á prestssetrinu setja
greinilega svip sinn á Linné, koma
fram sem trúrænn undirtónn í öllu
eðli hans og heimsskoðun. Sjálf
barnatrúin á guð — það sem kalla
mætti kjarna lúterstrúarinnar —I
fyllti brjóst hans þegar í bernsku,'
og varð smátt og smátt óaðskilj-1
anlegur hluti af trú hans á köllun
sjálfs sín. |
í ljósi þessarar barnslegu trúar
verður að líta á sjálfstraust
Linné, sjálfstraust, sem rannsókn-
ir hans urðu til að styrkja. Hann
er trúlega einn hinna síðustu úr
hópi mikilla vísindamanna sem
stefndi að því fyrst og fremst að
útskýra og — lofa — hið stórfeng-
lega Sköpunarverk drottins. Að
þessu leyti var hann innilega barns
legur, og honum gat engan veginn
skilizt að djúp gæti myndazt milli
trúar og vísinda. Hjá honum unnu
trú og vísindi hlið við hlið, og
allt lífsstarf hans stefnir ad majo-
rem dei gloriam.Engu að síður var
hann barn upplýsingaaldarinnar,
og ó þeirri öld tók efagirni raun-
hyggjumanna fyrst að láta á sér
kræla.
Biblíufestan speglast einnig í
stíl hans. Biblíumálið er honum
eðlilegt tungutak. Að sögn sér-
fróðra manna minnir einnig latín-
an á hinum lærðu ritgerðum hans
meira á Vulgata en Cicero.
Ferðir og fræðirit
28 ára gamall fór Linné til út-
landa og gisti sum hin frægustu
lærdómssetur í Hollandi, Englandi
og Frakklandi. í Leiden gaf hann
út Systema naturae árið 1735; það
er talið merkasta vísindaverk hans
þótt því fari fjarri að það væri
hinn eini árangur ferðar hans. Á
ferða- og námsárum sínum kynnt-
ist hann mörgum framúrskarandi
vísindamönnum, og þá var einnig
grunnur lagður að 'heimsfrægð
hans. Ilaustið 1738 sneri hann
heim aftur til Svíþjóðar og settist
að í Stokkhólmi, þar sem hann
fékkst við læknisstörf, þar til hann
varð prófessor í Uppsölum árið
1741, fyrst í læknisfræði, síðan í
grasafræði.
Allar hinar frægu ferðabækur
Linnés sem ritaðar eru í dagbók-
arformi, fjalia um ferðir hans hans
innanlands; þar sem honum voxu
allir hnútar kunnugir, gerði hann
mestu uppgötvanir sínar. Fyrstu
ferð sína fór hann til Lapplands —
það var áður en hann hélt til út-
landa — en þá var jurta- og dýra-
líf þar hartnær órannsakað. Á þess
um tíma var slík ferð hreinasta
ævintýri. En það er einnig
skemmtilegt að fylgjast með hon-
um á ferðum hans um hversdags-
legri slóðir: Ölándska och Got-
hlandska resan (farin 1741, útg.
1745), Wástgöta resan (1746,
1747) og Skanska resan (1749,
1751).
Á þessum ferðum sínum rann-
sakaði hann jurtalífið og vaxtar-
skilyrði í héruðum landsins með
það fyrir augum að Sviþjóð gæti
orðið sjálfri sér næg i ræktun lyfja
jurta og litunarjurta. I ferðabók-
unum finnur lesarinn einn af lykl-
unum að snilligáfu hans: forvitni
hans var alltaf vakandi og athyglin
með eindæmum skörp. Hann sr
ekki blindaður af sérhæfingu;
víst er hann grasafræðingur, en
fólkið og dýrin og minjar fortíðar-
innar vekja ekki síður óhuga hans
en jurtirnar. í hvert skipti sem
hann sér rúnastein staðnæmist
hann til að reyna að ráða áletrun-
ina. Á einum einasta degi á Ey-
landi rannsakar hann þrjá rúna-
steina, skoðar gamalt virki, sem
hann mælir upp og lýsir nákvæm-
lega, finnur tug plantna, sem hann
hafði ekki áður fundið á eynni, og
veitir konu, sem á vanskapað barn
læknisráð og hjálp.
Lýsing þjóðar og þjóðlífs
Þannig biðu hans stöðugt nýir at
burðir og ævintýri á ferðalögun-
um; og atburðir, sem virtust smá-
vægilegir urðu oft þýðingarmestir,
svo sem þegar hann finnur sjald-
gæft skorkvikindi eða sjaldgæfa
jurt. Því fór fjarri að Linné ætlaði
sér að rita fagrar bókmenntir,
hann taldi sig aðeins skýra Ijóst
og skilmerkilega frá ferðum sín-
um og rannsóknum. En einmitt
þessi vinnubrögð gera það að verk-
um, að hann lýsir náttúrunni af
sjaldgæfri innlifun; hann gefur sér
tóm til að njóta fagurs landslags,
og í lýsingu þess bregður fyrir hjá
lionum Ijóðrænum tón. Fræði-
mennska og ritsnilld sameinast fag
urlega í verkum hans. Síðari tíma
rithöfundar hafa margt lært af
honum; meðal lærisveina hans má
nefna August Strindberg, Albert
Engström og Harry Martinson.
Lýsingar Linnés á hinu gamla
sænska bændasamfélagi, siðujn
þess og venjum, verða kannske
framar öðru til þess að gera ferða
bækur hans að heillandi lesningu
fyrir nútímamenn. Á ferðum sín-
um kynnist hann bændurn, prest-
um, veiðimönnum og fiskimönnum,
og hann lýsir bóndabýlum, kirkj-
um, hallarrústum og klæðnaði og
siðvenjum bændanna jafn nákvæm
lega og jurtum, skordýrum og fugl-
um.
Menn hafa áfellzt Linné fyrir að
bregða of rómantískum Ijóma yfir
sveitalífið. Þetta er vafalaust rétt,
en hann gat ekki annað, því að hug
ur hans var fullur af gleði ó þess-
um ferðum. Honum þótti vænt um
starf sitt, hann gladdist yfir feg-
urð og tilbreytni náttúrunnar, og
hann fann til gleði visindamanns-
ins við að gera stöðugt nýjar og
nýjar uppgötvanir. Þess utan hef-
ir honum sjálfsagt liðið eins og
skólastrák í sumarleyfi, hann var
laus við kennarastólinn og allar
daglegar skyldur.
Það er einmitt þessi gleði, sem
varpar sólgliti yfir dagbækur hans,
lesarinn kennir sömu hamingju og
höfundurinn. Sé það rétt, að liann
hneigist til að gylla sveitalífið og
náttúruna um of, er það aðeins ein
hlið enn á snilligáfu hans. í ferða-
bókum hans gefst okkur öllum leik
mönnum greiður gangur að vísinda
gáfu hans. Við fylgjum honum að
vinnu hans „á akrinum“. Og akur
hans er haginn og heiðin og skóg-
urinn.
Við gætum sagt að akurinn væri
rósofið teppi, sem gýðjan Flóra
breiðir út fyrir fætur Blómakon-
unginum.
Fréttaþættir úr Daiasýsiu
Aðalfundur Kaupfélags Hvamms
fjarðar var haldinn að Ásgarði,
þann 18. þ.m.
Ifelztu niðurstöður reikninga
félagsins fyrir síðastliðið ár voru
sem hér segir:
Vörusala félagsins á árinu jókst
um 300 þús. kr. Tekjuafgangur
varð kr. 124,942,808 og var hon-
um, samkv ákvörðun fundarins ráð
stafað þannig, að 4% rennur í
stofnsjóð félaganna en 2% í við-
skiptareikninga,
Tillög í sjóði félagsins voru
svipuð og árið áður og afskriftir
af fasteignum, áhöldum og vélum
námu samtals kr. 89,839,16. Skuld
ir viðskiptamanna höfðu hækkað
nokkuð á árinu og voru við árs-
lok kr. 381,902,72.
Samkvæmt skýrslum framkv,-
(Framhald á 8. síðu,)