Tíminn - 03.08.1957, Side 4

4
TÍMINN, laugardaginn 3. ágúst 195?*
GUNNAR LEISTIKOW
Ný og stórfengleg amerísk kvikmynd
— með fallbyssu í aðalhlutverkí
Skuggar yfir framtíðinni
Allur Spánn varS aí einu kvikmyndaveri
metian taka myndarinnar The Pride and the
Passien stótl yfir
í júm'lok var frumsýnd í
New York ný kvikmynd sem
aS öllum líkindum á eftir að
njóta mikilla vinsælda víða um
heim — eða svo mætti ætla, af
þeim viðtökum er hún fékk í
heimsborginni. Myndin er eink
um óvenjuleg fyrir eitt — í
aðalhlutverki hennar er nefni-
lega ekki venjuleg kvikmynda-
hetja frá Hollywood, heldur
failbyssa. Hér á eftir segir
Gunnar Leistikow nánar frá
þessari kvikmynd.
Myndin heitir „The Pride and
the Passion" og er framleidd af
Stanley Kramer, og hún er fyrir
margra hluta sakir frásagnar-
verð. Fallbyssan sjálf, sem mynd-
in snýst um, er sex lesta þung
ófreskju. Hún var langsamlegasta
öflugasta vopn veraldar árið 1810
er spænskir frelsissinnar risu
gegn einræði Napóleons, en að
vísu hafði hún nldrei verið ætluð
tíl hernaðarstarfa, hún var steypt
að fyrirmælum duttlungafulls
aðalsmanns.
Um þveran og endilangan
Spán.
Kvikmyndin er byggð á sögu
eítir C. S. Forester, „The Gun“.
Þar segir að á flóttanum hafi
spænski herinn steypt fallbyssunni
ófan í gljúfur. En brezka flota-
stjórnin taldi slíkt gljúfur ekki
öruggan geymslustað fyrir slikt
vopn, enda var það í héraðinu
Leon sem Frakkar voru að ná
á vald sitt. Því er Gary Grant
liðsforingi sendur af stað í leið-
angur til að ná fallbyssunni og
flytja hana til hafnarborgarinnar
Santanander, sem er á va(ldi Breta.
En Grant kemur of seint til höfuð
stöðva Larena hershöfðingja. —
Spænski herinn hefur yfirgefið
bæinn, og þar ráða nú tortryggnir
og fáfróðir uppreisnarmenn. For-
ingi þeirra, Frank Sinatra, veit
hvar fallbyssan er niðurkomin og
með samhjálp beggja aðila tekst
að draga ófreskjuna upp úr djúp-
unum og gera við hana. En Sinatra
hefur annað í huga cr Grant liðs-
foringi. Hann vill ekki láta flytja
hana til norðurs, í átt til Sant-
anander, heldur til suðurs. Þar
hafa Frakkar höfuðstöðvar sínar
í Avila, og uppreisnarmenn fá
engu til leiðar komið gegn hinum
voldugu borgarmúrum þar. Grant
lætur undan, enda kemst hann
ekki úr sporunum með byssuna
án hjálpar Spánverjanna. En hann
tekur það loforð af frelsissinnun-
um, að þeir skuli flytja hana alla
leið til Santanander er þeir hafa
sigrað Avila með hennar tilstyrk.
500 kílómetra spölur yfir fjöll og
íljót skiptir þá minnstu máli ef
þeim tekst aðeins að skjóta múra
Avi'la í rúst.
0g niðurstaðan verður ótrúlegt
afrek hundraða — og á stundum
þúsunda — skæruliða sem draga
fallbyssuna upp og niður fjöll,
þíir fljiSít íþamhjá launsáttrum
Frakka og yfirstíga þúsund örðug
leika, sem mæta þeim hvarvetna
á ferð þeirra um Norður-Spán
þveran og endilangan.
Tákn ævarandi frelsis-
baráttu.
Gerð kvikrnyndar sem þessarar
hefur verið einstætt tækifæri
fyrir Stanley Kramer, framleið-
an.da Sölumaður deyr og Upp-
. reisnarinnar á Caine. Var ekki
fallbyssan tákn hinnar óbugandi
þrautseigju, hins ósigrandi stoits
frelsisvina í öllurn löndum á tím-
unum frá 1810—1845.? Var hún
ekki tákn allrar baráttu við mann
úðarleysi og grimmd, baráttunn-
ar fyrir frelsi og mannsæmandi
iífi í öllum löndum og á öilum
timum?
Kramer gekk til verks af stakri
vandvirkni. Heilt ár fór til undir
búningsstarfs, hann þurfti að at-
huga landshætti og velja staði
hentugs til kvikmyndatöku, rann-
saka heimildir í söfnum, semja
við innlenda aðila og ráða auka-
leikara. Og þetta bar allgóðan
árangur. Yfirvöldin féllust á að
spænski herinn veitti aðstoð sína
við kvikmyndatökuna í einkennis
búningum frá N>póleon&-1áman-
um. Og í herminjasafninu í
Madrid fann hann frumteikningar
að hinni sögulegu fallbyssu
sjáifri.
Við kvikmyndatökuna varð liðs-
samdráttur og flutningar sem
hvergi stóðu að baki hinum upp-
runalegu leiðöngrum. Kramer
lagði mikla áherzlu á að inyndin
yrði jafn sannsöguleg og unnt
væri, en hann lét þó ekki sam-
vizkusemina halda aftur af list-
rænu ímyndunarafli sínu, og hik-
aði ekki við að velja aðra leið
fyrir fallbyssuna en þá er farin
var 1810, ef hann fann staði er
betur voru fallnir til kvikmynda-
töku. Hann hafði 4 milljónir doll-
ara til umráða og horfði ekki í
skildinginn. Hann hikaði ekki við
að gera gervallan Spán að einu
risavöxnu kvikmyndaveri. Kvik-
myndaðar voru allar götur frá
sherrybænum Jerez de la Frontera
í Andalúsíu til Zaragoza í Aragon,
við konungshöllina og í dómkirkj-
unni í E1 Escorial, við hina fornu
rómversku vatnsleiðslu hjá Sego-
vía og í Santiago, yzt í norðvestur
hluta landsins. Það varð jafnvel
að leggja nýjan veg til Hoyo de
Manzanares, 60 km. frá Madrid,
til að koma farangurslestinni, 24
vörubílum, 22 fólksbílum, 2 vatns
bílum, eldhúsvögnum og enn
fleiri flutningatækjum, þangað
heilu og höldnu.
Sinafra, Grant og Loren.
Víðast hvar var engum erfið-
leikum bundið að ijúka kvikmynda
tökunni í tæka tíð, þótt stundvísi
Spánverjanna væri á heldur lágu
stigi. Aðeins á einum stað, í smá-
bænum Valdemore, skammt frá
Madrid, þar sem uppreisnarmenn
áttu að taka sér hvíld á torginu,
urðu erfiðleikar. Öllum til skelf-
ingar kom það upp úr kafinu, að
íbúarnir höfðu með ærnum til-
kostnaði komið upp nýju nauta-
atssviði á nákvæmlega þeim stað
er átti að kvikmynda. Ekki var
um annað að ræða en rífa hið
nýja svið niður í mesta flýti.
Iðulega þurfti að skipta flokkn
um niður í smáhópa þegar átti
að kvikmynda á mörgum stöðum
í senn. Og þá varð að fljúga með
aðalleikendurna, Sinatra, Grant
og Sophiu Loren, ástmær Sinatra
— sem gerir heldur betur strik
í reikninginn með því að verða
ástfangin í Grant — í helikopter
milli hópanna þangað sem þau
áttu að vera hverju sinni. En
sjálf aðalpersónan, fallbyssan, var
að sjálfsögðu alltof þung og mikil
til að hún yrði flutt með þessum
hætti um langar fjarlægðir. Því
var gripið til þess ráðs að fram-
leiða 6 fallbyssur af sama tagi.
Þetta er sennilega eina aðalpersón
an í nokkurri kvikmynd sem átt
hefur heila 5 tvífara.
Mikil kvikmynd og
sfórfengleg.
En hvað hefur hlotizt af öllu
þessu erfiði, sem stóð hálft annað
ár og varð 10.000 Spánverjum
velkomin tekjulind og dægrastytt-
ing — að ekki sé talað um leik-
arana sjálfa?
Sophia Loren og Gary Grant
á Spáni.
Mikil kvikmynd, ein í hópi
hinna mestu og beztu, þar sem
getur að líta hrikafegurð óþekktra
liéraða á Spáni, margbreytiiegar
trúargöngur, flamenco-söngvar og
-dansara og spænskt þjóðlíf, sem
í raun réttri hefur ekkert breytzt
síðustu 150 árin,- En umfram allt
sumar stórfenglegustu fjöldasýn-
ingar, sem sézt hafa síðan á dög-
um Eisenstein og Pudovkins, —
alvarleg kvikmyndalist sem ekk-
ert á skylt við de Mille og annan
Hcllyvvood gauragang.
Og kvikmyndatakan sjálf var
ógleymanlegur viðburður á Spáni.
Telja má ao 50.000 manns hafi á
einn eða annan liátt haft afskipti
af kvikmyndinni, allt frá erki-
biskupum sem þurftu að gefa leyfi
til kvikmyndatöku í fornum kirkj-
um og á kirkjulegum hátíðum,
til sígauna. í Torrelaguna í
Pyreneafjöllum, þar sém allir
þorpsbúar gengu í þjónustu kvik-
myndafélagsins bættist einnig
heill flokkur sígauna í hópinn og
fylgdu kvikmyndafólkinu hvert
sem það fór. En einn daginn hurfu
sígaunarnir fyrirvaralaust. Það var
auðskilið hvert þeir höfðu farið.
í Pamplona fór fram nautaat, og
hvar áttu sígaunar betur heima
en þar sem var fiesta og nautaat.
En sígaunarnir höfðu sérstaka
ástæðu til að sækja þetta nauta-
at. Kramer var að ijúka störfum
í þessum landshluta, en í Pamp-
lona var annar framleiðandi,
Darryl Zanuck, að hefja kvik-
myndatöku. Þar var unnið að
kvikmynd eftir bók Hemingways,
„The Sun also Rises“.
Sígaunarnir voru komnir á
bragðið.
Glæíraíör
Þessa sjón gat nýlega að líta yfir
götu í bænum Nihonbr.shi í Japan.
Að lokinni svona sýningu, safna fjöl-
leikamennirnir aurum hjá áhorf-
endum.
UM SKEIÐ hefir veðráttan leik-
ið við menn, gvo að með fádæmum
iwá telja. Júiímánuður hefir verið
svo ljúfur og blíður að engir muna
yndislegri veðráttu og júníimánuð
ur var góður. Þetta er því fagurt
sumar og gott sumar það sem af
er íhér vestur á fjörðum.
Sumarið var löngum kallað
hæ'sti bjargræðistíminn og enn er
það réttnefni að mörgu leyti. Sum
arið er uppskerutími grasræktar-
bænda. Það er framkvæmdatími í
heimi vetrarríkisins. Og það er
þvðingarmikil vertíð fyrir þá, sem
sjóinn stunda, engu síður en aðr-
ar vertíðir.
NÚ LÍKAR bændum og fólki
þeirra forkunnarvel að stunda hey
skapinn í blíðu og árgæzku þessa
sumars. Og litlir bátar sækja sjó-
inn með góðum árangri úr hverj-
um firði. Það hefir verið góður
færaafli þetta sumar og sleitulaust
stundaður. Náttúran er gjöful sem
fyrr.
EN ÞRÁTT fyrir þetta alit
grúfa leiðir skuggar yfir framtíð
okkar, svo að búast má við vand-
ræðum eða jafnvel neyðarástandi
innan fárra vikna. Kaupskipaflot-
inn íslenzki er út úr starfi og
flutningar að landinu og frá eru
stöðvaðir. Og þó að heppni og fyr-
irhyggja forsjármanna okkar hér
vestra um aðdrætti hafi dugað til
að firra okkur beinum vandræðum
til þessa er þó öllum Ijóst að
hverju dregur. Það er umsáturs-
ástand og því lýkur ekki með cðru
en neyð og hungri ef það helzt.
Og svo mikið er víst, að sú stöðv-
un, sem þegar er orðin, kann að
hafa mjög alvarlegar afleiðingar
fyrir vissar opinberar framkvæmd
ir, sem mikils virði er að gerðar
verði á þessu sumri.
Hér skal ekki um það rætt hve
réttmætar séu kröfur farmanna
þeirra, sem nú stöðva flotann. Slík
ir smámunir þykja ekki eiga er-
indi fyrir almannasjónir í þessu
lýðræðislandi. Menn hafa því litla
að'stöðu til að dæma um slíkt. En
það er líka önnur hlið á þessu
máli. Það er engan vegin einkamál
þeirra, sem í deilunni standa
hvernig hún verður Ieyst. Það er
þjóðmál, sem varðar hvern ein-
asta íslenzkan rriann.
Það er fyllilega úrelt að sveita
alla þjóðina og rýra iífskjör henn-
ar um hundruð milljóna á einu ári
út af ósambomulagi um launakjör
örfárra manna. Um þetta munu all
ir vera sa'mmála út af fyrir sig.
Engin óskar eftir slíkum herkostn
aði eða mælir honuim bót.
ÞAR MEÐ er þó engan veginn
sagt að vandinn sé ekki annarr en
sá að verða við kröfum mannanna
og gera þá ánægða, svo að ekki
komi til stöðvunar. Þegar það er
viðunkennt af öllum að nú sé skipt
upp milli iannastétta landsins 500
milljónum króna árlega umfram
það sem aílast, þá mun flestum
orðið ijó'st að vandinn er einhver
annar en að skipta meiru. Það
hefir leitt gengislækkun yfir þjóð
ina að skipta m-eiru en aflast. í
dag eru hluta'skiptin þannig að
það vantar hálfa aðra milljón á
hverju kvöldi til þess að aflinn
dugi svo að hver fái sitt. Þeir
peningar eru sóttir til manna aft-
ur. Það er sjálfsagt hægt með litlu
meiri vinnu og fyrirhöín að láta
menn á sama bátt endurgreiða
tvær til þrj'ár milljónir á hverju
kvöldi en það væri sú niðurstaða
sem fengi'st ©f því að reyna að
gera alla ánægða með því að verða
við öllum kröfum allra um hækk
un og „kjarabætur“.
VITANLEGA verður það lengi
áPtamál og ágreiningsmál hvernig
rét? sé að skipta þjóðartekjunum
og hver launakjör hver stétt skuli
hafa. Um það er eðilegt að menn
deUi. Um það verður að semja. En
þeii samningar og deilur mega
bara ekki fara farm með þeim
hætti að öllum verði til bölvunar
og þjóðin sé fátækari eftir.
Eins og hagfræðilegum vísind-
um og skýrslum er nú komið, er
það ekki einasta eðlilegt, heldur
blátt áfram og beinlínis sjálfsagt,
að þjóoartékjur í heild séu lagðar
til grundvallar almennum tekjuin
og launakjörum í Iandinu. —•
Greiðslugeta atvinnuveganna og
lífskjörin í landinu hlj'óta hvort eð
er að fara eftir því hverjar þjóðar
tekjurnar eru. Hins vegar er ekki
víst, að stætt sé á því hverju sinni
að láta þá, sem tækjunum eiga að
stjórna og fámennan hóp starfs-
manna eina öllu ráða um það,
hver verða ákveðin.
STÉTTARSAMTÖKIN hafa á
síðustu áratugum vaxið til mikilla
á'hrifa og óbeinna valda í landinú.
Þetta er tvímælalaust góð bróun
og réttmæt og ekki nema eðlilegt
að það taki nokkurn tíma að fella
þjóðfélagsmálin og skipulag þeirra
að þeim ástæðum. Stéttarsamtök-
in hafa líka haft oflítið að segja
af hreinni ábyrgð þess, sem trúað
er fyrir heinu valdi. Það er eðli-
legt, þar sem þau hafa hingað til
lengstum orðið að taka sér valdið
með baráttu en verið lítill hlutur
ætlaður lengi að lögum. Nú er
hins vegar svo komið, að alþýðu-
samtökin eru vald, sem allir viöur-
kenna og hver einasta ríkisstjórn
veit að hún verður að taka tillit
til. Þá er heldur ekki eftir neinu
að bíða með það að kannast við
þetta í verki og fela þessum sam-
tökum beinlíni'S að réttum lögum
það þýðingarmikla starf að á-
kveða launahlutfall sinna starfs-
stét-ta og semja við framleiðslu-
stéttir og ríkiisstjórn um verðlag
og launakjör í landinu.
ALÞÝÐUSAMBAND íslands á
að gæta hagsmuna þeirrar alþýðu,
sem skipar stéttarfélög þess og þá
meðal annars á þann hátt, að
tryggja þjóðina og vernda gegn ó-
tímabærum styrjöldum og skorti
og tjóni sem þeim fylgir. Það kalla
ég ótímabæra styrjöld ef t. d. kjöt-
iðnaðarmenn, mjólkurfræðingar
eða matreiðslumenn á kaupskip-
um k'nma af stað langvinnri stöðv-
un eða einhvers konar tilfinnan-
legum truflunum í fram'leiðslu og
atvinnulífi með ósanngjörnum
kröfum um launa'kjör sín. Hins
vegar virðist mér, að engum sé
betur til trúandi og engum standi
nær en sambandi íslenzkrar al-
þýðu að ákveða réttlátt hlutfall
milli launa starfshópa og stétta.
Tækist AlþýðU'samband íslands
þennan vanda á hendur og reynd-
ist honum vaxið, myndi þ.ióðin
græða nokkra tugi milljóna á
hverju ári, eða segjum að hún
sparaði sér það með því að létta
af sér heimskulegum herkostnaði.
Jafnframt því ætti svo að lögfesta
rétt og skyldu Alþýðusambandsins
til að fylgjast með árfegum reikn-
ingum hagstofu og þjóðhanka á
þjóðartekjum og grundvelli ailra
launakjara í Iandinu. Sú áhætta,
sem alþýðusamtökin tækju á sig
vegna hætiunnar af innbvrðis deil
um um launa'hlutfail yrði þá að
nokkru bætt með sterkri aðstöðu
að lögum, og stærra hlutverki og
meira valdi.
í RAUN OG VERU er það ekkert
vit að láta eins og menn viti bað
ekki, að fjöldasa'mtökin geta verið
og eru oft sterkari en allir aðrir
í iandinu, hvað sem stjórn'skipun-
arlögin segja. Þess vegna er það
eitt skynsamlegt að kanna=t við
þetta fyrir sjá'lfum sér og öðrum
og fá þessum samtökum að lögum
vald og ábyrgð. Hvenær hefir ver-
ið farið vel með það vald, sem eng
in toein ábyrgð fylgdi? ^
ÞAÐ ER sjá'lfsagt smávægilegt
atriði fyrir obkur, útkj'álkamenn
vestur á fjörðuim, hvort skip-tjór-
ar á hafskipum fá 10 þúsund eða
12 þúsund krónur í mánaðarlaun.
Hitt þykir okkur miklu Varða, að
góðæri sé ekki snúið í hallæri æ
(Framhald á 8. síðu.)