Tíminn - 05.09.1957, Blaðsíða 4

Handritamálið er tilfinmngamál og
það er von okkar, að Danir skilji
T í MIN N, fimmtudaginn 5. september
Kveðjusamtal við Sigurð Nordal,
ambassador í Social-Demokraten
„Hvort handritin verða
geymd í Kaupmannahöfn
eða Reykjavík skiptir visind-
in engu, en þetta er tilfinn-
ingamál, segir hinn íslenzki
ambassador Sigurður Nor-
dal, sem á morgun lætur af
starfi. Kveðjuviðræða við
gamlan góðkunningja og vin
Danmerkur".
Slík er fyrirsögnin f Social
Demokraten hinn 30. ágúst, á
samtali því, er Jóhs. Jacobsen
hefir átt við Sigurð Nordal.
í lok þessa mánaðar, þ. e. á morg
un, lætur sendiráðherra íslands í
Kaupmannaihöfn, prófessor Sigurð-
ur Nordal, af því starfi, sesn hann
hefir gegnt síðastliðin sex ár.
Það var óvenjulegur við'burður.
sem átti sér stað, þegar Sigurður
Nordal, haustið 1951, lét af pró-
fessorsstarfi við Háskólann í
Reykjavík og á sínu sextugasta og
sjötta aldursári steypir sér yfir í
utanríkisþjónustuna, þetta koll-
stökk, sem vakti mikla athygli um
öll Norðurlönd. Til þessa tíma var
prófessor Nordal kunnur sem
framúrskarandi sérfræðingur í
norrænum bókmenntum og nor-
rænni sögu — og á sínu sviði vís-
indafrömuður, kunnur og viður-
kenndur um öll lönd — sem aldrei
hafði tekið virkan þátt í stjórn-
málum né verið í utanríkisþjón-
ustu. Að hinu leytinu bjó hann yf-
ir djúpstæðri söguþekkingu einn-
ig á sviði stjórnmála og með-
fæddri háttvísi og hyggindum, sem
betri er en nokkur þjálfun í slílcu
starfi.
Vinur Danmerkur.
Undir þessari kaflafyrirsögn er
rakinn hinn glæsilegi náms- og
starfsferill Sigurðar Nordals. sem
svo er kunnur íslendingum, að
ekki þykir ástæða til að þýða þann
kaflann.
Ágreiningur án beiskju.
Það var þessi stóli, (heiðurs-
prófessorstóllinn), sem Sigurður
Nordal yfirgaf 1951, þegar hann
varð við áeggjan þáverandi utan-
ríkisráðherra Bjarna Benediktsson-
ar að takast á hendur að verða
sendiherra íslands í Kaupmanna-
höfn. En svo hafði borið við. að
Nordal og Bjarna Benediktsson
hafði greint á um hina einhliða
uppsögn íslands á sambandinu við
Danmörku. Nordal hafði, I and-
stöðu við B. B. óskað þess, að
menn frestuðu uppsögninni, þar
til unnt hefði verið að kveðja hinn
danska konung háttvíslega og
þakka fyrir samfylgdina, svo sem
háttur er eftir að hafa átt langa
samleið. Á þessum tíma kom til
allhvassra skoðanaskipta milli
Nordals og B. B., sem þó skildu
ekki eftir ör eða beiskju eins og
tilnefningin frá 1951 bezt vitnar
um.
En það, sem nú var greint, og
fyrir löngu heyrir sögunni til, bar
ekki á góma í kveðjuviðtali því er
Social Demokraten átti við sendi-
ráðherra Nordal á embættisskrif-
stofunni í húsi á Ðantes Plads, þar
sem utanríkislþjónusta íslands í
Danmörku hefir verið til húsa síð
an 1920. Spurningunni um, hvern
ig það hefði borið að, þegar hann
„tók stökkið" yfir í utanríkisþjón
ustuna, svaraði sendiráðherra Nor-
dal aðeins með hinu hógláta brosi,
sem er svo einkennandi fyrir
hann:
„Bjarni Benediktsson spurði
mig, hvort ég vildi . . . og þetta
vildi ég þá“!
„Hversvegna?“
Með nýju brosi:
„Vegna þess að viðfangseínið
freistaði min.“
„Þér hafið aldrei tekið beinan
þátt í stjórnmálum?“
,,Ég hefi aldrei tilheyrt neinum
stjórnmálaflokki. Ég er sagnfræð-
ingur, og er þá bezt að standa
utan stjórnmiálaflokka, til þess að
vera hlutlægur svo framast er unt.
Þar með er ekki sagt að ég sé
áhugalaus um stjórnmál, eða að
ég hafi ekki greitt atkvæði í kosn-
ingum. Það hefi ég gjört En ég
á heima í þeim hópi kjósenda, sem
við sérhverjar kosningar spyrja
sjálfa sig: „Hvar er nú atkvæði
manns bezt komið?“
,,En þér hafið þó tékið þátt i
pólitískum rökræðum?"
„Jú, komið hefir það fyrir, það
hefur það . . .“
Málið aðkallandi!
Af íslendinga hálfu var á sinum
tíma litið svo á, að virðulegasta
viðfangs-efni Sigurðar Nordals,
sem sendiherra í Kaupmannahöfn,
væri að fá leyst vandamálið um
handritin. Þetta mál er að^ nýju
komið til sögu, eftir að af íslend
inga hálfu hefir verið lagt til, að
sett yrði á laggirnar dönsk-íslenzk
nefnd manna úr hópi þingmanna
beggja landanna í þeim tilgangi að
fá komist að endanlegri niður-
stöðu.
Vér tökum að ræða mál þetta
við sendiráðherra Sigurð Nordal
áð vísu mjög varfærnislega fyrst í
stað.
„Þér eruð sá sem mesta sér-
þekkingu hafið á sviði fornrit-
anna“
„Nei . . . (afneitandi bros og
eins og ósjálfráð hreyfing handar-
innar) . . . það er alveg tvímæla-
laust prófessor Jón Helgason, hann
er hinn mesti núlifandi sérfræðing
ur á þessu sviði. Gætið að, hann
hefir um la'ngt skeið átt hlutskipti
sitt mitt á meðal handritanna.
Prófessor Jón Helgason er for-
stöðumaður Árnasafns á báskóla-
bókasafninu í Kaupmannahöfn og
meðlimur í stjórnarnefnd þessar
ar stafnunar. Það tilheyrir hon-
um sannarlega að vera nefndur
hinn mesti sérfræðingur hvað ís-
lenzk fornhandrit áhrærir.
„En til þess að orða þetta vægi-
legar — þér hafið þó gróna þekk-
ingu á gamalnorrænum íslenzkum
bókmenntum."
„Hversvegna að tala um fornorr
ænar (oldnordisk)? Hversvegna
ekki blátt áífram að tala um ís-
lenzkar bókmenntir, nákvæmlega
eins og talað er um danskar,
sænskar og norskar bókmenntir!"
„Verður hin íslenzka krafa eða
ósk um allt eða ekkert?"
„Hvað allt? Því er ekki auðsvar-
að . . . og þar að auki verð ég
ekki í hinni dönsk-íslenzku nefnd.
Verði farið að hinni íslenzku til-
lögu, verður hér um að ræða
nefnd skipaða þingfulltrúum, en
með hinu tel ég, að sú nefnd
ráðfæri sig við sérfræðinga . . .
En þar eð vér nú erum teknir að
ræða þessi mól, er mér ljúít að
láta getið, að vér erum mjög þakk
látir, að þeim fer æ fjölgandi,
sem gjörast talsmenn fyrir mál-
stað vorn hér í landi yðar. Leyf-
ið mér að minna á, Hans Hedtoft
var það hjartansmál að verða
Íslandi að liði í þessu máli . . .
Hversu að þessu sinni fer um hand
ritamálið, um það vil ég engu spá,
en þó er einn hlutur vís: frá sjón-
armiði vísinda skiptir það litlu
máli, livort handritin eru varð-
veitt í Kaupmannahöfn eða Reykja
vík. Með ljósmyndum í útfjólubláu
ljósi, er unnt að gjöra eftirmyndir,
þar sem letrið kemur greinaegar
fram, og þess vegna auðveldara að
lesa þær en frumritin. Afhending
handritanna til íslands, mun því
ekki valda vísindamönnum í Dan-
mörku neinum erfiðleikum. En
handritamálið er tilfinningamál og
er það að sjálfsögðu vor einlæg-
asta ósk, að Danmörk öðlist skiln-
ing á þessu viðhorfi voru.
Þegar að því er vikið, hversu
örðugt sé fyrir Danmörku að vera
án handritanna ættu menn að
Sigurður Nordal
reyna að gjöra sér ljóst, hversu
miklu erfiðara það er fyrir okkur
að vera án þeirra!.
Þau eru vort einasta áþreifan-
lega þjóðernislega minnismerki
um hina liðnu tíma. Danmörk hins
vegar á svo m'örg. Og þegar menn
öðru hvoru hér í Danmörku líta
svo á, að íslendingar hafi verið
erfiðir og kröfuharðir í þessu máli
skyldu þeir ekki gleyma, að við
höfum aldrei beðið um neitt ann-
að en það, sem áður liafði verið
frá okkur tekið — það sem við
höfðum átt, en misst!
Þér ættuð annars að lesa síðasta
hefti af „Dansk Udsyn“, þar getið
þér fengið mikið að vita uin livaða
þýðingu liandritin liafa fyrir okk-
ur íslendinga.
„Hafa menn eftir skilnaðinn orð
ið varir mikiilar gremju á ísiandi
út af handritunum?“
„Ekki enn! Enda hafa breyting-
ar hvað pólitískar aðstæður snert-
ir, ekkert með vísindaleg og menn
ingarleg samskipti að gera. Það
eru álíka margir ísleuzkir náms-
menn hér í Kaupmannahöfn í dag
eins og í mínu ungdæmi, enda er
stöðugur straumur íslendinga hér
x gegnum sendiráðið. En úr því að
við erum að ræðast við, vildi ég
mega láta þess getið, að ísland hef
ir aldrei litið svo á, að það til-
heyrði Danmörku, og þegar ís-
lenzka lýðveldið var endurreist
1944, var það fyrir okkur aftur-
livarf til þess sem var áður en ís-
land var sameinað Noregi 1262. —
Tímarnir fyrir 1262 eru oss nálæg-
ari („ligger os nærmere“) en hin-
ir milliiiggjandi tímar. Við tölum
ekki um skilnað við Dani, við töl-
um um endurreisn lýðveldisins.
Óskastaða.
„Þegar þér nú látið af starfi,
sem sendiherra, hverfið þér þá aft
ur til íslands?"
„Eg er fastráðinn prófessor í ís-
lenzkum bókmenntum og sögu við
háskólann í Reykjavík. J>etta er
prófessorsstaða án kennslskyldu
og aldurstakmarks, ég verð ekki
settur á eftirlaun — sem sagt óska
staða! Eg hverf aftur í mitt gamla
vinnuherbergi í háskólanum, og til
samneytis við námsfólkið, stúdent
ana, sem er mér tilhlökkunarefni.
Eg uni mér með æskufólki.
„Og er það vísast gagnkvæmt."
„Það viidi ég mega vona!“
„Hversu margir námsmenn eru
við Háskóla íslands?"
„7—800, þar á meðal einnig
nokkrir frá Skandinaviu, Eng-
landi og að kalla frá öllum lönd
um í V.-Evrópu og frá Ameríku.“
„Og hvað leggja þessir náms-
menn fyrir sig?“
„Þeir stunda allir íslenzkar bók
menntir, sögu og íslenzku.
Fyrir aðra en Skandinava er ís
lenzka hið klassiska norræna
tungumál. Það er í öllum aðalat-
riðum óbreytt um síðustu þúsund
árin! Sérhvert íslenzkt barn get-
ur lesið Eddukvæðin. ísland eign
aðist þjóðlegar bókmenntir þegar
á 12. öld, bókmennlir sem alltaf
voru lesnar, en bókmálið er hin
varðveitandi líftrygging hins lif
andi máls. Dæmi: eftir að Dante
og Boccaccio komu til sögu er unnt
Gretar Fells:
1
Krishnamurti o g GuSspekiíélagiS
Vegna greinar, sem birtist í
Morgunblaðinu nýlega, þar sem
mjög virtist vera byggt á ónákvæm
um og villandi heimildum, um
Krihnamurti og Guðspekifélagið,
tel ég rétt að taka þetta fram:
1. „Stjörnufélagið" og Guðspeki-
félagið eru tvö félög, sem alltaf
voru algerlega aðskilin. Það er að
vísu rétt, að nokkrir Guðspekifé-
lagar voru í Stjörnufélaginu, en
margir alls ekki, enda voru skipt-
ar skoðanir innan Guðspekifélags-
ins um boðskapinn um hinn nýja
,,heimsfræðara“. Innan þessa fé-
lagsskapar ríkir algert skoðana-
frelsi. Þar er ekki um neinn and-
legan einstefnuakstur að ræða.
Annie Besant, Leadbeater o. fl.,
sem héldu því fram, að Krishna-
murti væri hinn nýi heimsfræðari,
gerðu það því á eigin ábyrgð, en
ekki í nafni félagsins. Það skal
tekið fram í þessu sambandi, að
bví var aldrei haldið fram, að
Krishnamurti væri Kristur endur-
borinn eða neitt þvílíkt, en hitt var
gefið í skyn, að hann mundi með
einhverjum hætti reka erindi
Krists, verða yfirskyggður af hon-
um, tala og starfa í hans anda.
2. Það var Leadbeater, en ekki
Annie Besant, sem „uppgötvaði“
Krishnamurti fyrstur manna. Bæði
voru þau Annie Besant og Lead-
beater skyggnir á sálir, og hvað
sem líður kenningur Krishnamurt-
is og öllum spádómum um hann,
verður því ekki neitað, að hann er
merkilegur og eiginlega alveg sér-
stæður persónuleiki. Og „heims-
fræðari" getur hann talizt: Heim-
urinn hlustar á hann. Það er ekki
rétt, sem sagt var í áðurnefndri
grein, að hann hafi hætt „heims-
flakki" sínu, eins og þa’ð var orð-
að þar. Flest undanfarin ár hefir
hann ferðazt um Evrópu og Asíu
og haldið fyrirlestra, sem mjög
hafa verið fjölsóttir. Fvrirlestrar
hans hafa verið gefnir út og vakið
mikla athvgli — og deilur, eins og
gengur. Þessi andlegi fóstursonur
Annie Besant og Leadbeaters er
fyrir löngu orðinn heimsþekkt
stærð, albjóðlegur kennimaður,
sem margir elska og dá og telja
sig eiga mikið að þakka. Er ekki
dálítið ódrengilegt — a. m. k. af
þeim. sem annars virðast kunna að
meta hann — að kasta steinum að
fósturforeldrunum, jafnvel þó að
þeim kunni að hafa skjátlast að
einhverju leyti um framtíð þessa
sonar síns? Ég veit ekki til, að
bau hafi nokkurn tíma haldið því
fram, að þau væru óskeikul.
3. Krishnamurti vildi ekki dýrk-
un á sér og lagði Stjörnufélagið
niður. Ég held ekki, að hann hafi
lagt neinn „guðdóm“ niður með
því. Þvert á móti virðist mér sú
ráðstöfun hans bera því vitni, að
hann sé heldur meira en venju
legur maður, enda sé ég ekkert
guðdómlegt við það að vilja vera
dýrkaður. Vera má, að ýmsum
að lesa ítölsku þann dag í dag
jafn auðveldlega og þá sem þeir
rituðu. í Danmörku átti sér stað
breyting á þjóðtungunni á 14. og
15. öld, en með siðaskiptunum,
látum mig segja með biblíuútgáfu
Kristjáns III., kom til sögunnar
hið danska ritmál, sem allir Danir
í dág eiga auðvelt með að lesa
og skilja.
„Hvað álítið þér um nýju staf-
sctninguna okkar, hvarfið frá upp
hafsstöfunum?“
„Um hana hefi ég ekki brotið
heilann, hún skiptir svo litlu.
Aðalatriðið er að nútíma danska
er orðmargt og háþroskað tungu
mál. Það er hægt að orða sér-
hverja hugsun á danska tungu.
„Og að lokum: hafið þér verið
ánægður þessi sex ár, sem þér haf
ið dvalið, sem sendiráðherra hér
í Kaupmannahöfn?"
„Já, það hefi ég verið. Þetta
varð lengri tími en ég upphaf-
lega hafði liugsað mér. Þótt ekki
væri nema það, að ég hefi unað
mér liér. Þér megið gjarnan láta
getið, að bæði kona mín og ég
dáum Kaupmannahöfn og hina
yndislegu dönsku náttúru. Við
hverfum frá Kaupmannahöfn með
hinar beztu minningar.
Guðspekisinnum hafi komið nokk-
uð á óvart, að Krishnamurti leystl
upp Stjörnufélagið, en að það hafi
verið eitthvert áfall fyrir þá eða
. Guðspekifélagið yfirleitt, er fjarri
j sanni. Margir Guðspekisinnar
höfðu, eins og áður er sagt, enga
trúarlega afstöðu til Krishnamurti.
Þeir biðu aðeins átekta. Aðrir
voru vantrúaðir, eins og gengur.
Og Guðspekin var hin sama eftir
sem áður.
4. Mjög skýtur það skökku við
að ásaka hina íslenzku prestastétt
fyrir það, að hún hafi orðið fyrir
einhverjum áhrifum af hinura
:gáfulegu kenningum Guðspekinn-
1 ar, sem á engan hátt eru hættuleg-
ar sönnum kristindómi. en mundtl
áreiðanlega geta gefið honum byr
undir vængi, ef rétt væri á haldið.
Og furðulegt er að sjá og heyra
spíritismann stimplaðan sem „ó-
fögnuð", þessa göfugu rannsókn-
j arstefnu, sem fært hefir þúsundum
j manna huggun, sannfært þá uní
framhald lífsins eftir líkam»-dauð-
ann og göfgað og fégrað lífsviðhorf
þeirra yfirleitt. Játað skal, að til
er „vulgær“ spiritismi, barnalegur
og blekkingakenndnr, en er ekki
|líka til barnalegur kristindómur?
jEngin stefna skyldi metin eftir
jþví, hvernig hún skekkist og af-
! lagast í meðferð ófullkominna
I manna. — Nokkuð svipað er að
segja um allan persónulegan óhróð
ur. Mennirnir geta haft sína galla,
en verið um margt merkilegir
menn og unnið afreksverk á ýms-
um sviðum. Leadbeater hefir ekkf
farið varhluta af persónulegu níði,
og Annie Besant ekki heldur. Bæði
eru þau nógu stór til þess, að
minning þeirra þoli. að viðurkennt
sé. að þau hafi ekki verið með
öllu gallalaus. En þegar nöfn róg-
beranna eru gleymd, mun Ijós
þessa tvístirnis halda áfram að
j skína. Við íslendingar höfum átt
ýmsa góða presta, sem margir
hverjir voru fjarri því að vera
gallalausir menn. sumir mjög
breyzkir og hrösulir. En þeir nutu
mikils umburðarlyndis, ef beir
voru atkvæðamenn á hinu klerk-
j lega sviði, ekki sízt ef þeir voru
jgáfumenn. íslendingar hafa alltaf
I litið upp til gáfna. Þó að umburð-
I arlyndi í þessum efnum geti hæg-
' lega gengið of langt, orðið að kæru
leysi og léttúð, er þó hóflegt frjáls
lyndi bæði göfugt og sk.vnsamlegt,
enda erum vér mennirnir flestir f
smíðum. Hví skyldum vér stara
mjög á ljósberann, ef ljósið, sera
hann ber, er bjart og heillandi?
5. Að lokum skal það endurtek-
ið, að í raun réttri komu Krishna-
murti og Stjörnufélagið Guðspeki-
félaginu aldrei neitt við. Guðspekf
félagið er fræði- og námsfélag. og
þar eru kenningar ýmissa og ólíkra
fræðara teknar til athugunar og
meðferðar, en allir frjálsir að því
að aðhyllast þær eða hafna þeim,
eftir því sem efni standa til og
þeim þóknast. Fræðarar koma og
fara, en sannleiksleitin heldur á-
fram — og Guðspekifélagið mun
lifa.
26. ágúst 1957.
Gretar Fells
Djilas ritar aðra bók
í fangelsinu
BELGRAD: Milovan Djilas, fyrr
verandi varaforsætisráðherra
Júgóslavíu sem nú situr í fang
elsi Títós, hefir skrifað aðra bók
í fangelsinu. Fyrri bók lians, sem
kölluð var á ensku The New
Class, kom út í New York fyrir
skömmu eftir að Djilas hafði tek
izt að smygla handritinu út úr
fangelsinu, en í bókinni réðst
Djilas harkalega á hina komm
únistísku valdhafa og glæpaverk
þeirra. Önnur bók Djilasar er ann
ars eðlis, fjallar um serbneska
skáldið og rithöfundinn Peter
Njegos, sem var uppi á 19. öld
•inni. Djilas var dæmdur í þ”iggja
ára fangelsi í fyrra fyrir að hafa
gagnrýnt stefnu stjórnarinnar i
Ungverjalandsmálunum. L