Tíminn - 08.09.1957, Blaðsíða 5

Tíminn - 08.09.1957, Blaðsíða 5
11MIN N, sunnudaginn 8. september 1957, 5 Þúsundir ferðalanga hefja senn siður- Mál og Menning Ritðti. clr. Hflíídér HaHdönvs-n um fetann" (um öxi). Fyrir þessu liaföi ég engar heimildir, og mig LítiSl málmtirinfiir um andarfót segir stundnm hellt ævmtýri, er haen berst hingað til lands frá útlendum sportskyttum Samtal við Ragnar Sigíinnssan á GrímsstöSum Þeaar fraadur Eiísabetar heim en nokkur annar staður á, ítalíu, Spán og Portúgal. Þetta eru Enaiandsdrottniirar hevrSu landinu, Þusundir og afbur þúsund- j ævintýraferðalangar, taka sig út l* Al» • h I' x 'r 'litetoúSugra anda komu með úr fjoldarium á flakkinu. Allur ummæli Alrrincnams lavarð- andMæ {jarlægra ianda á hverjir þorri fer skenamr: leiS, til Eng- ar hér á dðgunum, töidu /vorr,. ogi flugu aftur. suður um haf, j lands, Skotlands, írlands og norð- tveir þeirra a. m. k., að rétt- er hausta tók. Þetta var rómanyj urstrandar meginlands Evrópu. ast væri að skjóta hinn orð- tfek heillandi saga, sem gaf í-|_ myndunaraflinu byr undir vængi : J tæri Vi3 brezka a^alinn Og pegar fuglamerkmgar hofusti , ^ . X1 . r - i^ u' 'i Þaoan koma flest menkm, sem ifyrir alvoru her a landi um 1920 , . . , ,T . . ’ * __• 4.-i ^ í endurhe.imt eru. Nokkru kann að opnaðrst tækilfæri til að lata hugar! ., ... - , . £ • « .. . ^ „ r,- jrA 4 - „ i • -j | valda, að fuglaveiðar eru konung- fym daginn. Hann kvað það veruleikanum. ]egt ’sport ? Bretlandi og ákaft einlæga von sína, að þessir 0ndm’ sem merkt var að vor minnir ég. skjóta þessari skýringu inn í próíörk cftir samtal vio Vil- Guðlaugur E. Einarsson í .Hafn- arfirði skrifaði mér nýlega bréf, sem mikill fengur var að að fá.1 Guðlaugur kemur víða við í bréfi; sínu, og get ég af þeim sökum mund Jónsson landlækni. En svo ekki birt það allt né rætt öll þau ! skemmtilega vildi til, að skömmu atriði, sem hann drepur á, í ein- eftir að bókin kom út, fékk ég um þætti. En smátt og smátt, vona staðfestingu á því, að skýringin ég, að hægt verði að gera flestu væri rétt. í bréfi, sem Óskar Ein- hvafa aðaismann fyrir ávarp- ið til drotíningar. En hann varð ekki orðlaus frekar en , . ,, , . flaug ekki aðeins til draumalanda erramenn heldu sig við suðursins heldur á ákveðinn stað, fugiaveiðarnar eins og áður,' sam var merktur á landabré-fi. Síð og létu skotfimi sína einkum an haía ævintýri sífellt verið að bitna á öndum og akur- gerast 1 Mývatnssveit, og mundu hænsnum. nú fylla heila bók, ef skráð væri öll. stundaðar á landareignum aðals og stórbænda. Ðrottningarfrændur og annað stórmenni fara um landið með veiðihund og silfurslegnar haglabyssur, og verður mikið á- gengt. En megin ástæðan er samt sú, að í'slenzku endurnar, sem eru un umfram kynsystur sínar, að hún væri kölluð mikillát. Það er misminni Guðlaugs, að farfuglar, sækja helzt til Bret- Líklega verður ekki sagt frá p , .. . . . landseyja. Þar eru þeirra vetrar- þeirri viðureign í brezkum blöðum. j **rá 01111 hvei’StiagSinS heimkynni. Mývatn og Laxá- og Hinsvegar gæti svo farið, að frétt-1 Það er verið að gera nýjan veg margir aðrir staðir á landi hér — ir aif henni birtust á íslandi. Það' í milli Vagnbrekku og Geirastaða i eru uppeldisstöðvar fyrir brezku gæti nefnileg vel komið fyrir, að | norðan Mývatns. Þar stjórnar Pét | sportskytturnar. I-Iefur og heyrst, enskur jarl eða skozkur lord fyndi j nr Jónsson í Reynihlíð vinnuflokki að ýmsum Bretum þyki slæmur ég hafi fjallað um þetta orðtak lítinn málmhring um fót einhverr- j Mývetninga og sækist vel. Ragnar. siður bænda hér á landi að taka í þættinum Máli og menningu. Ég ar andamömmunnar, er hann legg-' á Grímsstöðum ekur vörubíl í vega! egg úr andahreiðrum á varptím- hefi aldrei minnzt á það þar. Hins ur að velli í haust og vetur. En i vinnunni. Dálitlar frátafir við það anum, ef það verður til að fækka vegar tók ég orðtakið til meðferð- merki á þessum hring mundujverk, einn þungbúinn september-, r.ngum, sem upp komast. segja frá því, að fuglinn væri ein-! dag, skrifast á reikning blaðsins. | Ragnar á Grímsstöðum kann skil, sem hann vfkur að. í bréfi Guðlaugs, sem dagsett er í Hafnar- firði 18. ágúst, segir m. a. svo: i í þættinum Máli og menningu sá ég einhvern tíma í vetur (eða vor) rætt um orðtakið mikið fyrir fetann og þar sagt •— ef ég' man rétt — að á Austur- i landi væri svo komizt að orði 1 uin ásthneigða konu. Á yngri árum mínum heyrði; ég stöku sinnum þetta orðatil-1 tæki, og minnir fastlega, að sagt væri mikil fyrir fetann og ævin- lega og eingöngu um mikilláta konu. i Nú þurfti á þeirri tíð ekki ávallt svo mikið til, að kona væri talin mikillát, þegar fjöldinn gekk undirleitur og beygður af striti og lífsbaráttu. Þurfti þá ekki meira en það, að kona bæri höfuðið hátt, hefði framstæð brjóst — og ég tala ekki um arsson læknir skrifaði mér sum- arið 1954 segir svo: ASeiris heyrt vera mikill íyrir fetann, en þó einkum heldur en ekki mikiil íyrir fetann — „vera breiður, gildur og stór“ bæði í eiginlegri og óciginlegri merk- ingu, um þá, sem gildir eru vexti ug láta mikið yfir sér. Enga aðra merkingu heyrt. Þarna var, sem sé, komin full staðfesting á tilgátu okkar Vil- mundar. Um svipað leyti — en þó aðeins síðar — að mig minnir — barst Orðabók Háskólans sams konar vitneskja — fyrst úr orða- safni, sem Grímur Jónsson, barna; kennari á ísafirði, tók saman. £ því segir svo: Feti (s.m.): „Ilann er mikill fyrir íetann“. Gr. J. 78. Síðan þetta var, hefir safnazt fyrir hjá orðabókinni meiri vitn- hefði hlotið einhverja mennt-! eskja. um r orðtak!ð:. ^afa komlð fcenndur fyrir atbeina Náttúru- gripasafns íslands. Þegar upplýs- ingarnar væru svo kannaðar hér lieima, mundi koma í Ijós, að önd- in væri uppvaxin á hólma í Mý- — Það var Jóhannes bróðir minn J líka sögur af fuglum, sem hafa sem hóf fuglamerkingarnar, segir farið miklu lengri vegalengcl er, ondurnar. Erían íer heimskauta- í Afríku, tveircur áratugum eftir að þeir merktu píleygan kríunga á hóima í Mývatni. Ragnar og kenndi mér. En ég fór að föndra við þetta um 1928 og hefi svo merkt á hverju sumri síð vatni, og merkt þar af Ragnari Sig I an- Eiginlega alltaf þegar tími hef finnssyni á Grímsstöðum ,í fyrra! nr gfiíizt til frá önn dagsins, og eða hittiðfyrra-. j alla fugla, sem ég hefi náð til, eink Þetta væri þá einn af eittíhvað' um hin seinni ár. Ragnar liefur 16000 fuglum, sem Ragnar hefur! bókhaldið um merkingarnar auð- merkt á sl. 29 árum. Og nafnið ájvitað ekki með sér, en talan er'l bústað drottningarfrænda myndi' uitthvað um 16000 fuglar alls frá “ " a 1 - S ‘ skráð í bók hjá honum, innan um! byrjun. í sumar eitthvað tals- nöfn eins og Togliamenti á Norður-j vert á fjórða hundraö fuglar. Jó- Ítalíú, Corkhérað á frlandi, Rhone' hannes hefur ekki mergt svo dal í Frakklandi, Skagen í Dan-:marga fugla, en áhugi hans fyrir mörku og Suðursjó við Hollands- J töfrum náttúrunnar dvínar efcki. strönd. ar í bók minni íslenzkum orðtök-1 um (Rvk. 1954). En mér þykir i vænt um, að Guðlaugur skuli vekja máls á orðtakinu, einkum vegna þess að ég liefi miklu meira svæðanna í milli. Það er engin um orðtakið að segja nú en þeg- þjóðsaga. Á skrá Grímstaðabræðra ar ég samdi þá bók. Merking sú, er kría, sem bar beinin í Nígeríu er Guðlaugur tilgreinir, mun vera Haustar a"ð vi$ Mývatn íslenzkra fugla Á seinni árum hefur Ragnar á Grímsstöðum lagt nokkurt kapp á að merkja íslenzka staðfugla fyrir Náttúrugripasafnið, og er það lið- ur í athugunum vísindamanna á .... . . „ . . , bokina. Ég stakk upp a þvi í bok- lifnaoarhaUum þeirra. Hann hefur i. . , A .. r ..v 1 ínni, að sagt kynm að hafa verið t. d. merkt niargar riuwur. Þær, ... ... .“v . . , nukil fyrir »etann og upprunaleg gera ekki mjog viðreist um landið. i 4 - r.. ... ° , , . , . i merkmg væri samkvæmt þvi ~ Myvatnsrjupurnar eru helzt skotn- Hann ver frístundum líka til að mála litskrúð Mývatnssveitar á lér eft. Og þennan sama dag er hann Trxi„„ i„„ f • i • • á ferð við Sandvatn með dr. Finni 1 olva haustsms slær nu a groður 1 r,,,,,_„j . l.önd við Mývatn og í LaxárdaL j Kólkugrár himinn varpar skugga • Á „ J=L, 1 a a 1 J ar á heimaslóðum, og svo á Austur- á vatnsflötinn. NorSaustlægir vind, m 1 l3“u'-a Þai- j landi. En Ragnar segir að endur- ar ýfa upp bárur; öll náttúran; .. . heimt. merki séu elcki mjög mörg. minnir á að sumri hallar. Endur \ VEOIOriír Myvetniíigar ! Gæíi þao bent til þess, að veiðin í þúsundatali synda enn á vatn- j Þeir gera víðreist um veröldina, 'hafi ekki mikil áhrif á stofninn. inu; svanir í hundraða tali halda' fuglarnir við Mývatn. Ragnar kann Ragnar hallast að sveiflukenningu til á- víkum og vogum. Enn fugl-. brot úr ævisögu þeirra margra., dr. Finns Guðmundssonar um við- arnir. eru farnir að fljúga í flokk-; Endurnar eru efst á blaði. Þær gang rjúpnastofnsins. Hann vill ■ um, og brátt fækkar í andabyggð-! sru flestar, enda er Mývatn ein samt ekkert fullyrða um ástand inni, Innan skamms fljúga Mý- hin mesta andaparadís á noröur- hansd dag. Maður sér þó varla eins hin algengasta, en ég minnist þess, að móðir mín, sem var aústfirzk, notaði orðtakið um vergjarnar konur, og fleiri heimildir eru til að austan um þessa merkingu, sbr. ísl. orðtök, bls. 172. Enginn vafi leikur á því, að orðið feti merkir „axarbíað" og að líkingin í orðtakinu er dregin af. öxi. Hins vegar var ég í mestu vandræðum að skýra uppruna orðtaksins til fulls, er ég samdi stór vatnsendurnar -suður um haf til tmargra landa; ísar hylja vatnið og svanirnir hverfa til strandar. Fólk- ið í byggðinni kveður fuglana með söknuði og hlakk-ar til endurfund- anna að vori. Það lifir í nánari tengslum við þá en íbúar annarra sveiía. Og löngu áður en flugvél- in brúaði úthafið, hafði - þessl byggð í nokkrum skilningi meira og betra samband við hinn stóra líka sífelít á verði og fylgjast nteð háttum íuglaiina, og gera skýrslur um ferðir þeirra. Þeir sjá fljóílega, ef óvæntan gcst ber. aií garði. Þeir haí'a fangað npkkra fífekinga, og sent náttúru gripasafninu. Merkasta furnl þeirra telur Ragnar turnfálka, er lvann náð’i fyrir nokkrum árum. Þetta er meginlandsfugl og mjög sjaldséður gestur hér. hálfu heims. Ragnar segir, að mikið af rjúpu í ár og í fyrra, seg- venjulega berist þeirn bræðrum ir hann. Er þáð e.-1. v .upphaf ferð fréttir af úm það bil 6 af hverjum ar niður í ölduda'l stofnsins. í hundrað önaum, er þeir merkja. fyrrasunmr var mikil mergð Víðförlastur er rauðihöfðinn, því rjúpna á þessum árstíma, og má að hann heimsækir lönd báðum vera að þao hafi verið hámark að rnegin AtlantShafs, og liefur kom- sinni. En sem sagt: Timinn og izt austur fyrir járntjald, jafnvel reynslan leiða þeíía í ljós, og: vél , , eftir að kalda stríðið hófst. I má bíða þess dócrns að áliti Ragn V.aKgHr-1 Veum upp úr kafinu tvö önnur afbrigði þess, þ. e. vera breiður fyrir fet- ann og vera nokkur fyrir fetann: Skal ég nú rekja heimildir um þau. Orðtakið vera breiður fyrir fetann er kunnugt frá byr-jun 19. aldar: Ólafur Loftsson er orðinn ad- junetus bjá Klog. Þykir mönn- um hann nú breiður fyrir fetann, einkum síðan hann fór að taka blóð. Geir Vídalín (1805). Sendi- bréf frá ísl. 'fconum 39. Ur nútímamáli er einnig. heim- ild um þotta afbrigði: Y. Y. er alls ekki skáld ... en hann er breiður fyrir fetann af svo ungum manni. Landnem- inn 1955, 4, 9 (úr bréfi frá Aust- virðingi). Afbrigðið að vera nokkur fyrir fetann er kunnugt úr hinni skemmtilegu og sérkennilegu bók Guðmundar Hagalíns, Kristrún í Hamravík. í seðlasafni Orðabókar Iláskólans eru ívö dæmi úr þessu 1’iti: Þær mundu vera nokkrar fyrir fetann, kvenkindurnar sumar hverjar. G. Hagal. K. H. 122. Hann hefir verið nokkur fyrir fetann í kvöld, drengurinn. G. Hagal. K.H. 181. Öll þessi afbrigði, sem ég hefi nú minnzt á, sanna í rauninni, að skýring okkar Vilmundar Jóns- scnar, sú cr ég tæpti á í bókinni íslcnzkum orðtökum, er rétt. Öxi hefir verið kölluð mikil, breið eða nokkur fyrir fetann, eftir því hvé blaðið hefir verið breitt. Lík- ingin er þannig dregin af öxinni. Sennilega er orðtakið mjög gam- alt, þót-t heimildir um það séu ungar, því að orðið feti í þess- Þá haía beir leiðbeint ýmsum , . ..... náttúrufræðlngum, sem hér hafa arl merkm|u mun lltt hafa frið komið erlendis frá, svo sem þeim Peter Scott og dr. Julian Iluxley. Grafendur fara allt suður á Balkanskaga, skúfendur suður á ars ú Grímsstöðum. Þeir Grímsstaðabræffur j Nú hefur vargur komizt í vé eru ifuglanna í Mývatnssveit. Þar hefur j vexiö friðlar.d, en nú er þar sá | krcriinn, sem alurei fsr. að lögum. I A eíðustu árum hafa verið drepnir notað á síðari öldum nema lielzt í skáldskap. Ég mun síðar minnast á margt annað, sem Guðlaugur Einarsson drepur á í bréfi sínu. En að sinni verður það að bíða. En gaman þætti mér að fá bréf frá fleiri málglöggum mönnum um það, sem ég hefi nú rætt og önnur atriði, er að hefir verið vikið liér í þátt- ! alTmargir mihkar við' Mývatn. En i urium. ! hv'eriii riiargir oru þeií, senv eftir> Ýmsir hafa hringt í mig og tal- i;lifa?"Og hverníg derðui’ fuglunum | að við mig um það, sem ég ræddi j við gestakmnuna'?' j í síðasta þætti,. aðallega um kálfs- ÞaS var minna varp við Mý-; hárið og fífuna. Jón A. Jónsson vatn í ár. en of-tast áður, segir! cand. mag. segir mér, að hann Ragnar. á Grímsstöðum, .en ekki j hafi hitt nokkra menn úr Fljöts- 'er .hægt að kenna minkumisn lunjhiíðinni og hafi þeir kannazt við það a(i svo. komnu rnáli Ekki j or.ðtakið. hægt að fnliýrÖa neitt urn ástæðj Þórarinn Guðnason læknir, sem usia, til eða frá. Þó vitum við1 upprunninn er í Landeyjum, segir, að mihkur komst í eyju hér í að hann kannist vel við þetta orð- vor. Hafði ekki nema skamma tak. Einkum kveðst Þórarinn viffdvöi áð því tali'ð er. En nógu þekkja það í sambandinu það er langa samt til að allar endumar komið í ykkur Rálfshár og fífa. þai’ afrækíu hreiðriu. Þar var Slíkt, segir hann, að sagt hafi BræSurnir frá eugin mannaferð um þetta Ifiy-U verið við börn, þegar þau voru Grimsstöðum á pg fulhúst, að mikurinn var Jiar að leik og kominn var í þau hálf- !ai3 út í eyjar, aö verki. ! kæringur, cins og gengur og ger- Ragnar t. v., Jó- Það liggui” ekki í láginni, að ist, þegar þau hafa lengi verið hannes t. h. — ' íninkurinn er enginn aufúsugestur a‘ð leik. Ljósm.: Bj. Bj. (Framhald á 8. ílðu j H. H,

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.