Tíminn - 17.10.1957, Page 5

T í MIN N, fimmtudaginn 17. október 1957.
Áherzla hefir verið lögð á að efla framleiðsluna
FJARLAGARÆÐAN
(Framhald af 4. síðu).
uðu 233 skip að meðaltali 47 daga,
en í fyrra t. d. 187 skip í 37 daga
að meðaltali. Það eru því um 60%
fleiri úthaldsdagar á sumarsíldveið
unum nú en í fyrra, en heildar-
verð aflans sem fékkst í sumar er
lægra en í fyrra. Hér við bætist,
að togaraafli hefir verið munjninni
það sem af er árinu en í fyrra.
Af þessu sjáum við betur en
ella, hve framleiðsluverðmætið
miðað við tilkostnaðinn er stór-
kostlega miklu minna en verið
hefir undanfarin ár.
í þjóðarbúskapnum koma afleið-
ingarnar af þessu þannig fram, að
gjaldeyristekjur hækka, enda hafa
gjaldeyristekjur af varnarliðsfram-
kvædum minnkað, en gjaldeyris-
eyðslan, sem óhjákvæmileg er til
þess að halda framleiðslunni gang-
andi, eykst stórum. Jafnvel að ó-
breyttum útflutningi og gjaldeyris-
tekjum af framleiðslunni sjálfri
minnkar sá gjaideyrir stórlega,
sem hægt er að verja, til þess að
kaupa annað en rekstrarvörur og
allra brýnustu nauðsynjar. En ein-
xnitt þær vörur, sem á hakanum
sitja við gjaldeyrisúthlutun þegar
svona fer um úthald og aflabrögð,
bera meginþunga þeirra aðflutn-
ingsgjalda, sem ætluð eru til þess
að standa undir ríkisbúskapnum
og framleiðslunni sjálfri í gegn-
um útflutningssjóðinn.
Einnig kemur hér til, að þegar
búið er við stórfellt uppbótakerfi,
sem byggist á mjög mismunandi
élögum á aðfluttar vörur, þá eykst
eftirspurnin eftir þeim vörum,
sem lægri gjöldin bera og gjald-
eyriseyðslan til kaupa á þeim vex
og verður þá minna af gjaldeyri
eftir til kaupa á hinum tollahærri.
Til þess að myndin verði gleggri,
hefi ég beðið hagstofuna að at-
fauga innflutning og tolltekjur af
nokkrum tegundum hátollavara.
Kemur þá í ijós, að innflutning-
ur þeirra vörutegunda, sem tekn-
ar voru í þetta dæmi, hafði orðið
fram til 1. september 50 milljónir
króna í stað 80 milljóna kr. í
fyrra. Ennfremur kom í ijós, að
þessi lækkun innflutningsins
þýddi nær 19 milljóna kr. tekju-
tap fyrir ríkissjóð miðað við inn-
flutninginn í fyrra og auðvitað
mjög stórfellda fjárhæð fyrir út-
flutningssjóð.
Oí mikil áhætta
Þá kemur spurningin. Hefði ekki
verið hægt að koma í veg fyrir
tekjulækkun hjá ríkissjóði og út-
flutningssjóði með því að yfirfæra
meira fyrir tollháar neyzluvörur?
Þetta hefði vitaskuld verið mögu-
legt, en þá hefði það að sjálfsögðu
þýtt minnkaðan innflutning af
öðrum vörum og auðsætt, að eins
og gjaldtíýrisástandið er og' hefir
verið hér á undanförnum árum,
þá hefði fljótlega skort nauðsynj-
ar til daglegrar neyzlu og til þess
að halda framleiöslunni gangandi,
að ég nú ekki tali um fram-
kvæmdirnar.
Það fer einnig sífellt vaxandi
ár frá ári, eins og hér er háttað,
sem sjálf framl-eiðslustarfsemin og
þjóðarbúskapurinn þarf á að
halda af gjaldeyri til kaupa á brýn-
ustu nauðsynjum. Veldur því m.a.
hin stórfellda vélvæðing fram-
leiðslunnar og sívaxandi samgöng-
ur.
Kemur hér fram enn sem fyrr,
hversu hættulegt það er að byggja
ríkisbúskapinn og framleiðsluna
sjálfa að verulegu leyti á innflutn
ingi, sem þjóðin hefir í raun og
veru ekki efni á að veita sér
nema í mestu góðærum.
Ég benti á áðan, hversu vetr-
arvertíðin hefði verið léleg og síld-
veiðarnar komið illa út.
Ég treysti mér ekki til að dæma
um, hvort hér var um aflabrest að
ræða, sem telja megi einstakan í
sinni röð.
Hitt vil ég fullyrða, að þessi
reynsla okkar í ár og reynsla
okkar öll á undanförnum árum
bendir örugglega í þá átt, að
við getum ekki, án þess að bíða
tjón, teflt jafn djarft í þessum
efnum og við höfum gert. Við
getum ekki og megum ekki eiga
það á liættu, að þjóðarbúskapur-
inn verði fyrir verulegum hnckki,
þótt eitílivað beri út af einstaka
ár um aflabrögð og framleiðslu.
Við getum ekki til frambúðar
byggt afkomu framleiðslunnar og
ríkisbúskapinn á eyðslu, sem þjóð
in getur ekki staðið undir nema
í sérstökum góðærum.
Eitt allra gleggsta dæmið um
það, sem við ekki getum leyft
okkur í þessum éfnum, .er það
þegar við fyrir nokkrum árum
héldum togaraútgerðinni gangandi
heilt ár með því að leyfa ótak-
markaðan iúnflutning á bílum.
Við verðum að finna ábyggileg úr-
ræði í efnahags- og framleiðslu-
mélum okkar, úrræði, sem tryggja
mikla framleiðslu, fulla atvinnu
og eru fundin og framkvæmd í
samráði við samtök vinnandi fólks
í landinu.
Afleiðing þess, sem nú hefir
gerzt, og þó miklu fremur þess,
sem gerzt hefir á undanförnum
verðbólguárum, verður fyrirsjáan-
lega sú, að greiðsluhalli verður á
ríkisbúskapnum og greiðsluhaili
hjá útflutningssjóði, sem standa
ber framleiðslunni skil á því, sem
of mikið er af henni krafið. Er
því enn framundan stórfelldur
vandi í efnahags- og framleiðslu-
málum landsins, sem verður að
mæta með raunsæi og festu, ef
vel á að fara.
Stjórnarandstæðingar hafa und-
anfárið látið að því liggja, að ráð-
stafanir ríkisstjórnarinnar í fram-
leiðslumálum séu hér undirrót.
Ekkert er meiri fjarstæða en ein-
mitt þetta, þar sem augljóst er
að framleiðslustarfsemin öll hefir
verið sótt af meira kappi á þessu
ári en nokkru sinni fyrr um langt
skeið, og það einmitt vegna þess,
að ráöstafanir þær, sem ríkisstjórn-
in beitti sér fyrir á síðast liðnum
vetri, ýttu undir aukna framleiðslu
við fiskveiðar og landbiínað.
Það er svo annað mál að lagt
var á tæpasta vaðið, eins og nú
sýnir sig, en núverandi ríkisstjórn
hafði ekki skapað það ástand, er
svo var alvarlegt, að þær ráðstaf-
anir, sem þá voru gerðar til mót-
vægis og bjargar, hafa ekki reynzt
nægilega djúptækar.
svo mun lægri í öllum hinum l'önd-;
Fjárfestingin
Ég ihefi nú minnzt á horfur varð-
andi afkomu ríkissjóðs, framleiðsl-
una, útflutningssjóðinn og gjald-
eyrisástandið,' og við þetta vil ég
bæta því um verðlagið í landinu,
að mikið starf hefir verið í það
lagt á vegum ríkisstjórnarinnar að
lialda því í skefjum. Hefir í mörg-
um greinum orðið af því starfi góð
ur árangur. Hefir verðlagsvísitalan
að vísu hækkað um 2,7% en það er
sizt meira en fyrirfram var ráð-
gert að verða falyfci. En því miður
er ekki öll sagan með þessu sögð,
því að í nokkrum greinum hefir
verðlaginu verið haldið óbreyttu
með nýjum niöurgreiðslum á vöru-
verði. Á þetta við um fisk á innan-
landsniarkaði og landbúnaðaraf-
urðir, en fé vantar til þess að
standast kostnað við þessar niður-
greiðslur.
En það er fleira en það, sem nú
er rakið, sem þarf að hafa í huga,
þegar rey-nt er að bregða upp
mynd af þeim grundvelli, sem fjár-
lög ríkisins verða að byggjast á.
Er faér enn einn höfuðþáttur ó-
nefndur, en það eru fjárfestingar-
málin og fjáröflun til framkvæmd
anna.
Um langa hríð hefir fjárfesting
verið mjög mikil á fslandi. Senni-
lega er í fáurn löndum jafnmikl-
um faluta þjóðarteknanna varið til
fjárfestingar og hér.
Hefi ég fengið skýrslu um fjár-
festingu og þjóðartekjur hér á
landi undanfarin 3 ár og í 6 öðrum
1 löndum, Noregi, Danmörku, Sví-
þjóð, Bretlandi, V-Þýzkalandi og
Frakklandi.
Kemur í ljós af þessari skýrslu,
j að fjiárfestingarprósenta af þjóðar-
j tekjum hefir árin 1953 og 1954 ver
| ið hæst í Noregi, eða 29,2—29,5%.
Þar næst á íslandi 25,8—25,4% og
unum. En 1955 gerist það, að fjár-,
festingarprósentan hér fer langt
fram úr prósentu Norðmanha og'
allra hinna.
Eru þá híutföilin þessi:
ísiand 32,5%
Noregur 28,9%
Danmörk 17,1%
Svíþjóð 20,0%
Bretland 14,7%
V-Þýzkaland 23,2%
Frakkland 16,9%
Er fjárfesting þá orðin langhæst
á íslandi miðað við íekjur þjóðar-
innar, og álitið er að fjárfesting-
arprósentan hér hafi verið 31,2% !
1956. En frá hinum löndunum hefi ‘
ég ekki upplýsingar fyrir það ár. j
Þessar tölur tala sínu máli cg;
er ekki að furða þó að fram-j
kvæmdaspenna eins og sú, scm
við erum að reyna að haida uppi,
setji svip sinn á þjóðlífið allt og
valdi verðbólgu og ýmsum vand-j
kvæðum.
Framkvæmdir geta ekki orðið
kostaðar af öðru fé en því, sejn
landsmenn leggja til hliðar af tekj
urn sínum í banka eða sparisjóði
og til framkvæmda á eigin vegum,
og svo erlendu fjármagni.
Fróðir menn telja, að um %
hlutar hinnar gífurlegu fjárfest-
ingar eftir stríð hafi fslendingar
kostað af eigin fé. Er það ekkert
smávegis átak.
Eins og kunnugt er voru ailar
innstæðurnar frá stríðsárunum full
notaðar í árslok 1946, og fór minna
af því fé en skyldi til uppbygging-
ar.
íslendingar fengu mikla Mars-
hallaðstoð hjá Bandaríkjunum, að-
allega á árunum 1948—1953, og
hjálpaði það fé mjög til þess að
halda uppi hinni miklu fjárfest-
ingu. Þannig fengum við mjög
mikinn hiuta af stofnkostnaði við
síðustu Sogsvirkjun, áburðarverk-
smiðju og Laxárvirkjun sem gjafa-
fé frá Bandarikjunum, samkvæmt
Marshalliögunum og hafði það vita
skuld stórkostlega þýðingu fyrir
allt efnahagslíf landsins, og án
hennar hefði svona mikil fjáríest-
ing ekki verið möguleg.
VertSibóIguljróun
Stöðug verðbólguþróun átt.i sér
stað í landinu frá 1942, sem minnk-
aði verðgildi íslenzkra peninga og
hafði áhrif í þá átt að draga úr
lánsfjármyndun i landinu sjálfu.
Þóbt verðgildi peninganna minnk-
aði mjög, var reynt að halda ó-
breyttu skráðu gengi krónunnar
og komið á uppbóta- og styrkja-
kerfi í staðinn fyrir að breyta
gengisskráningunni. Gekk svo þang
að til 1950, að menn töldu ekki
lengur fært að halda áfram á þess-
ari braut, og var þá gengi is-
lenzku krónunnar leiðrétt eða
fært til samræmis við það, sem
það raunverulega var orðið.
Sú ráðstöfun og það, sem að-
hafzt var í þvi sambandi til þess
að stiila fjárfestingarframkvæmd-
um í hóf og koma jafnvægi á ríkis-
búskapinn, varð til þess, að þegar
áhrif gengisskráningarinnar nýju
voru að fuilu komin fram, komst
síöðvun á verðlagið í landinu, sem
segja má að héldist í 2% ór.
Varð þetta til þess, að stórum
meira fjármagn fór að safnast fyr-
ir í landinu sjálfu en áður hafði
verið og kom það að mjög góðu
haldi til þess að standa undir
kostnaði viS fjárfestinguna. enda
fór Marshallframiagið þá þverr-
andi, eins og ráð hafði verið fyrir
gert.
VenSfoóIgHaldan
upp úr 1953
En ef-tir 1953 urðu enn tímömót
í þessum málum. Slakað var á fjér-
festingarhömlum. Ný fjárfestinaar-
alda reis í landinu. Almennar kaup
hrekkanir urðu. Afleiðingarnar
komu fram í nýrri verðbólguöidu,
stórhækkandi framleiðslukostnaði,
minnkuðum sparnaði eða lánsfjár-
myndun 1 landmu sjálfu og enn
aukinni fjárfestingarpanik. aö-
gangur að erlendu fjármagni var
nú mjög takmarkaður og ekki leng
ur hægt að mpða úr innstæðu eða
gjafafé.
Komust efnahags- og framleiðslu
málin í algjöran hnút veturinn
1955—1956, sein ieystur var þá til
bráðabirgða með stórfelldum álög-
um og uppbótum.
Sumarið 1956 var ástandið enn
orðið þannig, um stjórnarskiptin,
að ennþá var framleiðslukostnaður
stórliækkaður og sýnileg stöðvun
framleiðslunnar, ef ekkert væri að
gert og ástandið í fjárfestingar- og
fjáröflunarmálum til framkvæmda
var síður en svo árennilegt.
Lántökur erlendis höfðu þá orð-
ið litlar í tvö ár, enda þótt fast
væri eftir leitað, og þær, sem orð-
ið höfðu, voru yfirleitt til stutts
tíma, til þess að fleyta áfram fram
kvæmdum, sem enga bið voru tald
ar þola. Undantekning frá þessu
var lán frá Bandaríkjastjórn fyrir
mestum hluta erlenda kostnaðar-
ins við sementsverksmiðjuna, sem
var til langs tíma.
Framkvæmd nýrrar Sogsvirkjur.-
ar var komin algerlega í eindaga,
þrátt fyrir mikla lánaleit.
Raforkuáætlun dreifbýlisins
hafði verið tekin til framkvænul-
ar og þar á meðal bygging 2,ia raf-
orkuvera, sem mjög mikið fjár-
magn þarf til á árunum 1956—
1958. Fyrirsjáanlegt var á hinn
bóginn að það fjármagn, sém út-
vegað hafði verið, hrökk mjög
skammt til þess að greiða þá samn
inga, sem búið var að gera, hvað
þá meira.
Sementsverksmiðjan hafði verið
sett af stað. Fjármagn hafði verið
fengið fyrir mestum hluta erlenda
kostnaðarins, en fé skorti nær
gjörsamlega til þess að standa und
ir ir.nanlandskostnaðinum.
Ræktunarsjóð skorti fé til þess
að lána þá um haustið og Fiák-
veiðasjóð sömuleiðis, en bæði
bændur og útgerðarmenn höfðu
gert ráðstafanir í því trausti, að
þessir sjóðir gætu lánað eins og
áður.
Eru hér nefnd þessi fimm fjár-
festingarmál, sem með sérstökum
hætti mega teljast verið hafa og
vera á vegum ríkisstjórnarinnar.
Þótt aðeins þau séu nefnd, þýðir
það ekki að öðru vísi eða betur
hafi verið ástatt um fjármagn til
ýmissa annarra framkvæmda.
Það er því ekkert ofsagt í því,
að vegna verðbólguþróunar und-
ánfarinna ára og vegna þess hve
stór verkefni hafði verið í ráðizt,
voru efnahagsmál og framleiðslu-
mál landsins reyrð í hnút fullkom-
lega sumarið 1956, og sett hefir
þetta að sjálfsögðu sinn svip á það,
sem síðan hefir skeð í þessum efn-
um.
Núverandi ríkisstjórn sneri sér
að því að reyna að greiða fram úr
þessari flækju og m. a. að því að
i'reyna að finna leiðir til bess að
haúla þes’Sum þýðingarmiklu fram-
l kvæmdum áfram og byrja á Sogs-
virkjuninni áður en það yrði of
seint 1:1 þess að foiða stórtjóni.
|.
Erlenda lántökurnar
Tókst á síðastliðnum vetri að út-
vega lán í Bandaríkjunum fvrir er-
lenda kostnnðinum við Scgsvirkj-
unina. Ennfremur tókst mo? mjög
hagkvæmum samningum um vöru-
kaup í Bandaríkjunum með löng-
um gjaldfresti, hliðstæðum þess
há’ttar sanmingum, sem margar
aðrar þjóðir hafa gert, að tryggja
mjög hagstæð lán fyrir veruiegum
hluta af innlenda kostnaðinum við
Sogsvirkjunina, og er það von
manna, að hægt verði að fá slíkan
viöbótarsamning áfram fyrir næsta
ár.
En augljóst er þó, að eítir þess-
um leiðum fæst ekki allur kostn-
aðurinn við Sogsvirkjunina.
Er það því óleyst vandamál
hvernig afla á fjár innanlands til
viðbótar.
Þá tókst í fyrravetur að útvega
fjögurra milljón dollara lán í
Bandaríkjunum, og var því láni
skipt upp handa sementsverk-
smiðju, Ræktunarsjóði, Fiskvei'ða-
sjóði og rafmagnsframkvæmdum
dreifbýlisins. En þetta lán hrökk
lítið meira en til þess að greiða
þann kostnað, sem þá var á fallinn
við þessar framkvæmdir.
Kemur þá spurningin. Hvernig
standa málin nú varðandi fjáröfl-
un til þessara framkvæmda.
Er skemmst frá því að segja, að
framkvæmdir í raforkumálum
dreiíbýlisins og við 'byggingu sem-
entsverksmiðjunnar hafa haldið á-
fram á þessu ári fyrir það fé, sem
fyrir hendi var og ætlað var til
þessara framkvæmda af fjárveiting
um og innlendu fé.
Þótt það fé sé nú allt iipp étið
fyrir nokkru, hafa þessar fram-
kvæmdir ekki verið s'töðvaðar, held
ur haldið áfram með bráðabirgða-
framlögum af yfirdrát'tarlánum rík
issjóðs í bönkunum. Er þetta gert
í trausti þess, að þær ráðstafanir,
sem verið er að gera til þess að út
vega lánsfé til þessara fram-
kvæmda erlendis nú á þessu ári,
beri árangur.
Að því er orkuverin snertir kem
ur hér einnig til, að ef bygging
þeirra væri stöðvuð, yrði ríkið
skaðahótaskyl't við verktakana,
sem sömdu um á sínum tíma að
ljúka verkinu á tilskildum tíma
og hafa búið sig undir það.
Slíkar fram'kvæmdir verða að
ganga eftir áætlun, ella verða all-
ir aðilar fyrir stórtjóni.
Þá standa togarakaupin nú fyrir
dyrum og útvegun lánsfjár í því
sambandi. Er þar um mjög háar
fjárhæðir að ræða. Lán til hafnar-
gerða hafa ekki komizt að ennþá
vegna annarra þarfa.
Um Ræktunarsjóð og Fiskveiða-
sjóð og fjárþörf þeirra, til þess að
mæta lánaþörf í haust, er það að
segja, að það mál er óleyst, en ver
ið er að reyna að leysa það ásamt
hinum. Er þess fastlega vænzt, að
þær umleitanir beri árangur í tæka
tíð, en yrði ekki svo, þá yrði samt
að finna leiðir til þess að hægt
væri aö afgreiða lán frá þessum
stofnunum nú í haust svo sem ver-
ið hefir. En ef ekici kemur til er-
lent fjármagn, mundi fé ti'. þess
verða að takast á þann hátt, að það
hlyti að auka verðbóiguna og þar
með auka vandann i efnahagsmal-
unum.
Takist að útvega fé til þess að
greiða kostnaðinn v.'ð þessar fram-
kvæmdir í ár. þá kemur strax upp
spurningm um það, hvernig útvega
skuli fé til þeirra næsta ár.
Ekkert svnir hetar að ihiau viti
en þær upplýsingar, sem ég hefi
nú gefið varðandi þessar fram-
kvæmdir og fjáröílun til þeirra,
hve teflt befir verið og teflt er á
tæpasta vað í efnahagsmálum
landsins og þjóðarhúskap yfir höf-
uð.
Um útvegun lánsfjár
Hlýtur sú spurning að vakna í
hugum allra hugsandi manna,
hvort hægt sé að halda svo áfram
sem gert hefir verið. Hvort mögu-
legt sé að faalda uppi jafn stórkost-
legri heildarfjárfestingu og gerfc
hefir verið undanfarið. Hvort hugs
anlegt sé, að erlent lánsfjármagn
sé fáanlegt í nógu stórum onæli til
að slíkt sé unnt. Hvort óhætt
mundi vera að taka svo stór erlend
lán ár eftir ár, sem til þess mundi
þurfa. Og þá vaknar síðast en ekki
sízt sú spurning, hvort þjóðin vill
minnka eyðslu sína svo, að hún
geti kostað ennþá meira af þessari
fjárfestingu sjálf af tekjum sínum
en hún gerir nú, og þá með hvaða
hætti slíkt ætti að komast í fram-
kvæmd.
Sumir tala e.ns og hægt sé fyrir
þjóð eins og íslendinga að fá að
láni erlendis fjái-magn eins og hún
vill.
En ég held, ?ð mönnum hljóti
að verða ljósara cg ljósar.i, hvern-
ig ástatt er í þessum efnum
Sannleikurinn er sá, að í flest-
öllum löndum eru gífurlegar verk-
legar framkvæmdir, eins konar fjár
festingarkapphlaup. ,
Þetta fjárfestingarkapphlaup hef
ir í för með sér verðbólgu í flest-
um löndum, en verðbólguþróunin
veldur því, að minna safnast fyrir
(Framhald á 8. síðu.)