Tíminn - 29.12.1957, Blaðsíða 4

Tíminn - 29.12.1957, Blaðsíða 4
4 T í MIN N, sunnudaginn 29. desember 195% Þróunarsaga lífsins rakin á tólf klst. - Risaeðlnrnar koma á ellefhi stnndu - Kynjadýr og margvíslegir óburSir - Fjörutíu smálesta grasbítir ©g mörg hundruð tanna afstyrmi vöppuSu um Þróunarsaga lífsins nær yfir 2000 milijónir ára, sem skipfast í 12 líffrseðileg tíma- bii. Ef þessum 12 tímabilum væri jafnað við 12 klukku- stundir, þá varir fortíðin rétt frá miðnætti til klukkan níu að morgni. KBRKUSTU rlsadýr fornoldar 111:8ð rwaeðlurnar í hroddi fydlk- ing.ar lcænuu fyrst fram á sjónar- svi'ð'ð miilli Miukkan 10 og 11 eft- ir að iífið hafði löngu látið á sér kræíla í mynd Skordýra og sjó- skrímsía. Mað.urinn iætur ekki sjiá síg fyrr en klukkuna vantar hólfa mínútu í tóLf og það tíma- bil, .33m mannkynssagan kann frá að greina, er aðeins brot af síð- uj.stu .sakúndunni í þessum hálfa f ^ \ \ ' \ Teikning af risa-eðlu 03 járnbrauí- arlesf fii samanburSar. Liffræðinguim er nú kunnugit œn r'Mca milijón aúiLEaatdi kvik- inda, sam hrærast á þassari jðrð, en búizt er viC a<_ sí tala muni nær tvöfaídaist, < 01 öll kurí kom Ln til grafar. Ennþa flei: i eru þau dýr, sem nú eru útJauð. Vísinda- menn hafa nú talið meir en 100 þúsund dýrategunda, sem þeir hafa grafið út úr jarðskorpunni og ennþá fileiri steingerfingar eiga eftir að korna í Ijós. Það eru svonefndar víxlanir eða stökk- teeytingar erfðastofnanna, ásamt vali nláttúnunnar, sem hafa hamið tilviljunarblindu náttúrunnar og ðtjórnað lífinu á þroskabraut sinni þrátt fyrir margskonar útúr- dúra og óburði. Menn halda nú, að uppruna jurta og dýralífsins sé að ieita meðal einfrumunga ) þeirra eða mauriilda, sem kailað er svipubróðir og sjást á yíirbor'ði hafsins við Ijósglampa í myrkri. Þassi gamla ætt er sú elzta, sem til þekkist og frumeindasamruni þeirna virðist hafa tekið eng.u skt-nunri tírna en þróunarbreyt- ing einifruimungs í mannveru. Uppruni og úrkynjun tegundanna TiLkama hinnar vatnsþéttu eggjaakuirnar fyrir um það bil 215 miUjómum ára varð til þess að skriðdýrin tciku forustuna. Veldi þeirra leið síðar undir lok og tóku þá við risaJstórar jurtaætur og eðiur, sam vóigu ail>lt að 40 tonn- um. EiSt þessara dýra er „týran- eð!an“ með fieiri hu..d: uð sverð- laga vígtanna og er hún tailin eitt mesta alfistyemi, sem vappað hafur um jörðina. Leyndardómurinn við útdauða þessara stóru dýra er enn hulinn móðu. Blóðhitinn og vöxtur heifans voru þeir eiginleikar, sem burgu spendýrunum í samhýlinu við hin stóru slkriðdýr, og það voru þau, sem hiuitu að erfa jörðina í byrjun nýaldar fyrir 70 milljÓMDm ára. Gullöld þeirra rann upp á hálfm- uðu þessu tímaskeiði er tegunda- fjöddinn jókst meir en nokkru sinni fyrr. Soniádýrin uxu og urðu stór, og má neifna niashyrning frá Mið-Asíu, er var sex rnetrar á hæð. Margt bendir nú til þess, að þesisi dýraiftokkur sé nú á fallanda fæti og má benda á útdauða hinna stóru spendýra, sem lifa á landi. Ekki er þessi afturkippur að öllu leyti manninum að kenna, og aðeins ein milijón ára síðan rniikiM. fjöidi stórra fíla lifði á jörðinni, en nú eru aðeins tvær tegundir eftir og einstaklingum þeirra fækkar dag frá degi. Maður inn sem varðveitt hefir tálkna- leifarnar í hlustargöngunum virð ist þó ekki vera á leið úrkynjun- ar og dauða, en ef tii viM er það bara misskilningur. Félagslegir ávinningar mannsins breiða yfir lítfræðilega hrörnun og himdra það, að hún komi í ljós. Þróunin verður ekki reilknuð út í manns- öldrum. Ámi Bryniólísson af starfsgreinum hent- leiðbeiningartæki við stöðuval Eiít mesta vandamál ungmeima í nútíma þjó'ð- íéíagl er að velja sér lífsstarí Eiíf mesta vandamál, sem ungmenni verða að fást við, er að velja sér það lífsstarf, er bezt hæfir hæfileikum þeirra og skapgerð. Á þeim árum, er unglingurinn verður að velja sér lífsstarf, er hami lltt þroskaður og hefir litla þekkingu á hinum ýmsu störfum þjóðfélagsinis. Möguieikar unglinganna á að kynnast hinum ýmsu starfsgrein- ura eru litlir og upplýsingar af sfeornum skaramti, enda enginn ábyrgur aðili, sem veitir þær, svo að gagni komi. Fyrir ndkkru gekkst Iðnaðar- málastafnunin fyrir starfskynningu er ibyggðiist á því, að ungu fólki var gefinn lcostxir á því í einn dag að ræða við menn úr hinum ýmsu starfsgreinum iðnaðarir.s og fá hjá þeiim upplýsingar varðandi starfs- grein þeirra. Þessi viðleitni er lafsverð og sýnir, að þarna er vilji til þess að bæta úr því vandræða- áistandi, sem bessi mál eru í. Að sjálfsögðu eru upplýsingar sem þessar takmarkaðar og hljóta að ná til fárra, einnig er hætt við að þær seu um of bundnar við þá ein- stakiinga, er þær veita og afstöðu l>eirra tif eigin starfsgreinar. Mér hefir komið til hugar, hvori: ekki mætti bæta til muna úr þessu ineð þvi að gera kvikmyndir með skýringartali eða t'exta af hinum ýööu starfsgreinum og þá ekki ein- göngu handverki, heldur og öllum helztu starfsgreinum þjóðfélagsins. Semja þyrfti verkaskrá fyrir hverja starfsgreia og væri eðlilegast að fela það fulltrúum viðkomandi 1 stéttta, síðan mætti eftir þeirri skrá gera nákvæma kvikmynd af hverju verki og handbrögðum við það. j Við þyrftum að geta séð sjó- vinnu ýmsa, bóndann við búverk- in, verkamanninn, iðnaðarmanninn og verkfræðinginn við þeirra störf, svo að einhver dæmi séu tekin. Að sjálfsögðu yrði fyrst að mynda veigamestu starfsgreinar þjóðlfélagsins og bæta síðan smátt og smá'tt við, þar til skapazt hefði nokkurn veginn heildarmynd af hinum ýmsu störfum. Ekki mættu gleymast þau störf, er konur einar hafa með höndum, því að störf þeirra eru að sjálf- sögð'u engu ómerkari en störf karl- manna. Þegar einu sinni er lokið við að gera kvikmynd af störfum hverrar stéttar, er auðvelt að bæta við þeim nýjungum, sem á vinnubrögð- urn verða og gæti það orðið fróð- legt og lærdómsríkt fjTÍr eftirkom- endur okkar að geta fylgzt með þróun hinna ýmisu starfsgreina. Það væri t. d. lærdómsríkt fyrir dklkur í dag að geta séð á mynd langafa okkar og langömmur við hin ýmsu störf, er við nú vinnum með fullkomnum verkfærum og vélum, myndum við þá betur kunna að meta þau þægindi, er við búum við vegna aukinnar verk- menningar. Á dögnm forfeðra okkar var kvikmyndatæknin ekki til og því ekki hægt að skiilla okkur þessum fróðleik nema í bókum og hefir oft tekizt vel. Þykja gamlar verklýs- ingar mikils virði. Við höfum nú yfir þessari tækni að ráða og get- um því sýnt eftirkomendum okkar hvernig við vinnum okkar daglegu störf. Ef gerðar yrðu kvikmyndir eins og hér er minnzt á, þyrfti vel að gæta þess, að starfslýsingar yrðu liiutlausar og að fr>am kæmu sem flestar hliðar hverrar starfsgreinar við mismunandi aðstæður, svo að unglingarnir ættu hægara með að mynda sér skoðanir um þær. Þá þyrfti að gefa upplýsingar um tekjumöguleika, vinnutíma og hver skilyrði eru til framihalds- náms og við hvaða aðstæður. Bezt væri ef myndirnar gætu orðið svo nákvæmar, að notia mætti þær sem kennslumyndir fyrir þá, er hin ýmsu störf nema. Rétt er að gera sér grein fyrir því, að fyrirtæki sem ]>etta kostar bæði peninga og fyrirhöfn. Kemur þá til áiita, hvort það gagn, sem þjóðfélaginu yrði að þessu, væri í samræmi við þann kostnað. Með þeim tilkostnaði mætti auka líkurn- ar fyrir því, að ungmenni komandi kynslóða velji sér störf af meiri þekkingu en nú tíðkast, þar sem þau hefðu tækifæri ti'l þess að gera sér betur grein fyrir þeim störf- um, er hugurinn hneigist lielzt að og velja síðan á milli þeirra. Ef þar að auki væri hægt að gera kennslu þeirra fyllri og yfir- gripsmeiri, væri mikið unnið. Ekki er fráleitt að gera ráð fyr- ir að með tilkomu sjónvarps yrði notagildi myndanna enn meira en áður, en bollaleggingar um það geta beðið síns tíma. Ef við höfum verkmenningu þjóðarinnar ti’l sýnis öllum almenn- ingi, er öruggt, að það mun verða hvatnimg t!l þeirra, er verkin vinna, að gera betur og efla fram- farir, dugnað og árvekni í starfi. Við þetta myndi skapast aukin Minning: Ingibjörg Jóhannesdóttir frá Útibleiksstöðum Síðastliðinn 2*. lag desember- mánaðar lézt á Elliheimilinu í Hafnarfirði merkiskonan Ingibjörg Jóhannesdóttir frá Útibleiksstöð- um í Miðfirði, en við þann bæ kenni ég han'a vegna þess að for- eldi’ar hennar bjuggu þar og þ'ar dvaldi hún lengst. Ingibjörg var hátt á 83. aldursári (fædd 15. marz 1875), er hún lézt. Foreldrar henn ar voru Margrét Björnsdóttir og! Jóhannes Jóhannesson. Bjugg'u þau hjón fyrst á Hvarfi í Viðidal og þar er Ingibjörg fædd en síoan á! Sporði í Línakradal og Böðvarshól-! um í Vesturhópi, en laust eftir 1830 fluttu þau hjón að Útibleiks- stöðum í Miðfirði og bjó Jóhannes þar til dauðadags (1920). Margrét og Jóhann-es áttu 12 börn, en þessi koroust á l'egg: Ingibjörg (þeirra elzt), Björn Líndal al'þm., Guð- mundur vélstjóri á Hvammstanga, Salóme gift Jóni J. Skúlasyni á Söndum, Margrét gift Ólafi Jóns- syni á Stóru-Ásgeirsá, Guðrún iðn- kona á Akureyri og Elinborg gift Sæmundi bónda á Dúki í Skaga- íirði. Ö'll eru þessi systkini nú lát- in nema Salóme og Margrét. For- eldrar Ingibjargar voru hin mestu merkishjón. Margrét var náskyld þeim Birni M. Olsen prófessor og Sigurði Guðmundssyni málara. Mar grót var mannkosta- og gáfukona og mjög hneigð fyrir sagnfræði og ættfræði og las al'lt sem hún gat náð I um þessi fræði. Hún andað- ist mislingasumarið 1907. Ætt Jó- hannesar var úr Vestur-Húnavatns- sýslu. Náskyldur var hann Guðnýju konu Guðmundar á Þúfnavöllum móður Barða þjóðskjalavarðar og þeirra systkina. Jóhannes var einn- ig mjög vel gefinn maður og raun- ar afburðamaður á vissum sviðum. Hann var sjómaður með afbrigðum og var í mörg ár formaður á fiski- róðrarbátum á Vatnsnesi og víðar við Húnaflóa. Hann var þjóðhaga- smiður bæði á tré og járn og mikill jarðræktarmaður að þeirra tíma hætti og nærfærinn við skepnur. Heimilisbragur allur á heimili þeirra hjóna var hinn bezti, þótt efnin væru ekki mikil og að stund- um væri þröngt í búi í harðærum. Bliessaðiist búskapur þeirra þrátt fyrir þungt heimili, sem ekki varð léttara vegna þess að þar voru ávalit 1—2 uppeldisbörn. Sá, sem þetta ritar, var uppeldisbarn þeirra hjóna, kom að Útibleiks- stöðum 1902 tæpra 6 ára og dvaldi þar til 14 ára aldurs. Á ungum aldri dvaldi Ingibjörg við nám í kvennaskóla (Ytri-Ey), en Björn bróðir hennar gekk í Iatínuskólann og síðar gengu önn- ur systkinin í skóla. Heimilið var því meira menntaheimili en venja var um heimili í sveitum, enda voru notuð þau tækifæri til lest- urs og námsiðkana, sem tök voru á í þann tíma, en þá var ekiki því- líkur bðkakostur tiltækur, sem nú er, og lítið um kennslu í sveit- inni. Ingibjörg var stórhöfðingleg kona í sjón og raun. Hún var fram úrskarandi vel greind og mann- kostakona. Þegar móðir hennar dó snögglega, tók hún á sig húsmóð- urstörfin á heimili föður síns og ræfeti þau með einstakri prýði á annan áratug og hafði raunar áð- ur borið um skeið aðalþungann af heimilisstörfunum. Ingibjörg var reif og glaðlynd eins og títt er um konur og menn, sem hafa náð meiri andlegum þroska en venja er til, og einstaklega hjálpfús og trygglynd. Hún tók sjálf til fóst- urs stúikubarn norður á Akureyri árið 1908. Sú kona er frú Hulda Sigurðardöttir kaupkona í Reykja- vík. Gekk Ingibjörg henni í móð- urstað. Ég veit að hún rétti mörg- um, er bágt áttu, hjálparhönd og hönd hennar var styrk. Heimilið á ÚtMeitosstöðum (isumir fræðimenn telja að nafnið eigi að Vera Útibli-gsstaðir, en ég nota hér nafnið eins og það var notað í mínu unigdæmi), var eink- virðing fyrir vinnunni og verða þjóðinni allri til 'heilla í framtíð- inni. Árni Brynjólfsson, rafvirkjameistari. ar sfeerruafiileg't. Þar var nclfefeuð gesílfcvæimt. Engin brú var þá á MiQfjarðará, og væri hún ófær, var eiigi annars únkosta fyrir þá, sem bjuggu á vestursíðunni og sem þunftu að komas't út á Hvammstanga, en að fara út a'ð Útíbleifesstöðum og fá Jóhannes bónda til að ferja sig yfir fjörð- inn. Af þessu var nokkuð ónæði og tímatöf, en aldrei heyrði ég færst undan að ferja þá, sem ura báðu, ef veður þótti fært. Ekíki vissi ég til að gjald væri tefcið fyr ir þessi ómök. Þá voru veitingar ailltaf á boðstódum fyrir siíka nienn og auðvitað ekiki við það komandi að þær væru greiddar. N'ágrannar heimilisinjs voru mfkið úrvalsfólk og samkoim-ulagið við þá þannig, að ég man efeki tll að ncifekurn tíma yrði ósainilyndi miiHi nágranna-bæjaruna og Úti- bleifesstaðaheimiilisinis. M-argir voru vinir Útibl-eifcsstaðafóHosinis í Miðfirði og væri frei-standi að -teljia upp notókuð af því áigeebis- fóliki, som þá átti heima í Miðfirði, en hér er varla rúm til þesis. Eg hygg að mörgium hafi þótt gaman að koma að Útibl-eiksstöðum. Þá var unnið iengri tíma í sól- arhring bæði utan- og innan.-húsis en nú og við ólíkt erfiðari skLI- yrði og aðstæður. Ingibjörg vair dugnaðarkona við alla vinnu og befi ég aft undrast hve sterkbyggt það fólik hefir verið frá náttúrunn ar hendi, sem gat i-nnt jaifnmilfeil og erfið störf af hendi sem marg-fc fól'k þessara tíma g-erði, oig n-á þó níræðisaldri. Um það leiti, sem Jóhannes fað ir Ingibjargar fél-1 frá, réðist hún ráðskona til bændahöfðingjanis Hjartar Líndal-s á Efra-Núpi í Miðfirði (Hjörtur var ekki sfeyld- ur Ingibjörgu þó að Björn bróðiir hennar bæri einnig Líndals-m-atfn- ið) og dvaldi þar um 20 ár þangað til Iljörtur lézt. Þá flutti Imgi- björg til frændfól-ks síns í Svarð- bæli í Miofirði og dvaldi þar nokfe ur ár unz hún fluttizt til Reyfcja- víkur og síðan á Elli'heimilið í Hafnanfirði. Eins og ma-rgt gáfað fólk var Ingibjörg sannfærð um áframhald persónulegs vitundiar- lif-s ef-tir dauða-nn og hafði yndi af að ræða um þau málefni. Eg man efeki eftir neinu í fari Ingibjargar, sem ekki var gott og gafugt og það hygg ég vera sam- mæli allra, sem þakktu hana bezt. iSigurfliur Jónssoa, Jólaleikrit sýnt á Dalvík 1 Frá fréttaritara Tímans á Dalvík. Leikfélagið á Dalvík frumsýndi í gærkveldi Ieikritið „Jeppa á fjalli“. Leikstjóri er Sigtryggur Sigurðsson, en aðalhlutverkin leika Hjálmar Júliusson og Kristín Stef- án-sdóttir. Börnum í kaupstaðnum var gefinn kostur á að sjá leikinn. í gær, áður en frumsýning fyrir fullorðna var um kvöldið.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.