Tíminn - 28.01.1958, Page 8

8
T í MI N N, þfigjuðagÍTiin 28. jauúar 1358,
ÍS Sigmuadur Jónsson var fædd-
ur að BrieiðuMíð í Mýrdai í V-
Skaptaíellssýlu þann 13. sept.
1872. Foreldrar hans voru Jón
Jónisson bóndi þar, og kona hans
Ingibjörg Einarsdóttir. Var Sig-
mundur yngstur systkina sinna
— þeirra er upp komust. En börn
þeirra hjóna voru alls 9.
Sigmundur óisit upp hjá foreldr
oim sínum, og þótti snemma efni-
itegur maður. Hinn 28. júní 1896
ttovæntist hann frændkonu sinni,
Margréti Jónsdóttur frá Skamma
dal i sömu sveit. þar og í Breiðu
Mið, bjuggu þau í 3 ár aiMs.
En árið 1898 tóku þau sig upp
úr átthögum sínum, með fjöl-
skyldu og búslóð, og fluttu vest-
oir á Snaafelisnes — að Saurum í
Staðarsveit.
Farig var landleiðina á hestum,
og tók ferðin 13 daga. Enda veg-
ir þá ógreiðir, og f jöddamörg vatns
tfScdJ óbrúuð yfir að fara. AMt gekk
.V.V.V.VAV.WAV.Vi.VWi
FYRRI HLUTI
•V.W.V.V.V.V.V.VANWA
þó slysailaust á ieiðarenda, með
álla kiyíjalestina — þar á meðal
3 ungbörn, sem reidd voru í hrip-
ium, eða ofan í miilili, eins og þá
mun hafa táffikast. Auk þess var
Margrét komin langt á leið að
fjórða barninu, og fæddist það
totálfum xnánuði eftir að þau kornu
vestur að Saurum.
Töluverða bjartsýni og land-
námshug hefir þurft til þess að
taka sig upp úr fögrum og bióm-
legum átthöigum, eins og á stóð —
og leggja upp í þennan lang-
fiiutning í 'ókunnugit hérað. En G-uð
iaug — systir Sigmundar, (síðar
húsfreyja að Ingjaidshóli) hafi
Éður flutzt hér vestur á nesið,
og mun ihafa gefið bróður sinum
hugmyndina um að flytja hingað.
Ekki búnaðist Sigmundi vel á
á Saurum — þetta eina ár, sem
þau dvöldu þar. Misstu þar bú-
stoifn í hættur. og með ýmsu móti.
T. d. fóMu Iirossin — öll nema
eitt. En hiugurinn og útsýnið dró
þau enn lengra vestur.
Vorið 1899, filuttu þau svo út
að ííamraendum í Breiðuvók. Fékk
Sigmundur jörðina í byiggingu,
og leist þar vel á staðhætti alla.
Enda kunnu þau strax vel við sig
þar, og töldu sig nú vera komin
tM síns fyrirheitna lands — sem
þau hafði dreymt um.
, Hér var lika margt sem minnti
á aaskustöðvar þeirra fyrir aust
an. — Ekki sízt hinn tignarlegi
úttvörður héraðsins — Snæfells
jökull, sem seyddi þau út á nes
ið. Þau sögðu og jafnan síðan —
er um var rætt — að Breiðavíkin
btefði heiMað sig, við fyrstu sýn.
Og reyndin átti eftir að sýna, að
dkki var aðeins um augna'bliks
hrifningu að ræða.
Hamraendar voru þá niðurnítt
kot — húsakynni lítil og lélieg,
jafnvel á þeirra tíma mæiikvarða.
Túnið eitt kargaþýfi, að undan
teknum einum flatarbletti. Engj
ar voru þó all víðlendar, og nokkr
ar fjaliasiægjur. Þannig leit hún
þá út, ábýlisjörðin ungu landnem
anna, þar sem þau settust þá að,
pg áttu eftir að búa í meira en
bálía öld — eða 55 ár.
Sigmundur byrjaði brátt að
rækta og húsa jörð sína, af mik
jffli hagsýni en litlum efn'Um.
Stíemma byggði hann stóra hey
hööðu — eina þá fyrstu þeirrar
igterðar ihér í sveit. En hér var í
mörg horn að líita, með afla og
aðdrætti. Heimilið varð brátt svo
sbórt, að þrátt fyrir einstakan
d/ugnað, nýtni og nægjusemi þeirra
hjóna beggja, komu þó kaflar sem
þröng varð 1 búi um matföng.
Ekki var um styrksvon eða láns
traust að ræða í þá daga. Þau áttu
Mka sveitfésti í öðrum landsfjórð
ungi, og sMfcur styrkur þá — ef
nokkru nam — þýddi upplausn
'beimilisins og sveitarflutning. Þá
varð Iieldur að hætta á það, að
láta börnin vera svöng á köflum,
en eiga undir því að taka sveitar
lán. Hér var þó úr vöndu að ráða,
með 10 börn á palli, en almenn-
ings álitið og löggjafarvaldið í
fangið. En [>egar mest að kreppti
sá hinn þróttmilkli húsfaðir æfin-
tega einhver ráð. Með óskeikuMi
Hjónin á Hamraendum
í Breiðuvík
Margrét Jónsdóttir og Sigmundur Jónsson
bjartsýni og þrotflausu staxfi, kcm
ust þau hjón yfir eríiðleika fnum
býlingsáranna. — Svo fóru elzíu
börnin að hjáflpa tifl, hvent af öðmi
— ÖM bráðdugleg eftir aldri, og
lærðu snemma að vinna og skiija
þanfir heimilisins.
í Mýrdailnuim hafði verig garð
rækt mifcil — og uppskera göð.
Eitt af því fyrsta sem Sigmiundur
gerði á Hamraendum, var að koma
sér upp kartöflugarði, fyrir neð
an Hamarinn, og hafði þar jafn
an mikla garðrækt síðan, allan
sinn búskap. Hann var — að sögin
— fyrstur til með garðrækt, þar
inni í víkinni.
A sjónum var Sigmundur einnig
liðtækur, og tók brátt að stunda
róðra — fyrst frá Sandi, en síðar
frá Stapa og Hellnum, og héit
því 'lengi áfram nm vertiðir — eða
nokkuð fraim yfir 1920. Þá hafði
hann fyrir alllöngu eignast bát, og
réri honum frá Látri. Þannig fékk
hann oft góða björg í bú. En strax
fynsfcu ár sín á Hamraendum, vann
Sigmundur mikið utan heimilis
ins, því búið eitt nægði ekki tii að
framfifleyta hans stóru fjölskyldu.
Það hélzt unz Jón — elzti sonur
inn, og 'síðan hver af öðrum —
fóru að fara til sjávar.
Eftir því sem börniin komust
upp, blómigaðist hagur heimilis
ins hröðum skrefum, svo það varð
brátt eitt hið glæsilegasta og mann
fflesta í sveitinni. Börnin héldu
tryggð við heimilið, og unnu því
og styrktu það á ýmsan hátt, svo
eigi gat samhentari fjölskyldu.
Miikið og vel var unnið á
Hamraendum, og mMir aðdrættir
enda þurfti heimilið mikilis með,
'til að halda uppi þeirri risnu sem
þar var.
Sigmundur lagði líika í miiklar
framkvæmdir á þeim árum, bæði
í húsakosti og jarðabótuim. Árið
1932 var núverandi íbúðarhús
byggt — það mun hafa verið fjórða
íbúðin — byggð eða stækkuð, í
Sígmundar tóð þar — og sú
stærsta. Tveggja 'hæða steinhús
með kjaMara undir — um hundrað
fermetrar að flatarmiáAi.
Auk ábýlisjarðar sinnar haffði
þá Sigmundur keypt eyðijarðirm
ar, Faxastaði og hálfa Stóru-
Hnausa. Þá var og byggð vatns
aflsrafstöð til heimilisnota. Eflir
það fengu menn þar, m. a. Maðha
útvarpsgeyxna sína, sem áður varð
að fara með til Ólafsvíkur.
Óvíða mun hin alkunna ísJienzfca
sveitaiges'trisni hafa birst í stór
brotnari mynd en á heimili þeirra
hjóna á Hamraendum — og því
er ég bezt veit, og tl þe'kkti, mátti
einu gilda, hvort maður var lengra
eða skemmra að kominn. Geslin-
um var æfinlega tekið, sem væri
hann einn af meðlimum fjölskyld-
unnar, með beirri alúð, hispuns
leysi og glaðværð, sem flestir gátu
auðveldlega samlaigast.
Það, er kuxmugra manna máfl, að
heimili þeirra hjóna væri eiltt af
þeim, sem með sanni mátti siegja
um, að sjaldan væri ón gesta.
Reyndar mátti segja affi þar væri
rnarga dagaina húsfyllir aí fólfci,
því auk gestrisni þeirra hjóna,
lágu að heimilinu svo margir þræð
ir í félags og menningarlegum
tengslum við samtiðina, að ekki
var að íurða þó gestkvæmt væri
á Hamraendum, og hróður hieimilis
inis bærist snemima lamgt út fyrir
sveitarmörkiin.
Þiá miá vei minnast þess, að
Hamraandar voru um lamgt sfceið
einn helzti samikom'ustaður sveitar
innar, og eina athvarf unga fólks-
ins til fundarhalda og mannfagn-
aðar. Þar var því oft þrönigt set-
inn bekkurinn. En eins og sagt er:
„Þar sem hjartarúmið er nóg, þar
er einnig toúsrúmið nóg“. Margar
og ógl'eymianlegar eru þær ánægju
stundir, sem fólk átti þá á Hamra-
enduim, fyrr og síðar.
Öll var Hamraenda-fjölskyldan
sömgvin 'Oig söngelisk. Em þar var
eg íyrir að hitta í hvívetna félags-
lynt o-g glaðsimna drengrkapar
fóifc. Það var því emgin tiflivifljun,
að þetta h'eimM'i varð m. a. einn
sitexikaiDti aíl'gjaíinn í ungmenna-
féJlagjhreyfiingur.'n'i hér í sveilt, og
þar var félagið lofcs form'Jega stofn
að, þann 20. des. 1925. — Siigimund
ur var eimi 'bóndinn í sveiltimni,
sem sat þennan fund með unga
fóikinu, tók þáífct i fundarstörfum
og gerðiöt mieðlOmur féi'agsáns. Á
þesisuim fyrsta fundi þess bauð
heOata ömd'veigiybekni 11 sveiltarinxi-
ar. Á þes'siu þrekvirki furðaffii þó
engan, seim af eigin raun kynntiist
hinuim. sértstlöku IhaefflLeflkuim o'g
maantoositum þeiirra 'hjóna beggja.
Sigimundur var talmm mifcifll
v'erfcmaður- að hverju sem hanm
geikk, cg viefl haguir við 'húisagerð
siinnar itáðar, svo að segja miátlti,
að hann gaóti þar o!St gert mifcið
úr liitlu. Hve'rgi fcom verikhæfnd
hains' isfcýrar í Ijós en við byglging-
ax og Meðsíla úr 'hiniu gaimi'a og
Hjónin frá Hamraendum: Margrét Jénsdófiir og Sigmundur Jónsson.
hamn fél'aginu frítt ihúisnæði hjá
sér itil fundahalda, þar til það«
gæfci sjiállft eiignaát þak ýfir höfuð-,
ið — seon þao cig gerði innan i
dtoaimxnls. Of t áitti ég góðu að mæta !
á Haimraendiusm, en fláitt varð mér ]
þó' öfllu minnilsstæðaira ien þessd'
sitoínifunidur UngmerjiJEifélaigsinis.
Á árunuxn 1930—33 klomst á ak-
fær nrelgur út að Haonraeniium,
sem þá varð 'emdiaeíöð í feíflaisaim-
giörjgum við hreppiinn, lalillt itil óms-
inis 1948, er vegurinn toaffði þckazt
liengra út i byggðina. Þá j'ófcrt enn
gestakioman að Haonra'emdiuim, því
að þá tók ferðafólkið að Eitreyma
ú!t ,á nesið. Þar varð Bjiáilfiíagður
gilsti- og greiðastaðnr á þeasuftn ér-
uim. En öM sú þjónin.sta var í'eyst
aff hiendi með raœn oig myndar-
skap og j'aifnt seim íymr við in.nan-
srveitarfólk sem ulan, ex þangað
koim eða þurfti gMingar við.
Margt varð til þesis að láða fóflk
að heimil'imu. Svo sem orðlspor af
gestriisni og þægin'dnm þeösa heim
ifliis, þar seim bæði var símis'töð og
rafimagn. Þá var staðarflegt þar
heim að iítta — reisufltegar byggimg-
ar og rennisléít tún. Og öil vinnu-
bröigð fófljfcsins þar. etfitir, m'jög í
saimræani við 'flsröfur og sfcoðanir
þekira er bjartisj’na-iitir voru á
sveifcaibúiskapinn á þeflm éxuim.
Þess e,r enginn kotstur hér að
rekja tfll ihfliitar hina löngu búskap-
arsögu þeirra Sjgmiunidar og Miar-
grótar og vandi nokkur að gera í
Stuttu miáli glögga igreim fyrir því
geysitnikla starfi, sem þau lej'situ
af hendi uim dagana þar á Haxnra-
endum. Fyrst í uppeldi barna
sinna og jafnfnaant með þeirra
stuðningi að breyta örreiltistooti í
stórbýli og stjórna því um áratuga
skeið með þeiim myndarbr'ag, aö
það snáitti með réttu tefl'jaist eiitt
góða isflienzka efni. torfi oig grjótt.
Þar mátti isjlá og reyna hand!brag©
k'ummáttiuimiannsir.'S, bæði að úitKlti
cg enidtegm, oig ajftocs't hans þar cfft
mi&ð yfirtorðuim.
Etoíki. þótti cnönnum sem Sig-
mlumdur byrtfci að flýta Bér, eðá
fleggja. harit að s'ér til að skifl'a giflídu
m'eðafll.Tiannis dagBverk'i. Hiin rófl'ega
yÍOTegun fcarjs komidt aldriei úr
jaifnvæigi. Handtökin þótlt, fuimflauis
og hniiiira'iiðiU'ð, eins og aMit verikíð
í heiild, iseirn eótti'rt þvi beitur sem
á dagimn i'eið. Bn þráit fyrtr lar.g-
an vir.nudiaig, var Sigmundur ár-
riöL'Ci'. Aiifl't fram á e.fri ár var hann
uppj kj. 5 á enioirgnana uim mesita
anœllíimamn og var þá oft búten
að aáfcarJta drjtóigu stamfi á venju-
l'egutm ifótEiíterffiarírjm'a, við síátt eða
aðra vte'nu. En sjiáflfur varð ég ofit
m. a. sj'ónarvotfcur að a'fkösttisn
han,s cg vtonulagi. Hanm var cn.ik-
ifll efl jiaimaðar og hefldur vinnuhaxð-
ur, ieir,is og ðíltt var, og vinnutímd
langur. Þeigar útiist'örfu'm lauk, t.
d. á vetntet tók vakan við, og þá
var 'maxgit unnið í höndumum inn-
am húi-s. Viaflstófl átti Siigmiivndur og
ái hann jaínan á fyrri áruán, er
færi gaiM £rá öðrum sitörfiuim —
fyrat einflíumi til heii.nilisþarfa, en
einndig Œnikið fyrir aðra. Þótfci sú
vimna öffl íjI fyrirmyndar að útlditi
og gæðfcm.
Sigmur.dur v.ar mjög nýtinn saafi
ur cg útisjiónarsamur um efnivið
tifl húsagerðar alirar. Stórviðarsög
álti hamn idg notaði milkið. Á fyrri
áruim unáöti oflt sjá hann á ferð
miffli feæja rnieð sögina á bakinu
eða við vinnu hjá sveitungum sin-
uim, að fcjáflpa þeim að filetta reka-
viðártrjiáim, við það starf þótlti
hann bæði hagsýnn og verkdrjúg-
ur. |
Mikið af Hamraend'aitúniniu var
handBléttað í tíð Sigmundar. BB:
eftir að ffarrflð var að niota þióg og
herfi it.il jarðahóta, va.r Sumulm
'g'öimlu EOéllltumiuim 'byfl't .að nýju, því
a.ð Siigir.undur var einnLg aítíhafna-
samur við þessa nýju aðferð, þó
að Ihonuim þætti jarfflspjöfli að ffieð-
an fffliöigte voru að gróa uipp. Eitt
haufct'ið er hann hafði fliáitiið plægja
um 3 dagEÍáltlur í túninu, Itök hann
sig til og rfcti .graaróitmia innan úr
pl'ólgs'írengjumjlm á öfflu flfl'agiinu.
Þessu þcfflT.imæðilsverki laiuk hanm
um hausti'c. Með þöfcunuJm þaktó
hann' sv'o ylldr ffliaigið ium vorið. Þá
var það ednn vwtíma — að mig
mtenir 1925, að hann byggði upp
m'estallan 1'ún‘garðinn í einni M-u
mieð tveiimur unglingiuim. Þetta
þótti þeiLm er isáu miilkið verk cg
vel unni'ð — og það á svo ekömim*-
uim tíma, að orð var á gert. Mainga
skurði eig lávaitur gerði Siígimumdur
á lengjiulm. 'jaxð'arinnar í teteni tíð.
Sigmundlur þurtfti alllitaf mifcið
að ferðá'iit. Fynst í stað var það
eilnikum (tijli a©diriátta fyrtr flreiimiii'i.ð.
Duignaðd hanis og þraki var flöng-
u;m víðþrug'ðið í þeilm ferðuan. Ó-
taídar eru -þær byrðarnar, sem
hann lalgði á bakið um dagana, cg
fíl'eistar ieigi afflifl'iílflar. Víiá'ði þá og
llí'tt fyrix öér uim veðurla'g og færð,
þó ytfir tfjsMwegj væri að tfara. Oft
fclkk han.n því 'sö æmit 1 Iþeslsuim feir ð
um ög héflzlt það við (hann flengi
síðan, að 'cfck.i þótti tunn veður-
sæflfl!
Eilfct sinn va.r þ.að um miðjan vet
u.r — aí brýnná nauðisyn, að Si.g-
■mtundiur &krapp auis'tur í Mýrdafl! —-
fótgangandi ibáfflar fleiðrlr. Lét ha.nn
svo ulmlm'æfl't uan þá f'örð, a® það
væri ekk’j þrek.virki tfyrir tfuli'friisk-
an imann, að röfllta þeftta Eivona fl'au's
gangandi. — þurffa ekkert að fcená
hvoruga fl ei'ð'ilnai!
Ekfci var é.g crðinn gaimaflfli, cr
ég vitoi del'i á Sigmiundii, ég
heyrði eiidrd. leiikibræðuir imina tafl.a
uim han® clg taika sivo tH orða, að:
„Gaman v-æri að vera eteis Bterkur
cg hamn Siginundur á Kamra.end-
nm“! Sa.gt. var að hann bæri heiim
fcunniu atf 'J’.lRrmnxlt 'á iba'kteu firá
Ól'aiflsvdk. Silgirr.iundur var Itfka karl-
menni að fcuríiu'm — ekkii sázt
hvað þiriek cg vinnulþol 6nerti.
Enda vfctiu imenn þar gjör um.
Árið seim ihann fcjó ú. Saiu.ru.m í
Staðarsv.ei't, var hann. eitt sinn
stad'dur ált á HeCflássasnjdii (í Nes-
hrepp'i). Liagði hann upp með
byrði þaðan að vanda. S&gir eikki
af ferðuim hans ifyrr en hann kiom
að Hc'fltoati í Staðarsveit o|g hiiötir
Bjcrn bcnda þar, bauð hann Ság-
mundi inn tifl sán. Björn var tal-
inn karilmenni að burðutn. Hann
Ílíltur á ibyi'ði ■ Si'gmunda.n, vegur
upp cig toeigður síðan á viígt, og
reyndM húr. tóflf fjórðu.n.gar (60
kg.) að þynigd! Bjiarn.bauð þá Sdg-
miundi í>ecil •undi.r (kílý&jaimar þa'ð' -
secn leiitiir værl MCarirmar oig þáð'i
hanm það.
'Ei'ílt sinn að v.etri tifl' var Sig-
muindmr ébaimit ifleiri nraBteium á
ferð fyiir iframan jctoull. Kc.rnu
þcir 'á E'j'ú'pafl'cneöand. Sternar eu u
þar 'þjóðkiun'nh ■ (Tötote). FuflL'íteito-
ur er sagður vera 320 pund, en
flfceinn þe.-isi er hnöíitóttur og fcxd.m-
sonfiinn, ev'o iJUit er að má tiSctun
á honmm, að- margur hraustiur
iraaiður flaetfir g’en.g.ið - frá að fliáta
har.n í fitaffl, nema að breigða und-
ir hann pcka ieða vi'ðhafa aðLrar
breil'öiur. Þóitti féflögiuim Sígmnmclar
nú Ifeera. vcl í veilði, að flíá.ta hann
neyna flagni eiína og krafta. Sig-
mundur ledit á „tökin" — fesli
anga á FuLCt'í'erto cg rtiiæltti': „Er
það þesisi. va5a“? Já, hitndr héldu
það nú!
'Sd'gir.un dw var í þyktoulm vetr-
anfraJak.a rneð þólfgróaa vettldnga
á höndiam. Þaninig búinn gekk
hann að steinteaœn o.g 'hótf hann
í 'stalfl — utmistvilfafliaiuisit! Þóttd þetta
vel aff sér- vikáð, eins’ cg á stóð, og
festM mönum í minní. En þe.ss
ber Mk-a að gæfta,. að Siglmúndur
var þauiflvaniur e'teinatölkuun vdð
býglgingarnar, iog tfærði ofit í hJeM
«r 'björg iltór. Enda var flaigni hans
og útsjón á því sviði ír'áfl>ær, cinis
og áður hetfix verið vikið að.
iSSgmuinduir var oftinsóttur í
vinmu, einkuim þó við bygigingar-
sfcörf, og vann 'imikið uitan sdms
heilm'ilis. Eitt sinn, er hann hóf
startf við þar eem hann þá var
ilí'tt þetoktrur, h.afði fóQk á .oiífi,
hviort Sigmiundux myndi vera EÖSflk.-
(Frarobald á 10. síðu). ‘