Tíminn - 08.02.1958, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, laugardagimi 8. febrúar 1958,
Útgefandl: Frams* *knarflokk»rl«a
Rítstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórartuatut
Skrlfstofur í Edduhúsinu við Undar<Cta
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, ltSft*
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasími 19523. Afgreiðslualml lXaas
Prentsmiðjan Edda h.f
<«»)
Kostnaðurinn við ríkisreksturinn
í FYRRADAG var til 1.
umræðu í efri deild Aiþingis
frumvarp, sem ríkisstjórnin
flybur um að draga úr kostn
aði við rekstur ríkisins. Sam
kvæmt þvi skal koma á fót
fastri þriggja manna nefnd,
sem vinnur að sparnaði og
hagfeldari vinnubrögðum
hjá ríkinu, og skal ekki
fjölga starfsmönnum hjá rík
inu og fyrirtækjum þess eða
auka annan kostnað, nema
það hafi áður verið borið und
ir nefndina. í nefndinni
skulu eiga sæti ráðuneytis-
stjórinn í fjármálaráðuneyt-
inu, fulltrúi fná fjárveitinga
nefnd og fulltrúi frá ríkis-
stjóminni í heild.
Fjármálaráðherra fylgdi
frumvarpinu úr hlaði með
glöggri ræðu og var getið
nökkurra atriða úr henni hér
í bláðinu í gær. Þá fylgir
frumvarpinu allitarleg grein
argerð og þykir rétt að rifja
hér upp nokkur atriði henn-
ar.
í UPPHAFI greinargerð
arinnar er skýrt frá þeirri
stað'reynd, að ailtaf sé verið
að auka útgjöld ríkisins með
því að leggja á það nýjar
kvaöir og framlög til ýmissra
framkvæmda. Hin-n beini
köstnaður við ríkisreksturinn
sé því ekki nema lítill hluti
útgjaldanna, en þó allstór
uppfhæð samanlagður. Menn
viija að sjálfsögðu hafa þenn
an kostnað sem lægstan, og
því hafa oft verið settar á
fót nefndir ti-1 að gera tillög-
ur uim sparnað. Árang-ur af
starfi þessarar nefndar hefur
aldrei orðið verulegur. Þá
hafa verið uppi tillögur um
ráðsmann ríkisins, sem hefði
eftirlit með starfrækslu þess
og fyrirtækja þess. Við nán-
ari a'thugun hef-ur þó verið
fallið frá því að fara inn á
þá braut.
NIÐURSTAÐAN hefur
orðið sú, að farið er inn á
þá braut, sem frumv. gerir
ráð fvrir. Þar er ekki gert
ráð fvrir SDarnaðarnefnd,
ersitii stuttan tíma, og ekki
heldnr lagt t.il að skipa sér-
stakan embættismann í
þessu skyni. Á hinn bóginn
er gert ráð fyrir að fela sér-
stökum trúnaðarmönnum að
hald og eftirlit í þessu sam-
bandi, einum embættis-
manni, einum manni skipuð-
um af ríkisstj óminni og ein
um manni tilnefndum af
fjárveitinganefnd Alþingis.
Er hlutverk þeirra eins og
segir í f-rv., aö gera tillögur
u-m aöhald og sparnað í ríkis
rekstrinum og gert er óheim-
ilt að stofna ti-1 nýrrar stöðu
nokkursstaðar í ríkisrekstr-
inum, nema málið hafi veriö
borið undir þá og ráðning
eða skipun gerð ógild, ef ekki
hefur verið farið eftir þessu
ákvæði. Valdið til ákvörðun-
ar í þessu efni er að sjálf-
sögðu hjá hlutaðeigandi ráð
h-erra, en ef hann fer ekki
eftir tillögum trúnaðar-
mannanna, þá er honurn
skylt að gera fjárveitinga-
nefnd Alþingis grein fyrir
því, af hverju hann fór ekki
eftir tillögum þeirra.
Gert er ráð fyrir, að þessir
trúnaðarmenn fjalli ekki að
eins um starfsmannafjölda
og veiti aðhald í því efni,
heldur er ei-nnig stungið upp
á því, að undir þá skuli bera
allar ráðstafanir, sem veru-
legum kostnaöarauka geta
valdið, svo sem aukningu
húsnæðis, bifreiðakaup o.fl.
sem lýtur að starfrækslunni.
Með þessu móti er ætlast
til að saman geti farið, að
meðal trúnaðarmanna í þess
um efnum sé jafnan einhver,
sem hef-ur nákvæma þekk-
ingu á rikisstarfrækslunni
(ráðuneytisstjórinn), en jafn
framt aðri-r, sem eru sérstak
lega tilnefndir fyrir styttri
tímabil í senn og ættu að
tryggj a það, aö fleiri sjónar-
mið en embættismannanna
einna, komi þarna til greina.
EF FRUMVARP þetta
nær fram að ganga, er vafa
lítið komin á skipan, sem
veitfr aukið aðhald i ríkis-
rekstrinum, en hefur hins-
vegar engan verulegan kostn
aðarauka i för með sér. Þess
vegna má telja víst, aö máli
þessu verði tekið vel á Al-
þingi.
Gulu sögurnar
ALLTAF f-ást f-leiri og
fleiri sannanir fyrir því, hvað
margt fólk hefur látið blekkj
ast af hinum gulu sögum
Sjáil-fst.flokksins í kosninga-
hriðinni í janúar. Það er því
eldki ofmælt, að Sjálfstæðis
flokikuri-nn eigi sigur sinn í
Rey-kjavík fyrst og fremst að
þakka gul-u sögu-num.
Þetta má vissulega verða
fólki aukin hvatning til þess
að vara sig á gulu sögunum
í framtíðinni og lá-ta þær
ekld hafa áhrif á pólitíska
afstöðu sína. Þó eru gulu sög
urnar öflugust hvatning til
fó'lks um að varast Sjálf-
stæðisílokkinn, því aó flokk
ur, sem hef-ur beitt gulum
sögurn, er ekki aðeins líkleg-
ur til að beita þeim aftur,
heldur getur einnig gripið til
starfsaðferða, sem eru enn
andstæðari heilbrigðum og
lýðræðislegum starfsháttum.
í þessum efnum er vissu-
lega hægt að minnast þess,
sem gerðist í Þýzkalandi
fyrir 25 árum. Enginn stjórn
niálamaður hiefir ástundað
guiar sögur af slíkri elj-u og
Hitler. Með þeim tókst hon
um líka að blekkja þjóðina
og komast til æðstu valda.
Framhaldið þekkja allir. Það
er stöðug áminning þess, að
firá gulu sögunum ;er o,ft
skammt til enn ósvífnari og
öfgafyllri vinnubragða.
fRLENl ÝFIRLIT
Hofundur ameríska
í sjón minnir Vernher von Braun miira á íþróttamann en vísindamann
ÞAÐ ER ný sönnun um snilli
Þjóðverja á Ucknisviðinu, að fyrsti
ameríski gerfimáninn, Könnuður,
var toúinn til undir yfirs-tjórn
]>ýz]ca Vóisindarnannis:ins Vernher
von Braun, sem -hafði 117 þýzka
sórfræðinga sér til aðstoðar, en alls
vinna 3000 sérfr undir hans stjórn.
Það þykir nokkurn veginn víst,
að þýzkir vísindamenn, sem Rúss-
ar handtóku í stríðslo-kin, hafi haft
yfirstjórn m’eg smiði rússnesku
-gerfitunglanna.
Þótt Vernlrer von Braun hafi
þegar unnið mörg vísindaleg afrek
er hann tiltölulega ungur að aldri
eða 45 ára gamali. Hann er fædd-
ur á alistórum -búgarði í Schlesíu,
og var ‘faðir hans aða-lsmaður, sem
vann í þjónustu þýzka landhúnaðar
ráðuneytisins. Braun dvaldi því á
ýmsum -stöðum í Þýzkalandi í upp
vexti sínum.
ÞEGAR Braun var 18 ára gam-
all, árið 1930, g-erðist athurður,
sem síðan hefur markað lífsstefnu
lians. Hann las þá grein í blaði um
ferð til tunglsins. Han-n segist nú
ekki muna hver höfundurinn var,
en svo hugfanginn var hann hins
vegar af efninu, að það hefur tæp
ast farið úr hug hans síðan. —
Skömmu icftir þetta át-ti Braun
þátt í því, að nökkrir ungir mcnn
stofnuðu -meg sér félag-sskap, sem
skyldi vinna að smíði geimfara,
Verein ftir Raumsciffart. Þeir fé-
lagar fengu umráð yfir allstóru
æfingasvæði utan við Beriín, er
þeir köliuðu Raketónflugplatz eða
eldflaugastöðina. Þeir hóíust jafri
framt handa um allskonar ti-lraun
ir með eldflaugar, eftir því sem
efni og aðstæður leyfðu.
Vorið 1932 fengu þeir félagar
óvenju-lega heknsókn á eldflauga-
stöð sína. Það voru fulltrúar frá
þýzka hernum. Þjóðverjum var þá
bönnuð flest meirihátitar vopna-
gerð, en hannið -náði þó ekki til
eldflauga, því að ekki var þá farið
að rei-kna -með þeim sem vopnum.
Þýzku herforingjarnir h'öfðu hins
vegar komið auga á, að hér gat
verið möguleiki til ag snigganga
friðarsamningana. Ef-tir þetta
stóð fjárskortur ekki í vegi til-
rauna von Brauns og félaga hans.
FRAMLÖG til þessarar starf-
semi u-kust þó um al-lan helmi-ng
eftir að Hitler kom til valda 1933.
Braun var gerður ag yfirmanni
þessara tilrauna og eftir ráðum
hans var reist hin mikla tiirauna-
stöð við Peenemiinde, rétt við
Eystrasaltið. Bra-un varð stjórn-
andi hennar. Ifann hafði á stríðs-
árunum ekki færri en 5000 sór-
fræðinga í þjónustu sinni, auk
fjölda annars staifsfólks. Banda-
menn fréttu fljótt af stög þessari
og gergu oft miklar loftárásir á
hana. Þrátt fyrir það, tókst að
fra-mleiða þar -eldf-laugaskeytið
V-2, sem ógnaði London í stríðs-
lokin. Braun telur, að hefði 'hann
fen-gið eitt ár til viðbótar til að
fullkomna V-2, hefði það vel get-
að ráðið úrslitum í styrjöldinni.
En jafnhliða því, sem unnið var
að vopnasmíði í Peenemtinde,
höfðu von Braun og félagar hans
mj-ög í huga að búa ti-1 geimfar
og voru gerðar margar áætlanir
og útreikningar, sem gen-gu í þá
átt.
ÞEGAR kom fram yfir áramót-
in 1945, fluttu von Braun og nokkr
ir helztu aðst.menn hans frá Peene
miinde, því að ekki þótti öruggt
að Hát-a (lest alla sérfróðustu
menn Þjóðverja í þessum efnum
dvelja þar len-gur- Þetta .varð til
þess, að Braun og margir félagar
hans, lentu í ha-ndum Bandari-kja-
manna, en ekki Rú-ssa. En Rússar
riáðu stöðinni í Peene-munde og
mörgum þýzkum sérfræðingum
þar. Það er ekki sízt skýrin-gin á
því, hve -langt Rússar eru komnir
í eldflaugagerð.
Fyrst -afltir -stríðið dva'ldi von
Braun í Bretlandi og á-ttu brezkir
Vernher von Braun með líkan af Jupiter, en svo nefnist sú tegund eld-
flauga, er hann hefir fundið upp og notuð var til að koma Könnuð á loft.
sérfræðingar þá mikil viðtcl við
hann. Síðan var hann fluttur til
Bandaríkjanna og hefur dvalið þar
síðan, fyrst í Fort Bli'ss í Tex-
as, en síðan í Red'stone Ai'se-
nal, í Alabama, þar sem ameríski
landherinn hefur ti-lraunastöð
sína fyrir eldflaugar. Þessari stöð
hefur von Braun nú veitt forstöðu
um alllangt skeið og er Könnuður
einn árangurinn af star-fi hans
þar. Braun hefur mjög gert sér
far um að hafa þýzka sérfræðinga
í þjónustu sinni.
Síðan 1955 hefur Braun verið
amerískur ríkisborgari og svo er
um flesta hina þýzku aðstoðar-
menn hans.
Nokkru eftir ko-mu sína vestur,
fékk Braun foreldra sína tiil sín
og unga náfræn-ku, er ha-nn giftist
nokkru síðar. Þau hjón eru róm-
uð fyrir glæsilegt út-lit, bæði ljós-
hærð og hláeigð. Braun er hár
vexti, samsvarar -sér vel o-g minn
ir í íramgöngu mik-lu lieldur á
stæltan íþróttamann en vlsinda-
mann, sem situr yfir áætlunum
og tölum.
VON BRAUN segir, að það sé
enn efst í huga sínum að smíða
geimfar, sem geti ferðast -ti-1 ann-
arra hnatla, he-lzt til Marz. Tóm-
stundaverk hans að undanförnu
hefur verið ag semja skáldsögu
um íör til Marz. í raun oig veru
er hún þó alveg eins mikiö vís-
indaleg áætlun og skáldskapur-
En allar vísindalegar áætlanir
byrja sem skáldskapur, er hatt
eftir Braun.
Braun segir, að för tiI.Marz sé
miklu skem-mtilegra við-fangsefni
en för til tunglsin-s. Förin ti-1 Marz
mun allta-f t-ika 260 daga, en ekki
nema 100 daga til tunglsins. —
U-m tunglið vita menn líka miklu
meira en Marz, svo að það reynir
mikilu meira á hugarflUgið að
g-líma við ferðala-g tjl. Marz en
tunglsins.
Það efar Br.iun ekki, að sá tími
sé sike-mmra fraimundan en margur
hyggur, að smiðuð verði geimför
í stóruim stíl og ferðalög til ann-
arra hnatta verði jafn möguleg
o-g miilli heimsálfanna nú.
Þ.Þ.
StöSng rækju-
veiði í Arnaríirði
Bíildudal í gær. !— Rækjuveiði i
Arnarfirði er mik-il og góð að
venju o-g er mikil vinna við að
ganga frá rækjuaílanum hér á-
Bíldudal. Rækjan fer hæði <til
frys-tingar og í niðursuðu. Þrír
bátar s-tunda rækjuveiðarnar að
jafnaði og nam aifli þeirra sex lest
um í janúarmánuði. Veiðarnar eru
stundaðar níu mánuði á ári eða
frá því í ágústbyrjun ttl aprílloka
ár hver-t. Virðist ekkent lét á
rækju-maigninu á miðunuim í firðin
um og ber þag einkum að þakka
því, að veið'unum er sillt í hóf.
VAÐsrorAN
Expressokaffi.
Fyrir nokkru var opnuð í Upp-
salakjaUaranum ný kaffistofa,
þar sem. svokallað Expressokaffi
er framreitt, en, það mun vera
ítöfsk uppíinding og tíðkaðist
fyrst þar í landi. Þaðan breiddust
expressokal'fihús út um nærliggj-
andi lönd, Frakkland og Þýzka-
land og nutu vaxandi vinsælda,
svo lá við að útrýmt yrði hinum
gömlu, grónu kaffiliúsum þýzkra
borga, þar sem fólk sat í ró og
næði allan daginn, las blöðin og
skrifaði bréf. Þar sátu meira aö
segja stúdentar og Iásu undir
tíma, fengu vatn með kaffinu og
dreyptu á því við og við.
Með tiikomiu expressokaffiliús-
anna komst annað snið á kai'fi-
húsamenningu i þessum löndum.
, Þar fór ekki eins makindalega
| u-m gestina-, auðséð var að ætlazt
var til þess, að þeir drykkju úr
mokkabollauum í snarh-asti og
færu svo. En nýtízkubragur var
* moiri á -expressokaffihúsunum og
þau voru skemmtiiegri á marga:
lund, fólk kunni fljótlega betur
við sig þar en innan um þung-
lamaleg húsgögn gömlu kaffihús-
anna.
Komið til Reykjavíkur
Það er gaman að Reykjavík skuli
vera búin að fá expressokaffi.'
Innréttingin i húsakynnunum f
Uppsalakjaílaranum er smekka
leg og frumleg. Þó mætti lífga
mikið upp nvað því að slcreyta
veggi með fallegum myndum, t.
d. eftir ungu ntálarana okbar.
Expresso-kaffihúsið er ekemmti-'
leg tiibr-eyting frá sjoppumim]
sem spr-etta hér á hverju götu-
horni öllum til ama og leiðinda,
nema helzt. óþroskuðum ungling-
um, sem halda að það sé ,/jvaka
töfft“ að drekka kók og háma í
sig ís. — Ljó.