Tíminn - 15.02.1958, Qupperneq 3

T í HI T'HN, laugardaginn 15. febrúar 1958.
Hjónin á Hamraendum
í Breiðuvík
Margrét Jónsdóttir og Sigmundur Jónsson
Margrét ihúsfreyja var ifædd 25.
okt. 1863, að S'kammadal í Mýrdal.
Foreldrar hennar voru: Jón bóndi
Tómas'son og kona hans, Hólm-
fríður Jónsdóttir. Voru 12 börn
þeirra hjjóna, sem upp koimu-t.
Margrét gifti'st Sigm. úr foreldra-
húsum og fluttist með lionum cg
börnum 'þeirra, að Hamraendum
árið 1899, eins og fyrr segir. Eftir
8 ára íbúskap þar, voru toörn
þeirra orðin 10. Mikið var því
starfið isem ihvíldi 'á húsfreyjunni,
að sinna þeim stóra barnahóp —
lengstaf í þröngum og ónógum
húsakyrunu'm. En hún reyndist viel
þeim vanda vaxin, eins cg uppeldi
barnanna og allur heimilisbragur
bar ygitt um. A'ldrei reyndi meira
á inanndóm þsirra ,'hjóna en á
þeim árum— iþött starfið ó heim-
ilinu yrði ehnþá umfangsmeira
er fraim liðu stundir, cg börnin
kcmu-.t (á fegg. Um rnargra lára
skeið þuxlfti að búa til sjávar 3—4
karimann — auk þess að þjóna
öl'lu heiimilisifólki og isinna þeim
mikla gestagangi, sem þar var. Að
sjálfsegð'u naut Margrét aðstoðar
dætra sinna, eftir því sem þær
kcmust upp. En dugnaður hennar
cg hælfiEie'ikar til að stjóriia Btóru
heimiili voru óvéfengjan'legir —
eins og kvenkostir ihennar höfðu
verið í aárustu fátækt frumbýlings
áranna.
SÍÐARI GREiN
i n a u ■ n■ i
i ■■■■■■ n
Margrét var kona heittrúuð.
Söngelsk. jnjög, og hafði mikla og
skæra sópran rödd, sem liún hélt
til endadægurs. Ekki þurfti hún
ao gripa til bókarinnar þótt hún
syngi, þvi hún kunni utanhókar
alla sálma og lagboða sem sungnir
vpru í hennar tíð — þar á meðal
Þastíitsálmana sem hún kunni
spjaida á milli, og voru henni
jpjög kærirr.Á heimili hennar var
það föst regla að lesa daglega hús-
lestra, eða aðrar andlegar hug-
'vékjár, og syngja sálma að lokn-
um lestrinum. Ilélzt sú venja ó-
slitið unz útvarpið kom til sög-
unnar, þá var hlýtt á messur sem
útvarpað var, en Margrét tók und-
ir sálmasönginn fullum hálsi, bók-
ariaust, og hélt þeim vana óslitið,
meðan hún hafði fótayist.
Þegar ég man fyrst greinilega
eftir Margréti, var hún kona um
fimmtugs aldur. í hærra meðal-
íagi, nett á fæti, dökkhærð, Ijós
ó hörund og skipti vel litum, svo
ungleg, að vel hefði mátt ætla hana
langtum yngri, svo mikill þokki
bg þróttur stafaði af henni. Hún
var vci viti borin og máli farin,
sem og bóndi hennar, en heldur
örari í lund og hvatlegri, og frem-
ur glaðsinna. Hún hafði hlotið
ágætt uppeldi, og var prýðilega
verki farin, bæði iðin og vandvirk.
Ahuginn mikill að hverju sem
hún gekk. Afköst hennar við tó-
Vinnu þóttu afar mikil, hún lagði
líka oft nótt við dag, ef svo stóð
á. Margrét var mikil atorku kona
og góð móðir.
Hún reyndist líka mörgum vanda
lausum vel — eins og góðra
kvenna er háttur, og hlynnti að
•ýmsum mannúðar- og félagsmál-
um, svo að nokkuð sé nefnt, þá
•var Margrét — ásamt dætrum sín-
um og tegndadætrum — sterkur
hlekkur í kvenfélagsstarfsemi sveit
arinnar. Á hennar heimili var t.d.
spunavél félagsins staðsett, og
naut fólk þar oft mikillar fyrir-
greiðslu í því sambandi. Ég hefi
áð'ur vikið að gestrisni þeirra
hjóna, og víst er um það, að
margir komu að Hamraendum þó
ekki væri brýnt erindið — en
hvert s©m það var, þótti sjálfsagt
að stanza þar, hafa tal af fólkinu,
og þiggja greiða, sem þar var æv-
inlega boðinn gestum og gang-
andi. En það yrði langur listi, að
telja upp öll erindi og allar gesta-
komur að Hamraendum í ííð
þeirra hjóna.
* Ekki verður hór inargs getið
frá æskuárum Margrétar — frem-
ur en Sigm. bónda hennar. En víst
er um það, að þau éttu við ýmsa
erfiðleika að etja þar eystra á sín-
um frumbýlingsárum, eins og tíð-
'arandinn var í þá daga. Hér skal
þó minnzt á eitt atvik, sem örugg-
ar heimildir eru fyrir.
Þegar Margrét var í foreldra-
húsum — þá 18 ára að aldri —,
var þar í sveitinni lioldsveik kona,
sem engan átti að. Hún gekk bæ
! frá bæ, en enginn þorði að taka
'hana á sitt heimili, vegna smithætt
1 unnar. Loks kom hún til foreldra
Margrétar, og bað þau ásjár, en
var sem fyrr, neitað um húsaskjól
og aðra varanlega hjá’lp. Settist
konan þá grátandi undir túngarð-
inn, og örvænti um sinn hag. Þetta
sér Margrét, og biður nú foreldra
sína að líkna konunni og taka
hana á heimilið, en þau aftóku
það vegna barnanna sem gætu
smitazt af þessari hræðilegu veiki,
og bentu Margréti á, að slík á-
byrgð gætu þau ekki tekið á sig
fyrir vandalausa manneskju. Þá
bað Margrét þau að lofa sér að
hjúkra konunni, og kvaðst skyldi
annast hana sjálf að öllu leyti.
Hún væri alveg óhrædd við veik-
ina, og treysti því að Guð myndi
vernda sig og sína frá smitun, ef
hún ferngi að gera þetta miskunn-
arverk.
| Létu foreldrar hennar þá til-
' leiðast, og stundaði Margrét sjalf
: hina holdsveiku konu imz yfir
! lauk — en 'hún átti skammt ólif-
að. Hvorki Margréti sjálfri, né
'hennar fólki varð meint af þess-
ari veiki. En þsss má vel geta
hér, að siúkdómar og slys, sneiddu
mjög hjá heimili Margrétar,
lengstaf sem kunnugt er.
Engum, sem sá Margrcti, eða
kynntist henni nokkuð, gat dulizt
það, að hún var mikilhæf og vel
gefin kona. I-Iún bar aldur sinn
mjög vel. Þegar hún var níræð
mát'ti enn sjá það, að hún hafði
verið glæsileg og aðsópsmikil á
sínum yngri árum. Enn var hún
létt á fæti, sívinnandi í höndun-
um, og reif í máli, og gat enn
sungið af fullum þrótti — jafn-
framt því sem hún vann af kappi
við handavinnu sína. Þá var á-
nægjulegt að eiga tal við hana
— einkum um trúarleg efni, og
finna að bjartsýni hennar og trú-
'artraust var enn að öll'u leyti óbug-
að.
Um heimili þeirra hjóna mátti
segja að þar ríkti almennt eining,
friður og reglusemi. Hverju verki
var ællaður sinn tími, innan húss
sem utan, bar allt vott um þrifn-
að og nýtni, stjórnscmi og ósín-
gjarnt starf, sem unnið var af
þekkingu og áhuga, af verklagn-
um og vinnufúsum höndum. Heim-
ilið mátti einnig telja hið þjóð-
legasta.
Með leyfi höfundarins, Kristins
Sigmundssonar. s;k)al hér tekin
upp lýsing hans á æ;-;kuheimili
sínu, úr grein hér í „Neista“ jan-
úarblaði 1951, er nefnist „Útvarp-
ið og heimilin", þar sem hann
segir m.a.:
„Þegar ég var barn, hlakkaði
ég ekki til neins eins mikið á
jólunum, eins og þess þegar pabbi
las jólahstur á jóladagsmorgun-
inn. Að vakna til þess að syngja
jólas'álma, og hlusta á fagnaðar-
íboðskap jólanna, var mér svo ó-
blandin ánægja, að ég gleymi
aldrei þeim hátiðablæ, sem það
setti á heimilið. Enda var það æv-
inlega dýrmætasta jólagjöfin sem
við börnin fengum — cg oft sú
eina. — . . Kvöldvakan byrjað:
þegar fór að dimma, Ijós var þá
ekki kveikt fyrr en tveimur tím-
um eftir að dimmt var orðið. Það
var kallað rökkurseta, sem hófst
með því að mamma settist á rúm-
ið sitt, með rokk eða prjóna, kall-
aði á okkur börnin, og lét okkur
setjast við hné sér, og tók til að
kenna ckkur bænir og vers. Þar
lærði ég í rökkrinu við hné móð-
ur 'minn'ar, mínar fyrstu bænir,
sem aldrei gieymast, og sem oft
haía veitt mér styrk í hretviðrum
lífsins. Að lokinni bænakennsl-
•unni, voru sagðar sögur eöa sung-
in ættjarðarljóð, þá lærði ég
meirihlutann af þeim Ijóðum sem
ég kann — og lögum. Síðan var
ljós kveikt. Allir settust við vinnu
sina, að tægj'a ull, kemba, spinna,
prjóna eða sauma flík. En einn
settist við að lesa sögur eða kveða
rímur. Algert hljóð ríkti nema ef
innt var scrstaklega eítir ein-
'hverju, sc_m laut að efninu sem
ílutt var. Ég var ekki gamall, þeg-
ar ég skildi aliar rímnakenning-
ar, því eldra fótkið gerði sér far
'um að útskýra þetta fyrir okkur
börnunum. Með svo miklum áhuga
fylgdisl maður með því sem flutt
var, að maður næstum táraðist,
þegar sögúhetjurnar féllu, sem
maður hreifst af í frásögninni.
Mest voru lesnar íslendingasögur,
Fornaldarsögur, og ógrynni af
rímum, sem viðað var að til láns,
'hvar sem til náðist. Sjáifsagt þótti
að gera hlé á lestri eða kveðskap,
ef einhver þurfti að víkj sér frá,
því enginn vildi eð'a niátti missa
af efninu, ekki svo mikið sem eitt
einasta orð — slíkifl' var áhugi
fólksins. Þannig voru kvöldvökurn-
ar á mínu heimili11 segir Kristinn
að lokum.
Hjónaband þeirra Margrétar og
Sigmundar var langt og hamingju-
samt. Þau höfðu mikið barnalán
og voru gæfiunanneskjur á flestan
máta. Bæði voru þau heilsuhraust
og tápmikil, og í ríkum mæli gædd
þeirri bjartsýni og trú á hið fagra
og góða í tilverunni, sem alls
staðar sér hil'la undir göfugt tak-
marík, og sl'ær ljóma á hverja líð-
andi stund. Margir mætir menn
komu líka auga á mannkosti
þeirra, sem hófu sig upp úr fá-
tæ'kt og umkomuleysi af eigin
verðleikum. Margir voru líka vin-
irnir sem glöddust yfir velgengni
þeirra, og sýndu þeim margan vin-
áttuvott, og heimsóttu þau við
Hiónin frá Hamraendum: Margrét Jónsdóttir og Sigmundur Jónsson.
Bærinn á Hamraendum
ýms tækifæri í því skyni. Svo sem |
á 50 ára hjúskaparafmæli þeirra.!
Sjölugsafmæli Sigmundar og ní-|
ræðisafmæli 'Margrétar, svo að
nckkuð sé nefnt. Á 60 ára hjúskap-
arafmæli þeirra — en þá voru þau
flutt til Reykjavíkur — urðu þau
að afþakka heimsóknir, heilsu
sinnar vegna — utan nánustu ætt-
menna sinna.
Börn þeirra Margrétar og Sig-
mundar voru þessi:
1. Kristin, fædd 2. jan. 1894 í
Mýrdal. Dó árið 1934. Gift Jóhann-
esi Albertssyni. Þau eignuðust 3
börn. |
2. Jón, fæddur 28. okt. 1895 í
Breiðuhlíð í Mýrdal. Nú faúsettur
í Syðri-Tungu í Breiðuvík. Kvænt-:
ur Lovísu Einarsdóttur.
3. Sigríður, fædd 18. marz 1897
í Breiðuhlíð. Gift Magnúsi Þórð-
arsyni (Skaftifiellimigi). Þau eiga 2
syni.
4. Margrét, fædd 23. júlí 1898!
að Saurum í Staðarsveit. Gift Sig-
urgeir Albertssyni, trésmið i
Reykjavík. Þau eiga 1 son.
5. Ingibergur Jónsson, fæddur'
4. ian. 1900 á Hamraendum. Verka !
maður í Reykjavík. Kvæntur Ástu
Ásmundísdóttur. Eiga 2 börn.
6. Einar Eyjólfur, fæddur 18.
maí 1901 að Hamraendum. Nú
kvæntur Hermínu Gísladóttur og
búsettur í Reykjavík. Fyrri kona
hans, Elín Ólafsdóttir. Þau eignuð-
ust 1 son.
7. Sigmundur Sigurjón Lárus,
fæddur 1902. Dó á þriðja ári.
8. Guðlaug Petrún, íædd 11.
júni 1904. Á eina dóttur upp-
komna og gifta. Báðar búsettar í
Reykjavík.
9. Sigmunda Lára, fædd 12. jan.
1906. Nú til heimilis í Reykjavík.
10. Kristinn Hermann, fæddur
11. ágúst 1907. Bóndi á Eyri að
Arnarstapa. Kvæntur Karólínu
Kolbeinsdóttur. Þau eiga 8 börn.
11. Sigurjón, fæddur 4. júní
1911. Múrari í Reykjavík. Nú
kvæntur Emilíu Biering. Á eina
dóttur (frá fyrra hjónabandi).
Þess má geta hér, að þau lijón
Sigmundur og Margrét, inunu á
•ínu dánardægri hafa átt um 50
, aifkomendur á }áfi.
Eins og áður hefir verið vikið
að, settu hin. mörgu efnilegu og
uppkomnu börn sinn svip á heim-
‘liö um langt skeið. Lengst voru
þeir Jón og Einar heima, af bræðr-
unum — enda hjuggu þar um
;keið' samt'ímis þeim foreldruin
-ínum. En Guðlaug og Lára, lengst
aí þeim systrunum. Þessi 4 börn
voru foreldrum sinum mest sam-
tíða, þar til þau brugðu búi. Þá
voru og fóslurdætur þeirra hjóna
þar alllengi flestar, eftir að þær
; komust á legg. Og af þeim léngst,
i Jóna Sigurðardóttir, sem þau
höfðu alið upp að ölhi leyti 6em
sitt eigið barn. Jóna er nú grft og
búsett í Borgarnesi.
Önnur fóstur og barnabörn sein
þau hión ólu upp, að meira eða
minna l'eyti, voru þessi: Gréta Jó-
hannesdóttir, frá 5 ára aldri (dótt-
ir Kristínar). Berta Herberfcsdóttir,
sem ólst upp á heimilinu hjá
Guðlaugu móður sinni. Þorsteinn,
sonur Einars, sem ólst þar upp
'hjá þeim og föður sínum, eftir að
mójðir hans dó.
Árið 1938, hóf Einar búskap á
Hamraendum, móti föður sinum.
Jörðin, með hiálendum, var þá orð-
in s'tórbýli. Einar var þá nýkvænt-
ur ungri og efnilegri konu, Elínu
Ólafsdóttur frá Hafnarfirði. Haust'
ið 1943 gerðisl sá sorgaratburður,
sem mör'gum er minnisstæður, er
Einar missti konu sína, frá ung-
um syni þeirra, í sjóslysinu með
m.s. Hilrni, sem fórst meö allri
óhöfn.
Auk Elínar, drukknaði með skip
inu, hér úr hreppi, Kristín Magn-
úsdóttir, húsfreyja á Aruarfelli,
og fóstursonur hennar, Trausti
Jóhansson, 7 ára giamall.
Eftir fráfall Elínar var eigin-
lega lokið sjálfstæðum búskap Ein-
ars — enda þótt þeir bræður, Jón
og hann, byggju á jörðinni ásamt
foreldrum sinum, þar til Einar
fluttist þaðan alfarinn, vorið 1954.
En þá brugðu gömlu hjónin einn-
ig ibúi, og fluttust til Rcykjavíkur,
eftir 59 ára búskap í sveit — þar
af 55 ár á Hamraendum.
Ekki var það öilum sársauka-
laust, að þau hjón skyldu Hytja
;frá Hamraendum í lifanda lífi- En
hér kom sem oftar fleira til greina
en þeirra eigin vilji. Heilsa þeirra
— einkum Sigm. var orðin á svo
völtum fæti, að nauðsvn þótti bera
til, að hann gæti notið læknis-
hjálpar og hjúkrunar. En sKkt er
allt hægara um vik í Reykjavik en
á fámannu heimili úti á la-ndi. Og
þar sem Sigurjón sonur þeirra og
kona hans, sem húsett voru í
Reykjavík, buðu þeim til siín, þóðu
þau það boð. Enda reyndist svo,
að h;iá þeim nutu þau bæði þeirr-
ar beztu aðhlynningar sem hægt
var að láta þeim í té. Síðustu vik-
urnar sem Siigim. lifði. dvaldist
'hann í sjiikrahúsi, cg andaðist þar
1. nóv. 1955, ifullra 83 ára að
aldri.
Ekki varð Iangt á milli þeirra
hjóna, Margrét andaðiist þann
saima vetur, á heimili sonar síns
og t'engdadóttur, og naut aðhlynn-
ingar þeirra til hinztu stundar.
Hún lézt þann 18. febr. 1956 á
þriðja árinu yfir nirætt.
Bæði voru bau ihjón jarðsung-
in í Revkjavík (Sigm. 9. nóv., Mar-
grét 27. febr.) af sr. Þorgrími Sig-
urðssyni á Staðarstað, fyrrverandi
sóknarpresti þeirra. Einnig talaði
(Framh. á 3. siðu)