Tíminn - 17.02.1958, Blaðsíða 5

í í MIN N, þriðjudaginn 17. febrúar 1958.
5
Greinaflokkur Páls Zóphómassonar:
Bilskapurinn fyrr og
framfarir í S-Þingeyjarsýslu
nu
5. Skútustaðahreppur: 1920 vonu
þar 25 sérnefndar jarðir, en á
þeiim mörgum var tví og þríbýli.
Nú haía jarShlutarnir í margbýlis
jörðunum, sem einstaMingarnir
bjuiggu á og oft var þeirra eign,
verið hirtar sem sjálifstæðar jarð
ir og þá væntanlega líka fengið
sérstakt afskipt Jand. Vegna þessa
eru jarðir nú taldar 49. Jarðirnar
í Mý'vatnssveit enu ákaflega sér-
stæðar og eiga ekki hliðstæðar
nema þá helzt í Þingvaiiasveit, og
eru þó búskaparskidyrðin mjög ó-
lík, þó sameiginlegan svip megi
finna. Annars er búakapar skilyrði
á jörðunum í Skútusitaðahreppi ó-
Olíik. Sumsstaðar eru hraun svo ekki
er mögulegt að stækka tún í nánd
við bæina. Annars staðar eru út-
í 3,3 cg er það afJeiðing þesis að kaupa hey í sveifum þar sem rækt
kýrnar halfa batnað, svio nú er með unar-kiíyrði eru góð, en sumarhag
allheimili betur sett með ffijóffik úr lendi léleg, og f3ytja það og fóðra
3 kúim en áður 4. Þessi þróun hef á því þar sem vetrar og sumarhag
ir mjöig óvíða orðið annars staðar, lendi er ágætt, en ræktunarskMyrði
en þó saimt í einstaka hreppum. elkki góð. Það er þefJta sem sumir
Nú hafa Mývetningar mjóíikurbú í Mývetningar og HóMjallamenn
H’úsav'ik og senda þangað mjólk ef bafa gert, og óg gaeti trúað að
þeir hafa hana meiri en þarf í heim fleiri ættu að gera. Þá má vera
ilið og hafa því síður ástæðu tii nolkkuð dýrara hey sem fóðra á
að faskka kúm en flestir aðrir. En ána í Mývatmssveiit, þar sem þarf
þeir þekkja vafalaust sveitina sána1 sjaidan yfir lVb hest a!f heyi handa
það rétt, Mývetningar, að sjá, að kindinni, sem gefur um 20.00 kg.:
í henni eiga saiuðfjárbúin að sikipa' aif .diikakjöti t. d. inn í Eyjafirði,
aða’ibústofninn og kýrnar einungis þar sem aílfaif þarf 2 hesta handa
að vera til að fu'l'lnægja heimilis-! kindinni og eftir hana fást 12—15
þönfinni. Og fyrst þeir nú eiga kýr kg. atf dilkak-jöti. Silungsveiði og
sem mjólka um V3 rneir-a en þær! eggjataka er á mörgum bæjum í
gerðu éð-ur, þá er eðlilegt að færri. sveitinni og á s-umuim allit að því;
þurfi t:3 að mjólka tiJ Iheimdis-1 eins mifciil teUcjuilind og sauðféð, og j
Páll Zóphóníasson.
.. „ þarfa, og þar sem sauðféð borgar hvort tveggja getur vaxið. Þó erfi-tt
’fóðrið betur, fjiotg-ar því, en kún-'sé að rækta tún á mörgum bæjum
um fækkar. Skilyrði ti-1 saiuðlfjárbú-
ar eru ág-æt, en þó nokkuð erfið.
Víð-Iendið er óhemju miikið, og
Seinni hluti
ar jarðir eiga land að Mývatni pg
hatfa aðstöðu ti-1 að veiða m-ikinn
si’íiu-ng og fá möng andaregg. Aðr-
ar hatfa ©klkert. atf þeim hlunnind
um að segja, annað en það að þeir
(meg-a draga siiung upp um ís á
Mývatni að vetrin-um til. Sumar
jarðir við Mývatn ei-ga ágætisengj
ar; grösugar og véMægar. Þær
voru blautar vel, en nú er verið að
þurrka þær. Aðrar jarðir í Mývatns
eveit eru þannig að -utan tún-s verð —-------——(8
ur ekkent ljáfar ger-t í la-ndi jarðar
innar, því það er al-lt hraun eða sauðfíárbagar ágætir, en fjárleitir
þei-tiland í fjalllendi. M-eða-lj-örði-n s-kapar eru á-gæt, en nokk-uð erfjð.
batfði 3,3 ha. tún og aí því voru frek. Haius-tið 1956 höfðu Mýva-tos
aðeins taldir 70 hes-tar taða, sem svéitungar 18.6 kg. atf dilkakjöti
er. óvenjuftið, og ótrúlegt að geti eftir hv-erja kind en á fóðrum var
verið rótt. Nú er meðaltúnið 5,1 ha veturinn áður og er það gobt. Og
Og hefir því stækkað um 1.8 ha. þeir bændurnir er hötfðu arðs-öm
iog nú er talið að það fáist 217 hest ust fjlárbúin fengu ytfir 20 kg. af
ar. af meðal túninu, en það er ná- diil'kakjöti eftir hv-erja kind, og er
(lægt því að vera helmingi meiri þá reikn-að með að Mtflömbin á
itaða atf hverj-um hek-tara en áður hv-erjum bæ séu jatfnvæn o-g meðai]
v-ar. Það, að au-ka heyiskapinn með slát-urlambið.
þvi að auika heymagni sem fæst j Við ski-pting-u margbýlisjarð-
atf hverjum hektfara, er réttasta anna í sérstæðar jarðir t. d.
leiðin tii að auka töðumagnið, o-g ReykjaiMíðar í 5, en þar væru áður
íeiðir oft-ast til þess að lækka íii- 5 býli, kicima. fram margar jarðir
íkioistfnaðinn við fra'mleiðsliuna. Það sam hafa undir 5. ha. tún. Þær
er- ekfci neitt einfcennileg-t að þess eru nú 29 jarðirnar í Mývaínssveit
gætir í Mýva-tnssveit meira en við- er hafa minni tún en 5 ha. og að-
astf annar-s s-taðar að menn léggi sig eins 5 hatfa stærri en 10 ha. tún.
isérstakiega fr«m um að fá sem Rej’fcjaihlíð var áður ein jörð en
imest heyfai]] atf hverju-m hektar'a. 'ér tiú m&tin í 5 h'lu-tum, eða orð
Það er bein aíleiðing af vöntun in að 5 sérmetnum jörðum. Tún
á landi til að gera að túni, og því ið vaT 8,3 ha. Nú er það 9,04-8,0+
er brýnni þörtf þar en annars stað- 9,9+10,0+3,8=40,7 ha. Og nú er
ar að fá allra mestf atf hverjum heý.fallið 1553 hestar ai töðu og
þtfettinuim. Þessu a-triði getfa menn 145 af útiheyi. Búin á ölluim jörð
ýtfirdei-tt ekki nægiilegan gaum, og unuim eru 14 nawtgr. 842 kindur og
(mlá þó öllium ljó*st vera h-ver mun- 13 hross og eru þvi heyin ónóg ef
ur þaS er að fá 60 hesta af h-verj hart fellur og beit nýtistf i-lla. í
imi hefctara en þurfa að ræk-ta 2 þess-u sambandi er rétt að geta
slllá 2, tafca saman á tveimur o. s. þess, að á stundum hafa Mývetning
fry. til þess að Já sama heymagnið. ar og Hóiisifj'a-lilaimenn h-atft þann
Því meira hey af hverjum hektara, sið að ka-u-pa hey að sumrinu eða
því ódýrari heyskapur. Vegn-a ha-ustfinu, meðan allir vegir er-u
nytja eyðijarða í mörgum sveitum færir, til þess að fóðra á því saiuð
verð-ur ekfci séð hvertf heymagn fé heima h-jlá sér. Hatfa þeir bæði
í Mývatnissveit, bendir ýmMe-gt til
þess að túnin stækfci ver-ufega á
n-æ'stu árum og skal ben-t á nofek
ur atriði.
a) Jarðhiti er í Bjarnarflagi. Þar
hatfa bændur úr ailri s-veitinni
ræktað fcar.tötfl-ur og fengið upp-
sfceru fram yfir vonir. Er nú ekki
lífciiegt. að þeir læri atf ræfctuninni
í Bjarnarf'lagi, að ræfcta þar tún
ö-g fá þar töðu. Bilarnir er-u marg
ir í svejtinni og auðgert að flytja
heyið. til ré-ttra aðitt-a, mér þykir
það líkJ-egt. . . .. ' .
b) Nofckrir uhgir menn hatf-a ték
ið og girf allEtór-t iand ves-tur í
beiði miM-i Bárðarda-ls og Mývatns
sveitar og ræfctað það. Heyið flytja
þeir heiim til sín að sumrinu.
Mundi efcfci k-oma fleiri s-lík sam
ræfc-tarlörid l'en-gra frá hei-milinum?
c) Frá Vogum hetfir verið rækt
aður upp séndur •larigtf frá bæ, of
an við hraun, og þar myndað gotí
tún og friá Grænavatrii hefir veríð
sáð í mela, sem hugsað var sem
tilra-url tii að bæta bithaga o'g hú’n
hetfir sýnt, að með friðuri og sán
ing-u, má gera melana að túnum
með hægu móti, og atf meium er
töluver-t til í Mývatns-sveit.
Þe-tta alit sý-nist mér henda á, að
þriátlt fýrir marga erfiðleika á að
stækka túnin í Mývatnssveit, muni
þau s-tækka ver-ui-ega næstu ár,
m-eira ger-t að heykaupum og þá
muni fjáribúin stæfcfca, og kannski
ég sjötu-gur kariinn lilfi það, að
sjá þar 500—700 fjlár á f-Ies-tum
bæjúm.
‘einis og hér segir 299+65=364
hes-tar. Taðan hetfir n-ærri þretfald
ast, en ú-th-eyið mirinkað um %.
Nú á þetta bey að nægja hamda
6,3 na-utgr. 91 -kinid og 3 hrossum
oig er því mifcið meira hey að fóð
ur giidi fyrir fénaðinn nú en áð-
ur var. Sauðilian.d í hreppnum er
gott, en niokikuð misjafn.t þó. Af
rét-tarlön-d eru jiijög sæmii-eg,. en
hafá uim niokikiurra ára sfc-eið ný-tstf
lít-t;’ v-egna riáffetatfana frá sauðfjár
sauðfcindur og 4,9 hross, og hefir
verið treys-t mffcið á beit, og
igleytnzt að -leiða hugan-n að því, að
stundum koma harðir vetur og
i-nnistöðudagar margir. Nú er hey
■sfcapur á m-áða-íjörðinni 334+86=
420 h-es-tar. 1955 var sett á þettfa
hey o-g fóðrað v-eturinn 1955—56,
6,7 nautgr. 93 kindur og 1.8 hross
,og ér þvií mjg miiki’I munur á hey
forðánuim -miðað við t-ökt búíjárins
nú cg áð-ur, því að nú er h-eyforð-
V'eifcivörn-uriuim oig k-enna Reyfcdæl j inn. mjög sæmileg-ur og ekki lífcur
ingár því um, að þeir hatfi haft
lélegri arð aif íé sínu en áð-ur, og
fá nú ekfci 'nama ca. 13 kg. af
'dilkakj'öti etftir fóðraða fcin-d. Hlu-ti
aí hreppnum — kring-uai Laugar
— er eins vetf eða betur fai'linn
til að hann hrökfcvi efcki nema 1
laift-akavatruim. 1920 fengust 33 hey-
'h-Pg^ar eftir hvern mann búsettan
í hreppr.um en 1955 var það 73
heyhestar, og gefur það hugmynd
um atffcastaaukniniguna. Ai byggðu
tiil kúabúa en sa-uðtfjiárbú-.ka-par. 1 jörðun-um hatfa 7 undir 5 ha. tún
Markaður er þar fyrir mjölfc í en 19 hatfa s-tærra tún en 10 ha.
sik-óla og veitingaihús. Kúaihagar | Lífcl'ega hefir túnið á nýbjii-nu
eru þar ágætir, -en sa-uðiand lítið 1
og frem-ur iétt. Þar eru l'fca jarð1
ir sfe-m h.afa að's-töðu til ylræfcta, J
bæði inn-i og úiti en sú aðstaða er
lífct nýtt. Hiutfi yzt úr hreppnum
Hiíð sit-æfckað einna mes-t. Þar v-a-r
efck'ert tún, þe-gar býiið var byggt
mi'liii 1920—1930. 1932 var það orð
ið 2.5 ha. en nú 9.9, þar er nú
10 na-uígr. 101 kind og 3 hr-oss.
sendir , mj'ó'Ik daglega til Húsavjk | Vafctarmögulleiki búanha í Ljósa-
iir, en arinars ær send. þangað .-vatrishrepþi iigg-ur mestur i fjórbú
hijóifc úr hreppu-num annað siagið.! uhUim. Bændúr í hreppnuím hafa
Saútjián jarðir í hreppnum hafa' betri möguieika til að fram-leiða
undir 5 ha. -tún, en sumar þcirra! góðar s-a-uðtfjárafurðir en bændur
hafa einhverja yáhækt, eða aðst-öðu j viða ann-ars. staðar. Þeir • feng-u
•ti-1 herinar. Aðrar þeirra en ný- Tiauistið 1956 16,4 fcg. af diifcakjötfi
1-ega byggð nýbýli, serii ekfc'i hafa; eftfir fóðraða kind í hteppnum vet
niá-ð •ræfcituninni upp, -enn sem kom J uriiín áður, og er það nokk-uð jtf-
ið er. TaSan.ytfjr jarðirn-ar er ekfci ir Íandismeðafltalið’ eftir því sem
haífa 5 ha. stór tún, sýnir þ-ví á- næfct vérð.ur'kiomiá'.t uta'hv-ert það
standið í 'ræ&itúnámiáCunuim verra var. Og diiikafcjöt getum við ávallt
en það raunverui'ega er. 16 jarðir framleiitt og selt fyrir sambærilegt
hafa yfir 10 ha. tún. 1932 var verð við aðra, ef verðgrundvöllur
túr.ið á Laugaribóiii 1.3 ha. en réitt l’an-danna er hin.n saimi. Öðnu máli
' þar áður er það nýbýfli stotfnað. Nú gagmir rr.-eð mjóilkurvörur. Sé saimi
11. Reykdælahreppur: Þegar frá er þar s-tærsta tún sveitarinnar, óg; verðgrundvöíC'ur. í löndunum, get
er 'tekin Svalbarðsstr-önd og hluti veldur otft hver á. h-aHdúr. Það er, um' við efcki framleitt mjóífc og
úi’" Grý-íubaikkahr., er Reýkdæ'la- 17,1 ha. Þsð géfur atf sér 700 hest ( s-eitf mjóúfciuratf-urðir úr landi fyrir
hreppur þétitbýlástfi hluiti- sýslunn-1 af t-öSu oig slegnir er-u þar 60 h-est sanra ver'ð og aðrar þjóðir,’ því
ar. Þó háfa hver-gi fcomið upp ai- útf-an túns. Álhiaffnin er 18 nautgr.
ffleiri nýbýfli en þar sem þéttbýlið 1M- fjiár og 2 hross. 1920 hjugigu
er mestf í hr-eppnuim og má það 382 mannis í.hreppnum, en nú 379,
vera bending um að f-ól'kið vill ‘ svo tifl sarna tafla. En nú vinn
faést af hverjum hektara í túnun- gert þetta þegar þeir hatfa talið vera í þéttlbýli og þó þar sem frjáfls ur Þ&ó ©fcfci allt að búska-pn-um og
um, þar sem efcki ligg'ur fyrir ein-staka menn hæpna með tfóður a;st og minnst° Wáð n-ábiiunum. v-eréur þvi er.g-uim geíum reyn-t að'
hverjir nýtji eyðijarðirnar, né fyrir fénað sinn en- lika til þess
hvar taða af túnuim eyðj-arða kcmi að ge-ta sett meira á að h-austinu
íraan. í þessum greinum hefir því Hér eru þeir á réttri braut. Bæði
lítið v-erið taflað um rækt túnanna.
En einmitt aí því, er ástæða að
benda á það, að hverjum bónda er
brýn na-uðsyn að vita um stærð
eimstakra hfluta í túni sínu, hvað atf
íiverjum btletti fæst, hvað er borið
á hann 0. s. frv. Fyrs-t þegar hann
hefir þá vi-tneskiju, getur hann hirt
tún sitft rétt. Meðaliheyskapur var
70+237=307 hestar. Á því heyi
vor-u íóðraðir 4,2 nautgripir 191
kind og 8,4 hross og hefir því rnik-
i'ð verið treyst á béitina, og ásetn
ingurinn að haustinu verið miður
góður. Nú er heyskapurinn á með-
áflj'örðinni 217+133=350 hestar
eða 43 hestum meira en 1920. íbú-
ax hreppsins mega hei-ta jatfnmarg
ir, voru 345 en eru nú 342 og hefir
íæk'kað uim 3 á þriðjiung úr öid.
Töðu-m-agnið. befir aukizit, en út-
heyskapurinn gengið saman. Á
þessu-m 350 hestum, sem heyjaðir
voru á meðal j'örð 1955 var settf á
að ha-ustin-u 3,3 naut-gr. 126 fjár og
1,5 hross 0g því ásetning-ur á heyin
orðið miikflu betri en hann var.
Naiutfgripunum hefir fækkað úr 4,2
er-u nú það að með þessum bey
kaiupuim sín-uim hafa þeir ævin'leg-a
séð u-m það að hauistinu, Mýve.tn-
ingar, að hatfa þann f-óð-uríorða í
sveitf sinni að haustnóttum, að ekki
þurfi hev að fá vetrarlangtf og hatfi
einihver -eiinistfaklin-gur þrjóskazt,
háfa þeir að haustin-u birgt sig þvi
botur, svo að hjálpa mætti honum
síðar. En svo er líika hitt, að það er
víst, að það g-etur bongað sig, að
og
Byiggðu- jarðirnar voru 42 en eru Iei3_a atfkaistfaaulkniixgiunni,
nú 62. Nokikur nýbýflin byggjást að,
nckkru leyti á jarðhitfanotkun og' 7- Ljósavatnshreppur: Bj’ggðu
er þó jarðhiti, sem mikill er 1 jarðirnar voru 34 árið 1820 en eru
hreppnuim, 1-íttf ný-tt-ur nerna tli upp nú 47. cg er þá Vatnsendi talinn í
hi-tunar húsa. M-eðalltúnið var 4 ha. eyði, en þar -telur hrepps-íjöri
en er nú 7,4 oig hefir því ekki bvonki framieitft-.hey né hatfðan fén
tvö'faidast. A meðafljíörð var heyj að og er það liklega rarag-t. ibú-
að 1920: 100+89=289 hestar. Á ar hreppsins voru 293 en eru nú
þessu heyi var fóðrað 3,8 nautgr. 269. Meðafltúnið var 3,9 ha. en er
114 kindur og 4,4 hross, og hefir nú 8,9 c@ hetfir því m-eira en tvö-
því verið treyst á beit og heyin \ íafldazit.. Á mieðafljlörð vár heyjað
reynst ónóg ef hart liefði verið. j 90+195=285 hestfar. Á.þetta hey
Nú er m-eðailjörði'n með heysfcap var sett og f-óðrað 4,6 naui'ugr. 107
hér verður mjóllkurframieiðslan
aflltaif dýrari m-eðan dilfcakjötsfraim
l'eiðsflan er ódýrari. Þessvegna á
mjölkurfraimleiðs'lan hér á landi að
vera i kringum marfcaðsstaðina, og
œjóífcurþörf Húsvífcinga á að full
hægja úr Aðaldai, fyrst og frejnst,
s-em bæði lig-gur næstf, ge-tur sent
mj'óflk írá sér dagl-ega, og er þesis-
vegna sú sv-eit sýsl-unnar sem bezf
ífeiiyrði hefir til að a-ufca na-uit-
gri-pabúisCxa-p. Frá g-ani'aíili tíð munu
bæn-dur eiga saxmeiginegan upp-
refcstur m-eð Bárðdælingum, en
hafa Mtið motfað sér rekstfur þang
að hin sáðari ár. Þegar ræk-tun vex
og fénu fjö'ígar, fara þsir vafa-
la-us-t a-fí-ur -að'fflytja fé tii afrétt
ar, enda á fjaQlendi afréttanna að
(Frarnh. á 3. síðu)
Byggðar jarðir Meðal jörð árið 1920 íbúatjia Meðaláhöfn og hús á jörð 1955 Túii
ff REPPU R: 1920 1955 Túnst. Taða Úthey Nautgr. Sauðjé Hross 1920 1953 Túnst. Tala Uthey Nautgr. Sauðjé Hross vnáir
ha. heslar hestar tala tala tala ha. hcstar hestar tala tala tala 5 ha.
1. Sva-Ibarðsstrand'arhr. 23 29 4,2 130 136 3,8 87 3.4 242 229 14,7 654 24 14,4 78 1,7 3
2. Grýtu-bakkahreppur 55 43 3,3 119 98 3,0 69 2,0 542 377 10,2 388 48 7,3 100 1,5 5
3. Hálshreppur 47 43 4,4 118 122 3,6 79 4.0 338 242 9,4 398 58 6,6 115 1,8 4
4. Bárðard-al'shreppur 25 30 4,0 86 182 3,1 119 5,3 204 188 9,0 278 120 5,0 144 1,3 2
5. Skútustaðahreppur 25 49 3,3 70 237 4,2 191 8,4 345 342 5,1 217 133 3,3 126 1,5 29
6. R-ejifedælahreppur 42 62 4,0 101 189 3,8 114 4,4 332 379 7,4 299 65 6,3 91 2,6 17
7. Ljósvetnin-gahr. 34 47 3,9 90 195 4,6 107 4,9 293 269 8,9 334 86 6,7 96 1,8 7
8. Aðatdnlshreppur 42 59 4,0 82 224 4,0 129 4.6 420 415 9,1 348 120 8,6 83 1,9 10
9. R-eykj-ahreppur 13 19 ? ? ? ? ? ? 145 111 8,3 393 75 5,6 84 1,3 4
10. Tjörneshreppur 16 20 ? ? ? ? ? ? 171 102 7,1 299 46 3,5 94 1,9 5
A'lLs 322 401 86
Meða-ltal 3,9 101 185 3,7 106 4,3 3112 2657 8,8 348 79 6,'8 101 1,7