Tíminn - 27.04.1958, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, sunmidaginn 27. apríl 1958.
Úfgefandl: Framsóknarfloickwrlnig
Ritstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Mraiixesis (tk.)
Skrifstofur í Edduhásinu vi8 Undargð&B.
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 1K3M
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasími 19523. Aígreiðsluatml 1237$.
Prentsmiðjan Edda ÍLt
StóriSja og erlent fjármagn
ÞEOAR umræöurnar um
landlrelgismálaráðstefnuna í
Gerrf og efnahagsvandamál-
in hér heima fyrir, standa
sem hæst, er settur fundur
hér í Reykjavík, sem hefir
þaö hlutverk aö fjalla um
möguleika á þungavatns-
framleiðslu á íslandi. Efna-
hagsmálin og landhelgismál-
ið eru stórmál og nátengd.
Nauðsynlegt er að ræöa þau
og skoða frá öllum hliðum.
En þaö má aldrei gleymast,
að þriðja stórmálið er líka
á dagskrá, þótt hljóðara hafi
verið um það. Það er aukin
hagnýting náttúruauðlinda
landsins og stóriðja á þeim
gruiKlvelli. Þær umræður,
sem nú eru að hefjast hér
í Reykjavik um þungavatns
málið, eru af þessari síðast-
töldu grein framtíðarverk-
efnanna. Þær opna sýn til
nýrra möguleika og áður ó-
þekktra. Þær minna á, að
vatnsaflið og j arðhitinn eru
orkugjafar, sem framtíö
þjóðarinnar mun byggjast á
í vaxandi mæli, jafnhliða
því, sem undirstaða hinna
gömiu atvinnugreina er gerð
traustari með verndun fiski-
miðanna og nauðsynlegum
lagfæringum i efnahagskerfi
þjóðartxúsins. Þær undirbún
ingsviðræður, sem nú fara
fraan hér, skera ekki endan-
lega úr um framtíð þessa
máls. En með þeim er því
þokað áleiðis. Einn þáttur
þessa mikilvæga máls er þar
með kominn nokkuð á veg.
En fieiri bíða rannsóknar og
úrlausnar.
í TENGSLUM við þessi
mál er spurningin um erlent
fjárma<gn, og þá aðstöðu, er
yið viljum veita tii þess að
það létti undir í þeirri upp-
byggingu, sem við viljum
kejipa að. Um þessa hlið
máisins hefir lítið verið rætt.
Hér er rikjandi mikil tor-
tryggni gagnvart erlendu
kapitali i landinu og aðstöðu
sem það kynni að skapa. En
þaö hefir lítið verið útskýrt,
að ýmsar nágrannaþjóðir
hafa langa reynslu í þessum
efmtm og hafa búið svo um
hnútana að erlent fjérmagn
Irefir reynst afigjafi í sókn
til betra lifis, án þess að þvl
fylgdu nokkrir verulegir ann
markar. Hér í blaðmu birt-
ust nýlega úrslit skoðana-
könnunar í mörgum löndum
eimnitt um þetta efni. Hún
sýndi að meirihluti í ná-
lægum löndum telur erlent
fjármagn til heilla í atvinnu
legii uppbyggingu, enda er
þá svo um hnútana búið, að
innlend stjórnarvöld hafa
tögi og hagldir í þeim skipt-
um, jatfnhliða sem þau
tryggja, að þeir, sem fjár-
magnið leggja fram, hafi í
senn öryggi og sæmilegan
arð. Það hlýtur að reka að
því að íslendingar verða að
gera þetta dæmi upp og á-
kveða, hvort þeir vilja leggja
út á þá braut að efla hér
stóriðju, með því að fá er-
lent fjármagn til að vera
lyftistöngina. Raunar er aug
ljóst, að verulegt átak í
þessu efni, verður ekki gert
nema lagt verði út á nýja
braut að þessu leyti. Innlend
fjármagnsmyndun er alls-
endis ófullnægjandi til að
standa -undir stórfelldum
framkvæmdum í sambandi
við stóriðju, og beint lánsfé
til slíkra framkvæmda
mundi torfengiö. Þá er
þriðja leiðin sú, að mynda
félagsskap við erlenda aðila,
sem yfir kapitali ráða, til
framkvæmdanna, með þeim
tryggingum á báða hóga,
sem samkomulag yrði um.
Þessa leið hafa ýmsar þjóðir
farið með góðum árangri,
t.d. Norðmenn. Ætti að vera
tiltölulega auðvelt að rata
rétta leið í þessum efnum
méö leiðsögu þeirra, sem
langa reynslu hafa að baki.
Um þessi mál hefir svo lít-
ið verið rætt og ritað hér,
að upplýsingar eru af skorn-
um skammti. Liklega yrði
það því notadrjúgur undir-
búningur til að auka hagnýt
ingu náttúruauðlinda lands-
ins, ef unnt væri aö upplýsa
þetta mál og auka skilning
á þvi, að þarna er leiö sem
nauösyn ber til að rannsaka
og liMegt er að sé fær til
gagns fyrir alla.
VITASKULD er ekki um
það að ræða, að fjármagn
frá öðrum löndum muni
streyma inn í landið undir
eins og okkur þóknast að
opna dyr í hálfa gátt. Til þess
að erlent fjármagn, sem við
þin’fum mjög á að halda,
leiti til okkar, þurfum við að
koma fjárhags- og efnahags
málum okkar sjálfra í fast-
ara og öruggara horf en gilt
hefir hér um skeið. Óvissa
um þróunina í innlendu efna
hagslífi, umfram það, sem
óumflýjanlegt er og sam-
bærilegt við það sem annars
staðar gerist, mundi stífla
þessa farv^gi þótt aðrar að-
stæður væru fyrir hendi. —
Málið er því margbrotið og
vandasamt.
FUNDURINN, sem hér er
hafinn um þungavatnsfram
leiðslu, er óbeint tengdur
þessum málum. Hann leiöir
hug manna frá hinum al-
memiu efnahagsmálaumræð
um og landhelgismálinu,
meðan þar er upprof, að
möguleikum nýrrar uppbygg
ingar, að aukinni fjölbreytni
atvinnuveganna og traustari
efnahagsafkomu.
Hann getur því orðið til-
efni til að taka öll þessi mál
á dagskrá. Vísindamenn og
tæknifræðingar þjóðarinnar
hafa bent á ýmis atriði. Þar
eru til dæmis möguleikar á
stóriðnaði við stærstu fall-
vötn landsins, þar er hag-
nýting hveraorku til efna-
vinnslu úr sió og af landi,
vinnsla verðmætra bergteg
unda og sitt hvað fleira. —
Þegar rannsóknum lýkur og
fullnaðarniðurstöður liggia
fyrir, er lióst, að fiármasn
til framkvæmda skortir. Þá
er að velja hina beztu leið.
Að lokinni kynnisför til Bandaríkjanna
Dr. Victor Urbancic var
nýlega kominn heim úr kynn-
isferð tii Bandaríkjanna, sem
hann fór í boði utanríkisráðu
neytisins í Washington, er
hann andaðist. Hann vann að
því síðustu dagana, sem hann
lifði að semja grein um ferð-
ina, er hann ætlaði að senda
Tímanum til birtingar. Hon-
um entist ekki aldur til að
Ijúka við hana. En frú Mel-
itta Urbancic hefir eigi að
síður góðfúslega látið blað-
inu hana í té. Þessi síðasta
blaðagrein dr. Urbancic fer
hér á eftir:
Nýkominn hekn eftir tveggja
niánaða dvöl í Bandaríkjunum á
vegum Department of State og
Committee on Education, verð ég
að þakka báðum þessum stofnun-
um hjartanlega fyrir þessa mjög
athyglisverðu og áníEgjuríku ferð.
Ég fór fyrst og fremst til að
kj’nna mér leikhúsmál þar fyrir
vestan, eða í New York, því að allt,
sem ég eá á þessu sviði, gerðist í
New York, að einni sýningu í svo-
nefndu „interracial“ theatre í
Cleveland burtséðri.
Óperur á skiljanlegu máli
Meðan ég var þar, var einmitt
eifct atriði mikið tii umræðu: á
sviði Metrópólítan-óperu eru nú
orðið 50% af söngvurunum banda-
rísikir, og er ekfci hægt að ganga
framhjá óskum óperuunnenda á
neinu sviði. Yfirleitt er því svo
varið, að fólfc vill miklu fremur
láta sýma sér þætti úr óperum á
ensfcu, þar sem það getnr fylgzt
með því, sem gerist. Hafa jafnvel
svo háttsettar stofnanir sem Metro-
politan hætt við að ráða franska
söngvara til að syngja á frönsku
og láta nú meira að segja syngja
sumar Mozart-óperur á ensku.
Þanig eru a.m.k. nokfcrir forráða-
menn mjög hlynntir því að setja
á svið góðar enskar sýningar, sem
oftast vantar, eins og t.d. dr. Fred.
Fall í Washington, Kurt Adler í
San Francisco og mr. Boris Gold-
ovsky í Boston. Sá síðast nefndi
hefir bent á það sem höfuðatriði,
að hver söngvari verði a.m.k. að
skilja hvert orð, sem hann segir,
þá verði sýningin lifandi, — ann-
ars sé það vitleysa að fcenna banda
aiskum söngv’urum að syngja á
máli, sem hvoifci þeir skOja til
fulls né heldnr fólkið. Þannig eru
llka aliar sjönvarpssýningar óper-
anna á ensku, en af þeim sá ég
aðeins „Rigoletto“.
Sýningar á Broadway
Þær sýningar, sem ég bafði sér-
staklega gaman af að hlusta á,
voru aðallega „musical“ sýningar.
Af þeim onörgu sýningum, sem
þar var úr að veljá, sá ég fjórar:
„West-Side Story“ eftir Bemstein,
„My fair lady“, „The musicman is
in town“ og „The Coromation of
Poppea'*. AUar þessar sýningar
hafa iþað sameiginlegt, að dansinn
er þar svo ■mikill, að við getum
varla hafizt handa um að gera
nofcfcuð slífct hér, enda eru léik-
■stjórar þeirra oftast dansstjórn-
endur. Alveg sérstök var sýningin
á balletti Menottis í City Centre
Opera, „The unicorn, the gorgon
and the manticore", en þar er kór
í gryfjunni, sem syngur með sýn-
ingunni, og er verkið mjög
skemmtilegt. Þvi miður heyrði ég
ekki neina sýningu á óperum, sem
eru aefðar í sfcóliim utan New
York, en ég sá ágætar æfingar,
t.d. á „Ariadne“ í Juilliard skól-
anum í New York.
Ennfremur heyrði ég hljóm-
sveitir í flestum borgunum og
mun hér aðeins nefna tvær: í Palo
Alto í Kaliforníu, þar sem konsert
meistarinn G-loria Val lék Beethov-
en-konsertinn undir stjórn hljóm-
■sveitarstjórans Sandor Salgo, og í
Julliardskólanum í New York, þar
sem Olegna Fuschi lék einleik í
3. píanókonsert Bartoks undir
stjórn Jean Morels.
Dr. Victor Urbancic segir frá kynnum af auí-
ugu menningarlífi vestan hafs
Dr. VICTOR URBANCIC
Hljómsveitirnar
Af hinum frægari hljómsveitum
Bandaríkjanna bevrði ég þær allra
frægustu, og mundi þá ef til vill
veita Cleveland-Orchestra undir
stjórn G. Szeil 1. sæti, en strax
■þar á eftir Philadelphia-Orchestra
undir stjórn Ormandy. Einnig var
Bernstein ágætur í túlkun á „Vor-
hél>gi“ Stravinskys, og kunningi
íslendinga, Robert Shaw, sem túlk
aði bæði nýtt verk eftir Yardou-
mian og Weber-tilbrigði Hinde-
miths. Af frægustu hljómsveitar-
Stjórunmn eru enn rnargir útlend-
ir: 4 eru ungverskir, 2 bandarískir,
2 spánskir, 2 ítalskir, 2 austur-
rískir, 1 franskur og 1 tékkneskur.
Eitt er það atriði, sem mér finnst
vert að minnast á, en það er, 1) að
hin fræga „bandaríska“ uppsetning
hljómsveitar var ekki notuð af
þeim hljómsveitarstjórunum Kube-
lik, Ormandy, Szell og WaLter, en
hljómsveitir þeirra eru einmitt
með frægustu bandarískum hljóm-
sveitum, og 2) að hijómsveitir
þessara sömu stjórnenda voru ekki
upphækkaðar, þannig að áhorf-
andinn sá aðeins fiðlurnar úr saln-
um!
Sérstaklega gaman fyrir mig var
að kynnast ágætum organleikur-
um, sem eru smám saman að kynna
sér þær nýjungar og breytingar,
sem menn giera hér. Þegar eru
fcomnir fram nofckrir organsmiðir,
sem fara nýjustu leiðir, eins og
t.d. Campholt í Cleveiand, Shlick-
er í Buffaio og Otito Hofmiann í
Austin, Texas. Hér verð1 ég sér-
slaklega að þakka þær ágætu leið-
beiningar, sem hinn bandaríski
organleikari Power-Biggs lét mér
í té, en hann er öllum íslending-
urn vel kunnur af tónleikum sín-
Aim hér.
Rætt um ísland
Það varð cfcki hjá þvi komizt, að
ég yrði beðinn um að kynna mönn-
um nokkuð ísland í Bandaríkj-
unum, og verð ég að þakka íslenzka
sendiráðinu i Washington sérlega
fyrir að lána mér bæði kvikmynd
og tónband af íslenzkum þjóðlög-
um, en þetta tvennt notaði ég við
fyrirlestra, sem ég hélt í Wash-
ington (2), Philadelphiu (2), New
York (2), Chicago og BLoomington.
I Oakland á vesturströndinni
(Framhald á 8. siðu)
'BAÐSromA/
Rínarlög og stökur.
GUÐMUNDUR Jósafatsson skrif-
ar: „Siðastliðinn laugardag blust-
aði ég á söng Karlakórs Reykja-
víkur í Gamla bíói, og mun ekki
hafa verið einn um þá aödáun.
Þá sögu ætla ég að flestir er þar
voru inni mundu staðfesta. Þó
kom þar fram atriði, sem bæði
vakti undrun mína og gremju.
Þegar kórinn söng rimnadanslög
Jóns Leifs og söng „Ætíð finn ég
ylinn í ómi sumra braga“ — fór
mér eins og smalamanni Þorkels
háks að ég undraðist ... — Eg
fór að leita í söngskránni. Jú —
um það var ekki að villast, þar
stóð það svart ú hvítu, að svona
hefir Þorsteinn ErJingsson kveð-
ið. í einfeldni minni rengdi ég
þetta, jafnvel þó að ég hefði
þetta fyrir framan mig. En á
sunnudaginn barst mér í hendur
skilagrein fyrir því hvernig stæði
á þessu. Þá birtist í Þjóðviljanum
greinarkorn eftir höfund lagsins,
sem á að vera svar til Björns
Franzsonar, er hafði vítt til'tækið
í Þjóðviljanum. Játar Jón Leifs
þar að hafa „orkt“ upp visu Þor-
steins. Hann kveðst hafa „sam-
ræmt hugsunina við áherzlu lags-
ins með því að tónsetja þannig.“
En hann bætir svo við í auðmýkt:
„Einhver betri úrlausn kann að
vera möguleg/ Það er raunar
furðulegt litillæti af manni, sem
hefir hlotið „opinber verðlaun
fyrir að hotna vísur“, aö því er
hann vitji með því gefa til kvnna
að þessi nýja útgáfa visunnar
eigi ekki rætur að rekja ,að ó-
tíndu dusilmenni í ljóðagerð. En
tilgangurinn var að „heiðra skáld
ið“, segir Jón. Og sæmdin sem
Þorsteini er veitt, er ekki skorin
við nögl. Jón tekur eina af feg-
urstu vísum hans — og er þá
ekki skammt til jafnað, — og rek
ur í hajia ótelgðan hortitt, svo
ótelgðan að hann lætur ekki
nægja að afskræma hugsun vís-
unnar, heldur grípur hann og til
þess að' afstuðla hana, — hleður
liana l\rti, sem Þorsteinn mun
hafa verið fiestum skáldum við-
kvæmara. — Sér er nú hver heið-
JOn SEGIR: „Rimnalag og vísnr
eiga að vera ein heild.“ Taltvert
er til í þessu. Og því verður ekki
neitað, að honum virðist ekki alls
varnað' i þessu eftit. Hann hefir
fundið að vísan átti ekki heimá
undir þessari lagasyrpu hans, og
þvi tekið það ráð, að hengja
hana þar á hartitt. En það rélt-
lælir ekki að henni sé troðið þar
inn sknrmskældri. — Gerir aff-
eins misbyrmingu hennar marg-
þættari og alltaf á sömu lund. ■—
Jón segir enn: „Vísa skál'dsins
var auðsjáanlega ekki ort við
lag“. Athyglisverö staðhæfing af
(Framhald á 8. síðu)