Tíminn - 12.06.1958, Qupperneq 7

riMINN, fimmtudaginn 12. júní 1958.
7
Því miður eru fáar sagnir
um æðarvörp og nytjar
þeirra fyrr á öldum en þó
hnýtur í því að mikill muni
æðarfug! hafa verið hér við
land á landnámsöld. Endur
og æðarfugl voru þær fugla-
tegundir, sem mestur var
fengur í. Um slíkt er getið og
sveit þar við kennd, eins og
Andakíll og bújörð eins og
Æðey.
Svo gæfur var fuglinn, að ganga
mátti að honum og má geta nærri,
að landnámsmenn hafi notfært sér
fugla og eggjatekjur, eftir því sem
hægt var. Þar sem búpeningsstofn
sá er þeir komu með var aðeins
fáir einstaklingar og varð því að
bíða allinörg ár eftir fjölgun og
riotum.
Bólar á friðun
Þar sem fyi-st er vitað um mann
lega aunhirðu æðarvarps, var í
Viðey 1230. Þá voru Viðeyingar
búnir að finna það út, að hyggi-
legra var að hlynna að fuglinum
en drepa 'hann miskunnarlaust. —
Höfðu meira upp úr eggjum og
dún (Dúnn var ein tegund grá-
vöru) en að éta stofninn. Og þar
bólar á friðun þessarar fuglateg-
undar, því að Viðeyingar semja
við Ásgeir prest í Gufunesi, að
greiða honum 1200 silfurs eða láta
hann hafa „Þerney“, ef hann láti
af að drepa æðarfugl á nesinu.
Prestxrr fcaus eyna. En þetta gjald
mun hafa verið sem næst 60 þús.
kr. í vorum peningum.
Viðey hefir verið kjörland fyrir
æðarfugl. Vaxin þéttum, lágum
birkiskógi og viðjum.
Ég gizka á, að á þeim tíma hafi
verið þar ekki minna en 1000 pd.
varp eða 30 þús. hreiður og eggja-
tekja 80—90 þúsund egg árlega,
því gamli siðurinn var að skilja
aðeins eftir 1 -eg-g. En æðurin er
svo trygg, að liún situr á einu eggi
allan útúngunartímann, í mánuð.
Það hefir því ekki verið af tómri
anannúð að borga Asgeiri presti
þessa upnæð.
í Þorfinnssögu Karlsefnis er frá
því sagt, að þeir kouiu á ey eina
þar sem ekki varð stigið niður
fæti fyrir æðarfugii. Þeir nefndu
hana Straumey, sem er í mynni St.
Lawrenz-flj'óts. Svo sunnarlega er
•enginn æðarfugl nú. Ilefir honum
verið eytt og hann flúið utan byggð
og ránum á sama hátt og hér.
Kjörmaturinn er kræklingur
Ég hefi sagt .frá þessu með það
í huga að ‘sýna fram á að marg-
falda megi æðarfuglastofninn, án
þess að ábuskortur eða aðrir af-
komumöguleikar standi þar í vegi.
Kjörmatur hans er kræklingur
sem vex á öllum skerjum kring-
um landið. Hann étur einnig síid
og síli, kafar ágætlega og er fleyg-
ur vel, sem sagt ákaflega vel út
búinn af hendi náttúrunnar.
Margir ágætír menn hafa á und-
anfömum 200 árum skrifað um
æðarvarp og ræktun þess. Þeim
kemur öllum saman um eitt, að
tooma megi iupp æðarvarpi á flest-
lim jörðum, er að sjó liggja. Af
þessum ritgerðum er langbezt sú,
er Eyjólfur Guðmundsson á Eyja-
bafcka á Vatnsnesi, Varp-Eyjólfur,
reit í 4. árgang Andvara. Eftir
íhonum eru liöfð þau ummæli að
hann gæti komið til æðarvarpi
frammi á heiðum, ef hann vildi.
Efalaust hafa þessi skrif orkað
Æ5ur á hreiðri
Ólafur Sigurðsson, Hellulandi:
Mögulegt að koma upp æðarvarpi á
flestum þeim jörðum, er að sjó liggja
Þaí er þjócífélagslegur skatSi og skömm aí bessi
hugþekka og aríívænlega atvinnugrein falli niíSur
a$ miklu leyti vegna vanhinSu og vankunnáttu
þvi, að ýmsir. atbafnamenn komu
upp æðarvörpum og er mór kunn-
ugt um ýmsa þeirra. Má þar til
nefna Friðrik á Mýrum í Dýra-
fírði, er kom upp varpi,
sem svo fór niður í næstu'm
ekki neitt eftir lát hans. En nú
hefir dragnaðarmaðux-inn Gísli
Vagnsson haft það upp aftur á
ótrúlega skömmum tíma. Eitt árið
bættust við hjá honum 1000 hreið-
ur.
Stofninn þrefaldaðist
á 3 órum
Fi-á Hólmum í Reyðarfirði er
svipaða sögu að segja. Eftir að
Eskifjarðarbær fékk jörðina Hólma
til afnota, gekk æðarvarpið mjög
til þurrðar. Þar hafði verið um
200 pd varp, en var komið niffur
í 30 pd.
Á Eskifii-ffi var gamall maður,
sem lengi ihafði hirt varpið á
Hólmum í tið presta þar. Hann
biður Ólaf Sveinsson- forst.jór'a Á-
fengisverzlunarinnar, sem þá var
á Eskifirði að hafa áhif á það, að
ihann mætti passa varpið á Hólm-
um. Ólafur kom því svo fyrir,
að karlinn fékk að passa varpið í
3 ár, þá var það komið upp í 90
pd.
Hvað hafði skeð á þessum varp-
jörðum? Ekki gat fuglinum fjölg-
að svo hi-att af uppeldi, að þre-
falda stofninn á 3 árum.
Hér rísa margar spurningar.
Hvar var fuglinn? Og hvað var
hann að gera?
Lifði hann kannske við söng og
þyt og gleði og gaman, og hugis-
aði ekki til búskapar og barneigna?
Ég vil segja sögu af tveim
bændum, sem komið hafa upp hjá
Æðaryarp þarf mikla hirSingu ef gefa skal góSan arð.
sér ágætu æðarvarpi frá grunni,
sinn með hvorum hætti.
Pétur Jónsson, faðir þeirra Haf-
staðar-bræðra Björns og Sigurðar,
var fæddur og uppalinn í Lóni í
Viðvíkursveit, þar sem er varp
gott. — Hann hyi-jaði búskap á
Ytri-Brekku í Akrahreppi og var.
'hreppstjóri þar á dögum Bólu-
Hjálmars, en hreppstjórar voru þá
tveir. Iíinn var Páll Þórðarson og
var sá sköllóttur. Um þá sagði
Bólu-Hjálmar: „Höfðu á sér heift-
arvímur Harðkjaftur og Skalla-
grímur.“
Þegar Pétur var roskinn oi-ðinn,
fluttist hann að Hofstöðum og
feeypti þá jörð — og þá byrjar
hann á að rækta æðarvarp. —
Hann tók tvenn hjón úti í Lóns-
hölma og 'athugar að hafa réttan
maka með kollunum, flytur þau
isvo í hripum fram í lítinn hólma
í tjörn á Hofstaðaeyjum. Býr þeim
snotur hreiður og hvolfir hripun-
um yfir. Á hverjum degi vitjaði
hann um b-au til að gera þau mann
vön og sýna þeim að hann hefði
ekkert illt í huga með þessum
iflutningi. Eftir viku tók hann hrip-
in ofan af þeim, enda voru fugl-
arnir þá orðnir gæfir og rólegir
og unguðu út eggjum sínum. Árið
eftir fékk hann 6 hreiður í hólm-
ann. Eftir ekki ýkjamörg ár var
feomið þarna 30 pd æðarviarp, var
þá hólminn þéttsetinn. Þetta varp
hélzt óbreytt alla búsfeapartíð
þeirra sona hans og áfram meðan
það fólk var þar, sem kunni og
nennti að hirða varpið. En 10—
12 árum eftir burtflutninig þessa
fólks, var varpið komið niður í
efeki neitt. Það skiplir um, lwer
á heldur.
Fuglinn er mannkær
Hinn bóndinn var Steinn hrepp-
tjóri á Hrauni á Skaga, sem er
nýlátinn. Hann friðaði dálítið nes
>n:eð góðri girðingu, gerði þar
hreiður og annan útbúnað. Hann
fékk íyrsla árið 3 kollur en nú
er þar með álitlegustu æðarvörp-
um í sýslunni. Þangað leitar fugl-
inn sem hann finnur frið og ör-
yggi og hann er einkennilega
mamnkær. Svo einmitt þarf að
koma þar óft. Enda var það siður
í stærri varplöndum að roskinn
ma&ur eða ltona dveldu í varpinu
yfir varpíímann í kofa og dútluðu
! við varpið og hirtu dún. Á Illuga-
stöðum á Vatnsnesi var áður varp
í smáhólma skammt frá landi beint
undan bænum. Eyri var á móti
hólmanum og rann þar niður læk-
ur. Oft sat fugl á eyrinni og fór
bóndinn að gera þar hreiður. Það
þarf ekki að orðlengja það, að
fuglinn færði sig smám saman úr
hólmanum og á eyrina og svo á-
fram upp með bæjarlæknum og
nú er varpið þéttast beint á móti
bænum hinum megin við 1-ækinn.
Bæði æðarfuglinn og bændurnir
vita að lækurinn er á landamerkj-
unum. Þarna finnur fuglinn og
metur öryggi og vernd. Hvergi
var vai-pið þéttai-a en í kringum
kofann, enda jafnvel ireni í hon-
um. í Vigur á ísafjarðadjúpi
verpti fuglinn út um alla ey. Á
síðustu áratugum liefir hann fært
sig stöðugt nær bænum. enda er
varpið þar með blóma og vaxandi.
Um átthagatryggð og vanafestu
tfuglsins vil ég segja þessa smá-
sögu.
Hvítasunnuhret mikið gerði eitt
>sinn sem oítar á Norður- og Vest-
urlandi. Setti þá sv'o mikinn snjó
niður á Æðey að víða varð snjó-
lagið metersþykkt. Sólskin og still-
ur komu strax eftir liretið. Hávarp-
tími stóð yíir, og verptu kollumar
sem óðast ofan á snjóinn. Við
þessu var ekkert ,hægt að gera,
en þegar snjórinn þiðnaði, brást
það ekki að æðurin lenti með
eggin sín og dún niður í hreiðri
— efalaust sínu gamla hreiðri. Með
hrafninn er vitað, að hann rænir
eggjum úr æðarvöi-pum og ber þau
burtu og grefur útum haga. Varp-
Eyjólfur segist hafa séð hrafn
bera 30 egg úr varpi á einni nóttu.
En það bregzt ekki að hrafninn
grefur þau upp aftur vorið eftir.
Slíkt hefi ég mjög oít séð og eru
iþau þá oi’ðin osti lik. Þetta er
hvorki þefvisi eða minni, heldur
>er fuglinn útbúinn einss og leður-
blakan og laxinn nieð eins konar
radar.
En þetta gerir hrafninn til að
hafa egg handa urigum sínum að
vísu.
Aðgerðir ríkisvaldsins
Hvað hefir svo ríkisvaldið gert
fyrir æðarvarpsræktina? Það er
fljótsagt: Það eru friðunarlögin
og lög urn eyðingu svartbaks og
hvorutveggja lögunum slælega
frám fylgt.
Ég vil bera héf saman tvær
greinar ihlunninda — Lax- og sil-
ungsveiði og æðarvörpin.
Með því að leggja til grund-
i vallar framtal lilunninda í búnað-
I (Framhald á 8. síðu)
A víoavangi
„Að tyggja upp á dönsku"
f Alþýðumanninum á Akur-
eyri, birtist nýlega forustugrein
undir þessari fyrirsögn. Greinin
liefst á þesa leið:
„Jónas Hallgrímsson, listaskáld
iS góða, rilaði eitt sinn linyttna
háðsgrein um eftiröpunarliáti
þeirra, sem éta skoðanir og lífs-
venjur huigsunar- og gagnrýnis-
laust upp eftir öðrum, haldi þeit'
aðeins að það séu leiðandi skoð-
anir og venjur.
Eftiröpun þessa kallaði hann
„að tyggja upp á dönsku“ eftir
þeim sið fávísra Reykvíkinga þá
að tyggja mat sinn með fram-
tönnunum, svo sem jaxlaskemmd
ir Danir gerðu af nauðsyn, en
fávizkan hugði fínt.
Því miður eru of margir enn í
dag andleiga skyldir hinum fávísu
Reykvíkingum á dögum Jónarar,
að tyggja eins og þeir sjá þá
tyggja, er þeir lialda sér fremri,
án þess að hugleiða, hvf þeir
týggja svo. Þá vantar sjálfstæðar
skoðanir, vantar andlega sjón-
skerpu til þes að sjá lilutina mcð
eigin augum.“
Tuggan úr Mbl.
Alþýðumaðurinn segir enn-
fremur:
„Þessa dagana t. d. „tyggja
mjög upp á dönsku“ ýmsir þeir,
sem taka andlegt fóður sitt sera
einvörðungu úr hendi skriffinna
Morgunblaðsins.
Efnahagsmálaráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar eru hinn mesti ó-
skapnaður, ritar Morgunblaðið.
Tyggjendur endurtyggja.
Þær munu leiða af sér nýja
dýrtíðarskrúfu, segir Morgun-
blaðið.
Tygigjendurnir endurtyggja.
í liaust verður allt kotnið á ný
í strand, messar Morgunblaðið.
Og þá mun allur almenningur
gerast kjósendur Sjálfstæðis-
flokksins, fullyrðir Morgunblað-
ið.
Allir verða kjósendur Sjálí-
stæðisflokksins, taka tyggjendur
undir.“
Það, sem tyggjendur
vita ekki
Þá segir svo í igrein Alþýðu-
mannsins:
„En séu þessir góðu menu
spurðir, livað þeir hafi helzt við
úrræði ríkisstjórnarinnar að at-
Iiuga, kunna þeir engu að svará.
því að það hefir Morgunblaðtð
ekki skýrt fyrir þeirn.
Og ekkert vita þeir heldur,
hvað fremur hefði átt að >gera í
efiii'.iliagsmáluiiuin, því að ekkert
orð hefir staðið um slíkt í Morg-
unblaðinu.
Enn síður geta þeir rökstult
þá skoðun, að kjósendur hljóti
að flykkjast næst í raðir Sjálf-
stæðisflokksins, því að slíkl hefir
Morgunblaðið aldrei rökstutt,
svo að venjulegum mönum megi
vera skiljanlegt, því aö ekki tjó-
ar að benda á skelegga stefnu
flokksins í efnahagsmálum. Hún
hefir nefnilega hvergi birzt.“
Grein Alþýðumannsins lýkur
svo á þessa leið:
En Morgunblaðið veit sínu viti,
sem iðkendur þess „tyggja upp
á dönsku* ‘sjá ekki við:
Það vill, að efnahagsráðstaf-
anirnar mistakist, þó að þjóðar-
vandi igeti slafað af. Og tuki-t
því að tyggja vantraustið í nægi-
Iega marga og fá þá til að jórtra
það með sér, þá veit það nokk i
von til, að óskir sínar rætist.
Og takist því að gera vantrausí-'
ið að andúð og síðar andspyrmi,
ykist vonin enn.
Og síðast cn ekki sízt: taki -t
því að telja drjúguin hópi ein-
feldninga trú um, að k.iösenda-
skriðan hlaupi í næstu kosning-
um að verulegum hluta iil Sjáif-
stæðisflokksins, þá mun flokkur-
inn alltaf fislca nokkra >orská
á þann öngulinn, að þmga'ð leitar
(Framhalu á 8. síðu)