Tíminn - 20.08.1958, Blaðsíða 5

T í M I N N, miðvikudaginn 20. ágúst 1958.
5
i.
Deila má um það, hvort fyrsta
Búnaðarsambandið er myndað 8.
október 1903 að E.ðum, e:i þá
ákveða fulltrúar frá 6 búnaðarfé-
lögum að mynda búnaðarsamband,
eða ekki fyrr en 22. júní 1904, þeg-
ar þeir er ákveðið höfðu að mynda
sambandið, komu aftur saman,
ásamt nökkrum öðrum, og gengu
frá lögúm, og gáfu félagsskapn-
um nafnið Búnaðarsamband Aust
urlands.
Ræktunarfélag Norðurlands sem
ag ýmsu var líkt búnaðarsambönd
unum, var ákveðið að stofna á
fyrsta bændanámskeiði að baenda-
skólanum á Hölum í marz 1903, en
lög og nafn var því ekki gefið
fyrr en 11. júní 1903, en þá yoru
nærri hálft sjötta hundrað félags
menn búnir að skrá sig í félagið
og flest búnaðarfélög á fyrirhug-
uðu starfssvæði.
Búnáðarsamband Vestfjarða var
stöfnað 2. maí 1907, og hafði stofn
Páll Zóphóníasson:
únaðarsamband
Hálfrar aldar minning
Suðurlands
hefur gengið þennan aldarhelm-
ing, og hvað hefur áunnist. Og
alitaf eiga menn að Iæra af reynsl-
uhni. HÚn er ré*t túlkuð, bezti
kennarinn.
Ekki efa ég, að allir bændur
landsins vildu koma að Selfossi
þessa daga, en það eiga ekki allir
heimangengt, og veldur margt'. —
Meðan ég var vinnumaður bænd-
anna, og kom oft til þeirra, spurðu
þeir mig frétta. Og reyndi ég að
sagja þeim það er ég hélt að þeir
heíðu bæði gag;i og gaman af.
Nú finn ég þá ekki, en bið Tím-
ann, sem allir bændur væntanlega
á plægingarnámskeiðum og
kenna bændunum að plægja. Og
þegar er sýnt þótti að vel reynd-
ist að plægja upp þúfurnar og
lierfa ilögin, og sá síðan í gras-
fræi, kom það upp í flestum
hreppum dagsláttu slórum reit-
um sem sléttaðir voru í túnum
og ság í grasfræi. Það voru sýni-
reitir. Mælt er að hart nær
hundrað bændur á svæðinu hafi
lært plægingar og orðið vel færir
til að vinna á túnþýfinu með
hestaverkf-ærum og sá í flögin
grasfræi. Með þessu jók það verk
menningu bændanna sjálfra. Það
un þess þá verið til umræðu meðal jesa ag færa þeim fréttir af sýn- fékk Jón bónda Jónatansson til
manna, og á fundum, síðan í árs-
byrjun 1905 er Kristinn bóndi
-Guðlaugssön á Núpi í Dýra-firði,
hr'eyfði því fyrst á Héraðsmála-
fundi Vestur-ísafjarðarsýslu.
Fjórð'a Búnaðarsambandið sem
stofnað var, varð svo Búnaðarsam-
baiid Suðurlands. Búnaðarfélag
íslands hélt sitt fyrstá bændanám
skeið við Þjórsárbrú snemnia á
árinu 1908. Þar var málið fyrst
rætt og mun Sigurður Sigurðsson
ráðunautur hafa gerf það. Þá voru
starfa;idi á Suðurlandi allmörg
rjómabú, og höfðu þau myndað
samband sín á milli, og kosið því
stjórn, er annaðist sölu á smjöri
búanna, og gerði sameiginleg inn
kaup fyrir þau. Eftir að hugmyhd
in um að stofna samba'idsfélag
fyrir öll búnaðarfélög á svæðinu
milli Hvalfjarðar og Skeiðarár-
sands er ynni að eflingu land-
búháðarins, var ákveðið að fela
st-jórn rjómsbúasambandsins að
athuga málið, ra:ins'aka undirl'ekt-
ir búnaðarfélaga á svæðinu, og
íngunni. þess að ferðast um sambandssvæð
ig með sláttuvél, og kenna þeim
bændum sem vélslægf land áttu,
W í að nota þær. Með þessu juku þeir
líka verkmenningu bænda. Hirð-
Búnaðarsamband Suður- ingu áburðar lét sambandsstjórn-
lands er 50 ára um þessar in sér mjög annt uni að bæta, og
mundir og minnist afmælis- veiiti um langt skeið verðlaun
Páll Zophonfasson
'býlin um land allt, hafa gerbreytzt
en hvergi meira en á svæði Búnað-
arsambands Suðurla-nds. Þau voru
að mestu þýfð fyrir hálfri öld síð-
„ .... . .. . _ an. Sléttun þeirra var komin 1-engst
ins með landbúnaðarsýningu W Þeirra ev skoruðu fram ur með áleiðis í Dalasýslu, og gætti þar
á SpifoíG í tiÍAfní afm»»lic aburðal1illrðinoU- áhrifa frá , Olafsdal. Nú eru þau
a SeHossi. I tilefm afmælis- En jafnfralllt þVí sem það með orgin mikig til slétt. Þýfið h3fir
ms hefir Pall zophoniasson þessu reyndi að auka verkmenn- Verið sléttað, og sumt af þv-í tvisv-
ritað ýfarlegar yfirlitsgrein- inguna, gekkst það fyrir því að ar. Og á svæði Búnaðarsambands
ar um störf sambandsins og svo ^ árlega voru lialdin bænda- Suðurlands má felja á fingrum sér
búskap og framfarir á félaqs námskeið’ Þar sem bæði voru Þær jarðn-, sem e-nn eiga þýfi í
i ,v- w- , , haldnir fræðandi fyrirlestrar, oft- túnum sínum. Þegar Búnaðarsam-
V . mU-. ,m 7YrSta Pessara ast af ráðunautum Búnaðarfélags band Suðuriands hóf starfsemi
greina birtisf í dag, en af og íslands um búfræðileg efni, en sína, voru menn sem óðast að
fil næstu daga mun greina- oft líka af öðrum um önnur efni, girða t-ún sín og ollu nýlega kom-
flokkurinn birtast í heild. °S rædd ýmis mál, bæði þau sem in lög frá Alþingi. Síðan hafa þau
erindin höfðu gefið filefni til, og líklega öll verið girt, og má þó
önnur sem fundarmenn töldu nauð vera, að enn séu nokkur ó-girt. Og
syn að ræða af einum eða öðrum nrargir hafa nú hólfað þau sundur
ástæðum. Til þessara bændanám- vegna þess að þeir eru far-nir að
skeiða má relcja upphaf ma-rgi-a Þeita þau. Á búi Bimaðarsambands
'framfara-iiála. ins að Lau-gardælum hafa verið
Eg tel þessa starfsemi sambands Serðar tilraunir með beit kúa á
boða síðan til stofnfundar, ef þeim hagaði sínu starfi lengi framan af ins hafa haft mjög mikla þýðingu ræktað ianti; og þar hefir það kom
að rannsökuðu niáli, fyndist mál- nokkuð á annan hátt en hin sam- fvrir bændurna bæði viðvíkiandi lð mí°S greinilega í ijós, að tii
II.
Búnaðarsaniband Suðurlands
ið hor-i'a þannig við, að ástæða böndin, scm til voru er þáð lióf
væri til ag ætla að af stofnuninni starfsemi sína. Þag lagði höfuð
yr'ði. Stjórn Rjómabúanna leysti áherzlu á að auka verkmeiining
'stari' sitt prýðilega af hendi, og bændanna og víkka sjóndeildar-
boðaði til stofnfundar að Þjórsár- hring þeirra. Ræktunarfélag Norð-
túni 1Ö. júlí 1908. Þar mættu fúll- urlands byrjaði strax á því að út-
trúar frá 20 búnaðarféléigum, og vega þeim bændum, er þess ósk-
voru tvÖ þeirra í Gullbri'igu- og uðu, hestaverkfæri, og sama gerði
Kjósar-sýsiu. Þar var sambandinu Búnaðarsamband Austurlands
fy-rir bændurna, bæði viðyíkjandi
sjáífum búskapnum, og eins til að bcss að túnbeit nýtist vel, þarf að
auka sjálfslraust þeirra og gera ilolia Þau sundur, svo að hólfin
þá að betri þjóðfélagsborgunun. 'Árðl ekkl stfrri en .Það> að.Þau
Láta þá skilja að þeir eru allir ^tist upp a þrem dogum. Bitast
starfsnienn í sama stóra þjóðar- bau Þa toppalaus. Um þessar til-
gefið nafn, og því sett lög. Búnaðar
samband Súðurlands var því hálfr
ar aldar fyrir skemms'.u. Það
hefur nú ákveðið að minnast
starfs síns í þessi 50 ár, með þvi
að halda landbúnaðarsýningu að
Seifossi, og gera mönnum. þar ssm
gleggsía grein fýrir hvernig starfið
Jafníramt brutu þau land og byrj
uðu að gera ýmis konar tilraunir.
Þær urðu síðan aðalstarf Ræktun
arféiags Norðurlands, en aidrei
nema lítill þáttu-r í sta-rfi Bún-
aðarsambands Austurlands. Bún-
aðarsamband Suðurlands gerði
hvorugt. Það' byrjaðí á að konia
I. Stærð túnamvi á starfssvæði Búnaðarsambands Suðurlands
og hlutfallsleg skipting þsirra milli sýslnanna þriggja.
Fyrst eru ártölin, næstu þrír dálkar eru túnastærðin í hektöruni og
s'sinustu þrír dálkar eru hlutfaiistala í % í sýslunum.
Fyrst er talin Árnessýsla þá Ran-gárvailasýsla og lo:ks V-Skaftafellssýsla
1912—1916 M'3'öaltal 1939 1800 568 44,9 41,7 13,4
1917—1921 ’—■ 2192 1982 6C3 45,9 41,5 12,6
1922—U 926 2262 .2036 609 46,1 41,5 12,4
1927- 1931 — 2556 2256 761 45,9 40,5 13,6
1932-1836 ' — 3145 2718 893 46,6 40,2 13,2
1937—>1941 . — > 3551 2991 999 47,2 39,6 13,2
1942---1946 ’— 3844 3212 1042 47,5 39,6 12,9
1947—1951 ‘ — ■ 4868 3ð72 1145 49,2 39,2 11.6
1952 — 6177 5937 1290 49,4 40,3 10,3
1953 6685 5483 1373 49,4 40,5 10,1
1954 .• __v 7119 6089 1444 48,6 41,5 9,9
1955 — 7633 6655 1544 48,2 42,0 9,8
1956 :— 7946 6988 1653 47,9 42,1 10,0
1957 — 8449 7380 1820 47,9 41,8 10,3
II. Samanfourður á töðufalli í sýslum Suðurlands.
buinu og því aðeins gengur það
vel að' allir leggi sig þar fram.
Eg mældi jarðabætur í Árnes-
raunir má lesa á veggmyndum á
sýningunni. Er þetta mjög mikils-
vert, því að eftir því sem bændur
hafa drcift burðartíma 'kún-na, til
sýslu sumarið 1912. Þá kynntist ^ að geta ség neytendum j ’bœj
ég sunnlenzkum bændum fyrst, og
þá sá ég hver þörf var á að auka
unum fyrir nægri neyzlumjólk allt
árið, og jafnframt stuðlað að því
búmenninguna og sjálfstraust að mjólkin, sem tii mjóJkurbúanna
bændanna. Eg kom t. d. til bónda
hann var að slá með
berst daglega, verði sem jöfnust
ólíkt væri nú hvað nágranninn
á vélinni afkastaði meiri slætti
yfir daginn en hann, og ynni sér
það léttara, og sjálfsagt væri fyrir
hann að fé sér vél. Og ég fékk
þetta svar: „Þetta er satt, og e£
cg vissi að ég gæti sleg'ið eins
með- sláttuvél og nágranni niinn,
þá keypti ég hana samstundis“.
Og tónninn lýsti takmarkalausu
vantrausti á sér, en trausti og
aðdáun á nágrannanum.
Margra dæma minnist ég sem
sýndu mér þennan hugsunarhátt.
Eg minnist vel konunnar, sem
taldi sig ekki geta fengið kýr sín-
ar til að mjólka eins vel og kýr
Fyrst er ártalið þá þrír dálkar töðufall í hestum, þrír dálkar töðufall grannkonu sinnar, af því.að hún
i hundraðshlútum og þrír- dálkar töðufall á livern hektara. j gæti ekki sýnt þeim þá nærgætni
Fyrst er talin Árnessýsla, þá Rangárvallasýsla og V-Skaftaf-ellssýsla og natni sem grannkonan gerði,
! o.s.fr-v. Þessa rótgrónu minnimátt
arkennd sem stóð fjölda bænda
fyrir þrifum, bæði efnalega og
í andlega, uppræt'ti Búnaðarsam-
bandi'ð að meslu, og með því tel
ég að það hafi gert ómetanle'gt
gagn, og ef til vill með engu
meira. Það gerði bændurna að
beti-i þjóðfélagsþegnum, betri og
meiri mönnum.
þar sem hann var ao sia meo alla da,ga arslnS) svo ag rekstur
sláttuvél, sem hann hafði haft' mjQlkllrihúanna verði sem ódýrast-
í nokkur ár. Hann var að slá rétt urj hafa þeir eignazt margar há-
á landamerkjunum, en nágranni mjolka kýr, og m,0ö því að beita
hans sió hins vegar með sínum 12 þeim a ræktag land þurfa þær
gata ijá, og sló mikið og vel, — niinni fóðurbæti en meðan þær
var sýnilega mikill sláttum-aður. mjólkuðu megi-nlilutann af ársnyt
Til hans gekk ég frá þeim, er á inni inni. Hér er þó enn mikið
vélinni sat. Og ég léf talið berast óunnið, og þurfa bændur v-el að
að vélslættinum og benti á að kynna sér tilraunir sambandsins á
1912—1916 72190 63766 18720 46,7 41,2 12,1 37 35 32
1917—1921 58308' 52338 13989 46,8 42,0 11,2 27 26 23
1922—1926 77472 62950 18149 48,8 39,7 11,5 34 31 30
1927—1931 79460 64081 20882 48,3 39,0 12,7 31 28 27
1932—1938 98192 81791 27879 47,3 39,3 13,4 31 31 31
1937—1941 108577 79250 26905 50.5 37,0 12,5 30 27 27
1942—1946 134217 99747 31304 50,6 37,6 11,8 35 31 30
1947—1951 191012 151714 39540 50,0 39,7 10,3 39 39 35
1952 20S288 171981 38657 49,5 41,2 9,3 49 34 30
1953 293070 233789 43110 51,7 40,8 7,5 44 42 31
1954 351196 271503 65144 51,0 39,5 9,5 49 41 45
1955 300777 237891 58458 50,3 39,9 8,8 39 36 38
1956 377715 290861 70890 51,1 39,3 9,6 47 42 43
1957 440695 345634 52 47
III.
þessu sviði og færa þær sér í. nyt.
Austur-Eyfellingar, sem nú hafa
1030 hektara töðuvöll á Skóga-
sandi og eiga lítið og takmarkað
beitiland f-yrir gripi sína, eiga enn
eftir að finna hagkvæmustu leiðir
til að nota sér þá miklu töðu, sem
þeir eiga þar, bæði til beitar og
slægna. Ég get því ekkl nógsam-
lega brýnt fyrir bændum að nota
sér leiðbeiningar Kris-tins Jóns-
sonar ráðunauts, sem kynnt hefir
sér þetta sérstaklega í Noregi, og
nú stendur fyrir tilraununum, sem
gerðar eru að Laugardælum um
þessi.efni.
En auk þess sem túnin hafa ver
ið sléttuð og girt, hafa þau líka
verið stækkuð. Fram um 1920 var
stærð túnanna mjög ónákvæm og
óviss. Bændur áælluðu stærð
þeirra, og eftir 'þeirri áætlun var
heildarstærð þeirra að verða rétt
og nákvæm í skýrslum. Síðan hef-
ir nýræktinni árlega verið bætt
við, og haldin spjaldskrá fyrir
hverja jörð og þar árlega bælt Við
stærð túnanna, því sem við bætist
ár hvert. Þrátt fyrir þetta er þó
vitað, að túnstærðin muni ekki
vera rétt og kemur margt til. Tún
hafa minnkað vegna skriðuhlaupa,
landbrots, eyðijarða o. fl. o-g önn-
Túnin, þessir litlu, dökkgrænu' ur stækkað, þó a'ð skýrslur uni það
blettir, sem voru í kringum bænda liafi ekki komið fram, t. d. vegna
þess að' gru-ndir hafa verið teknc:
í rækt án þess að þeim hafi verio
bylt. Ég hefi reynt að athega tún.-
stærðina eftir skýrslum. 1955 ger'ci
ég þa'ð með því að leggja sama:i
tú-nstærð þyggðu jarðanna, og'féll.:
þá úr tún eyði-jarðanna, og varo
túnstærðin með því réttari e:;
heildarstærðin var tekin eíti
skýrslum.
Nú hef ég aftur reynt að athu-g.j
túnstærðina á svæði Búnaðarsan.
ba-nds Suðurlands, og þá í hverrj
sýslu fyrir sig. Vafalaust er húíj
ekki rétt, en varla verður hú..
réttari fundin. Ekki hef ég reyn;
að fi-nna hana fyrri en 1912. Síðaij
hef ég tekið fimm ára meðaltö*
ai túnstærðinni til ársins 1951, e
árlega úr því. Sjást túnstæröi:
allra túna í hverri sýslu um sig L
ikýrsiu I. í aftari dálkunum þren
ur -hef ég svo skipt allri túnstærð
á sambandssvæðinu hlutfailsleg:,-
milli sýslarma og kemur þá í 1 jc:i
hvernig stækkuninni hefir iiliðað
áfram í sýslunum. Árnessýslan he;
ir þar orðið drýgst. 44,9% af öiíurij
túnum á sambandssvæðinu voru :
Árnessýslu, en nú eru þar 47,3% >
En gagn bænda af túnum sinuLj
er ekki kornið undir túnstærðinn:
einni. Þar kemur líka til greina
ræktu-narástand túnanna eða hvsi
mikið fæst af hverjum hektará, o,
því meira sem það er, að miiinsíj
kost.i að vissu marki, því ódýra:
verður ’heyskapurinn og því betv.:í
ber búið sig að öðru jöfnu.
Tafla II sýnir töðufall túnanuo
síðan 1912, fyrstu 40 árin er syi:
5 ára meðaltöl, en síðan hvert áiv
Setjum við meðaltöðufallið 191;.;
lil 1916 lil grundvallar, þá fást nfi
tvö síðustu árin í stað 100 hesí
1912—1916 sem ’hér. segir: í Árne.i
sýslu 523 hestar árið 1956 og 61
hestar 1957. I Rangárvallasýslij
456 hestar 1956 og 542 hestar 19577
í V-Skaftafellssýslu 378 heste
1956 en óvíst 1957, því að ekkj
liggja enn fyrir skýrslur um ’hey
feng þar sumarið 1957, og er sv -
lí’ka úr fleiri sýslum, þó að brái -
um sé ár iiðið síðan heyjað vc:
og heyskap lau-k það ár. Öll skýrsla
söfnu-n vill oft ganga seinc
alltof seint.
Það liggur því alv-eg ijóst fyi'L.:,
jafnvel þó að bæði skýrslum ur.j
túnastærð og töðufall sé ekki m -
kvæmt, að hvort tveggja er, áfi
túnin í Árnessýslu hafa bæð:
stækkað mest o-g eru auk þess i:i::..-
í þeztri rækt. Mörgum getum m£
að því leiða, hvað veldur Ég skcl
gera lítið að því, það er verk bæná
anna sjálfra að finna þær og ráðl:
nauta þeirra í samráði við bá o.g
vinna að því að minnka muninu^
og þó sérstakiega hvað Íö'ðuíaui:
snertir. Þá skal ég benda á eir.--
stök atriði, er gætu verið orsökii.--
Ekki hef ég rannsakað hvernifi
áburðarkaup skiptast á sýslurna;
er. lengst og dýrast er að flytju
hann í V-Skaftafellssýslu, og mætfi
því vera, aö hann væri þar minn:
kcyptur að tiltölu viö tunstæi.
en í hinum sýslunum. Kann pt.r,
líka að styöja, a'ö -þar eru fjárbfi
meiri 'liður í foúskapnum en í hiiu
um sýslunum, -en stór tún og- stí ?
kúabú hafa oftar farið samar..
Menn hafa varla áttað sig á þv:..
að þó að -ekki væri áður fyrr mejl
an tilbúinn áburður var ekki tiu
eða lílill, hæ-gt að stækka tírni.i
nema nóg væri af búfjáráburc;.,
þá cr sá tími liðinn. Fjárbóndinj
getur nú aukið tún sín alveg_ eir.j
og kúabóndinn og fjölga'ð fé síni,-.
Vegna vorhírðingar um sauöbure-
inn sérstaklega í 'hörðum sumrai.j
kunna þó að vera fyrir þvi ta: ■
mörk, en mjög óvíða eða hvergfi
mun þeim náð enn í V-Skaftafeii: >
sýslu, og þv-í mega bændur iíeggjo
áherzlu á að auka fóðurforðano
og fjöiga fénu. En -aidrei m:.
fjölga búfénu m-eira en svo, að i69
ur sé tryggt, þó að vetur sé hárc •
ur og sízt i sveitum, sem eiga eir. i
erfi'ða aðdrætti og í Vestur-Skaír. >
fellssýslu. Grun hef ég um það, aJ
sums slaðar 'hafi menn lálið sitja
fyrir að stækka túnin, en minna
hugsað um að bæta þau, sem fyr-
ir voru. Held ég að þetta kon;.-i
fram í því, að ekki hefir veri.i
nægilega hugsað um að ræsa eldi;
cún, sem -eru of votl-end til þess aS
gefa góða sprettu og líka í þvi afi
menn hafa ekki borið nóg á, og þ...
oft ckki gæít þess að bera á allfc -
áburðartegundir, og -þó helzt fyrs
rannsaka á'burðarþörf lúnanna e'r j
FraúibaJ i á 8. sí:", i