Tíminn - 04.01.1959, Page 8

8
T í MI N N, sunnudaginn 4. janúar 1959,
HALLDOR KRISTJANSSON:
Þetta eiga menn helzt að vita
Raunar er ekkert eðlilegra en
að dómar manna um skáldskap
<séu misjafnir og þá sérstaklega
um ljóð. Mennimir eru svo mis-
jafnir að skáldskapurinn snertir
jþá ekki alla eins. Við því er ekk
ert að segja og slzt af öllu er á-
stæða til að skammast út af svo
máttúrlegum hlútum. Hins vegar
ér það þó ætlunin að rifja hér upp
fyndist gæta góðlátlegrar kímnilblær orðanna fellur mönnum mis
vegna sjálfbyrgingsskapur og yf
irlætis þeirrar menningar, sem
hefur það meðal annars sér til á-
gætis að einangra gamalt fólk
á hælum, þó að elliheimili séu
auðvitað ill nauðsyn í nútímaþjóð
félagi. Hvað sem annars um þá
hluti 'má segja er þó kvæði, sem
grípur á þessu efni, engin eftir
sumt af því, sem gefur skáldskapn i legukind og hefði ekki getað verið
um almennt gildi.
' ort með neinni fyrri kynslóð ís-
íÞví er ekki að leyna að þessi i lenzkrar þjóðar.
grein er sprottin af ritdómi um |
ákveðna bók. Þó á hún ekki að
En tökum nú þessar
hneykslunarhendingar eins
tvær
og
jafnlega. Um þetta er lítið hægt að
rökræða fremur en tilfinningu og
smekk fyrir litum.
En bak við form og hljóm er
efni kvæða, boðskapur Ijóðsins.
Menn segja margt um boðskap í
skáldskap og meta hann stúnd-
um lítils á listrænan mælikvarða.
Þó er það hann sem einkum órk-
ar á lífsskoðun og hugsun les-
andans en það er einmitt lífsskoð
un manna sem ber uppi allt sið-
gæði og þar með alla menningu.
Þess vegna er boöskopurinn ofar
baráttu, ef ekki hefur gróið í
brjósóti manna tilfinning þjóð-
legra verðmæta og tryggð við þau,
en þjóðleg verðmæti okkar éru
landið sjálft tungan, sagan, bók-
menntirnar.
Sízt höíum við efni á að kasta
kalyrðum til þeirra skálda, sem
kveða þjóðræknina í brjóst les-
enda sinna, jafnvel þó að við
kynnum að kjósa að þeir væru
meiri listamenn.
Eg hirði ekki að nefna fleiri
dæmi hér um það hversu Ileiðrek-
ur frá Sandi er bundinn íslenzkri
nát'túru. Þeir vita það, sem lesið
hafa Ijóð hans og næmleika eiga
fyrir slíku, en við hina mun lítið
stoða að tala.
Þessi hollusta Heiðreks við ís-
lenzka náttúrú og íslenzkt þjóð-
erni fölnar sízt viö þao að hann
flytur samtíðarinönnum sínum
vera svar við ‘honum beinlínis þær eru út úr 3amhengi. Er þetta forminu og æðri, þar sem hann varnaðarorð eins og þessi:
oniklu fremur á hún að rifja upp
ýmislegt, sem mér virðist að rit-
dómaranum hafi gleymzt eða sézt
yfir. Hún er persónulegar hugleið
einhver fjarstæða, sem verðskuld
ar að kallast sýndarspeki? Eg held
að á sviði þjóðfélagsmála séu þetta
skiptir manninn meiru og það
jafnt þó að hann sé nefndur
prédikun og áróður. Og um boð-
ingar eins ljóðalesenda eftir að er unnt að leysa ef aðeins vér vilj
einföld sannindi, að allar þrautir skap kvæða er hægt að rökræða.
hafa lesið ákveðinn ritdóm um slð
ustu kvæðabók Heiðreks
mundssonar frá Sandi.
Ritdómarinn talar um ,,ömurlega
hugsun“ og ,,lóslitin form“. Þetta
er oft gert og hér eru hugtök,
sem erfitt er að henda reiður á.
Enginn meinar raunar að ekki sé
hægt að yrkja góð kvæði með
sömu braganháttum og tíðkasí
hafa á fyrri öldum. Það er held
ur ekki venja að menn haldi því
fram, að ekki sé hægt að yrkja
vel um sömu yrkisefni og fyrri
tíðar menn. Þé geta kvæðí verið
„eftirlegukindur" liðins tíma. Þau
verða það ekki vegna þess, að
þau séu ættjarðarljóð eða ásta-
kvæði ellegar hringhend eða drótt
kvæði. Það eitt gei-ir þau eftirlegu
kindur, að þau séu eins og ort
fyrir gengna kynslóð.
Athugum þetta dálitið nánar og
tökum einmitt bók Heiðreks til
dæmis. Mörg yrkisefni hans eru
igripin á líðandi stundu. Hann
kveður um auðmýkt og lotningu
fyrir Washington og Móskvu og
pólitfskt uppboðsfé og ým3 önn
ur •'ióðfélagsfyrirbæri, sem eins
koma Mðandi ár. Auðvitað er þetta
engan veginn einhMtt til að gera
Ijóð hans góðan skáldskap en
það er nóg til að helga hann Mð
andi stundu.
Við komumnánar að þessum efn
ura síðar.
Ritdómarinn talar um „sýndar-
speki" og nefnir tvö sýnlshorn.
Annað er þetta:
,,Og allar þrautir er unnt að
leysa
ef aðeins vér reynum og þonim“.
Nú er það alkunna að allt þarf
að lesa í samhengi til að skilja
það réltum skilningi. Þá er betra
lað vita að þessar hendingar eru
úr fyrsta erindi í kvaiði um gamal
mennafaælið, nýju höllina, og ó
undan þeim fer þetia:
„Vér reistum hana lil heiðurs
toemum
ag hana foreldrum vontm.“
Þeger kvæðið er lesið í heild
kynni að vera að einhverjum
um og þorum. Breytt viðhorf
Guð- skapa ný vandamál og nýjar þraut
j en þær eru viðráðanlegar ef menn
vilja og þora að reyna lausnina.
i Það eru ekki nema uppgjafar-
menn og andlegar rolur, sem halda
að ekki sé hægt að leysa þjóðfé-
lagsleg vandamál samtíðarinnar
ef á þeim er tekið með góðum
vilja og dirfsku.
Nú má segja að ekki sé bein-
línis tekið fram í kvæðinu að átt
Heiðrekur frá Sandi segir i
kvæði til Guðmundar Frímanns:
„í ljóðum þínum heyri ég
grasið gróa
og greini formsins hörpuslátt“.
Víða í kveðskap Heiðreks gætir
skyldleika við það, sem hann yrk-
ir þarna um á þann hátt að íslands
Moberg
(Framhald af 6. söhi>.
um um ssenska vesturfara á öld-
inni sera leið. Fyrsti hluti þessa
vorks, Utvandrama, kom út 1949,
og síðan hafa iveir bætzt við, In-
v-andrarna og Nybyggarna. Enn er
verkinu ekki lokið, einn hluti mun
enn vera væntanlegur. Ýmsir
íelja að þetta mikla skáldverk
verði fremsta verk Mobergs og
það, sem lengst haldi nafni hans
á lofti. Og það hefir hiotið frá-
foærar viðtökur gagnrýnenda og
almennings í Svíþjóð og erlendis,
enda náð metsölu.
Sjólfsagt má deila um listgildi
veria Mobergs, enda er hann eng-
ánn unnandi „hreinna“ bókmennta
og vígorð eias og „listin fyrir list-
io«“ hljóta að vera eitur í hans
foeinum. Á hinu leikur enginn efi,
að hann er sannur hugsjónamaður,
óhvikull bardagamaður í hinni
eilífu foaráttu mannkyns fyrir
foættum og batnandi heimi, fyrir
frelsi, jafnrétti og bræðralagi
allra manna alls staðar i lieimi.
Sé bsuaa velkominn til íslands.
ó. h
eigið lag ómar í ljóðum hans og
finnur samhljóm í barmi lesandans að meta hvað 'hann liafi til
Þetta myndi ég segja að gæfi þeim máls er hann segir:
„Að húsinu Hvíta er týnduð á
tóm
með titrandi hjarta og brenn-
andi þrám. —
Nú erum vér sleipir og slyngir!
Og þúsundir bíða á krjúpandi
knjám,
unz klukkan í Moskvu hringir1
Vel megum við líka hlusta á varn
aðarorð skáldsins er hann kveður
um góða flokksmenn og stefnur
á þessari miklu áróðursöld. Það
er fyllilega tímabært v ífangsefni
síns
mjög gildi. Og allt þjóðerni okk-
ar og þjóðrækni og þar með grund
sé við félagslegar þrautir. Þá er völlur sjálfstæðis og tilveru okk
svo sem hægt að telja fram sitt
hvað, sem ekki stendur í mann
legu valdii að ráða við og segja
má að séu þrautir til að leysa.
Ef þannig er lesið má kalla þetta
sýndarspeki" eða skáldalýgi“,
Ýkjur er engan vegin nnýtt lendinga. Þó að stór orð og hvöss
fvTÍirbrigði í skáldskap. Ýmsir eigi sínu hlutverki að gegna þeg-
myndu vilja kalla frásögn Fóst- ar það á við, verða þau einskis-
bræðrasögu af dauða Þormóðar virði til vakningar
Kolbrúnarskálds ýkjur eða skálda __________
lýgi. Vel má vera að svo sé. Þó
er ekki hægt að mæla á móti því,
sem Stephan G. segir:
„En það hafa í útlöndum ís-
lenzkir menn
af afdrifum Þormóðs að segja
og staddir í mannraun þeir
minnast þess enn.
Um meiðsUn sér kunni að
þegja,
að örina úr undinni dró hann
og orti, og brosandi dó hann.“
Hetjusögur og hvatningar hafa
löngum aukið mönnum þrek og á-
ræði og gera það enn, jafnvel þó
,að með orðhengiishætti megi
draga surnt í þehn fræðum í efa.
Hins vegar mun þeim löngum
verða rösul bið og hneykslunar-
gjörn í skáldskap, sem lesa hann
án þess að skilja við hvað er átt,
um hvað er verið að tala og hvað
raunverulegfl er sagt. Og ósköp
held ég að sé lítið gaman að
skrifa og yrkja fyrir slíka.
Annað dæmi ritdómarans um
sýndarspeki er þctta:
„Sá einn er skáld, sem lætur
hjartað ráða,
og iðkar sína list af heilum
hug,
og hefur lengi þreytt sitt and-
ans flug.“
Hvað er hér vanhugsað eða mis
sagt? Einar Benelktsson, sem
flestum skáldum fremur kunni að
meta vit og hugsun, hefur sagt:
„Sjálft hugvítið, þekkingin
hjaðnar sem blekking
sé hjartað ei með, sem undir
slær.“
Þetta eru svo afdráttarlaus orð,
svo snjöll og fræg að nú ættu
menn að fá að vera í friði þó
að þeir haldi því fram að skáld-
..Þvi lýt ég þeim, er sálu sinni
úr boða
frá sefjum bjargast gat, og húms
ins ríg,
og hljóður gekk á gróinn smala
stíg . . .“
Og þeir, sei eru eunreifastir
því eru þau raunhæft hávaðamenn og eldheitastir í trú
í sjálfstæðismálum fs- sinni á flokk og stefnu mega vel
læra þessa stöku:
„Stríðsins ógnun aldrei linnir
eða slokknar hatursbál,
Framhald á 11. síðu.
ar sem þjóðar er við það bundið
að við skynjum tengsl okkar og
ættarmót við landið sjálft. Það
gera menn betur við að lesn slík
ljóð og
framlag
í sjálfstæðis-
Dánarminning:
Halldór Agóst Olafsson, Tjaldanesi
Það var einhvern tíma á s. 1.
sumri, að ég frétti lát Halldórs í
Tjaldanesi. Nokkru áður hafði ég
heyrt, að hann lægi rúmfastur.
Lát hans kom því ekki á óvart.
Við vorum um skeið samferða-
menn á Mfsleiðinni, nágrannar og
sveitungar.
Á júlídegi er Saurbærinn svip-
býr og vinaleg' sveit, grösug og bú-
sældarleg. En á vetrum er þar oft
snjóþungt og lokast þá leiðir til
annarra byggðarlaga. Einangrun
þjappar fólkinu saman, eykur
Icynni þess og skilning á högum
og vandamálum hvers annars. Sá,
sem alinn er upp í slíku umhverfi,
gleymir ekki því fólki, sem hann
kynnist. Persónuleiki hvers' og
eins geymist skýr og óafmáanlegur
1 hugskoti vitundarinnar. Því var
það, er ég frétti lát Halldórs í
Tjaldanesi og fór að rifja upp
gamla tíma frá bernsku og upp-
vaxtarárum mínum, að mér fannst
að ég hefði í raun og veru þekkt
hann svo vel og vissi svo mikið
um hann, að litlu væri þar v.ið að.
bæta. Vitanlega var þetta vitleysa.
En því lengur sem ég hugleiddi
þessa hluti, fannst mér, að ég ætti
honum margt að þakka og það
minnsta, sem ég gæti gert, væri
að votta honum þakklæti mitt
með því að rifja upp það hugstæð
asta frá kynnum okkar.
Halldór Ágúst Ólafsson var
bæ í Dölum. Bjuggu þau fyrst á.
Saurhóli en fluttu þaðan að Tjalda
nesi og síðan að Litla-Múla, þar
sem þau voru í 9 ár. Fóru þau síð-
an aftur að Tjaldanesi og bjuggu
þar Iengst af eða í 28 ár. Við haiin
bæ var Halldór jafnan kenndur.
Árið 1954 bregður HaUdór búi
í Tjaldanesi og flyzt að Saurhóli.
Og þar andast hann hinn 21. júni
síðastliðinn.
Börn þeirra hjóna eru: Magnús
bóndi í Búðardal á Skarðsströnd,
Ellert bóndi á Saurhóli, Halla og
Ólafur, sem búa með móður sinni
á Saurhóli. Öll eru þessí systkini
Hitf ætti ekki að þurfa að
deila <um að enginn nái langt í
skáldskap án þess að iðka sína
list af 'heilum hug og leggja fram
mikla andlega vinnu.
Mýramaður að ætt, fæddur 25.
: ágúst 1886 að Galtarhöfða í Norð- prýðilega greind, glaðvær og söng-
skapur þurfi að koma frá hjarta. urárdai, Foreldrar: Ólafur Ólafs- elslc og dugnaði þeirra viðbrugðið.
son og Guðrún Þórðardóttir. Saga Halldórs í Tjaldanesi er
Tveggja ára gamall fluttist Jikt og svo margra annarra, saga
hann að Brelcku í sömu sveit tjl hins vinnandi manns,. sem með
móðurafa síirs Þórðar Jónssonar, stöðugri elju og árvekni sér fjöl-
breppstjóra og seinni konu hans, skyldu sinni. farborða. Hann safn-
Það kann að mega segja, að það Þorbjargar Sigurðardóttur. Hjá aði .ekki veraldarauði. Storf hans
sé Mtið nýjabragð af þessum hend þessum merkishjónum ólst Hall- öll, hvort sem hann vann í eigin
ingum Heiðreks og þær séu að- {dór upp til fullorðinsára, en stund
eins hversdagsleg upprifjun þess, j aði af og til vinnu á ýmsum bæj-
sem a-llir ættu að vita, en ég skil um í Norðurárdal, m. a. hjá Jó-
hanni í Sveinatungu. Árið 1909 á
jólunum kvæntist Halldór eftirlif-
andi konu sinni Margréti Magnús-
ekki hvers vegna þe3si sannindi
eru nefnd „sýndarspeki“. Þetta
er raunveruleg speki, þó að hún
ætti að vera orðin almenningseign.
Það er mjög tmlsjafnt hvernig
Ijéð orka á lesendur sína. Fegui'ð
þágu eða annarra, einkenndust a£
samvizkusemi og nákvæmni. Þar
skipti ekki máli, hvort hann sinnti
búi sínu, annaöist störf meðhjálp-
ara. og hringjara í kirkju sveitar-
innar, tók þátt í leikstarfsemi ung-
dóttur frá Litlu-Skógum í Staf- mennafélagsins eða hafði á hendi
holtstungum. Hófu þau búskap á verkstjórn við vegagerð. Til alls
Brekku og bjuggu þar til ársins var vandað. Um langt árabil vann
arsmekkur er misjafn, hljómur ‘ 1916, er þau leggja land undir fót Halldór heitinn jafnf.ramt bú-
og ihreimur, hrynjandi máls og og flytja búferlum vestur í Saur- skapnum bjá kaupfélagi Saurbæ-
9KRIFAÐ OG SKRAFAÐ
Framh. af 7. síðu.
athygli. Mönnum er ijóst, að örð-
ugt er að koma sæmilegri og
traustri framtiðarskipan á efna-
hagsmál þjóðarinnar, nema með
öflugum og samstilltum samtök-
um, er fari með völd um nokkurt
skeið. Ef ekki tekst með- þeim
hætt'i að stöð’za ringulreiðina, s'em
hefur dkt í efnahagskerfi íslend-
inga seinustu 16 árin, er efnaliags-
legt sjálfstæði þjóðarinnar í mik-
illi hættu og í s'kjóli þess geta er-
lendir aðilar sóizt hér til óeðli-
I-egra áhrifa. Uppbótarkerfið, sem
: nú er stuðst við, er með öilu
óhæft til lengdar, þótt verulegar
umbætur væru gerðar á því með
efnahagslögum s.l. vor. I lýðræðis-
landi er flokkabarátta nauðsynleg,
en hún má ekki verða svo liatröm,
persónuleg og einstrengingsleg,-að
það standi í vegi samstilltra aSm-
I taka, þegar þeirra er óhjákvæiiai-
| lega þörf. Þótt þjóðstjórnartillag'a
Framsóknarflokksins fengi ekki
hljómgrunn á Alþingi nú, má mik-
ið vera, ef hún á ekkj ef-tir að fá
hann hjá þjóðkmi. i
Samstarí aljhý'Su-
stéttanna
Hitt er svo annað mál, þegar
búið er að skapa efnah-agskerfinu
raunhæfan grundvöll, að flokíca-
baráttan falli í sinn eðlilega far-
veg. Og eigi ekki verr að fara,
þá þurfa. hér að rísa upp voldug
pólitísk sarátök verkafólk, bæncla
og millistétta í líkingu við Verka-
mannaflokkinn í Noregi óg flokk
demokrata í Bandaríkjunujn.
Menn skulu ekki láta hugfallast,
þótt sú tilraun sem var gerð til
slíkra samtaka með bandalagi
Framsóknarflokksins eða Alþýðu-
flokksins hafi mistekizt að sin’ni.
Slík tilraun 'hlýtur að verða ge'rð
aftur fyrr en seinná af einum eða
öðrum að'ila og þá munu menn
geta lært af þeirri reynslu, sem hú
hefur fengizt. Þrátt fyrir alla þá
ytri og innri erfiðleika, sem’ frá-
farandi ríkisstjórn hafði við að
gJíma, tókst henni samt að bjarga
atvinnulifinu frá stöðvun, tryggja
hér blómlegt' atvinnulíf. og goð
lífslcjör, hinar mestu stórfrain-
kvæmdir og aukið jafnvægi í byggð
landsins. Sá árangúr mun vei’ða
vinnustéttunum hvatning fyrr én
seinna til að ’skapa sér samstæð
samtök á hinum pólitíska vett-
vangi. Eins og gakir starida, verð-
ur bezt að þessu unnið með éfl-
ingu Framsóknarflokksins, sem ein
dfegnast stóö að fráfarandi ríkls-
stjórri og átti því drýgstan þátt
í hinu þýðingarmikla umbótástarfi
hénnar.
inga. Var hann ullar- og kjötmats-
maður og stjórnaði uppskipun,
sem oft gat verið erfið og hætt’u-
leg á vcturna, þar scm selflytja
þurfti vörur milli skips og lands
um langan veg. cn bryggja engín.
Halldór heitinn var hinn bezti
verksíjóri. Til slíks starfs hafði
hann bæði lipurð og myndugleik.
Einnig var hann prj'ðilega greind-
ur og myndaði sér ætíð sjálfstæð-
ar skoðanir á málum, jáfrit hinum
smærri se:n þjóðmálum. Var hann
eindreginn stuðningsmaður Fram-
sóknarflokksins frá því ég man
fyrst eftjr og trúað gæti ég, að
hann hefði fylgt þeim flokki frá
stofnun hans.
Sjaldan lenti Halldór heitinn í
deilum, en bafði hins vegar gam-
an af að hejTa aðra lcappræða.
Skaut hann þá gjarnan inn í um-
ræðurnar stuttum athugasemdum
og þeitti þá oft góðlátlegri kímni.
Var hann orðheppinn svo af bar.
Ekki verður þessum orðum lok-
ið án þess minnzt sé á hina frá-
bæru gestrisni þeirra Tjaldanes'-
hjóna, Halldórs og Margrétar.-- í
þvi sem öðra voru þau samtaka.
Meðan verziun Saurbæinga var
á Salíhólmavik, átti margur leið
um í Tjaldanesi og öllum var þar
veitt af rausn og höfðingsskap og
þeirri alúð og örlæti, sem jafnaa
einkenndi þeirra heimili.
Fyrr þetta ug annað erum vi®
sveitungar Halldórs heitvns aí
fornu og nýju þakklátir,
. K. -