Tíminn - 04.02.1959, Síða 5

5
T í MI N N, miðvikudaginii 4. febrúar 1959.
í
I

VEB BERLINER GLUHLAMPEN-WERK
Berlin, 0—17 Warschauer Platz /10 Telegramm: Gluhlampen-Werk Berlin.
Deutsche Demokratische Republik.
EiNKAUMBOÐSMENN: EDDA H.F. PÓSTHÓLF 906, REYKJAVÍK
RAFMAGNSPERUR
stórar og smáar.
Framleiíisla okkar byggist á margra
ára reynslu og hagnýtri þekkingu.
Framleitisla okkar mun geta gert
ytSur ánægftan.
i
Nýlega Tiarst inér í hcndur pési
nokkur með heitinu: Kirkjustjórn
vor í upphafi tvítugustu aldar.
Pési þessi er a'ð nokkru leyti end
urprentun á samnefndum bæklingi
ér út kom 1903. En Benjamín Sig-
valdason Ásberg hefir ritað for-
anála að hinni nýju útgáfu og einn
ig stutta ævisögu séra Halldórs
Bjamasonar frá Presthólum og
eéð um útgáfu.
- Við lestur þessa pésa gat ég ekki
varizt þeirri hugsun, að bezt hefði
farið á að láta þessi mál og mála-
ferli, sem þar eru í frásögu færð,
gleymd og grafin, ekki sízt þar
sem — eins og útgefandinn kemst
réttilega að orði — séra Halldór
hafði ekki markað nein spor í þjóð
arsöguna.“ Eg tel að þjóðinni í
iheild sé enginn greið'i ger með því
að rifja upp þessa liðnu atburði,
þótt einstöku menn kunni að hafa
ánægju af að kjamsa á yfirsjónum
og mistökum framliðinna mánna.
Formáli og ævisöguágrip eru einn-
ig riluð í þeirn tón, að ég t'aldi það
illa farið, að Benjamín réðst í að
skrifa að nýju ævisögu H. B. Þeg-
ar ævisaga umdeildra manna er rit
uð, er það mikið vandaverk að
halda svo á málum, að frásögnin
verði hlutlaus og gefi sem rétt-
asta mynd af sögupersónunni, en
ekki fáránlega skrípamynd eða
engilásjónu. En það cr langt frá,
að frásögn Benjamíns sé hjutlaus.
Iíún sýnir það fyrst og fremst, cr
telja mætti séi’a Halidóri og heim-
ili hans til óJiróðurs. Enda er hún
inngangur að hinum endurprent-
aða pésa og undirstrikar efni hans.
En hvað er þá þessi endurprent-
un? Hún er útdráttur úr nokkrum
ínálskjölum snertandi málaferli
séra Halldórs og ádeila á þáver-
ándi kirkjustjórn samin af harð-
vílugum andstæðingum séra Hall-
dórs, einhliða málflutningur, þar
sem heJzt er til týnt það, er vekur
ándúð O'g óbeit lesenda á séra Hall-
dóri og kirkjustjórninni. En svo
hræddir voru þeir háu herrar, sem
að pésa þessum stóðu að gangast
við lionum, að þeir fengu umkomu-
lausan umrenning til að gangast
við faðerninu, af því að þeir vissu
að sóra Halldór mundi aldrei leggj
ast á þann lítilmagna.
En það er rétt, sem Benjamín
Jóhannes Guðmundsson
Orðið er frjátst
ROFIN GRAFARRO
segir, áð þeir Sauðanesfeðgar Þor-
steinn og Ai’nljótur hafi samið
bæklinginn, gefur það illan grun
um að þeir hafi ékki haft sem
hreinast mjöl í pokanum, þar sem
þeir fela sig bak við nafn Sigur-
björns Jónssonar. Er það einkum
athyglisvert vegna þess, að séra
Arnljótur Ólafsson var hinn mesti
málafylgjumaður og hvergi hrædd
ur hjörs í þrá. En í pósanum var
gerð lúaleg tilraun til að vega að
andstæðingi úr launsátri, og hefir
slík-t aldrei þótt sæmdarauki með-
al þjóðar vorrar.
Eg skal engan dóm leggja á
málaferli séra Halldórs utn og fyr
ir síðustu aldamót. Eg var þá barn
að aldri og frétti um þau aðeins
af afspurn síðar meir. En ég vil
benda á, að í nefndum pésa er að-
eins dregin fram önnur hlið máls-
ins. En sjaldan veldur einn þegar
tveir deila. Og einhverjar ntáls-
bætur mun séra Halldór hafa haft;
þólt þær komi hvergi fram i þessu
riti.
Þess ber líka að gæta, að margs
konar deilur geta risið upp meðal
ágætra manna, svo að þeir ná ekki
samkomuiagi eða sáttum, ef þeir
líta einhliða á m'álefnin, ent kapps
fullir og geðríkir. Enn fremur er
rétt að hafa i huga, að hálfsögð
er saga ef einn segir. Slíkur hálf-
sannleikur vill einatt verða hættu-
legur mannorði lifandi manna,
hvað þá dáinna, ekki sízt ef þeir
eiga engan að til að bera hönd fyr-
ir böfuð sér. Séra Halldór átti
enga afkomendur, og nú eru frænk
ur hans ,Presthólasystur‘, er hann
gekk nálega. í föðurstað allar dán-
| ar. Meðfram vegna þess hefi ég
tekið mór penna í hönd. Ekki til
þess að rifja upp þessi löngu liðnu
málaferli cða gang þeirra, heldur
til að lýsa kynnum mínum af
séra Halldóri og P.resthólaheim-
ilinu eins og það kom mér fyrir.
sjónir fyrir 48 árum, og mun þar
leitast við að láta hvorttveggja
njóta sannmælis.
Af ástæðum, sem ekki verða
raktar hér atvikaðist svo, að ég
vistréðst til séra Halldórs vorið
1910. Þegar eftir að þessi vista-
ráð vitnuðust, tóku menn að bera
mér sögur af Presthólaheimilinu
og meðferð á hjúum þar. Einkúm
voru þó sögur þessar bornar föð-
ur mínum, fékk liann því áhyggj-
ur stórar af vistaráöum mínum og
vildi fá þeim riftað, ef kostur
væri. En ég var nú einu sinni
þarna ráðinn og leit svo á, að ég
yrði að mæta afleiðingunum,
hverjar sem þær yrðu. Fór ég því
að Preslhólum og var þar eitt ár
vinnumaður og kaupamaður sum-
arið eftir.
Skal nú í fáum orðum sagt frá
reynslu minni af þessu heimili og
húsbónda þess.
Eilt af því, sem látið var misjafn
lega af í Prcsthólum, var þjónust-
an. Sögur gengu um, að þjónusta
væri engin og vinnumenn gengju
þar rifnir í lær og loka. Þegar ég
kom þangað, var unglingsstúlku,
sem nýlega var komin á heimilið,
falið að þjóna mér. Hiin var óvön
þjónustubrögðum, og var þvi á
stundum nokkuð óvant við þjón-
ustuna. Á mér var líka mikil þjón-
usta, því að ég hafði fjárgeymsl-
una á hendi yfir veturinn, og skó-
frekt er í Presthólahrauni. Þurfti
því að gera að skóm og sokkum
svo að segja daglega. Á þessu vildi
verða nokkur misbrestur, einkum
er leið á veturinn og stúikan tók
að þreylast I sífelldu bótastagli.
En um þetta var ekki við' neinn að
sakast nema þjónustuna. Og ckki
vildi ég kæra þetia fyrir svstur
séra Halldórs, því síður honum
sjálfum. Enda hvorugu þeirra. hér
um að kenna.
Matarvist var mjög sæmileg í
Presthólum, þegar ég var þar, allt-
af nóg að borða af óskemmdum
mat, kjöts var mjög neytt árið vun
kring. Þegar ekki voru gestir, sá
ég ekki, að systkinin eða frænkur
þeirra ,,Presthólasystur“ borðuðu
annan mat en vinnufólkið. Hins
vegar mataðist það' jafnan í bað-
stofuhúsinu, þar sem systkinin
héldu sig aðallega, en vinnufólkið
mataðist í frambaðstofunni, og var
hverjum manni þar skammtað sér
eins og' tiðkast hafði á undanförn-
um öldum í sveitum landsins.
Kæmu hins vegar gestir, var
•meira haft við. Var þá oft eitt-
hvað breyttur matur og þá borinn
sérstaklega fyrir gestina og séra
Halldór. Gestrisni var þarna mjög
mikil, og mig furðaði ekkert á,
þótt gerður væri einhver munur
á gestunv og vinnufólki. Slíkt var
ekki talið nerna eðlilegt í þá daga.
Oft njóta hjú gó'ðra gesta, segir
vnáltækið. Svo reyndist einnig á
Presthólum. Stunduvn fékk maður
aukakaffi vegna gestkomu og
stundum að bragða á því, sem
gekk af gestaborðinu, cf unv breytt
an mat var að ræða. Með morgun-
kaffinu var alltaf borið brauð. Var
það nýlunda fyrir mig, senv ekki
hafði kynnzt þeini sið áður.
Af því, sem hér Jvefir verið sagt,
vná sjá, að ég hafði enga ástæðu
til að kvarta yfir vnatarvistinni.
VinnuKarka var nokkur, einkum
ef eitthvað verulegt lá við. Það lá
rikt i eðli séra Halldórs að vilja
koma því fram, sem hann ætlaði
sér. Hann var kappsfunllur og
þoldi illa vnótbárur, begar því var
að skipta. Við dagleg störf Jieima
s. s. jarðabæfur eða slátt minnir
nvig, að unnið væri aðeins 10 tíma.
Hins vegar var elckv unv ákveðinn
viunutíipa að rveða. ef vvm hirðingu
á heyi eða fjárgæzliv var að ræða
s. s. rúning, snvalamennsku o. s.
frv., enda engin leið að koma shku
við á sveitabæjum, voru Presthól-
ar því engin undantekmng í þsssu
efni. Eg var óharnaður unglvngur,
þegar ég kom i vistma og enginn
afkastamaður. Þó fann cg aJdrei á
presti, að lionum þælti ég liðlétt-
ur, og aklrei rak hann eftir nvér.
Mér virtist lvann ánægður, ef hann
fann að unnið vav a£ trúmennsku,
að störfum. En hann gaf orðið,
harðskeytlur, þegar hann varð
var við sviksemi eða kæruleysi.
Yfirleitt höfðum við nóga hvíld og
nógan svefn í Presthólum, þó úfc,
af því gæti brugðið, þegar mikiS
lá við eins og áður er greint. Eg.
gætti fjárins urn veturinn. Þegar
góð var tíð og auðvelt að reka féS
til beitar frá sjónurn, var þetta
gott, létt og heilsusamlegt starf.
Þegar hins vegar hriðar geisuðu,.
illt lil jarðar og erfitt að reka tii,
beitar var þelta kalf og karlmann-1
legt starf. Þá varð að fylgja fénu
eftir hverju sem viðraði og standa
yfir því, meðan því var haldið til
beitar. En þótt stundum blési kaít
og sumir dagar væru erfiðir, minri
ist ég þessa vetvar jafnan með á-
nægju, ekki sízt fyrir það, að
venjulega kom prestur brosandi á
móti mér, þegar ég kom lieim úr
verstu hríðunum, og spurði líð-
inda. Eitt er víst, að aldrei liefi
ég verið hraustari en þennan vet
ur, fékk aldrei kvef.
Ekki verður annað sagt en áð1
ég byggi við gott atlæti í Presthól
um. Eg kom þangað öllum ókunra
ur, en var teki'ð' vel af öllum, ekk:
sízt húsbóndauum, sem ,,þúaði“
mig þegar í sta'ð og aldrei ávarpaði
mig öðruvísi en Iilýlega. Aldréi
var okkur vinnumönnunum ætlað
neitt starf á kvöldin yfir veturinn,
og þótt mér það nýsiárlegt, því að
ég hafði vanist öðru. Oft var spil-
að, einkum ef gestir komu og þáL
venjulega ,,lomber“. Tóku vinnu-
menn oft þátt í því. Þegar óg réðst
í Presthóla, hafði það verið í
samningum, að presiur segði mér
til í ensku. Það loforð efndi prest-
ur fyllilega, og kom það mér að
gó'ðum notum síðar. Enn fremur
naufc ég nokkurrar tilsagnar ‘ í
reikningi um veturinn.
Af' þessu má ráða, að mér leið
vel í Presthólum. Og ég skal taka
það fram, að ef ég hefði ætlað mér.
að' vera vinnumaður áfram, hefðá
ég hiklaust v-erið þar kyrr. En ég'
hafði ákveðið að afla mér ein-
hverrar fræðslu, og því fór ég það-.
I (.Framhald á 8. síðu). r.