Tíminn - 30.04.1959, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, fimmtudaginn 30. aprfl 1959,
Ræða Eysteins Jónssonar
(Framhald af 1. síðu) #
>au fer.gju að slanda, en fjölgað
j’rði kjördæmakjörnum þingmönn
ram í þéttbýlishéruðunum, og vildi
vinna það til samkomulags, að
uppbótarsætin stæðu.
Hv. þingmaður sagði hér að við
hefðum ekki haft um þetta skrií-
iegar tillögur og fjargviðraðist
mikið út af því. Slikt kemur þessu
Enáli ekkerl við. Við sögðum þetta
alveg ljóst og skýrt.
Svör Óíafs og Bjarna
En svörin, sem við fengum frá
Giv. Sjáifstæðismönnum á þessum
'fundi eða samtali voru þau, að
þeir gætu ekki gengið inn á neina
lausn, sem væri byggð á því að
íhéraða-kjördæmin héldu sér, því
að þeir teldu þau svo óeðlileg og
aættuleg stjórnskipuninni.
Það var nú afstaða mann'anna,
sem þykjast nú, að því er mér
'ikilsit, jafnvel af einhverri slysni
nafa lent inn á þessari lausn, sem
Kiú er fyrirhuguð, og fyrir það, að
Framsóknarmenn hafi ekki verið
.aægilega samningaliðugir um
þetta nvál.
Þetta vil ég, að sé alveg skýrt,
og ég mótmæli þeim óhæfilega
málflutningi, og þeim óhæfilegu
:"rásögnum, sem um þetta eru gerð
ijr af hv. Sjálfstæðismönnum.
'Vill ekki meðganga
Hv. 1. þingmaður Reykvíkinga
7ildi ekki viðurkenna trúnaðarbrot
lii-tt gagnvart Alþingi og þjóðinni,
iiem fólst í því, að hann vanrækti
■ tð kalla sarnan stjórnarskrárnefnd
rva, til þess að þar gæti orðið gerl
".U um það hvað upp skyldi taka
i kjördæmamálinu. Honum er þó
vmögulegt að finna nokkrar fram-
aærilegar afsakanir fyrir þessu
í.rúnaðarbroti, og það hefir verið
á hann sannað.
Hann er að reyna að hialda því
ram, að nefndin hafi í raun og
veru verið dauð, af'því að það hafi
vantað í hana einn manm. En
•afnframt hefir hv. 1. þingmaður
Reykvíkinga. orðið að játa það, að
vegar nefndarmenn skildu síðast,
'vá hafi þeir ákveðið það að koma
vaman of einhver þeirra óskaði
ibess.
Og hverjum bar fyrst og fremst
r.kylda til að óska þess, að nefndin
•cæmi saman, þegár skriður var
'jýnilega kominn á stjórnarskrár-
r.nálið. Það ætla ég að hafi verið
f'yrst og fremst skylda formanns
aefndarinnar, Ihv. 1. þingmanns
Eteykvíkinga, ef hann vifdi meta
: rúnaðarstárf það, sem honnm
aafði verið falið af Alþingi og
ijóðinni, einhvers. Það ætla ég
•ið hafi verið fyrst og fremst hans
jkylda.
stað þess að kafla saman stjórn
í rskrárnefnd, þá lét hann sér
næma að ganga frá samningum
t,im einn meginþáftinn í stjórnar-
.ikipunarmálinu á leýnifundum á
;iak við nefndina einhvers staðar
titi í borginni.
I>essi franikoma- verður ekki af-
! ökuð með einhverjum hlægileg-
nm tylliástæðum, eins og þeim,
.tð annar eins ákafamaður og’hv.
. þingmaður Reykvíkinga hefði
átið það í vegi standa. að hann
'i.veddi saman nefndina, að í hana
’ antaði einn mann, þegar liann þá
nuðvitað vissi, að í það sæti mundi
•erða fyllt jafnskjótt og nefndin
; rði kölluð saman.
Osvinna Eysteins
Þá sagði hv. 1. þingmaður Reyk-
íkinga á mánudagskvöldið og
;erði sig byrstan í því sambandi,
. ð óg hefði gert mig sekan um þá
•■svinnu, að byggja málflutning
i-ninn á ósannindum og gott ef
jiann ekká sagði blekkingum, í því
i.tð fullyrða, að Sjálfstæðismenn
fiefðu haft engan eða lítinn áhuga
ítyrir lausn kjördæmamáisins árið
.1953. Sagði, að það væri alger
óhæfa, að það væri mokktið til í
■>essu og vitnaði til ályktunar
.iandsfundarins í því sambandi.
En ég hélt þessu fram, m. a.
'regna þess', að árið 1953, þá keppti
Sjálfstæðisflokkurinn að því fyirir
®pnum tjöldum að fá hreinam
íp.eirihluta í land.inu á grundvelli
þáverandi kjördæmaskipunar og
taldi sig hafa miklar líkur til
þess.
Og lil þess að taka af öll'tví-
mæli nm þatta, hvort ég hafi farið
•hér með einhverjar blekkingar eða
ósatmindi, vil ég leyf'a mér, með
leyfi hæstv. forseta, að lesa hér
upp enn málsgrein, sem lesiin hef
ir verið upp áður i þessum um-
ræðum, og er úr forustugrein í
blaði hæstv. 1. þingmanns Reyk-
vikinga 23. júní 1953. Þar segir
þannig: „344 atkv. standa í vegi
fyrir heilbrigðu, ábyrgu meiri-
liluta stjórnarfari á íslandi í stað
pólitískra hrossakaupa samsteypu-
stjórnanna“.
Það er ekkert verið að skafa
utan af því. Þeir gátu í mesta lagi
gert sér vonir um 39% atkv. sam-
tals en það stóð bara á þessum
344. Það þurf'ti ekk,i meiri hluta
þjóðavinnar þá að baki meiri hluta
á Alþingi til þess að gera hann
bæði heilbrigðan og ábyrgan.
Kæði heilbrigðan og ábyrgan.
Þetta ætla ég, að sýni það svo
glöggt að ekki þurfi um að deila,
að hv. forustumenn Sjálfstæðis-
flokksins klígjaði ekkert við að
hugsa til þess, að fá hreinan meiri
hluían á Alþingi, þótt þeir ihefðu
ekki meiri hluta kjósenda í land-
inu að baki sér, og voru ákveðnir
í því að notfæra sér þann meiri
liluta, og töldu það bæði heilbrigt
og ábyrgt.
Svo kemur hv. 1. þm. Rej'kv.
hér og segir að það sé ósvinna
af mér, að halda því fram, að
nokkuð slíkt hafi yfiriiöfuð að
þeim hvrflað.
Og varðandi áhugann um þess-
ar mundir á því, að leysa kjör-
dæmamálið, en honum finhst sér-
stök ósvinna, að efast um hann,
þá vil ég vitna Iíka til þessarar
isömu ályktunar sem hann vitnaði
til frá landsfundinum.
Áiýktuninhi er hagað þannig,
að .Sjálfst.fl. vilji annað hvort ein
menningskjördæmi eða fá stór
hiutfallskjördæmi. Ályktunin er
sem sagt beinlinis ibúin þannig
út, að flokkuriun hafi enga stefnu
í kjördæmamálinu og hreihlega
við það miðuð að flokkurinn geti
farið undan í flæmmgi eins og
honum eýnist. Hann hafi alls
staðar útgöngudyr.
Það var hreinlega gert vegna
þess, að flokkurinn hafði þá engan
áhuga fyrir því, að ganga iim á
neina ákveðna lausn í kjördœma-
málinu, því aö hann ætlaði að
reyna það til þrautar, hvort það
væri ekki hægt að fá hreinan
meiri hluta í landinu, að óbreyttri
kjördæmaskipan.
Enda þarf ég ekki að fara í
neinar grafgötur utn það hver var
áhugi Sjálfstæðismanna um þess
ar mundir,. Við vorum með þeim
í ríkisstjórn um þessar mundir
og vissum það vel, að það hvarfl
aði aldrei að þeim að rainnast á
kjördæmamálið þá, að það væri
nokkurt yandamál, En þetta, sem
ég er nú .að segja og setn ég sagði
með öðrum orðum s. 1: mánudag,
telur hv. þm. ósannindi og ósvinnu
að halda fram,
Með vísindalegri nákvæmni
Þá vil ég þessu næst minna á at
riði, sem hér hefur toorið á góma
og sem er talsvert þýðingarmikið
í þessu máli öllu. Það er þetta,
sem menn hafa borið sér í munn
að með þessarj mýju skipan kjör
dæmanna, mundi verða minni
toætta á því, að beitt yrði í kosn
ingum fyrirtækjavaldi, fjármála-
valdi og atvinnuvaldi.
Ég hef haldið því fram, að
þetta væri ful'komið öfugmæli,
því að reynslan sýndi, að einmitt
slíku valdi væri beitt með ótrú-
legum árangri mést í stærsta kjör
dæmi landsins og eina stóra hlut
faliskjördæminu, sem við liöfum
nú, í Reykjavík.
Og ég leyfj mér að halda því
fram, að Sjáifstæðisfl. skipuleggi
þetta fstarf með vísindalegri ná-
kvæmni á sínum vegum og styðj
ist í því efni við stórfellt fjár-
magn og mörg og stór fyrirtæki í
höfuðborginni. Og að á þessum
grundvellj sé allur megin þróttur
flokksstarfsins byggður.
Á þessum grundvelli er selt upp
slíkt net í höfuðborginni, póli-
tískra áróðursmanna og gæzlu-
manna, launaðra og ólaunaðra, að
hliðstæða við- það er hvergi til
í nokfkru byggðatiagi á íslandi.
Og ég fullyrði, að margir af þeim
mönnum, sem núna standa með
Sjálfstæðisfi. í því að reka fram
þetta kjördæmamál, þeir vita eins
vel og betur en ég, að þetta er
tsvona vaxið. Á hinn toóginn er
það einn þáttur í, ég vil segja
nærri því, þeirri vísindalegu ná-
'kvæmni, sean svona löguð nýtízku
starísemi er rekin með að saka
aðra um að hafa eitthvað hliðstætf
eða svipað í framini.
Enda sjáum við, að það er ekki
sparað af hendi hv. forráðamanna
'Sjálfstæðisfl., og var óspart á
það minnst hór sl. mánudagskvöld,
að aðrir flokkar beiti þessum að-
ferðum. Og í því sambandi eru
Framsfl. og lcaupfélögin nefnd sí
og æ af hendi forráðamanna Sjálf
stæðisfl.
Þegar hv. 1. þm. Reýkv. minnt
ist á kaupfélögin og Framsóknar-
fl. og mig sérstaklega í þessu sam
bandi, þá sagði hann að ég hefði,
og það var það dæmi sem hann
fann ferlegast um þessar kúgunar
tilraunir, að ég hefði ferðast víðs-
vegar urn landið, og haldið því
fram, að það væri svik við sam-
vinnustefnuna ef menn kysu eklci
Framsóknarfl.
Þetta væri dæmi um misnotkun
fyrirtækja, og þetta væri eins kon
ar kúgunartilraun, a£ jninni
hendi, að lát’a mér þetta um munn
fara.
En hvað ætli þessi hv. 1. þm.
Reykv. hafi oft og lengi prédikað
cð það væru svik við kaupmang-
3tefnuna ef menn ky.su ekki Sjálf
stæðisfl.? Það þætti mér fróðlegt
að vita, hversu margar hx-ingferð
ir um landið toann toefur farið, til
þess a halda slíku fram.
Að gæta hvers húss
Háttvirtur 1. þingmað’ur Reykja
víkur og háttvirtur þingmaður
Reykjavíkur (Jóhann Hafstein),
héldu því fram, að það væri til
vitnis um, hversu þessar kenning-
ar eða þessi skoðun mín væri mik-
il fjarstæða, að í stórum kjördæm-
um, iriði miklu minna á úrslita-
atkvæðinu en í héraðakjördæmun-
um. Og líka þetta, að það væru
engin tök á því að fylgjast með
nokkurri nákvæmni með Alþingis
kosningunum í stóru kjördæmun-
um, þess vegna yrðu menn þar
miklu lausari við öll afskipti og
alla eftirgangsmuni í þessu sam-
bandi.
Enginn maður, sem þekkir nokk
urn skapaðan híut til, t. d. hér í
höfuðborginni, tekur þessar full-
yrðingar háttvirtra þingmanna al
varlega, því að allir vita þaö, að
Iivergi nokkurs staðar á íslandi er
gengið með eins mikilli liörku og
ófyrlrleilni í þaö, að fylgjast ná-
kvæmlega með kosningutn, cins
og einmitt í Reykjavík, og hvergi
á landinu er til öunur cins mask-
ína, til þess að fylgjast með slíku
eins og kosningavél Sjálfstæðis-
manna í Reykjavík, skipuö liundr-
uðum og þúsuiuluni launaöra og
ólaunaðra manua. Þar sem vörður
er haldinn um svo að segja hvert
einasta hús, eius og' ég sagði hér
um daginn, og allir vita að er rétt.
Og svo koma þessir menn og
ætla að fara að segja okkur ,að það
sé ekki hægt að fylgjast með af
neinni nákvæmni eða leggja á
neina pressu eða hafa áróður í
stóriun kjövdæmum. Það só ekki
hægt að hafa nein slík afskipti.
Hvergi þekkist annar eins at-
gangur eins og einmitt í stærsta
kjördæmi landsins við að koma
fólki á kjörstaðinn meö þeim ó-
líklegustu aðferðuín.
Og ég upplýsti það hér um dag-
inn að mér er af sérstökum ástæð
um kunnugt um, að hér í borginni
voru nú ekki fyrir löngu við kosn
ingar, lögð fimm dagsverk sanlan-
lagt í að reyna a(j ifá eina konu,
til þess að kjósa eins og Sjálf-
stæðismenn vildu. Fannst bilbug-
ur á þessari konu, og afleiðingarn
ar urðu þessar.
Svo segja þessir rnenn að það sé
ekki hægt að viuna með neitini ná
kvæmni að kosningum í fjölbýlinu
og ef menn bara hætti við héraða-
kjördæmin, þá verði þetta allt lát
ið vigta sig. Menn verði algerlega
frjálsir og geti afskiptalausir
myndað sér skoðun.
Satt eða logið
Þá henti ég líka á eitt sem er
ákaflega stórt atriði í þessu máli
og stærra atriði en ég held, satt
að segja, að ýmsir af forráðamönn
um málsins, aðrir cn Sjálfstæðis-
menn, hafi gert sér fýllilega ljóst.
Það er þessi nýtízkuaðferð, að láta
sig einu gilda, hvort það sem hald
ið er fram, sé satt eða logið, í
trausti þess, að með ógnarlegum
blaðakosti og gífurlegum áróðri,
sé hægt að gera lygina að sann-
leika. Það sé í raun og veru „hara
spursmál um vinnu“, eins og ég
sagði um daginn, hverju hægt sé
að fá menn til þess að trúa.
Þetta er sú skoðun, sem liggur
að baki þessum málflutningi, og
hann er prófaður með þessum svo
kölluðu „gulu sögum“, sem eru
komnar í tízku. Þar er öllu hrein-
lega snúið öfugt. Eitt gleggsla
dæmið um þetta eru gulu sögm-n
ar um húsnæðismálin frá síðustu
bæjarstjórnarkosningum, þar sem
þannig var á málum haldið, að því
var lialdið fram, að það væri af-
staða stjórnrflokkanna þá í hús-
næðismálunum, sem þeir nýlega
höfðu allir hafnað.
Það höfðu kömið fram vissar
uppástungur, innan a. m. k. sumra
flokkanna, sem liafði verið alger-
lega hafnað í flokkunum. En þá
var bara sú afstaða búin til fyrir
flokkana, að þetta væri það, sem
þeir raunverulega vildu og ætl-
uðu að gera.
Og þessa lygi, var reynt að
gera að sannleika með margra
vikna rekstri þeirrar þokkalegu
„maskínu“ sem að þessu stóð.
Og það er ekki nokkur einasti
vafi á því, að það er traustið á
þessum vinnubrögðum, sem að
verulegu leyti liggur til grundvall
ar því, að Sjálfstæðisflokkurinn
er allt í einu svona hrifinn af stór
um kjördæmum, fáum og mann-
mörgum, þar sem erfitt er að leið
rétta svona vinnubrögð.
Það er ekkert þægilegt að koma
svona löguðu við í tiltölulega fá-
mennu byggðarlagi, þar sem menn
þekkja frambjóðendurna persónu-
lega og trúa ekki upp á þá hverju
sem er. En það er á hin bóginn
e. t. v. hægt að koma slíku við
þegar toúið er að setja allt í örfá
■ stór hólf. Þá njóta þessi vinnu-
brögð sín fyrst til fulls, svo þokka
leg, sem þau eru.
Úr skjóöu Eysieins
Hugsið ykkur svo 'hvað við heyr-
um hérna í þingsölunum í þessa
sömu átt. í ræðu sinni á mánu-
dagskvöldið segir háttvirtur 1.
þingmaður Rej'kjavíkur ykkur það
að ég hafi verið að útbýta hér úr
skjóðu minni, þ. e. a. s. tösku
minni, sem ég kalla oft í gamni
skjóðu, —r— það lók óg eftir Sveini
heitnum í Firði, því að hann kall-
aði skjalatöskuna sína alltaf
skjóðu, — og það veit háttvirtur
1. þingmaður Rcykjavíkur (Bjarni
Benediktss.). Hv. þm. segir ykkur
hér í þingsalnum, að ég hafi verið
að útbýta ræðum um kjördæma-
ntálið, úr þessari skjóðu, sem þm.
Framsóknarflokksins eigi svo að
flytja. Þetta segir háttvirtur þing
ntaður Rpykjayíkur hér á Alþingi.
Það gelur auðvilað alltaf komið
fyrir, að svona stráksskapur sleppi
upp úr mönnum óviljandi, í ein-
hverju glensi, og þá er ekki svo
mikið við því að segja.
Auðvitað veit háttvirtur 1. þing
maður Reykjavíkur að þetta er
hreinn uppspuni frá rótum, sem
hann bara 'býr til á stundinni. Eg
rétti einum eða tveimur mönnum
blað úr „skjóðunni" og ég hygg
að það 'hafi verið afrit að svika-
áætlun stjórnarflokkanna í raf-
orkumálinu, sem ég rétti tveimur
þingmönnum Framsóknarflokks-
ins.
En háttvirtur þingmaður lætur
sig liafa það að selja þetta síðan
í blaðið sitt. í hvaða skyni er það
gert?
Það er í sömu stefnu og önnur
vinnubrögð í því sama húsi. Það
er gert í trausti þess, að það kunni
kannske að vera eitthvað af fólki
sem okkort þekkir til þingmanna
Framsóknarflokksins, og kunni a9
leggja trúnað á að þeir séu þannig
ntenn að það þurfi að toúa til fyrir
þá ræður og útbýta til þeirra úr
„skjóðum“ á Alþingi.
Þetta er bara ofurlítill vottur
um sannleiksást og málflutning
þess manns, sem oftast talar hér á
Alþingi um getsakir og jaínvel
ósannan málflutning annarra
manna.
Ennfremur er þetta ofurlítill
vottur um það, hvað sami þing-
maður telur sér sæmandi að láta
hafa eftir sér sjálfum í tola’ði sínu.
Þetta er loks ofurlítill vottur um,
upp á 'hvað mönnum er boðið í
trausti þess, að menn þekki ekkert
þá rnenn, sem verið er að tala um.
Og það er einmitt einn liður í
öllu þessu, sem keppt er að. Það
er að skapa jarðveg fyrir gulu
sögurnar með því að rjúfa kunn-'
ingsskapartengslin, með því að
rjúfa persónutengslin, þannig að
það sé auðveldara, að fá menn til
þess að trúa því, að það sem er
lyg'i, það sé satt.
Eg skal svo ekki þreyta þolin-
mæði háttvirtra þingmanna með
mikið lengri ræðu, enda hefi ég
nú svarað þeim atriðum, sem mér
fundust vera þýðingarmest í þesg
ari útrás, ef svo mætti kallá það,
af fiendi háttvirtra forráðámenn
málsins. Og ég vil heldur ekki
þreyta þolinmæði hæstvirts for-‘
seta (Áka Jalcobssonar) á nokk-
urn hátt, þar sem hann hefir sýnt
í þessu tiliiti fulla tillitssemi í
garð andmælenda þessa máls á
allan hátt.
En að lokum vil ég aðcins segja
þetta:
Sjáif héraðaskipanin naest
og svo áfram
Mér sýnist það eftirtektarverð-
ast í þessum umræðum, hversu
oft hefir verið að því vikið, a’S
hér sé aðeins um áfanga að ræða
os ég vil draga athygli að því i
lokin.
Þá finust mér, ekki sízt þegar
það e’- tengt við þetta áfangatal,
mjög ískvgefleet, hversu talað er
af mikilli fyrirlitningu. og jafn-
vel andúð um héraðaskipunina
og sýsluskiuunina sjálfa í land-
inu, eins og mýmörg dæmi eru
til úr þessum umr., og sýnist
inér það alveg eindregið benda í
þá átt. hvert halda skal. Sami
fyrirlitningar- og andúð/Þ’tónn*
inn kemur fram í gerð allra
kenninga um, að það þurfi a'ð
taka nokkurt tillit til landsius
eða staðhátta í sambandi við
kjördæmaskinun þess.
Og loks svnist mév mjög rflt
ástæða til þess að betida á. hve
mikið hefir bo'ið á beirri keuu*
ingu í þessuin umræðiim öllum,
að ekkert væri til. sem lítandi
væri við sem endanlegu marki i
k.iördæmaskii>uninni annað en
það, seni Irvggði fullati jöfnuð
á milli flokka á Altoingi annars
vegar og kiósendatölu flokkanna
í landinu hins vegar.
En þessi kenning þýðir það ó-
sminkuð að sá sérstaki réttur,
sem fólkinu, sem býr í strjálbýl-
inu, er ætlaður núna í þessum á-
fanga, með því að þar_ standi
færri á bak við hvern þingmann
en I fjölbýlinu, þýðir það, aS
þessi réttur á að afnemast, þegar
þar að kemur.
Það má lika orða þettá öðru
vísi, það má orða það þannig aS
þeir, sem standa fyrir þessu máli,
vilji leyfa mönnum að hafa þenn-
an rétt, ef fúlkið úti um landið
kvs flokkana í nákvæmlega sömú
hlutföllum og það fólk sem býr í
höfuðborginni.
En ef fólkið út um land leyfir
sér að kjósa flokkana í eitthvaS
öðru vísi hlutföllum en fólkið,
sem býr í höfuðborginni, og það
í þeim mæli, að uppbótarsætin
geti ekki jafnaö til fulls á milli
flokka, þá er yfiirlýst, að það á
að taka af því það sem eftir er af
þeirri sérstöðu, sem þetta fólk
hefir haft í stjórnskipuninni, og
í bili er láti'ð standa að nokkru
leyti í þeirri sl.iórnarskrárbreyt-
ingu, seni nú á að knýja fram.
En ég held því fram, að það,
sem hér á að gera, það sé jafn
óheDnilegt og jafn hættulegt fyrir
það fólk, sem í þétthýlinu býr eins
og hitt, sem toýr út um byggðir
landsins.