Tíminn - 09.05.1959, Síða 8

B
T f MIN N, laugardaginn 9. maí 1959.
Ræða Sigurvins Einarssonar
(Framhald af 7. síí5u;
þjóðanna minnir á þessa fjarstæðu
um fornhelgi kjördæmanna. Fund
ir Sameinuðu þjóðanna eru að
vísu góðra gjalda verðir, en styrk-
leikanum hefir þar ekki verið fyr-
ir að fara, samanber örlög Ung-
verja og Tíbetbúa nú.“
Á þessu er auðséð að Sameign-
uðu þjóðirnar eig a ekki sérstak-
lega upp á pallborðið hjá þessum
hátitvirta þingmanni. tÞær hafa
ekki einu sinni vit á að koma á
hjá sér hiutfallskosningu. Þær
hafa enn þá ekki komið auga á
réttlætismálið. Hitt er svo annað
mál, sem helzt má skilja á þess-
um orðum háttvirts þingmanns að
því leyti, sem hægt er að skilja
þau, hvort hlutfallskosningar á
fuiltrúum til Sameinuðu þjóðanna
hefðu komið í veg fyrir atburðnia
í Ungverjalandí og Tibet.
En þessi forustumaður Sjálf-
stæðlsflokksins í kjördæmamálinu
nú, háttvirtur 1. þingm. Reykja-
víkur hefir ekki alltaf verið sam-
kvæmur .sjálfum sér í rökstuðn-
ingi sínum fyrir réttlæti hlutfalls-
kosninga í stórum kjördæmum. í
stjórnarskrárnefnd lagði hann
fram tillögu um að landinu skyldi
skipt upp í einmenningskjördæmi.
Það hefði óneitanlega verið nokk-
ur búhnykkui’ fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn að skipta Reykjavík upp
í einmenningskjördæmi, t. d. 17
eins og þá var orðað. Því að þá
heíði þessi flokkur getað fengið
alla þingmennina og það jafnvel
þótt hann hefði verið í minnihluta
meðal kjósendanna í bænum. Þetta
vat stór hugsjón. Þetta var mikið
réttlætismál þá. Nú er það hins
vegar réttlætismál þessa sama
flokks og forustumanna hans að
afnema öll einmenningskjördæmi
af því að þau séu svo ranglát.
Játnifig Jóns
Háttvirtur 2. þingmaður Skag-
firðinga var einn af ræðumönnum
Sjálfstæðisflokksins við útvarps-
umræðuna í Neðri deild um þetta
mál. Ræða hans var málefnaleg,
hann var sá eini ræðumanna Sjálf
stæðisflokksins í útvarpsumræðun
um, er leitaðist við að rökstyðja
kjördæmamálið. Hann hefir að
sjálfsögðu verið til þess kjörinn
af flokknum. Málflutningur hans
er þvf málflutningur Sjálfstæðis-
flokksins, enda var ræða hans birt
í Mbl. Það er því skylt að athuga
sérstaklega ræðu háttvirts 2. þing
manns Skagfirðinga og mun ég
drepa á nokkur helztu atriðin, sem
mér finnst vera þar athyglisverð.
Háttvirtur 2. þingmaður Skag-
firðinga kvartar mjög undan því,
að Framsóknarflokkurinn hafi
ekki f'yrir löngu gengið til samn-
inga við fulltrúa þéttbýlisins til
þess að tryggja rétt sveitanna,
meðan þar bjó fleira fólk og samn
ingsaðstaðan var því sterkari. Um
þetta sagði þessi háttvirti þingmað
ur orðrétt, með leyfi hæstvirts for
seta:
„Það er engu líkara en að for-
ustumenn Framsóknarflokksins
hafi istöðugt verið að bíða eftir
að samningaaðstaðan við fulltrúa
þéttbýlisins yrði sem allra verst
fyrir sveitirnar og nú vilja þeir
bíða enn tii 1960 eða hver veit
hvað.“
Hves-jir voru þessir fulltrúar þétt
býlisins, er ]>urfti að ná samning-
um við fyrir sveitirnar? Hverjir
eru það, sem nú eru orðnir hálfu
verri i samningum við sveitirnar
af J>ví að sveitafólki hefir fækkað?
Eru það ekki fyrst og fremst Sjálf
stœðismenn, flokksfélagar hátt-
virts 2. þingmanns Skagfirðinga
OS J>ar á meðal hann sjálfur, þessir
fulltr4ar þéttbýlisins? Og hann tel
ur, að samningaaðstaðan sé nú
orðin sú versta, sem hún hefir orð
ið. í>egar Jcomin er ríkisstjórn,
sem Sjálfstæðisflokkurinn styður
og ber ábyrgð á og hefir það aðal-
hlutverk að leysa kjördæmamálið
samkvæmt kröfu Sjálfstæðisflokks
ins, þá er samningaaðstaðan orðin
sú versta fyrir sveitircar. Þetta er
ekki lítil3verð-játning.
Harkan
Háttvirtur 2. þingmaður Skag-
firðinga gerir mjög mikið úr
þeirri hörku, er eigi .sér stað í
kosningum í einmenningskjördæm
um gagnstætt því, er sé í stórum
kjördæmum með hlulfallskosnin^
um. í hvaða einmenningskjördæni
um ætli það hafi átt sér stað, að
komið hafi verið níu sinnum yfir
kjördaginn heim á heimili kjós-
anda, sem ekki ætlaði sér að kjósa
til þess að fá hann á kjörstað? —
Þetta hefir gerst í Reykjavík. í
hvaða einmenningskjördæmi hefir
sjúJdingur verið fluttur 1 sjúkra-
rúmi á kjörstað? Það hefir
oft gerzt í Reykjavík. í
hvaða einmenningskjördæmi hef-
ir vanheill kjósandi hreinlega dáið
við dyr kjörklefans? Þetta hefir
gerzt í Reykjavík. Og má nærri
geta, hvort slíkt getur ekki stafað
af því, hversu hart er gengið að
íólki að sækja kjörfund.
Þessi sýnishorn af því, sem ger
ist á kjördegi í stóru kjördæmi,
gefur til kynna, hvort kosningahit-
inn og harkan á undan kjördegi
muni ekki vera nokkur. Þó segir
i þessi aðalmálsvari Sjálfstæðis-
flokksins í þessu máli í háttvirtri
Neðri deild við útvarpsumræður,
að harkan muni vera minni í stóru
kjördæmi en litlu. Háttvirtur 2.
þingmaður Skagfirðinga segir í
þessari ræðu sinni, að hætt sé við
að harkan í einmenningskjördæmi
verði svo mikil, að öllum vopnum
sé beitt til þess að ná síðustu vafa
atkvæðunum. Hann telur hins veg
ar ekki hættu á þessu í stórum
kjördæmum með hlutfallskosning-
um. Eg hefi nefnt hér dæmi. —
Hvernig má það vera, að síðustu
atkvæði í einmenningskjördæmi
séu eftirsóknarverðari en .síðustu
atkvæðin í stórum kjördæmunum
með hlutfallskosningum? Er ekki
öllum það Ijóst, að úrslit kosn-
inga geta oltið á einu atkvæði
jafnt í stóru kjördæmi sem.litlu?
Það er því merkilegra að heyra
þett'a frá þessum háttvirta þing-
manni, þvi að ætla mætti, að hann
myndi, hvað jjerðist í Skagafirði
einu sinni. Þá urðu jöfn atkvæði
þar hjá tveimur frambjóðendum,
svo að hlutkesti skar úr. Þetta var
ekki isérstaklega lítið kjördæmi.
Þvert á móti eiít af þeim stærstu
þá í landinu og þetta var ekki ein
menningskjördæmi. Og hvað hefir
gerst í Reykjavík? Hefir ekki fólk
ið verið rifið upp úr svefni og
keyrt á kjörstað til þess að ná
siðustu vafaatkvæðunum, eins og
þessi háttvirti þingmaður orðar
það. Hvenær hefir það gerzt í ein
menningskjördæmum?
Fjarstæð fuSSyrðing
Hv. 2. þingmaður Skagf. seg-
ir í þessari ræðu sinni, að í stór-
um kjördæmum hafi héruðin
miklu sterkari aðstöðu til að koma
fram áhugamálum sínum. Þetta sé
vegna þess að þar verði þingmenn
úr fleirum en einum flokki, en ef
þingmaður sé einn fyrir kjördæm-
[ ið og lendi í stjórnarandstöðu, séu
dæmi til þess, að kjördæmi hans
sé látið gjalda þess hjá stjónar-
flokknum, svo að þingmaðurinn
komi engu máli fram á Alþingi
fyrir sitt kjördæmi.
Þessi háttvirti þingmaður talar
um refsingar af þessu tagi, sem
hann þekki a£ 17 ára þingmanns-
reynslu. Mér þykir þessar staðhæf
ingar hinar furðulegustu. Eg get
að vísu ekki dænvt um hvort slík-
um refsiaðgerðum hefir nokkurn
tíma verði beitt eða -ekki. En þau
ár, sem ég hefi setið á þingi, hefi
ég ekki séð -örla á slíkum vinnu-
brögðum og hefi ég þó bæði verið
í stjórnaraðstöðu og stjórnarand-
stöðu. Eða hvaða dæmi ætii sé
hægt að nefna um það hér á landi
að þingmaður í einmenningskjör-
dæmi hafi engu máli komið lram
á Alþingi af þessum ástæðum? Er
það trúleg saga, að nokkrum
stjórnarflokki þætti sér henta það,
að ætla að svelta þannig kjósend
ur í einhverju^ kjördæmi til fylgis
við sig eða hvaða líkur eru til þess
að kjósendur inyndu snúast til
fyigis við slíkan flokk, því að allir
flokkar vilja ávinna sór traust
kjósenda. Mér finnst þessi full-
yrðing háttvirts 2. þingmanns
Skagfirðinga eitt hið fjarstæðu-
kenndasta í ræðu hans.
Eg vil minna á störf háttvirtr-
ar fjárveitinganefndar Alþingis.
Sú nefnd fer með einhver hin
allra þýðingarmestu mál og þá
ekki sízt hin viðkvæmustu ha.gs-
munamál hinna einstöku kjör-
dæma. Þessi nefnd fær til með-
ferðar óslcir og margs konar er-
indi frá hverjum einasta þing-
mann og meira og minna brenn-
andi hagsmunamál hvers einasta
kjördæmis. Ef stjórnarflokkur
hugsar sér að beita eitthvert kjör-
dæmi þeim fantabrögðum, er hv.
2. þm. Skagf. talar um, þá er sann
arlega tækifæri til þess innan
fjárveitinganefndar. Eg vil því
spyrja: Hvenær liefir það komið
fyrir, að þingmaður einmennings-
kjördæmis hafi ekki komið fram
einu einasta máli í þessari nefnd
eða á Alþingi yfirleitt? Hver vill
taka að sér að nefna dæmi um
það?
Einstætt ofstæki
Þá segir hv. 2. þingmaður Ska.g-
firðinga orðrétt, með leyfi hæst-
virts forseta:
„Því er mjög haldið á lofti af
Framsóknarmönnum að með hlut-
fallskosningum í stórum kjördæm
um rofni núverandi persónutengsl
milli kjósenda og þingmanna
þeirra, þ. e. samflokksmanna þing
mannsins í kjördæminu. En hvað
um þann fjölda kjósenda, sem tel-
ur sig ekki eiga neinn þingmann
í sínu kjördæmi heldur andstæð-
ing, sem hann væntir einskis af
og sízt til góðs fyrir sig og sín
málefni.“
Eg vil benda á, að þessi klausa
úr ræðu háttvirts 2. þingmanns
Skagfirðinga lýsir ekki aðeins
hugsunarhætti hans heldur'talar
hann hér fyrir flokk sinn, Sjálf-
stæðisflokkinn, og túlkar þann
hugsundarhátt, sem þar ræður
ríkjum.
Ætli einhverjum ofbjóði ekki
það hyldýpi flokksofstækis, sem
lýsir sér í þessum orðum háttvirts
þingmanns. Samkvæmt þessu ættu
Framsóknarmenn t. d. á Snæfells-
nesi að líta svo á, að þeir eigi
engan þingmann heldur andstæð-
ing, sem þeir vænta einskis af
nema ills eins fyrir sig og sín mál-
efni. Þannig ættu þá Framsóknar-
menn að líta á háttv. þingmann
N-ísf., háttv. þingmann V-Skaftafs.
og háttv. þingmann Vestmanna-
eyja svo að ég nefni dæmi. Þetta
gefur til kynna, hvernig Sjálf-
stæðisflokkurínn ætlast til, að
flokksmenn hans líti á þá Fram-
sóknarþingmenn, sem sæti eiga á
Alþingi fyrir einmenningskjör
dæmi. Þótt þessi kenning sé for-
ustuliði Sjálístæðismanna í Morg
unblaðshöllinni lögmál, sem þeir
heimta að liðsmenn þeirra brjóti
ekki, þá hafa þeir ekki enn þá
fengið liðsmenn sína út um land
til að trúa á þessa kenningu, hvað
þá fylgismenn annarra flokka. Eg
hefi aldrei haft spurnir af alþing
ismanni sem ekki hefir reynt að
beita sér fyrir hagsmunamálum
síns kjördæmis, hverjir sem nytu
góðs af framgangi þeirra mála inn-
an kjördæmisins. Hitt er svo aft
ur á móti nokkurs konar gesta-
þraut, hvernig t. d. sjálfstæðis-
þingm. í eiir/nenningskjördæmi
getur komið fram hagsmunamáli
kjördæmisins á Alþingi, án þess
að nokkrir andstæðingar hans í
kjördæminu njóti góðs af því.
En þetta yrði hann að gera, ef
nokkur heil brú er í þessum mál-
flutningi þeirra Sjálfstæðismanna.
Það er furðulegt, að gamall og
reyndur þingmaður skuli halda
því fram f'yrir hönd síns flokks,
að andstæðingar þingmanns í eiri
menningskjördæmi telji sig engan
þingmann eiga, heldur andstæð-
ing, sem þeir vænti einskis af og
sízt til góðs fyrir sig og sín málefni.
Svo á þetta að vera rökstuðningur
fyrir því, að leggja verði iiiður öll
einmenningskjördæmi í landinu.
Afskekktu
Háttvirtur þingmaður víkur að
því í þessari sömu ræðu, að hann
hafi orðið þess var, að menn bú-
ist við, að afskekktár sveitir og
sýslur verði útundan og.:afræktar,
þegar stóru kjördæmin éru komin
til. Var það furða þótt háttvirtur
þingmaður yrði þessarar skoðunar
var? En hann hefir svar við þessu.
Ef einhver einn af hinum 5—6
þingmönnum stóra kjördæmisins
verður þess var að hinir 4—5 ætli
að vanrækja einhverja svcit eða
sýslu í kjördæminu, þá hlýtur
hann að nota tækifærið og leggja
rækt við þetta fólk til að afla sér
kjörfylgis.
Það er eins og háttvirtur þing-
maður hugsi sér þetta líkt og kind
ur við jötu. Ef ein kindin afétst,
þá kannske hún vilji það, sem hin-
ar skyldu eftir. Ef einn þingmað
ur af 5 í stóru kjördæmi nýtur
sín ekki á Alþingi fyrir ofríki
þeirra, er aðalfylgið hafa innan
þéttbýlisins í kjördæminu, þá
kannske hann vilji fara að sinna
málum hinna aískekktari sveita
eða sýslufélaga', sem hinir hirtu
ekki um. Ef einhver þingmaður
flyti inn á þing þannig á kjör-
fylgi í afskekktustu hygðarlögum
kjördæmisins, gæti þá ekki komið
til framkvæmda þessi flokksregla
sem háttvirtur 2. þingmaður Skag
firðinga hefir túlkað svo mjög í
ræðu sinni, að slíkur maður kæmt
ekki máli frarn á Alþingi fyrir of-
ríki hinna er höfðu aðalfylgið þar,
sem flest var fólkið í þéttbýlinu.
Hitt hleypur svo þessi háttvirti
þin.gmaður alveg yfir að allir fram
bjóðendur í stóru kjördæmi leggi
höfuðáherzlu á að afla sér kjör-
fylgis, þar sem flest fólkið býr
innan kjördæmisins af því að þar
er mest að vinna og þess vegna
verði dreifbýlið útundan. Það er
ekki sízt þetta, sem fólkið í ein-
menningskjördæmunum sér og
'skilur, að verður afleiðing kjör-
dæmabyltingarinnar. Og þetta skil
ur háltvirtur 2. þingmaður Skag
firðinga það getur ekki farið hjá
því, enda er hann ekki alveg á-
hyggjulaus í þessu efni, Ef út af
kann að bera með umhyggju þing
manns í stóru kjördæmi fyrir á-
hugamálum afskekktari byggða
eða sýslufélaga, þá hefir hann ráð
að kenna mönnum. Hann segir orð
rétt í ræðu sinni með leyfi hæst-
virts forseta:
„Loks hafa jafnvel lítil byggðar
•lög handhægt og áhrifamikið ráð,
sem ég veit til, að hefur verið
beitt til að koma fram áhugamáli,
sem full.trúum byggðalags þótti
haf dregizt um of. En það var, að
mynda almenn sarntök og tilkynna
þeim frambjóðendum, er mest
áttu í hættu, að enginn kæmi það
an á kjörstað nema þeir skuld-
bindi sig til að koma þvi fram, er
þeir kröfðust.“
Hvað er það, sem raunverulega
felst í þessari ráðleggingu hv. 2.
þm. Skagf.? Það er cinfaldlega
þetta, Það er viðbúið, að afskekkt
ari byggðarlög í stóru kjördæmi
verði vanrækt, en þá skuluð þið
kjósendur góð!r hafa mín ráð, til
kynnið þið framhjóðendnm, að þið
ætlið ekki að kjósa , nema þið fáið
ykkar mál fram. Farið þið hara í
verkfall. Notfærið ykkur lcosti ein-
mennings'kjördæmisins að standa
sér til þess að reyna að knýja
fram ykkar mál, þegar þið cruð
orðnir aðeins brot úr stóru kjör-
dæmi, og ef svo kynni að í'ara, að
ykkar mál stríði gegn hagsmunum
annars héraðs í kjördæminu, *svo
að engir frambjóðendur þori að
lofa ykkur fylgi í málum, þá sitjið
þið bara heima, kjósið ekkert, ger
ið verkfall.
Neðar á listanum
Þetta var ráðið, að afsala sér
kosningréttinum, þessum þýðing
armikla rétti í lýðfrjálsu landi, sem
er grundvöllur lýðræðis og þing-
ræðis. Og hv. 2. þm. Ckagf. gerir
ráð fyrir því, að til slíkra örþrifa
ráða þurfi menn að grípa í af-
skekktari héruðum, því að annars
væri hann ekki að kenna mönnum
þetta ráð Þá talar hv. 2. þm. Skag
f. um það í þessari ræðu, að til
framboðs í einmennmgskjördæmin
séu menn iðulega sóttir til Reykja
víkur, en með hlutfallskosningu í
stórum kjördæmum muni þetta
breytast Það verði hægt að haí'a
frambjóðendur úr héraðinu neðar
á frainbo‘5sIistanum. EftLr þessu
að dæma telur hv. þm. mjög hæpið
fy'rir heimamann í einmesnnings-
kjördæmi að vera þar í framhoði
sennilega af því að hann verði að
standa eirm fyrir sínu máli og í
stóru kjördæmi með hlutfallskosn
ingum verði líka þaulvanur stjórn
málamaður að verða efstur á 'listá,
þó að hann sé úr Reykjvík, en
heimamenn geti komið neðar á list
imurn. Ekki veit ég, hvort á að
taka þetta sem einhverja vísbend-
ingu um það, hvernig Sjálfstæðis
menn munii raða mönnum á fram
bo'ðslista sína í hinum væntanlegu
stóru kjördæmum. En hittr verð 'ég
að segja, að þarna er heimamönn
uaura ekki ætlaður of stór hlutur
inn.
Eins og ég hefi drepið á, telur
hv. 2. þm. Skagf. ekki mikils virði
hin persónulegu tengsl mil'li þm.
og kjósanda í einmennirigskjör-
dæmum. En áðrir hv. þm. Sjálf-
st'æðisfl. hafa hins vcgar talað um,
að samgöngur séu nú orðnar svo
góðar í landinu, að þessd tengsl
igeti haldist. þótt stóru kjördæmin
komi til.
TengsSin við þing-
mennina
í þessu efni vil ég nefna Rarða
strandarsýslu, því að þar «r ég
kunnugastur. Um 20—30 ára 'skeið
hafa þingmenn þessa kjördæmis
haft sérstaklega náin tengsl við
kjósendurna þar. Þó er þessi sýsla
einhver hin erfiðasta á landinu yf-
irferðar. Hún er meira og minna
sundurskorin af 15 fjörðum. Til
þess að komast í allar byggðir sýsl
unnar er yfir 11 fjallgarða að fara,
en þar að anki er eitt sveltarfélag
ið í eyjuiri á Breiðafirði. AUir þjöð
vegir sýslunnar milli héraða eru
lokaðir frá hausti til Vors. Þrátt
fyrr alit þetta hafa þm. þessa
ikjörd. lagði það á sig að hafa sam-
band við kjósendur með því að
halda Iandsmálfundi í hverju ein
asta sveitarfélagi á hverju ári.
Þeir hafa aivk þess lagt leiS sína
á svo að segja hvert sveitarheim
ili sýslunnar etnu sinni til tvisvar
á hverju kjörtimabili. Hvernig verð
ur svo aðstaðan fyrir þingmenn
hins væntanlega Vestfjarðarkjör-
dæmis að halda uppi svona nánum
tengslum við kjósendur í hinu
stóra kjördæmi? Auðvitað er það
með öllu útiiokað.
Svipaða sögu er að segja um önn
ur sýslufélög á Vestfj. Tengsl-
in milli kjósenda og þingmanna
eru að mikiu leyti úr sögunni með
þessari kjördæmabreytingu. ög
þetta hlýtur að vera líka einn még
intilgangurinn með kjördæmabylt
ingunni að draga sem mest úr 'á-
hrifum emstakra byggðarlaga ' á
gang mála á Alþingi. Það á að
aitnnka áhrif dreifbýlis til hags-
bóta fyrir þéttbýlið, að koma sem
mest í veg fyrir það, sem forsvars
menn þessa máls kalla hrepþa-
pólitík, það er, að einstakh' kjós-
endur, einstök byggðarlög og jafn
\rei einstök sýslufélög geti heitt á-
hrifum sínum á gang mála með
beinum og nánum tengslum við
þingmann sinn. Þessu á ,að ná með
nógu stórum kjördæmum, sem eiig
in einstakur þm. nær yfir til ná-
inna kynna við ikjósendurna. Fyr-
ir 17 árum sóru þeir flokkar, fyrir
það sem nú beita sér fyrir þessari
hyltingu, að slíkt tilræði jTði fram
ið við byggðir þessa larids, en iui
eru þeir samt að framkvæma það
og kalla það réttlætismál.
Lokamarkið
Eftir hæfilegan tíma er þes*su:n
flokkum fylHega til þess tirúandi
að segja sem svo, að þessi átta
stóru kjördæmi hafi élcki náð til
gangi sínum. Þau eru svo misstór,
að ekki er við það unandi. Það
eru svo miklu færri kjósendur á
hak við hvera þm. í einu þeirra
á móts við annað, að þeasu verð-
ur að breyta. Það er réttlætismál
að gera landi allt að emu kjör-
dæmi. Það er iíka svo mikllí mun
ur á því fyrir kjósendurna í land
inu að geta snúið *sér tll sexthi
þm. með erindi sín i staðinn fyrir
fimm tii sex. Þeir sem ekki vilja
fylgja því réttlætismáli að gera
(Framhald á 9. síðu)