Tíminn - 30.05.1959, Qupperneq 6

Tíminn - 30.05.1959, Qupperneq 6
6 T í M I N N, laugardaginn °0. maí 1959 Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN Kitstjóri: Þórarinn Þórarinsson. Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304. (skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn) Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323 Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13948 Á að auka flokksvaldið og flokkaglundroðann? MEÐ kjördæmabylting- unni, sem kjósendur eiga að greiöa atkvæöi um 28. júní, er stefnt að tveimur veiga- miklum breytingum á stjórn skipan þjóðarinnar. Önnur breytingin er sú, að afnema öll núv. kjördæmi, nema Reykjavík, slíta þannig þýö- ingarmikil tengsli við landið og söguna, og kollvarpa fyrir- komulagi, sem vel hefur reynzt. Hin er sú, að auka hlutfallskosningar stórlega frá því sem verið hefur, þar sem hlutfallskosningar eiga að veröa teknar upp um allt land. . HLUTfallskosningar hafa víða verið reyndar erlendis. Þær hafa í langflestum til- felium reynzt illa. Reynzla Frakka og Þjóðverja er ekki sízt lærdómsrik í þessum efn um. í Finnlandi stendur nú stjómskipan veikum fótum af þessum ástæðum. Jafnvel Holland þjáist af sífelldum stjómaxkreppum. Þau lýð- ræöisríki, er hafa verið stofn uð eftir síðari styrjöldina, hafa undantekningarlitið eða undantekningarlaust tek ið upp annað fyrirkomulag en hlutfallskosningar. Megingalli hlutfallskosn- inga er sá, að þær leiða til flokkafjölgunar og auka þannig glundroða og sundr- ungu i þjóðfélaginu, unz það vill oft verða óstarfhæft að lokum. Vegna sundrungar flokkanna næst ekki starf hæfur meirihluti á þingi og þar af leiðandi tekst ekki að mynda starfhæfa rikisstjórn. Á síðastl. vori gerðust at- burðir í Frakklandi, er sönn- uðu þetta átakanlega. Því fer fjarri, að hlutfalls- •kosnihgar tryggi hið svo- kallaða jafnrétti kjósenda, eins og þeim er helzt haldið þar til gildis. Þær eru síður en svo nokkur trygging fyrir því, að meirihluti þing- manna sé kjörinn af meiri hluta kjósenda. Því valda hin svonefndu dauðu atkvæði, sem alltaf eru einhver og stundum mörg. Framboðslisti getur hlotið svo mörg at- kvæði, að nálega nægi til þess að fá þingmann kjörinn, en takist þó ekki. Líkur fyrir stærðfræðilegu óréttlæti af þessu tagi eru því meiri, sem flokkar eru fleiri. — Þetta ber auðvitað ekki að skilja svo, að hlutfallskosning auki líkur fyrir því, að minni hluti kjósenda fái meiri hluta þing manna. En slíkt getur hæg- lega komið fyrir, þótt hlut- fallskosning sé viðhöfð, og hlýtur það að draga úr kosti hennar í augum þeirra, sem fyrst og fremst óska sér og gera sér von um, að hægt sé að tryggja stærðfræðilegt réttlæti í kosningum. SÚ breyting að taka upp margmenniskjördæmi með hlutfallskosningu í stað per sónulegrar kosningar eins eða tveggja fulltrúa skapar út af fyrir sig nýjan grund- völl þingræðis. Þingmaður, sem kosinn er persónulegri kosningu, einn í kjördæmi, ber ótvírætt ábyrgð, sem ekki verður á aðra lögð eða skipt að vild til hagræðis. Þessa ábyrgð ber hann per sónulega, bæði að þvi er varð ar meðferð mála fyrir kjör dæmið og afstöðu til ríkis heildarinnar. Sjálfur hlýtur hann að finna gtöggt til þess arar persónulegu ábyrgðar og láta hana hafa áhrif á meðferð umboðs síns. f margmenniskjördæmi með hlutfallskosningu eru fyrst og fremst flokkar í framboði. Þar er í miklu rík ara mæli en í einmennings kjördæminu kosiö milli flokka, en ekki manna. Hin persónulega ábyrgð breytist í flokksábyrgð. Það þing- ræði og það ríkisvald, sem áð ur hvíldi á heröum persónu lega ábyrgra manna, tekur að hvila á herðum flokka. í stað samvizku manns kemur ópersónulegt sjónarmið flokks, þegar dæma skal um rétt og rangt . ÞAÐ, sem hér hefur verið rakið, sýnir það og sannar, að hin fyrirhugaða kjör- dæmabreyting hlýtur að veikja stjórnarkerfi þjóðar innar, býður hinu aukna flokkavaldi og gerir þjóðfé lagið þannig óstarfhæfara og veikara. Þótt ekki væri nema sú ástæða ein, ætti hún að nægja til þess, að kjósend ur höfnuðu kjördæmabylt ingunni í kosningunum 28. júní. ísafjörður og Boluugarvík Bjarni Benediktsson hefur nýlega lýst því í Mbl., hve miklar framfarir hafi orðið á ísafirði og Bolungarvík í tíð vinstri stjórnarinnar. — Framfarir þessar eiga m. a. rætur að rekja til framlags þess, er ríkið hefur veitt til atvinnúaukningar á þessum stöðum. Það er eitt af verkum Sjálf stæðisflokksins, síðan hann komst í stjórnaraðstöðu að nýju, að lækka þetta fram- lag verulega. Það var gert við afgreiðslu fjárlaganna í vetur. Afleiðingin verður minnkandi framkvæmdir á þessum stöðum. Hér sézt vel munurinn á framfarastefnu vinstri stjórn arinnar og afturhaldsstefnu Sjálfstæðisflokksins. Stokkhólmsbréf til Tímans: Bók um Gunnar Gunnarsson og verk hans væntanleg í Svíþjóð í haust Stokkhólmi 1 maí 1959. Islándska sállskapet heitir (elag í Uppsölum, og er eins ag nafnið bendir til félag ís- landsvina og áhugamanna um íslenzk málefni. Þetta félag varð tíu ára nú í vor, og um sömu mundir kom út níundi árgangur af riti félagsins, Scripta Islandica. Útgáfu þessa rits má telja merkasta þáttinn í starfi félagsins, en það er fyrst og fremst helg- að íslenzkum bókmenntum og málvísindum. Formaður féllagsms hefir verið frá upphafi Jöran Sahlgren próf- essor, en í vor tók prófessor Valt- er Jansson við því starfi. Þeir eru báðir prófessorar í norrænum máturn við Uppsalaháskóia. Ritari félagsins er Ivar Modéen prófess- or, og aiunast hann jafnframit rit- stjónn Scripta Islandica. Félagið heldur að jafnaði tvær samkomur á ári, og eru þá venjulega fluttir fyrirlestrar um íslenzk efni eða frásagnir frá íslandi. Þá hafa ís- lenzkir gestir iðulega heimsótt fé- lagið og taiað á samkomum þess. j Þess má geta að félagið annaðist j á • sínum tíma sýningu íslenzkra ’ handrita í Uppsölum sem þar eru í eign háskólatoókasafnsms, og j einnig átti það ríkan þátt í því að íslenzkur sendikenniari var feng inin tiil Uppsaiaháskóla. Því starfi hefir Bjarni Guðnason magister i giegnt síðan 1956. I Félagsmenn í Islandska sall- ' s'kapet munu nú vera um 300 tals- •ims, og er óvenrju mikffl' þróttur í starfsemi þess eins og framansagt gefur ei.v. nokikra hugmynd uan. Ást á tíundu öld og mál- lýzkur á Islandi Eims og fyrr segir er útgáfa ársritsins Scripta Islandica merk- lasti þátturinn í starfi félagsins. Ritið hefir 'komið út síðan 1950 og fluitt greinar og ritgerðir um íslenzka sögu, málvísimdi og bók- memmtir eldri og yngri, auk þess sem þar hafa toirzt nokkirar grein- 'ar um færeysk efni. Þar hafia m.a. birzt greinar eftir Einiar Ól. Sveinsson Alexander Jóhanm'esson, Sigurður Nordal og Jakob Benie- diktsson, Sven B. F. Jansson og Fr. Ife Sage de Fontenay og skáld- skapur eftir Davíð Stefáinsson og Þorgils gjaRanda. Hér var þó að- elns ætlunin að segja lítiEtega frá síðustu árbók félagsins, hinni ní- undu í röðinni. Ritið hefst á ritgerð eftir Karl líampus Dahlstedt dösent um mál- lýzkur á íslandi, eða réttara saigt það sem hanm nefnir mállýzkur landafræði (dialtektgeografi). Hann gerir þar greim fyrir þeim mál'lýzkum sem til séu á íslamdi og jafnframt orsökum þess að þær eru svo óverulegar sem raun ber viitni. Þar hafi þrennt komið til: ísland hafi verið norræn nýlenda þar sem ólíkar nonrænar mál'lýzk- ur hafi sameiniazt og þróazt tál einis' máls, en almenn lestrarkunin- játta og sameigMegur bókmennita- arfur 'landsmanna' hafi síðan stuðl- að að því að niállýzkuniyndanir 300 féiagsmenn eru nú í Islándska sállskapet Gu.nnar Gunr-arsson, til vinstri, og greinarhöfundur Stellan Arvidson, sem hefir skrifað bók um Gunnar og verk hans. auk þess séu skilyrði til verksin:s góð á íslandi og það gæti skipt miklu fyrir málfræðiniga anina'rra Narðu'rlanda, þa.r sem ísleinzkan sé lykilmál í norrænni mállanda- fræði (sprákgeografi). Þá er í heftinu ritgerð um Kor- máks sögu eftiir Peter Hal'berg þar sem hann dregur glögga rnynd hims svarteygða og föllitaða ás!tia- skál;ds, 'lýsir sögu hans og skáTd- skap frá sálfræðilegu og sögulegu sjónarmiði. Saga Kormáks er skáldskapur frá 12. öld — og ekki sérlega merkii'egur eða tilkomiu- mikill — en skádskapur hans sem varðveitzt hefir í sögunni er sann ur og óvéfengjanleguir, einstæð helmild um ást á tíundu öld. Þar iifiir Kormákur Ögmundairsoin, ásit hans og ástkona. Honum hefir verið jafnað við trúbadúrama frönsku, sem uppi voiru löngu síðar, og sá samanburður er eng- an vegimin fjarstæður segir Hail- berg. En hann er norrænm trúbar dúr. Úr vísum hans anda-r móti lesiandanum blæ af hafi og hei'ð- um, fjölium og fijótum og dag- legu lifi á íslandi á tíundu öld. Gunnar Gunnarsson — örlög, landnám Stdilan Arvidsison er sænskur rithöfundur og bókmenmtafræðiing ur, isem undafnarið hefir haft á prjónunum bók um Gunlmar Gunn- arsson og verk hams. Mun þesis að vænta, að hún kormi út á mæst- unni. í sambandi við sjotugs'af- mæli Gunnars 18. maí s.I. fluitti Arvidsson er’indi um hatnin á fundi Norræna félagsins í Stokkhólmi c-g hirti einnig um ha'nn grein í Stockhollms-Tidningen undir fyrin- sögniiinni: En stoir beráttare: Gunn- ar Gunlmarsson'. Öndvegissúlur í heimi Gunnars Gunai'airssonar eru tvö orð, segir Airvidsson, örlög og landnám. Hann hafi helgað slkáldskap sinn ísl’andi, lan'dinu og þjóðinni og ör- lögum hennar. í Dammörku hafi hann uppgötvað íslamd land mimn in'giann'a sem hann skilji nýjurn skilniingi í fjarl'ægð. Föðurlandið hafi gefið honum styrk tl að yfirvinna alla örðugleikia og þamin- ig hafi hann orðið í Danmörku íslenzkur föðurtondsvinur og ís- lanzkt saginaskáid. Höf.uðverk lians, Kirkjan á fjalljnu þar sem hainn lýsir æskuárum sínum og baráttu sé í senn Diohtung und Wahrheit og Wilhelm Meister nor- ærnna bókmennta. Enn segir hann: landnám táknar í munni Gunnars Gunnarssiomar aila sögu íslenzku þjóðarinnar baráttu henn ar til menn’n.gar gegn öllum ytri og ’iminri erfiðl'eikum. Öriög o.g landinám, þetta tvennt myndar rauðan þráð gegnum öll verk Gu'nnars Gunnarssonar, allt frá fyri'tu verkum hans í anda Ibsens til saignabál'ksinis Landnám, til Heiðahairms og Briínheudu. Arvidsson rekur í stórum drótt- um rithöfundarferil Gunniars Gunn airssomar og helztu veúk af þeiim sjóinarhóli sem hér hefir verið lýst. Greini'nni í Stockholms-Tidn- ingen iý.kur sem hér segir: „í dag gefst tilefni til að hylla bann sem e'inn af stórmennum norrænn- ar meinningar. Við þökkum hon>- um það verk sem hanin hefir uninið af eihstæðu viljaþrek.i og lifamdi ímynduiniarafli og ósikum að hon- um ©ndisit kraftar til að ljúka því. Síðaista verk bainis, Brimhenda, sanm'ar að gáfai hanis er enn. ó- skert. Það er bók um óbrotinn mianin, seirn Sesam Karlsson, s'em hefir helgað lif siitt þvi að þjóma öðrum, en er með diulainfullum hætti bu'ndinn brimgnýnum við ströndina' — alveg eins ag allar söguhetjúr Gunnars Guninarssonar eru bundnar íslenzkri hábtúru og örvaindii hættum hennar.“ Bók Arvidssons um Gunrnar Gunniars'son mun hafa átt að koma út ó sjálfu afmæliinu, en fresitur vanð á því af einhverjum orsök- um og mun hún ekki vænfenlieg fyrr en í sum;ar eða haust. Verð- ur eflaiU'St mikjll fengur að henni seim yfirli'ti' yfir og túlkun á lífs- starfi s’káldsms nú þeigar rit hains munu flest eð,a öll komón út á ísleinjíku seint og um síðir. En er íslendi'ngum með öMiu vanzala'Ust að sænskir bókmotrnta- i'ræðingar verða fyrstir til að r.ita Framhald á bls. 10. Fagurt fordæmi urðu litiar sem engar. í þessu Ég var austur í Fljótsdal á samibandi telur hann alþingi haila Hvítasunnudag. Veður var fagurt, skipt miklu máli: þar haff lainds- og þessi sérstæða og fagra sveit, menn hitzt árltega, og þinghaidið skartaði í sínu fagra vorskrúði, hafi óbelnlinis stuðlað að flutning- og heilsaði komandi sumri. En iim milli landshiíuta, við mágsemd- það sem fagurt er, getur orðið enn ir o. s. frv., og þanniig haft mikil- fegurra og jafnfr. lika gagnlegra væg áhrif á þróuin málsins. A13)t eftirkomendunum. Og meðan ég þetta rekur Dahlstedt af æimum dvaldi í Fljótsdalnum þetta sinn, lærdómi, og leggur áherzlú á að vann einn af bændaöldungum dals norrænina málfræðinga bíði mikið ins, Metúsalem Kjerúlf á Hrafn- verkefinii á íslamdi og þá einkum kelsstöðum, að því að gera dalinn að fcortleggja ísilenzk mállýzku- sinn fegurri og jörðina sína betri. svæði. Slik rannsókn yrði til milk- Hann var að gróðursetja greni- og ila mytja fyrir ísenzka málssögu, furutré í Ranann og hlíðina ofan málfræði og önaefmakönnuin, em við bæinn. Hann hefur gert þetta undanfarin ár, og nú vex þarna upp, gagnskógur, í skjóli við birk- ið, sem þar var fyrir. Með engu geta bændur landsins dýrkað Guð sinn betur, en með því, að vinna með honum að því að fegra landið sitt, hjálpa honum við að bæta og göfga lífið á jörð- unni, bæði það sem á jörðinni grær, og á jörðinni hrærist. Megi, þær hendur verða sem flestar, sem að því vinna, og sá hugur, sem þeim stjómar, sem ákveðnastur og bera sem ríkastan • árangur. Páll Zóplióníasson.

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.