Tíminn - 05.08.1959, Qupperneq 7

T í M I N N, miðvikudaginn 5. ágúst 1959.
7
í gær voru hundrað ár lið-
in frá fæðingu norska stór-
skáldsins Knuts Hamsuns.
Hann var öðrum fremur
skáld norðursins; unni ljóð-
rænni náttúrufegurð þess og
kyrrð víðáttunnar og skrifaði
sig inn í ódauðleik þess um-
hverfis, sem ól hann og 'skóp.
Hann fæddist á Hammróy, 4.
ágúst 1859 og varð níutíu og
þriggja ára gamall. Járnkanzl-
arinn, Bismark, setti svip sinn
á stjórnmál Evrópu á fyrstu
æviárum Hamsuns, og atóm-
öldin var gengin í garð. áður
en ævi hans lauk.
Hamsun skrifaði fjöldtinn -all-
an af bókum, og hafði sjálfur ekki
tölu á verkum sínum, enda hugsaði
hann ekki um þau frekar, þegor
prófarkimar voru komnar út úr
húsinu. Sjálfur hafði hann þau
Orð um þessa ífstöðu sína, að
enginn skyldi fá hann til að lesa
þetta gamla þrugl aftur. Hamsun
var löngum fámællur við bók-
menntf.fræðinga og prófessora, er
vildu „gera bækur um hann“. Ævi
ágrip um hann sjálfan og bók-
menntasögur setti hann ólesnar út
í horn,. og í flestum tilfellum tók
hann ekki einu sinni umbúðirnar
utan Eit slíkum heimburði. Hann
vildi lítið tala um sjálfan sig og
hafði enn minni áhuga á að ræða
um gagnrýni eða rithöfundaistreð.
Að líkindum hefur hann aldrei
gerzt meðlimur í rilhöfundafélagi
og þegar samband norskra rit-
höfundai vildi heiðra hann á ein-
hverju merkisafmæli, neitaði hann
öllu slíku, alveg eins og hann neit
aði ölium orðuveitingum. En sög
ur hans, leikrit og Ijóð hafa verið
þýdd á þrjátiu og sjö tungumál.
Glaður á góðri stund
Þrátt fyrir ýmis mannieg mistök
og gloppur v£ir Hamsun mikil- j
menni og án efa eitthvert mesta
skáld, sem uppi hefur verið á j
Norðurlöndum.,iHann fékk Nóbels ;
verðlaunin órið 1920. Hamsun tók
Nóbelsverððlaununum með stakri
ró og því umróti, sem fylgdi í
kjölfarið. Áður en hann kom til
Svíþjóðar, til £ið taka við verðlaun
unum, skrifaði hann vini sínum í
Stokkhólmi, og bað hann að fá
klæðskera til að 3auma kjólföt, lí
því „það á að sýna mig“', eins og
hann orðaði það. Þótt Hiansun
Hamsun á fermingaraldri
væri þannig ekki ýkja uppveðrað
ur af umstanginu og fögnuðinum,
sem verðlaunin vöktu, var ht.nn
engu að síður mikill gleðskapar-
maður, þegar honum hentaði. í
Kaupmann;,höfn gengu sögur af
spilað linnulaust, þar til sól reis.
Þannig gat .spikmennska og vinna
staðið samfleytt í sex vikna tima.
er bóndi"
Knut Hamsun var af fátækum
kominn, og þegar h;inn var dreng j
ur var hann þrælkaður af smá-1
munasömum frænda sínum, en :
hann var ákveðinn í að skrif ■, j
end;, þótt hann þess á milli hefð j
ist ailt mögulegt að, allt frá því
að vera búðarloka, lögregluþjónn, j
skurðgrafari og steypuvinnukall, j
skósmiður, fyrirlesnri, blaðamað-
ur, s.trætisvagnastjóri og djákni:
við •unitarikirkj-u í Chicago. í Sulti1
segir hann frá þvi, er hann þótti
ekki tækur í brunalið af því hann
var með lonéttur. H an var mjcg
rammur að afli, enda þótt hann
hefði liðið nokkuð af sulti og
neyð í æsku. Ifann var ákveðinn
í að klifr;, upp þjóðfélagsstigann, 1
út úr hálfrökkri fálæktarinnar. I
Að lokum varð hann margfaldur
mllljónamæringur á óðali oínu
í Nþrholm, og hafði auðgazt þetta
á bókum sínum. Knut Hamsun j
hét réttu nafni Knut Pedersen Ham j
sund. Nafnið varð Hamsun vegna
Armours, og betlaði tuttugu og
fimm dollara. Sendisveinninn kom
aftur með peningana. Það leið nokk
ur stund áður
ölmusumaður-
inn Hamsun, áttuði sig á þe-.su, og
spurði viðutan: —- Fékk ég þá,
hvað sagði hann.
— Hinn sagði: Your leltcr
was' worth it.
Af auðlegð síns eigin hugar, sk .p
aði Hamsun sérstakan heim, og
það var veröld, >iém enghin hofur
séð, hvorki fyrr né síðar. ,,Eg er
útlendingur, fram.adi maður í
þessari tilv.-eru. Það er ákvörðun
Guðs*'. Hann fyrirleit „broddborg
arann Glad;toiie“ og ieikrst Ibsen.s
kallaði hann dr matiseraða trjá-
d umba. Lífsskoðu.n Hamsuns var
þannig, að hann fordæmdi allt-.tf
:ljóa siðforðiskennd og lausung.
Hann var og varð til hins síðastii
íhaldssamur. en mjög sérkennileg
ur íhaldsmaður. Kannski hefur
hann öllu heldur verið stjórn-
leys ngi, sem þráði nð . komast
heim. Honum þótti vænt um hina
■sönnu bændamenningu, sem smám
saman var að kafna í ragn irrökum
hins skorðaða borgarlífs. Staðai
konunnar var á heimiiinu. Hann
Skáldverk Hamsuns munu lífa
allan skoðanamismun um hann
þe.ssum norska birni, sem var óspar
á veitingar, þegar ritlaunin höfðu
verið greidd. Ein sagan segir, £jð
hann hafi fengið leigða nokkra
vagna í einu, til að félag£ir hans
gætu ferðiat einn í hverjum vagni
milli áningarstaða í borginni.
Stundum varð rósturssant og einu
sinni sagðist Jóhannes V. Jensen
hafa orðið þess ásjáandi, að Hams
un henti fyrst regnhlíf sinni, síð-
an hattinum og síðaist kampavíns
kælinum þvert yfir samkomusal
inn. Þetta var á þeim árum, þegar
Hamsun drakk viský, spilaði póker
og dr;kk kampavín úr skóm ást
kvenna sinna. En hann skemmti
sér ekki fyrr en verkið var unnið
hverju sinni. Hann gat ekki skrif
að staf nema hafai fengið „afrétt
ara“, en þegar hann og vinir hans
hófust handa í pókernum, gat hann
heldur engin afglöp þolað. Þá var
prentvillu, og þannig hefur það
hildizt til þessa dags. Þegar Knut
kom heim frá Ameríku árið 1885,
skrifaði hann grein um Mark
Twain i vikublað. Þá datt déið aft
an af nafninu. Sjálfur vildi h;oin
j aldrei iáta kalla sig hr. rithöfund.
Öll bréf, sem þann;g voru árituð
lentu í ruslakörfunni. ,,Eg er
bóndi“, sagði híinn á síðari árum
sínum.
Skammbyssan við
rekkjuna
Eftir að hann var kominn á
elliheimili, stimplaður með sjúk
dómsgreiningunni: ,,á vanda fyrir
j :.álsýkisköst“, skrifað'. hann bók
l í sjálsvarnarskyni. Hún heitir
! „Pá gjenrodde stier“ en þar seg-
i ir hann á einum stað: „Nú er ég
: hafður fyrir grýlu á börnin“. Hvað
* sem sekt Ilamsuns líður, er ekki
deilt um hitt, að h:mn va/ gædd
ur snilligáfu. Stíll Hamsuns var
eins og eitur, sem seitlaði inn í
penna og ritvélar all' margra
frægra rithöfundai, einnig þeirra,
isem mikils máttu sín, og sérsták-
lega á þetta við í Danmörku og
Noregi. Hér verða engin nöfn
nefnd. Á undarlegan hátt hefur
stíll hans orðið fyrir áhrifum af
þvi sem h: nn hefur heyrt af hvers
dagslegu tali, bændalífsfrásögnum
Björnsterne Björnsson, Christofer
Uphdal og Mark Twain. En I sál
fræðilegum lýsingum verður vart
áhrifa frá DcGtojevski. Sorgin sú,
að verða g aiall, varð honum mikið
umhugsunarefni, og kcmur fram
í flestum verkum hans. Sjálfur á-
lyktaöi liann eitt sinn í æsku, að
hann vildi alls ekki verð.i eldri en
fimmtugur. Á miða sem fannst í
föggum hans, stóð þetta:
50 ár:
Við rekkju mína skal liggja
skammbyssa / sem skotinu hefur
verið lileypt af / og liarpa með
slitnum strengjum.
Sporvagnsstjóri
Knud Hamsun varð níutíu og
þriggja ára gamall. Til síðustu
stund: v var hann teinréttur og
kepmulegur á velli. Og aldrei tók
hann orð aftur af því, sem hann
hafði sagt'. Við son sinn Tore, sagði
hann ckömmu fyrir andlát sitt:
Heilinn, heilinn, hnnn er það síð
asta sem deyr. Þegar hann var
‘sporvagnastjóri í Chicago árið 1888
lconist hann að r;iun um, að hann
\ar gjörsneyddur öllu staðarskyni.
Hann setti farþeganna af á ótrú
legustu stöðum. Þettn vakti engan
fögnuð: hann missti atvinnuna, og
þá fór sulturinn að honum á ný.
Hann bað -sendisvein að bera miða
inn til margmilljónnmæringsiiis,
Öldungurinn Hamsun
er bitur í garð hinnar nýju kven
kynslóðar. Hún hefur tap.ð ein-
l.enni sínu, hinni sönnu gleði;
að eiga sinn útvalda mann, hetju
sína og guð. Nú er hún orðin út-
jöskuð. Hún hnusar að hverjum
sem er og lítur hýrt til allrr >.
Frá byrjun var Hamsun íhaldG
samur í þessa orðs fyllstu merk
ingu. Ótal athugasemdir í ræðum,
tilsvörum og bréfum, bera því Ijóst
vitni. Og þetta er eitt £f því sem
skýrir til fulls, að það skyldi fara
isv.o fyrir honum í ellinni, þegar
þeir steinar, sem hann hafði þeytt
(Framhald á 8. síðu).
Á víðavangi
Krafizt aukinna viðskipfa
við Austur-Evrópu
Síðastliðinn fimmtudag birti
Mbl. grein eftir Finnboga Gu'ð-
mundsson útger'ðarmann um af-
urðasölumál. Grein þessa birti
Mbl. án allra athugasemda og
verður því að telja, að ritstjórn-
arnir hafi verið samþykkir henni.
f grein þessari segir m. a.:
Nokkur lönd hafa keypt all-
mikið af sjávarafurðum af okk-
ur í clearing-viðskiptum eða í
vöruskiptum, en sala til þeirra
hefur takmarkazt af því, sem
við liöfum keypt af þeim. Lönd
þessi eru:
Austur-Þýz.kaland, Pólland,
Rúmenia, Tékkóslóvakía, Ung-
verjaland og fsrael.
Flestar eða allar þessar þjóðir
vantar meiri sjávarafurðir, og
myndu kaupa þær ef vöruskipta
eða clearing-samningarnir gætu
leyft það.
Það er því undir okkur sjálf-
um komið, hversu mikið við get-
um selt þessum þjóðum, eftir. því
hversu mikið við kaupum ftá
þeim. Því miður hefur innflútn-
ingsyfirvöld okkar oft skort skiln
ing á þessu, og hefur það t. d.
skeð á þessu ári að synjað hafi
verið um gjaldeyrisleyfi eða yf-
irfærzlur til kaupa á nauðsynleg
um vörum frá löndum þessum.
Á þessu verður að vera gagnger
breyting, og sjónarmiðið að verða
það, að við liöfum alls ekki ráð á
að vanrækja neinn markað. Inn-
flutningsyfirvöld og bankar ættu
því að stefna að því að létta þessi
viðskipti á allan há.tt í stað þess
að torvelda þau, og viuna að því
að auka þau um að meðaltali
50—60 milljónir króna á hvert
land eða í heild um 300—360
milljónir króua, með lilið^jóni
af því að tryggja þar með sölu
á síldarafurðum verkuðum til
manneldis, þ. e. saltsíld og freð
síld, sem þessari upphæð nemur.“
Öðruvísi mér áður brá
Hér skal ekki rætt frekar úm
það að sinni, hvort sú krafa Finn
boga Guðmundssonar á rétt á
sér, að vöruskipti verði aúkin
við löndin í Austur-Evrópu. Hitt
hlýtur hins vegar að koma mörg-
um skrýtilega fyrir sjónir, að
Mbl. skuli nú birta athugasemda
laust slíkar kröfur. Það var nefni
lega eitt helzta árásarefni Mbl.
á vinstri stjórnina á sínum tíma,
að viðskiutin við Austur-Evrópu
væru orðiu allt of mikil. Með
því væri verið að binda þjóðina
á klafa kominúnismans. Nú birt-
ir Mbl. hins vegar kröfur um
það, án allra athugasemda, að
þessi viðskipti verði aukin stór-
lega frá. því, sem þau voru í tíð
vinstri stjórnarinnar. Er þetta
kannske ein greiðslan, sem
Bjarni Benediktsson verður að
greiða fyrir forsetaembættið i
sameinuðu þingi og Ólafur Thors
fyrir væntanlegt samstarf við
Einar Olgeirsson?
Bjarni og Kron
Bjarni Benediktsson heldur á-
fram að hvarta undan því, að
hlutur Kron sé ekki nógu stór á
aðalfundum SíS, vegna þess að
tala fuíltrúa þar er að vlssu
marki miðuð við viðskiptainagn.
Ef Bjarni hefur áhuga á að bætj
úr þessu, er honum það næsta
auðvelt. Hann getur tekið upp
! viðskipti við Kron og skorað á
| flokksbræður sína að géra það.
| Þetta myndi auka stórlega áhrif
j Kron í SÍS. Þetta myndi jafn-
i framt hjálpa til að bæta verzl-
! unarhættina í bænum, því að
það yrði tvímælalaust árangur-
inn af aukningu kaupfélagsverzl-
unar þar. Meðan Bjarni gerir
þetta liins vegar ekki, vakir' á-
reiðanlega annað fyrir honum
með þessum skrifum en uiu-
hyggja fyrir Kron.