Tíminn - 13.08.1959, Síða 6

6
T I M I N N, fimmtuclnginn 13. ágúst T.95ft
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri og ábm.: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18305 og
18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaðamcnn).
Augl'ýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12 323
Prentsm. Edda fof. Sími eftir 'kl. 18: 13 948
----------------------------------------—1------
• i .
*•* ■
Barátta þríflokkanna fyrír
afnámi héraðanna
ÞAÐ dylst engum, sem ekki
lætur blekkjast af áróðri þrí
flokkanna, að einn megin-
tilgangur þeirrar stjórnar-
skrárbreytingar, sem var
endanlega samþykkt á Al-
þingi í fyrradag, er að þurrka
út að mestu eða öllu þá
héraöaskipun, er þjóðin hef-
ur búið við frá fyrstu tíð.
Þeir aðalflokkar, sem hafa
beitt sér fyrir kjördæmabylt
ingunni. Sjálfstæðisflokkur-
ina og Alþýðubandalagið,
teija sig ekki nógu sigur-
stranglega í strjálbýlinu, og
álíta sér því hagstætt að
brjóta þar niður þær stoðir,
er beztar hafa reynzt fólk
inu þar. Héraöaskipunin er
tvímælalaust ein styrkasta
stoðin í hagsmunabaráttu
fóiksins þar.
ÞAÐ kemur vissulega ekki
á óvart , þótt forystumenn
þríflokkanna ’bresti kjark til
að segja hiklaust frá því, að
fyrir þeim vaki algert af-
nám héraðaskipunarinnar í
sinni fornu mynd. Þeir vita,
að héraðaskipunin á enn
sterkar rætur bæði meöal
þeirra, sem enn dveljast i við
komandi héruðum eða eru
upp aldir þar. Þess vegna
reyna forystumenn þrí-
flokkanna að fara hér sem
mest huldu höfði. Við ætlum
bara að afnema héruðin
sem kjördæmi, segja þeir, en
aö öðru leyti ætlum við að
láta héraðaskipunina hald-
ast. Það er hreinn rógur hjá
Pramsóknarmönnum, að við
ætlum ekki að láta héraða-
skipunina haldast. Þannig
prédikuðu þeir fyrir kosnmg
arnar í vor og vafalaust eiga
þeir eftir aö tönnlast á
þessu í kosningabaráttunni,
sem er framundan.
MENN hafa nú hins veg-
ar orðið nokkra reynslu fyr-
ir því, hvað mikið er að
marka þennan áróður þrí-
flokkanna. Sama daginn og
efri deild afgreiddi kjör-
dæmabyltinguna endanlega,
fjallaði neðri deildin um
kosningalagafrumvarpið. Þar
létu þríflokkarnir ekki
standa á því að fylgja eftir
sigrinum í efri deild. Þeir
knúðu þá, fram þá breytingu
á kosningalögunum, að yfir
kjörstjórnir í hinum nýju
kjördæmum skvldu kosnar
af Alþingi, en ekki af héruð
unum sjálfum, eins og áður
hafði tíðkazt. Framsóknar-
menn bentu á auðvelda leið
til þess að viðha’.da því fyr
ir komulagi með því, að hvert
lögsagnarumdæmi innan
hinná nýju kjördæma kysi
einn maiin í kjörstjórn
þeirra. Þannig stóðu yfir-
kjörstjórnir áfram í tengsl
um við héruðin. Þetta máttu
þríflokkarnir ekki heyra
nefnt. Héruðin skyldu alveg
þurrkuð út í sambandi við
v-al kjörstjórna.
ÞESSI framkoma þríflokk
anna kolivarpaði þannig al
veg þeim áróðri þeirra, að'
þeir hefðu áhuga á að
virða héraðaskipunina, þótt
héruðin væru lögð niður sem
kjördæmi. Þeir hafa einnig
haldið því fram, að markmið
þeirra væri að „byggja upp“
hin nýju kjördæmi sem sterk
ar, samstæðar heildir. Hvers
vegna þá ekki að sýna þetta
i verki og hefja það með
því að láta yfirkjörstjórnirn
ar verða alveg valdar innan
vébanda þeirra? Tillaga
Framsóknarmanna sam-
rýmdist einnig þessu sjónar
miði. Það reyndst hins veg-
ar, þegar á hólminn kom, að
áhugi þrífiokkanna á því
að „byggja upp“ nýju kjör-
dæmin var ekki eins mikill
og af liafði verið státað. Sá
vilji mátti sín meira að
draga þetta vald alveg úr
byggðalögunum og í hendur
flokkavaldsins á Alþingi.
KANNSKE skýrist það,
sem hér hefur gerzt, nokkUÖ
betur fyrir mönnum, þegar
rifjaður er upp annar þátt
ur í áróðri þríflokkanna en
sá, að þeir vilji virða héraða
skipunina og „byggja upp“
nýju kjördæmin. Sumir
hinna hreinskilnari leiðtoga
þríflokkanna hafa sagt, að
kjördæmabyltingin væri að
eins „áfangi". í bláu bók-
inni, sem Sjálfstæðisflokkur
inn gaf út fyrir kosningarn
ar, er m. a. talað um hana
sem áfanga. En að hverju á
hún að vera áfangi? Er íjarri
lagi að ætla, að svarið felist
óbeint í þeirri skipan, þegar
valdið til að velja yfirkjör-
stjórnirnar er tekið af héruð
unum og lagt i hendur lands
ins alls þ. e. Alþingis? Er hér
ekki beint og óbeint verið
að marka þá stefnu, að land
ið eigi að verða eitt kjör-
dæmi?
ÞAÐ, sem gerðist í neðri
deild í fyrradag, er ný sönn-
un þess, að þríflokkarnir
ætla ekki að láta numið stað
ar við afnám kjördæmanna.
Það á að halda markvisst á
fram á þeirri braut að
þurrka út héraðaskipunina.
Það á að láta hné fylgja
kviði og taka valdið af lands
byggðinni í sívaxandi mæli
Fyrir þá, sem skilja mikil-
vægi héraðaskipunarinnar
og jafnvægisins í byggð lands
ins, er ekki til nema ein leið
til að stöðva þessa öfug-
þróun. Það er að fylkja sér
um einn flokk, vinna upp rétt
indaránið og hrinda árásar
fyrirætlunum á þann hátt.
Efling Framsóknarflokksins
í seinustu kosningum sýndi
stóraukinn skilning á þessu.
En betur þarf í næstu kosn
ingum, ef duga skal.
I Walter Lippmann ritar um alþjóðamál: ..........j
| Hin nýja stefna Eisenhowers |
Bæ$i Sovétríkin og Bandaríkin þarfnast minnkandi herkostna'ðar I
í SAMBANDI við ákvörðun
'sína um að fara til V-Evrópu
áður en Knistjoff kemur til
Washington, hefur Eisenhower
viðurkennt að hann hafi tekið
nýja stefnu, sem skýra þarf fyr-
ir bandamönnum Bandarikj-
anna. Þótt heimsóknin hafi hlot
ið formlegt samþykki V-Evrópu,
leynir það sér ekki, að aðeins
Bretar eru ánægðir með hana.
Dr. Adenauer og De Gaulle
marskálkur eru ekki hrifnir af
henni, og kvíða henni báðir.
Þeir kvíða áhrifum heimsókna
og viðræðna þessara tveggja
valdamanna, á aðstöðu þeirra
sjálfra varðandi heimsvöldin.
Þeir munu einnig kvíða þeim
áhrifum, sem embætti íorsot-
ans eykur við orð hans. Með
því að skreppa í eigin persónu
til V-Evrópu vonast forsetinn
til að losa þá við allan kvíða.
Eitt af því, sem hann ætlar
að segja, er að Bandaríkin muni
ekki fara á bak við V-Evrópu
með eitt eða neitt, og fullvissa
þá um einlægni Bandaríkja-
manna. Þessi einlægnisyfirlýs-
ing verður án efa gefin, en það
ætti að vera ónauðsynlegt í
bandalagi sem okkar, að vera
sífellt að tönnlast á henni. Það
er eins og að krefjast þess af
fjármálaráðherranum, að hann
gefi mánaðarlega út yfirlýsingu
þess efnis, að hann hafi ekki
rænt öllum auðæfum Banda-
ríkjanna. En svo er að sjá, sem
bandalagsríkjunum sé ekki
treyst til að muna eftir einlægni
okkar og samvinnuvilja.
HINNI raunverulegu orsök
til kviða Evrópu er ekkí svo
auðvelt að útrýma. Þessar heim
sóknir munu, ef ófyrirsjáanleg
at\'ik koma ekki í veg fyrir þær,
breyta viðhorfum milli hins
vestræna heims og Sovétríkj-
anna. Þessi breyttu viðhorf
munu kænlega en örugglega
draga úr áhrifum af Parísar- og
Bonnráðstefnum.
Við höfum verið talin eitt
hinna fjögurra vesturvelda, hin
eru Stóra-Bretland, Frakkland
og Vestur-Þýzkaland. Þetta hef-
ur í för með sór, að engar við-
ræður geta átt sér stað við Sov-
ótríkin, .sem ekki kemur öllum
fjórum sambandsríkjunum við.
Ríkin eru í .sambandi hvert við
annað. Það þýðir það, að þau
verða að vera sammála, hvert
ríki hefur því neitunarvald. Ekk
ert þeirra má hætta á neitt nýtt,
án samþykkis hinna þriggja.
Það var að nokkru leyti af þess
ar ástæðu, sem erlendir ráðherr
ar fengu ekki tækifæri til að
segja allt ;em þeim bjó í brjósti
og alira sízt Gromyko. Það var
einn:g þessi regla um að allir
skyldu vera sammála, sem gáfu
Walter Lippmann
dr. Adenauer og De Gaulle r.ait
unarvald í vestrænum stjórnmál
um.
í VIÐRÆÐUM við Krustjoff
hefur Eisenhower því ekki leyfi
til þess að semja fyrir vestur-
veldin. En hann hofur leyfi t;l
að tala um hvað eina, sem hann
langar til að tala um. Höftin,
sem bundu tungu fulltrúa Gsnf
arráðstefnunnar, verða ekki til
staðar á fundi þeirra Krustjoffs
og Eisenhowers. Þetla er mikil
bragarbót. Það byggist á þeirri
staðreynd, að þessar viðræður
eiga að vera tvihliða en ekki
marghliða, og fara fram af
valdamestu mönnum sterkustu
ríkja heimsins.
Heyrzt hefur, að eftir heim-
sókn Krustjoffs til vesturveld-
anna, muni hann heimsækja
kínvenska bandamenn sina í
Peking. Ef það reynist rétt, er
það mjög athyglisvert. Þá væri
það þar með gert lýðum ljóst,
að Kína er mjög oíarlega í hug-
um ráðamanna Sovétríkjanna,
og gæti bent á, að íundttr
þeirra Eisenhowers og Krust-
joffs hefði haft þýðingu fyrir
allan heiminn. en ekki einskorð
aður við smáatriði varðandi
Vestur-Berlín.
EF ÞAÐ reynist rétt, sem
margir telja, að um sé að ræða
stundarfrið, án fullnaðarsamn-
inga, er aðalatriðið að fá gagn-
kvæma viðttrkenningu þess efn-
is, eins og Eisenhower eitt sinn
sagði, að ekki er á neinum for-
sendum hægt að hafna friði.
Atómstyrjöld er óhttgsandi nteð
öllu, og svokallaður vopnaður
friður ber með sér hættuna á
heimsstyrjöld hvenær sem vera
skal.
En þetta er ekki allt, seip
sameinar Moskvu og Washing-
ton í óskinni um frið. Stórveld-
in sjá sem er, að haldi þau
áfram að eyða svo miklu aí
starfskröftum sírtum og auðæf-
ttm þjóðanna í fjandskap sín á
milli, hljóta þeir að vanrækja
skyldur sínar annars staðar.
Sovétríkin eru bundin af .7
ára iðnaðaráætlun, sem myndi
fara út um þiifur, ef til stríðs
kæmi, áætiiui, sem að verulegu
ieyti kemur niður á vígbúnaði
þeirra og horfum á sívaxandi
kostnaði og erfiðleikum í sam-
bandi við hernað og vígbúnað.
Og það sem meira er. 7 ára áætl
unin og vaxandi herkostnaður
hindrar Sovétríkin í að hjálpa
Kína með að fæða meðlimi kírt
verska samveldisins.
Bandaríkjamenn finna einn-
ig vaxandi byrði af kalda stríð-
inu. Eisenhower veit, að þóít
hann geti hald ð neitunarvald-
inu út þetta ár, er ekki víst,
hvernig verður með það í fra-m
tíðinni, og meðan við höfum
verið niðursokkin í kalda stríð-
ið í Mið-Evrópu, höfutn við vart
rækt hinar mikiivægu stöðvar
okkar í Mið- og Suður-Ameríku.
Þetta getur allt farið út um
þúfur, eins og ég sa.gði hér að
framan. Það getur orðið spreng
ing af einhverju tagi, sem get
ur endurnýjað kalda stríðið. En
ef viðræðurnar fara fram og
ryðja nýjum viðræðum braut,
hafa forsetinn og Nixon unnið
þrekvirki fyrir republikana og
sér í lagi Nixon sem frambjóð-
anda þeirra. Þeir hafa stuðlað
að friði. sem allar þjóðir heims,
bæð: í vestri og ustri, hafa beð-
ið eftir í ofvæni árum saman.
Sjálfstæðisflokkurinn er í minnihiuta
í 26 af 28 kjördæmum iandsins
Þó að atkvæðatölur stjórnmála-
flokkanna í þingkosningunum í
vor sýni alls >ekki rétta mj'nd af
vilja þjóðarinnar í kjördæmamál-
inu, þá getur verið fróðlegt að
athuga niðurslöður kosninganna.
í Reykjavik mun Sjálfstæðis-
flokkurinn hafa fengið um 51%
af gildum atkvæðum, sem þar
voru greidd. Ilann fékk út á þetta
5 þingmenn aí 6. Aðrir flokkar,
sem fengu samtals 49% gildrá at-
kvæða, fengu 3 þingmenn. Þannig
gétur útkoman stundum orðið, þeg
ar hlutfanskosningafyrirkomulagið
er notað.
í kjördæmunum utan íleykjavík
ur, sem nú á að leggja niður sam-
kvæmt þessu frumvarpi, voru kosn
ir 33 þingmenn. Þeir skiptust milli
tveggja flokka, að Framsóknar-
flokkurinn fek 18 kjörna en Sjálf-
■stæðisflokkurinn 15.
Af þeim 18 þingmönnum, sem
Framsóknarflokkurinn fékk kjörna
í kjördæmum utan Reykjavikur,
voru 13, sem höfðu meira en helm
ing gildra atkvæða i kjördæmum
Kaflar ór þingrseðu Skúla Guðmunds
sonar um kjördæmamálið 29. jólí sl.
sínum. Einn þeirra fékk 72%
gildra atkvæða í sínu kjördæmi,
■nokkrir milli 60 og 70% af alkvæð-
unum og aðrir milli 50 og 60%.
Hinir 5 þingmenn flokksins, sem
ráðu kosningu í kjördæmunum
ntan Reykjavíkur, fengu frá 46 til
49% gildra atkvæða í sínum kjör-
dæmum. Eg tel ákaflega slerkar lík
ur fyrir því að í þeim kjördæmum
sé meiri hluti kjósendanna á móti
þeirri breytingu á stjórnarskránni,
sem hér liggur fyrir, því að það er
alkunnugt, að margir flokksmenn
þeirra þriggja flokka, sem flytja
þetta mál og mæla með því fylgdtt
þeim í kosningunum þó að þeir
væru algerlega á móti þessu máli.
En hvað er þá að segja um þá
15 þingmenn Sjálfstæðisflokksins,
sem náðu kjöri í kjördæmunum
utan Reykjavíkur? Hvað er að
segja um þá og þeirra kjörfylgi?
— Aðeins einn af þessum fimmtán
mönnttm náði helmingi gildra at-
kvæða í kjördæminu, þar sem
hann bauð sig fram og var kosinn.
Það er háttvirtur þingmaður Vest
mannaeyja. Svo glöggt stóð þó
þetta, að atkvæðatal-i haus ná'ði
ekki 51% gildra atkvæða í Véstm.
eyjum. Allir hinir, 14 . .að J tölu,
fengu minna en helming gildra at-
lcvæða í kjördæmununt, þar- sem
þeir buðu sig fram. Sá, sem hafði
tiitölulega minnst fylgi, en náði
þó kosningu, fékk ekki nerna 30%
gildra atkvæða í kjördæminu. —
Nokkrir milli 30 og 40% atkvæð-
anna og hinir milli 40 og 50%.
Aðeins þessi eirti, sem ég nefndi,
náði helmingi giidr^ atkvæða.