Tíminn - 06.11.1959, Síða 5

Trí JiI N N’, föstudagitin 6. npvember 1959.
I
A leiksviðinu sjáum við nokk-
tirs konar eftirlíkingu hins raun
veruiega lífs, stundum nákvæma
eftirlíkingu, sem kallað er, en
etundum brevtta í margvíslegar
myndir. En er þetta ekki til ó-
nýtis barizt, getur sjónleikurinn
nokkru sinni vei'ið raunsönn
mynd af lífinu sjálfu? Um það ef-
■ast ítalska skáldið Luigi Pirand-
ello, — og þegar sú grunsemd
hefur tekið hug hans að leikstarf-
ið alit sé unnið fjmir gýg, þá
ieyfir hann sér að bregða upp lík-
ingu eða andhverfu sjónleiksins,
sem er í senn fróbærlega frumleg
og snjöll. Hin venjubundna leik-
starf-emi er að hans dómi ekki
annað en fölsun veruleikans, —-
og — ef veruleikanum er ætlað
að breytast í sjónleik, er þá nokk-
uð meiri fjarstæða að hugsa sér
að skáidskapurinn geti breyízt í
raunveruleik? Þessa hugmynd
birtir Pirandello í leikriti því sem
hér er sýnt, Sex persónur leita
höfundar. I-Iann teflir fram annars
vegar hinum ósanna leik raun-
verulegra manna, en hins vegar
hinu raun.sanna lííi skáldverksins.
Yrkisefnið kaliar á skáld, persón-
ur leikritsins heimta þann rétt
sinn að fá að lifa áfram á leik-
sviðinu, og ryðjast inn i leikhús
þar .sem verið er að æfa annað
leikrit Pirandellos við litla vel-
þóknun flytjenda. Þær fara þess
á leit að leiks-íjóri haldi áfram
sögu þeirra sem höfundurinn sjálf
ur hefur gefizt upp við í mið.iu
kafi og neitar að ljúka þrátt fyrir
ákafan bænarstað persónanna
ejálfra. Ilvert um sig reyna þau,
frá sínum sjónarhóli, a'ð segja leik
stjóranum glefsur þeirrar harm-
sögu sem þegar er liðin, ef vera
mætti að áhugi hans vaknaði. Og
svo fer að lokum að áhugi han.s
lifnar, og skáldaþrá til að skapa
það leikrit sem í persónunum
býr. Smám saman rennur hin
liðna saga upp fyrir augum áhorf-
enda, hinar höfuðlausu „persón-
ur“ .segja frá, og sýna stöku at-
riði harmleiksins, hinir „raunveru
legu“ leikendur og leikstjóri
reyna að leika þau eftir — við
misþóknun hinna „óraunveru-
legu“ fyrirmynda sem eigi þola
slíka afskræmingu, — og fyrr en
varir veit áhorfandinn ekki leng-
ur sitt rjúkandi ráð í þes.sum
margslungnu víxlbrögðum skáld-
skapar sem raunar er veruleiki,
og veruleika sem raunar er blekk-
ing. En á leikvangi blekkingar-
innar er ekki rúm fyrir þessar
raun.sönnu persónur og harma-
sögu þeirra, leikmenn og leik-
stjóri tálsýnarinna,. hljóla að gef
ast upp á sama hátt sem höfund-
urinn áður.
„Árið 1923 er ár Pirandellos",
skrifaði franskur leikrýnandi þeg-
ar „Sex per.sónurV var frumsýnt
í París — og færð'i höfundinum
heimsfrægð í skjótri svipajn. Á
upplausnarárunum eftir fyrri
heimsstyrjöld hrópuðu menn á
nýjar stefnur í listum og endur-
mat fornra menningarverðmæta.
í leiklr.stinni svareði Pirandello
þessu kalli eftirstríðsáranna frem-
ur en nokkur annar með þessu
leikriti (og öðru sem birtist
skömmu síðar, Hinrik IV.). Tækni
leikritsins er ekki að öllu leyti
ný, en henni var fagnað sem al-
gerri nýjung og hressandi blæstri
inn á stirðnað leiksviðið. Og það
er ánægjulegt að finna, að enn í
dag, eftir alla,. þær margvíslegu
kúnstir og brögð sem beitt hefur
verið í leiklistinni á undanförnum
áratugum, er þetta leikri't ferskt
og frumlegt, nálega .sem nýtt úr
deiglunni.
1 Segja má að Pirandello vegi
hér að sjálfri leiklistinni, er hann
leitast vig að sýna vanmátt henn-
ar til að túlka hið raunverulega
líf. ,,Sex persónur" hefur verið kall
að „leikritið sem kveða skal niður
öll leikrit“ — og vissulega er því
ætlað að kveða niður þau leikrit
sem látas-t vera lifandi eftirmynd
veruleikans, en í byrjun aldarinn-
ar hafði eindregin raunsæisstefna
verið drottnandi í leikbókmennt
um heimsins. Hitt er svo annað
mál, hvort Ibsen eða Pirandello
er á réttari vegi.
Leikritið „Sex persónur" flytur
dellos um líf og iist, veruleika og
skáldskap, og samsiunginn þeim
boðskap er hugmynd hans — eða
spurning — um mannlegt eðli,
mannlegan per.sónuleika, sem ligg
ur eins og rauður þráður um
síðari leikrit hans. „Hver eruð
þér?“ segir faðirinn við leikstjór-
ann, og sömu spurningu leggur
Pirandello fyrir sjálfan sig og
aðra. Maðurinn er það sem hann
þykist vera — eða það sem aðrir
halda hann vera ■— í dag — en
annar á morgunn —■ svona í sínum
mg
Gisli Halldótsson og Þóra Friðriksdóffir.
personur
leita
* í
Gísli Halldórsson og Guömundur Pálsson.
Leikstjóri:
Jón Sigurb;örnsson
augum — en annar í minum aug
um — og enn annar í þínum.
Leitin að hinu sanna eðli manns-
ins verður meginhugsun þ&ssara
leikrita Pirandellos. í einu þeirra
er aðalpersónan leikkcna sem hef
ur þann starfa að gera imyndun
að veruleika — eða veruleikann
að blekkingu (sbr. „ Sex persón-
ur“); hún hræriut á sviðinu og er
því eigi ein kona, heldur margar
og ólíkar. Leiíin að eigin persónu
leika birlist þarna sem brenn-
andi þrá aðalpersónu skáldverks
ins. í leikritinu :.Líkneskjan“ er
efnið enn hið sama: Rithöfundur
einn hefur öðlazt frægð og fast
mótaða mynd í vitund lýðsins,
honum hefur auk heldur verið
reist vegleg myndastytta. En
sjálfur þykist hann annar maður
en almannarómur vill vera iáta,
og leitast einnig við að verða
annar maður. En það lánast aidrei,
hann er og verður ætíð sama
líkneskjan. Hugmyndir lýðsins
hafa klappað hann í stein.
Vera má að sumum þæt'li heim
speki miðlungi fengileg, ef hún
væri óstudd af skáldsnilli Pirand
ellos. Og þótt hugmynd hans um
andhverfan samleik og baráttu
■skáldskapar og veruleika sé snjöll
og sífersk þá verður því ekki
neitað ag höfundur gengur æði
langt í þessu leikspili innan leiks
ins, hann fær ekki stillt sig um
að beiía því í .sibreytilegri mynd,
og loks má svo fara að áhorfand
inn taki að sjá nokkuð við hrekkj
unum og finni tómarúm að baki
þeirra. — Óumfjallaður er þá
einn þáttur þessa leikrits, sem
frá höfundarins hálfu hefur með
sínum hrífandi leikbrögðum og
máttuga inntaki átt því hlutverki
að gegna að.ginna áhorfendur til
að taka við heimspekilegum boð-
.skap leikritsins. En þó kann þessi
þáttur að rísa yfir annað og vei'ía
leikritinu mest gildi þegar tímans
tönn hefur unnið að fullu á heim
spekikenningum höfundarins
Smátt og smátt les hann saman
brot hins hálflokna leikrits
„per.3Ónanna“. unz áhorfendum
hefur birzt átakanlegur harmleik
ur undir yfirborði gamanleiksins:
Gáfaður maður, cn margræður og
torræður í eðli, hofur gert tilraun
ir á fóiki sínu, sem trkizt hafa
héldur en ekki inna. Hann hefur
tekið son sinn burt frá móður-
inni og sent hann í sveit til upp
eldis, í því skylii, >segir hann
sjálfur, að gera soninn hraustan
og sterkan. Þegar hann verður
var vig hlýtt, en saklaust sam-
band ritara sín.s og eiglnkonu.
sendir hann ritarann úr vistinni
og síðan þreýtandi konuna á eftir
hontim. Þau hafa eignazi þrjú ó-
skilgetin börn, þegar fylgimaður-
inn fellur frá. Faðirinn kynnist
stjúpdótturinni í gleðihúsi því
sem hann vitjar að staðaldri, og
flytur síðan moðurina með lausa-
börn sín inn á heimili sitt. Stjúp-
dóttirin kvelur bæði sjálfa sig og
föðurinn með því að rif.ia í sífellu
upp hinn smánarlega atburð gleði
itússins. Að leikslokum farast
yngstu börnin voveiflega, stjúp-
dóttirinn strýkur að heiman, en
eftir sitja vonbitinn faðir, harm-
buguð móðir og löggetinn sonur
þeirra sem jafnan hefur sýnt
þeim og systkinum sínum hina
mestu lítilsvirðingu. Svo farnast
þeim föour sem hyggst taka sér
drottinlegt vald og rjúfa eðlis-
lægar og löghclgaðar lifsvenjur
mannanna.
Því er ekki að leyna, að sýn-
ing Leikfélags Reykjávikur hefur
ekki tekizt svo vel sem skyidi að
þessu sinni. Munu bæði leikstjóri
og leikendur eiga þar nokkra .sök,
cn hitt veldur og miklu að við-
fangsefnið er ákaflega erfitt.
Guðmundur Pálsson fer með
hlutverk leikstjórans. Mér þótti
hann leika of ákaft, og framsögn
hans var full hröð og óskýr. Eg
er að vísu ókunnngur háttalagi
telks.jóra á æfingum, en ég get
hugsað mér að þeir megi ekki
ý":» eintóman hryssingsskap,
heldur ei.nnig noklcra lagni og
lipurð.
Fóðurinn leikur Gísli Halldórs-
soa, og þ.vkir mér hann ekki taka
hiutvcrk sitt ag öllu -leyti réttuin
tökum. Honum er búið half-ójarð-
neskt yfirbragð og látæði, iíklega
til þess að sýna að þarna ,sé ekki
um „raunverulega“ persónu að
ræða. En nú er þessum manni
einmitt ætlað að ,.ýna raunveruleik
skáldskaparins, og fer þá ekki vel
á þo u látæði. Auk þess á hann
, — samkvæmt mánari fyrirmæl-
um höfundar sjált's — að vera
nokkuð breytilegur í framkomu,
vafalauvt 1:1 að sýna -- eða dylja
— hið margrácða eðli sitt, en
þettá sýnir Gísli alls eigi.
Þóra Friðríksdóttir leikuv stjúp-
dóttiriná. og hefur ekki tekizt
nó?u vel til um val hennar í hlut
verkið. Þóra er heilbrigð og róleg
íslenzk stúlka, en ég hef hugsað
mér að þcösi persóna ætti að vera
taugaveikluð og þanin af blturri
lífsreynslu, hvarfiandi milli ærsla
fullrar kátinu og djúprar sorgar.
Áróru Haildórsdóttur lánast
nokkurn vegin að sýna okkur ó-
læknandi sorg þeirrar móður sem
allt hefur misst, og Steindór Iljör-
leifsson leikur .skilgetna soninra
af mikilli prýði; hann hcfur, að
mínu áliti, skilið hlutverk .sitt al-
veg rétt. En mest dáðist ég að
litlu börnunum tveim, sem stóðu
grafkyrrar við hlið nóður sinnar
allan leikinn á enda af ótrúlegri
þolinmæði.
,T. K.

Dregií verSur á þri'Sjudaíf í 11. flokki. — 1.102 viimingar a«S upphæð 1.405.000 krómir.
ASfeins fveir heilir endyriiý]9inardagar eftir.
a
Ía
*J>