Tíminn - 09.12.1959, Qupperneq 6

TÍMINN, miðvikudaginn 9. desember 1959.
Utgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjári og ábm.: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18302, 18 303, 18305 og
18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaðamenn).
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12 323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13 948
Æ
Islenzkt mannlíf í hnotskurn
Ogæfulegt upphaf
Utvarpsumræður um þing
frestun hafa nú farið fram.
'Hefur alþjóð þannig gefist
kostur á að hlýða þau rök,
sem fram eru færð, með
frestun og á móti.
Það vakti athygli í um-
ræðunum, að ræðumenn Al-
þýðuflokksins gengu mjög á
snið við það, að ræða sjálfa
þingfrestunina. Gæti' það
bent til þess að þeir væru
farnir að átta sig á, hvað
það mál allt er hæpið.
Ólafur Thors reið á vaðið
í umræðunum. Reyndi hann
að sjálfsögðu að afsaka þing
frestunina en fórst fremur
óhönduglega, enda mun
frestunarhugmynd þessi'
ekki eiga upptök sín í heila-
búi Ólafs og með sjálfum
sér mun hann henni ekki
allt of hlynntur. Við upphaf
málsins óskað'i hann líka
eftir viðræðum við formenn
þingflokka stjórnarandstöð-
unnar, að því að mönnum
skildist til þess að leita eftir
ei'nhverskonar samkomulagi.
Lofaði Ólafur að ræða málið
í ríkisstjórninni og láta svo
vi'ta d.aginn eftir hvað ofan
á yrði. En svo leið og beið
og engin boð komu frá Ólafi.
Hann mætti ekki í þinginu
og samráðherrar hans þótt-
ust ekkert vita um neinar
viðræður í ríkisstjórninni.
Annað af tvennu hlaut þá
að vera fyrir hendi: að Ólaf
ur hefði svikð loforð sitt,
eða að samráðherrar hans
teidu engu skipta hvort
hann lofaði einhverju eða
engu.
STJÓRNARANDSTAÐAN
lýsti sig hvað eftir annað
reiðubúna til viðræðna um
þingfrestun á eðlilegum
tíma. Og skilyrðin f-yrir sam
komulagi verða naumast tal
in ósanngjörn: Að fjárlaga-
frumvarp yrði tekið til 1. um
ræðu og Alþingi gefin
skýrsla um fjárhagsafkomu
þjóðarbúsns, eins og ævin-
lega hefur verið föst venja
og til er ætlast samkvæmt
stjórnarskrá. Að bráða-
birgðalögin um búvöruverði'ð
yrðu lögð fyrir þingið til um
ræðu og afgreiðslu, eins og
skylt er að gera og það því
fremur, sem ekki var vitað
til þess, að lögin styddust
vi'ð vilja meiri hluta þings.
Að Alþingi afgreiddi viss
mál önnur, sem enga bið
þolir að um verði fjallað.
Þetta voru þá skilyrði stjórn
arandstöðunnar.
EN UM þetta mátti ekki
ei'nu sinni tala. Svo mikið
lá á að reka þingmenn heim,
að ekki kom til mála, að rik-
isstjórnin fullnægði sjálf-
gögðustu skyldum sínum við
þingið. Fyrir þessari afstöðu
hafa engi'n frambærileg rök
verið færð. Sparnaðartaiið
er nú alveg dottið upp fyrir.
Eftir er aðeins það, að stjórn
in þurfti frið og næði til að
átta sig. Og hver skyldi svo
sem hafa á móti' því. Þeir
munu meira að segja marg
ir tíl sem telja heppilegast
að stjórnin öðlist hvíldina
lörigu, sem ríksstjórn, og það
sem fyrst. Hinir munu færri,
sem finnst að stjórnin ei'gi
að fá frið til að fremja
verknað, sem jaðrar við þing
ræðisbrot. Og með hvatvís-
legum og ofbeldiskenndum
aðförum sinum undanfarna
daga hefur einmitt ríkis-
stjórnin sjálf veriö að efna
til þess, að hún fái ekki
þann frið, er hún telur sig
þurfa á að halda. Það er
ekki gæfuleg ríkisstjórn,
sem byrjar feril sinn á því,
að sá fræjum úlfúðar, tor-
tryggni og sundrungar.
Ljót saga í sex þáttum
ÞAÐ ER langt síðan að
tvöfeldni og yfi'rdrepsskap-
ur íhaldsins hefur birzt
jafn berlega og i afstöðu
þess til bráðabirgðalaganna
um búvöruverðið. Þykir rétt
að rifja þá sögu hér upp í
megindráttum, ef verða
mætti til glöggvunar þeim
bændum, sem hihgað til
hafa trúað ihaldinu til rétt-
dæmis um mál bændastétt-
arinnar.
1. þann 18 sept. s.l. gaf
fyrrverandi ríkisstjórn út
bráðabirgðalög um verð land
búnaðarafurða, þar sem svo
var ákveðið, að heildsölu-
og smásöluverð á iandbún-
aðarvörum, sem kom til
framkvæmda 1. marz, þ.á.,
skyldi gilda óbreytt frá tíma
bi'linu frá 1. sept. til 15. des.
íhaldið samþykkti útgáfu
þessara laga.
2. Framsóknarmenn lýstu
sig þegar andvíga lögunum.
íhaldið tók þá að óttast um
sitt skinn og gefur út yfir-
lýsingu 22. sept., þar sem
Jón líelgason: Islenzkt niann
líf II. — Reykjavík 1959. —
Iðunn.
Á bókavertiðiníii 1958 bárust
nokkrir góðir gripir á skiptavöll-
inn, og var þar á meðal „ís'lenzkt
mannlíf“ eftir Jón Helgason rit-
stjóra. Voru í þeirri bók ýmsir
þeirra þátta, er birzt höfðu í
„Frjálsri þjóð“ og báru þar höfuð
heitið „Þjóð og saga“. Þurfti nú
enginn að ganga þess lengur dul-
inn hver höfundur þeirra var, en
uppi höfðu verið ýmsar getgátur
um það. Vissu margir fyrr, hve
Jóni Helgasyni var létt um að
rita, enda þaulvanur biaðamaður,
en ýmsutn mun hafa komið það
nokkuð á óvart, að hann væri
slíkur listamaður, sem hér var á
da.ginn ikomið. Er skemmst af þvi
að segja, að bók Jóns fékk fá-
dæma loflega dóma, og það hjá
mönnum, sem vel mega gre'n á
gera, hvar feitt er á stykki í þess-
um efnum. Og „íslenzkt mannlíf“
seldist mikið og var af mörgum
lesið, og hvort tveggja að verð-
leikum. — Maður, er þannig hef-
ur af stað farið sem Jón Helga-
son, má búast við því. að til hans
séu gerðar miklar kröfur. að hann
slaki í engu á klónni.
Nú er nýkomið ut annað bindi
af „íslenzku mannlífi“, og birtast
þar ellefu þættir. — Sögusvið
fyrsta þáttarms er Reykjavík. Þar
greinir frá ástum Ástríðar Helga-
dóttur Thordersen og Gísla Brynj
ólfssonar. Vel er þar farið með
viðkvæmt eíni, og ijóslega kemur
þar fram, hve höfundurinn er
sómakær gagnvart sögufólki sínu.
Mál og mennlng gaf fyrir nokkrum
árum út dagbók Gisla Br.vnjóifs-
sonar og fvlgdu ýtarlegar skýr-
ingar. En þótt svo sé kann obbi
þjóðarinnar sáralítil deili á Gída.
Jón hefði þvi átt að grema eiiítið
rneira frá ævi hans en gert er í
„Ást á Landakotshæð“. Ætla ég,
að það hefð. vel getað samhæfzt
því formi, sem hann velur frá-
sögn sinni.
Sögusvið þáttarins „K.jaftshngg
og heiðursinerki“ er i senn Reykja
vík og Dýraijörður, og grein r þar
frá viðskiptum Frakka og Eng-
lendinga. Sú kynning sem Tón
veitir lesandanum um löngun
KosiS í
landaráð
Frakka til þess að ná fóffestu hér
á landi og viðskipti þeirra við
Ðani í því sambandi, svo og hing-
að komu Jerome Napóleons
Frakkaprins og viðtökur þær, sem
hann fékk í Reykjavík, er ijóm-
andi undirbúningur að k.jarna sögu
efnlsins. Án hans hefði bardagai
Bjarna Þóriaugarsonar við Frakka
og aðfarir þeirra vlð Dvrfirðinga
birzt okkur í öðru ijósi. í augum
þess, sem kvnnt hefur sér nokk-
uð ýtarlega áleitni Frakka til þess
að fá bækistöð hér á land: og við-
bröað Dana og íslendinga í því
sambandi. getur leikið á tvennu
á hverju skal grípa, til þess að
gera þá m.ynd, sem Jón er að
bregða upp sem skýrasta og eftir-
minndegasta. Elnnig hefði að sjálf
sögðu rnátt fle'ru til tialda og
sennilega áhrifameiru í sambandi
við Reykjavíkurveru Napóleons
P'rakkaprins, tll þe;s að gera and
stæðurnar i atburðunum syðra og
ve-tra enn skarpari.
Þættirnir „Barnshyarfið á íra-
fe!!i“. „Barnsvilla í Bveiðuvík“ og
. Bínefni í Skagafirffi“ eru allir
fremur efnisrýrir og er hætt við,
að be;r hefðu í höndum margra
orðið fremur sviplitl'r. Frásögn-
in af Un:a-Gunnu er bý=na góð,
cn þó bykia mér vangaveitur Jóns
um það hvort Hans Raldvinsson
hafi orð'ð Gunnu að bana eða
ekki. í fyll'ta laei. — Góð er lýs-
ing Jón; af því. í þættinum „Upp-
íeisn Péturs í Njarðvík" hvern:g
danskur hroki gat birzt os hversu
hann mátti sin þegar íslenzkur
almúgamaður varð fvrir honum.
Auk þeirra tveggia frásagna,
sem fyrst voru taldar, bera af þætt
irnir: „Sagan af Jóni Drang“,
„Hugvitsma'ður úr Geitareyjum“
og „Landskuld af Langavatnsdal“
og rís sá síðasti þó m klu hæst.
Um Jón Drang hefur áður birzt
nokkuð á prentú en hér er saga
hans öll v'igð miklu fyllri og ýtar-
legri en áður hefur verið gert.
Mig minnir til jiess, þegar ég
var að alast upn vestur við Breiða
fjörð, að um Geitevinga væri
talað í sérslökum , virðingartón og
átti rætur að rekia nokkuð aftur
í tímann, eða til Sigurðar stúdents
og afkomenda hans. Ekki rámar
mig í það sem ungling, að af
Árna hugvltsmanni gengju sögur
vertra. enda ævi hans mest í fjar-
lægu landi, en um Lárus stúdent
föðurbróönr hans og skólabróður
Jónasar Hallgrímssonar. var oft
rætt og hin dapurlegu örlög hans.
En nú segir Jón Helgason okkur
sögu Árna Geiteyings, sögu, s'em
lengi mun loða þeim í minni, er
lesið hafa. Um leið og Jóni er
þakkaður þessi þáttur, ber að
minnast annars manns, en það er
Magnús Eiríkssonar. Hirðusemi
hans' er að þakka það, að snöggt-
um meira er af Árna að segja
en ella, og hefði hennar ekki
við notið, mundi einnig sá þáttur
í fvrri bók Jóns, er mesta athygli
vakti, hafa orðið ærið snakkembd-
ari.--
„Landskuld af Langavatnsdal"
er listavel gerður þáttur. að minni
hyggju sá bezti, sem Jón hefur
enn ritað. Um þetta efni hefur
allmikið verið ritað áður, en Jón
mun hafa dregið hér saman á
einn stað allt, sem um bað má
segja eftir öruggustu heimildum.
Saga Árnesínganna, sem settust
að á Langavatnsdal er á flesta
lund átakanleg, þar birtast í hnot-
skurn raunaörlög, sem að vísu fer
fjærri að séu einstæð í íslands-
sögu. Þar kvnnumst við í sann-
leika hvílík karimennskuraun það
var þjóðinni að þreyja af þorra
og góu í þessu landi, Hfa það bók-
staflega af að voraði i ísl. þjóð-
lífi.
Hér skal ekki um það fjölyrt,
hvílíkur lis'tamaður Jón Helgason
er í sínu fagi, þegar beztur er á
honum gállinn. Þess nýtur sýni-
lega, að hann hefur næmt skáld-
skyn og honum liggur á tungu
mál, sem er í eðli sínu látiaust,
en tært og iifandi og samþýðist
vel því efni, sem hann fjallar um.
Ef einhver skyldi ætla, að Jón
sleppti frásagnargleðinni laus-
beizlaðri og hirti lítt um stað-
reyndir, þá er þess að geta og
sem ekki er minnst um vert, að'
aðdráttarföng til þessara sagna
eru sótt af alúð í traustustu heim-
ildir. — Ekki þætti mér ósenni-
legt, að margur segði, éftir að
hafa lesið þessar bækur Jóns:
Mættum við fá meira að heyra
um íslenzkt mannlíf.
Fragangur bókarinnar er ágæt-
ur. í henni eru skýringakort til
giöggvunar á efni. Prófarkalestur
er í bezta lagi og henni fylgir ná-
kvæm nafnaskrá. Loks er þess að
geta, að skjólkápa er bundin með,
en þann hátt ættu allir bókaút-
gefendur á að hafa, þar sem
skjólkápumyndir eru nú orðið
ílestar gerðar af listamönnum og
eru því eigi lítið bókargildi.
L. K.
Endurmii lingar Oscars Clausens:
sagt er m.a. að flokkurinn
sé andvígur setningu bráða-
birgðalaganna og „mun þess
vegna ekki styðja þau á
Alþingi“.
3. í kosningabaráttunni
báru þessi mál að sjálfsögðu
mjög á góma. Frambjóðend
ur íhaldsins út um land
þreyttust aldrei á að endur-
taka það, að þeir teldu lög
þessi algert gerræði og
myndu beita sér fyrir af-
námi þeirra þegar er Alþihgi
kæmi saman. Er vlst, að
ýmsir frambjóðendur íhalds
ins eiga kosningu sína að
þakka því, að þeim var trú-
að.
4. Þegar þing kom saman,
hafði forysta íhaldsins á-
kveðið að leggja bráðabirgða
lögin ekki fyrir það. Er það
ljóst þegár þess er gætt, að
upphaflega ætlaði stjórnin
að senda þingið heim þegar
hinn 30. nóv. Þannig skyldi
staðið við loforðin frá fram
boðsfundunum.
5. Á síðustu stundu kikn-
Kosning í Norðurlandaráð hefur
nú farið fram í báðum delldum
Alþingis. Efri deild k-aus sem aðal-
menn þá Ásgeir Bjarnason og
Magnús Jónsson, en varamenn
Ólaf Jóhannesson og Ólaf Björns-
son. í neðri deild voru aðai'menn
kjörnir þa'r Einar Olgeirsson, Sig
urður Ingimundar.-on og Gísli
Jónsson, en varamenn: Hannibal
Vald'marsson, Bir.gir Finnsson og
Matthías Á. Mathiesen.
aði íhaldið fyrir sókn Fram
sóknarmanna og druslaðist
til að leggja lögin fyrir
þingið síðasta daginn sem
það sat að störfum. Voru
þau vinnubrögð að sjálf-
sögðu vi'ð það miðuð, að mál
ið fengi ekki afgreiðslu.
6. Þrátt fyrlr þetta komst
þó íhaldið ekki hjá því að
sýna lit. Og stóð það þá við
gefin heit? Nei, vi'ð fyrsta
tækifæri sém það fékk til
þess að sýna hug sinn til
laganna „á Al'þingi“, greiddu
ailir neðri deildar þing-
menn þess með tölu atkvæði
með þeim.
Sjónarspil íhaldsins í þess
um málum er nú lokið. —
Miklum hluta bændastétt-
arinnar kemur afstaða þess
ekki á óvart. En hinum, sem
hingað til hafa ekki' áttað
sig á flærð þess, ætti að
geta verið þessi siðasti 7þátt
ur lærdómsrík lexía.
FERÐ
Á næst lionu ári kom út á veg-
um Bókfeilsútgáfunnar fyrsta
bindi aí æviminningum Oscars
Clausens. Sagð; hann þá frá
bernsku sinni og æsku, fram að
íermingaraldri. Ófust margir at- (
burðir þar inn í, og margt fólk
j kom við sögu: héraðshöfðingjar og
. hefðarfrúr, óbreyttir alþýðumenn
‘ og olnbogabörn. Var bjart yfir
læirri frásögn allri. Og fólkið,
sem höfundur setti fram á sjónar-
sviðið, var svo gott, að bókin dró
i heiti af því og nefndfst: Með góðu
; fólki.
En þótt gotí sé að minnast
bjartra bernskuáira, þá eru þau
þó ekki nema aðdragandi þess, er
koma skal. Æskumaðurinn vindur
upp segi á lifsflevi sínu, starfs-
þráin eflist, verkeí'na er ieitað,
og þegar vel tekst til. er nngur
nýliði brátt kominn á fulla ferð
sem gildur starfsþegn á athafna-
sviði þjóðar sinnar. Þetta gerðist
í lífi Öscars Clausens, er hann var
aðeins 15 ára, og frá því segir
hann í öðru bindi æviminninga
sinna, sem er nýlega komið út og
nefnist að sjálfsögðu: Á fullri
ferð.
Einkennileg atvik — sem ef til
vill má nefna duttlunga örlag-
ínna, þó góðrar tegundar — réðu
því, að Osear Clausen ílentist ekki
j Reykjavík, heldur hvarf heim
til æsku-töðva sinna og gerðist
starfsmaður v'ð verzlun Sæmund-
ar Haildórssonar I Stykkishólmi. j
Því starfi gegndi hann í 15 árl
samfleytt, fyrst sem búðardreng-
ur, en síðar voru honum iögð á
herðar ábyrgðarmeiri og fjölbreytt
ari störf. Gefur hann í hinni ný-
útkomnu bók sinni glögga lýsingu
á verzlunarháttum á þeirri tíð, en
þeir voru um margt næsta ólíkir
því, er nú gerlst, þótt ekki séu
liðnir síðan n' rr.a rú nir fjórir til
fimm áratugir. Ivlunu þeir, sem
pú eru við aldur, hafa ánægju af
fcð fylgjast með höfundi Um forn-
ar slóðir, og ungu fólki er hollt
að kvnnast biæ þess þjóðlífs, sem
gamla fólkið átti áður fyrr við að
búa.
Hér verður ekki rakið efni
minningabókar Oscars Clausens,
en það er allfjöíbreytt, og koma
margir við sögu á skemmtilegan
hátt, svo sem dr. Jón Þorkelsson,
kaþólskir kirkjuhöfðingjar, afreks
mennirnir Thor Jensen og Emil
Nielsen og siöast en ekki sízt bænd
ur og húsfreyjur í Dölum. Um lýs-
ingar höfundar á hinum síðast
nefndu get ég nokkuð dæmt af
eigin kynnum. Er mér Ijúft að
votta, að hin lofsamlegu ummæli
hans um þetta fólk eru sannindi,
en engar ýkjur. Staðfestir og yfir-
bragð þess fólks, sem myndir eru
birtar af í bókinni, að rétt muni
skýrt frá um mannkosti.
Bók þessi, sem gefip er ut á
vegum Bókfellsútgáíunnar, er
vönduð að frágangi og á allan hátt
höfundi og útgefanda þil sóma.
Jón Guðnasou