Tíminn - 20.01.1960, Qupperneq 8

- .1 miayifcudaging 20. >jaoáajt- ,,Xa6ð
★
Hannes Pétursson skáld og Sig-
íirður A. Magnússon einnig skáld
leiddu saman hesta sína á fundi
21. des. síðast iliðinn og birtust
framsöguræður báðar í Morgun-
blaðinu 10 dögum síðar. Þær
munu diafa orðið ýmsum til gleði
sérstaklega ræða Sigurðar, þar
sem hann telur óvíst að þá muni
greina jafnmikið á og við var bú-
izt, en Hannes telst- bæði einn
hinn íhaldssamari af ungum mcnn
um, og þó mesta ijóff .káldið, en
kannske er þetta einstaklings auð-
kenni með' Sigurð og 'mndurþykkju
leysið, því hann segist ekki vera
sérstakur formælandi eða áhang-
andi „atomstefnunnar" og lætur
liggja að því, að tvísýnt só hvað
hún eiginlega sé.
Sigurður A. Magnússon er eirni af
þeim mönnum, sem hedzt 1—;r
gefið tsér tíma t;d bó'.c.me;m' a-<
rannsókna og ætti því a'5
þetta betur en margur annar, r
auk þe&s samtímamaður stefuunn-
ax fremur en margir andmædend-
ur hennar og mætti fyrir þá sök
vera hæfari' en annars til viðtöku
hljóms hins nýja tíma, eldri menn
honum gætu hafa fengið einhverja
forntízku á heilann á meðan hann
enn var ógetinn eða reifabarn.
Áður nefnd ályktun Sigurðar
þendir til þess að „atomstefnan“
kunni að verða rosknum ljóðvin-
um nokkuð óaðgengileg, en af því
flýtur, að hún verður að vera kost-
góð mjög þeim, sem átið kunna á
varninginn, ef aðalmagn íslenzkra
gíaldenda á að fá þ-aðan þjóð sinni
til handa gagn fyrir gjöld sín tid.
kaupa bóka þeirra og greiðsina
■s'káldstyrkja þeirra, sem unnendur
þeirra og jábræður kynnu að geta
útvegað 'þeim frá alþjóð. Má það
engan undra þótt hver og einn af
íhaldskurfum ijóðhefðarinnar |
þakki fyrir þær fréttir að bók-:
menntadómari stærsta blaðsins
viti ekki djóslega hvað „atóm-
stefna“ er. Ef svo er með hið
græna tréð þá er þeim sjálfum
frekar vorkunn að diafa ekki til- ‘
éinkað sér stefnu þessa til sam-
þykkis og umdirgefni.
Sigurður A. Magnússon gefur í
sfeyn að prófessor Sigurður Nor-
dai, sé vaidur að vist hans í ræðu-
stóli að þessu sinni.
Hvað er það þá, sem svo vel til
tenginn maður vidl láta Ijóð flytja
sér og öðrum og manni skilst að
sfeuli vera róttækara en yrkingar-
í ðferðir Hannesar Péturssonar og
eíúkum enn eldri tíma? - I
Hann vill fersdca djóðlist fyrst
fyg fremst. j
Ágætt, en það vidja addir. Fjöldi
rr.anna hefur notað orð og orða-
sambönd frá öðrum þegin, en eng-
tim þótt 'gott. Mirnia en tilvitnun-
armerki bafa þeir ekki látið sér
sæana að gefa 'ineð slíkri fram-
léiðslu, sem nodokurn höfðu bók-
menntad rengzkap, eða vissu að
þeir sögðu eftír öðrutm, þegar það
Ösr til. |
í öðru lagi vil'l hann nýtt tákn-
íttál.
Ágætt, en það táknmál er skap-
að með idlan beinserk, ef það geng ,
®Jr ekki í gegnum sömu lög og dug
eð diefur öllum djóðrænum efnum
i-lenzks máls að þessu. Þar hafa
%<æði smágerð víravirki og og gidd-
ir ásar fengið lag sitt. ísleifur
GÍ'SÍason og fleiri hafa sökum
óreyttra difnaða'rhátta eða annars,
tekið upp nýjar 'kenningar — tákn-
Cpál nýs tkna — og öldum þótt
f.óemmtilegt, sem heyrðu. ísleifur
foefur þannig sett saman raun-
fixnna orðakvikmynd af iljatappa-
Gerði nútímans án þess að hnökr-
íói bragdið eða 'brákaði stuðud. Ef
,.atomskáldin“ lékju það eftir hon-
'mn um ný efni eða með nýrri
'ttifærsiu, færu menn almennt að
foaupa ljóðmælin þeirra og telja
þé menn að imeiri.
Sigurður A. Magnú-sson mælir
■Ekki með óljósri framsetningu —
uttðkenni, sem þótt hefur fylgja
i-jmum „atomskáldum", — en tek-
ur upp og 'hádfrengir dóm Þór-
itergs Þórðarsonar getfinn í viðtali
'fcm merkingariey-si „atomdjóða",
6*¥ndir í því sambandi réttilega á
að imyndlaus eða líkingarvana
tjáning sé dæmisögunni ólíklegri
til að ’hitta í mark eða flytja skilj-
anlegan boðskap. Allt er þetta rök
réttur stuðningur við kröfuna um
táknmál -Skáldskaparins nýtt eða
fornt, en það táknmál verður að
vera fjöltækt, fagurt og gegnsætt
eins og íslenzkan sjálf hjá góðum
höfundum, ef það á að verða til
skilningsauka, en það verður'ekk-
ert af þessu svo sannað sé fremur
en áður, þótt það felli niður brag-
liði og stuðla eða rím og allra
sizt þó með því að ikalla það ljóð,
sem 'S'kortir stundum öll þessi áður
töldu auðkenni ijóða.
Siurður segir: Margir halda
því fram að rím sé -ómissandi þátt-
ur ...Vafalaust getur maður-
inn sannað þau orð sín með daem-
um úr ritum og sa-mtölum, en sönn
niunu þau þó ekki vera. Hann hlýt
ur að vita, að svo er. sóðaskapur
með merkingar orða magnaður
orðinn, að ým-sum hættir til nefna
aðeins rím, þar sem þeir eiga við
öll -b> •’ u máls, en þó eink-
um bragiiði og stuðla, sést það
r 'f r.rnars á því, að jafnvel
rimnahá-ttur er til órimaður og
heitir hurðardráttur, að visu er
han 'ú hararrki á meðal braga,
að enga kann sá er þetta ritar
góða vísu undir honum kveðna,
enda síður von um hann en hina,
vissu sig örugglega svo. færa, að.
engLnn gæti komig iagnari eða
styrkari til verksms, því ef hitt
reyndist, þá væri ástæðulaust að
reiða ,,-sitt andiega kerald“ í stöf-
um elnum eftir -að Borgfixðingux--!
inn hefði látið í það botninn.
Það er mælt, að myndastyttur
og veggjaskreyíingar Parísarborg-
ar molni nú niður cg tærist svo
að til sdysa horfir á mönnum þeim,
isem nærri ganga, og er sjúkdómur
'sk'reytin-ganna nefndur stein-
'krabbi ■ |
Þótt grotnaður væri s-teinháls á
’styttu og það svo að hann dytti
í sundur, væri ekki vís að haus-
inn reyndist svo gegnm'eyrnaður
allur, þegar hann kæmi úr háa-
lofti niður á vegfaranda, að hann
þætti góð sending.
Lofttegundir stórborgarinnar
eru, ef þetta er satt, ekki hollari
en svona, þótt Þórberg-ur Þórðar-
son talaði vel -um rjómann þar um
árið. Það -eru þessa-r nýju -loftteg-
undir vinnulagsins, -sem við nöldr-
■anarseggirnir sjáum ekki betur en
leiki nú um máli’ðj sem Sigurður
A. Magnússon telur í ræðu sinni
vera mála steingerðast. Við ótt-
umst að þær muni tæra það og séu
líki-egar til að verða v-aldar að
ljóðkrabba. |
Enn bendir Sigurður A. Magn-
ússon á Jóhann Sigurjónsson og
■um, „örniim, hrafninn og helvízk-
ur -kiómn.‘*
Svipað má íslenzkan segja.
Letin dregur niðoir kjálka þeirra
margra, sem eit-thvað opna sig, svo
að i verður í allri víddinni að e.
P og k og t fá sínar 'hörmulegar
umbreytingar, mikið ve-rður að
migið. Okay fer víða um land að
nálgast jáið að tíðieika. Allir lilut-
ir bjóða-st til að láta skemma -sig,
ef einlxver vill hafa til þess slóða-
-skapinn o.g er engin f-urða. Tregð-
an er eitt af náttúrulögmálum.
Suma -kennara skortir .eins og
þann, er þetta ritar — á meðan
hann þó var við verkið — -kunn-
átdu til að geta ábyrgzt ætlun
sína, þar sem enginn leiðréttir og
skiiuðu svo nemend-um þekkingar-
o-g treystu — minni, en skyldi,
öðrum er sama hvernig veltur,
þriðju sjá engan merkingamun á
orðunum breyting og framför en
viija gl-eypa allt. Nú, þegar ekki er
lengur við varnarkus bcrn að
-senna, ætti að vera skaðlaust þótt
rétt væri hönd þangað, sem vopna-
burðurinn gengur og þá til styrk-
stuðlasetningunni, -sem -beint virð-
ist tengd áherzlulögmálum -tung-
unnar og bragliðunum, sem ekki
einasta er-u sameiginlegir íslenzkri
hugsun og hljóðfalli heldur víð'tæk
ari -miklu -og ná til all-ra nálægra
þjóðmenxiinga, jafnvel ríminu,
Sigurður Jónsson frá Brún:
Orðið er frjálst
Stefnuvargur iöngunarskátda
ihann bíður málfeg-urð minna und-
anfæri og er lítið notað-ur.
Sigurður A. Magnússoir kallar
það nöldur, ef taiað er um vit-
leysu sums „atom“-samsetnings.
Orðið nöddur er vel valið í því
samband-i, ekki til að mála með
því framsefrnLngu andstæðings
Hannesar Péturssonar eða annars,
þótt þar gæti það stundum >hæft
vei -líka — 'heldur til að sýna hug
Sigurðar sjálfs tid annarra skoðana
en blessana einna yfir þessi ó- eða
lítt-skilgreindu nývirki „atom-
manna“, hvort sem þeir svo eru
getunnar börn eða vanmáttarins,
gáfnanna eða flónskunnar, þetta,
sem kallað hefur verið á tilrauna-
máli andstæðinganna ákvæði eða
t.iasl, en á glundurmáli hálfþýð-
enda og ástmanna erlendra orð-
stofna ,,atomljóð“.
Nöldur er fýlulegt orð og óvin-
■gjamlegt, en það geta verið ýmsar
aðkallandi orsakir til að beita því
þama, þar á meðal sú, að það er
rangt að áfellast vitleysuna skil-
málalaust, bæði getur verið gam-
an að henni stundum og eins er
ihún ágætt baksvið tid samanburð-
ar við skynsemina ef höfundur
næði að kippa henni um stund i
'ljósmál. Hann s&gir einnig lær-
dómsríka sögu af Jónasi Svafár,
en ef hún er sönn, þá hef-ur Jónas
Haddgrímuson betur í kappleik
þeirra nafna. Hann gat komið sam
an vitleysu og það svo -að haldið
var ölluim bragreglum.
Hann kvað:
Kímur af Fleó karlinn minn!
dcrímur af Leó hrósi,
gríimur af reó rek e.g inn,
'rimur af Geógnósi.
Jafnvel honum óslyngari menn
gátu 'þetta líka. Þannig kvað sr.
Ögmundur Sigurðsson á Tjörn
imyndardega úrlausn þessa sama
verkefnis.
Hann sagði:
Hlumpara, stumpara, hlampara,
trampara, stampi
liðrinigs viðring'S legg eg út ár
deiðólfs hleiðóifs haddaðar brár.
Annars væri það seinlegt verk
að sanna með dæmum eða rökum,
að ekki gætu verið til hugsanir,
sem -kn-osast myndu við framsetn-
ingu í bundnu máli, en því halda
— að manni skilst — „atommenn
irnir“ fram.
Hver velt slikt til eða frá?
Það væru þá -helzt þeir, sem
neytt hefðu adlrar orku og lagni
til að reyra einhverja þeirra í
bundið mál, en ekki getað, og
dansa foma til sönnunar yfirburð-
um 'hins óbundna eða laust bundna
skáddskapar, og ætlar þar gild
vitni, eii þótt bent sé á eitt eða fá
dýrleg skáldverk ijóðræns eðlis án.
bragliða, stuðla eða ríms — alls
þessa eða einhvers af því, — þá
sannar það engan hlut.
Hverjuim myndi éfcki þykja dans
arnir fornu fegurri ef atkvæðasklp
un og áherzlur legðu þeim til
kliðmjúlct lag í viðbót við aðra feg-
urð? Margt hefur jafnvel ólíkl-egra
hey-rzt, en það hækkaði virðingu
Sigurðar A. Magnússonar irxerkj-
anlega, ef hann færði lausmáls-
þýðingar Gísla Ásmundssonar á
ljóðmælum Jóhanns Sigurjónsson-
ar í jafngóð ljóðklæði ísl-enzk og
þau báru dönsk frá hendi höfund-
ar síns, og mun þó fátt á frágang-
inn s-korta hjá Gí-sla annað en
bragina, þar sem þeir voru.
Sökum þess hve miklu auðveld-
ara ímekklitlum mönnu'm og fljót-
huga er að rifa upp ein-hverja
orðahjúpa yfir hugsanir sínar eða
hugsunarieysi með óbundnu formi
en vandlega kveðna, hlýtur hvert
einasta hiýlegt orð, s-em sagt er
•um fom óbundins, ljóðræns sdcáld-
safna að þehiri versiöð stefnivargi'
safna að þeirri verstöð -stefnivagi
löngunarskálda: slörkurum, sem
v'-lja fá sálufélaga við rubb sitt,
smekkleysingjum, sem skynja ékki
í fæðingarhríðun'um hvort af þeim
fæðist burðxir eða óburður og föls-
urum, sem vita að þeir láta frá
sér gaxnbur eifrt en gera það samt
í von um raixgfenginn Manxmon.
Við óþrifnaðinum af þeim söfmtði
væri það seinvirkt lækndyf að Jó-
hann Sigurjónsson gerði eitt sinn
að dómi S gurðar A. Magnússonar
fegurri skil hugsun s'ixni í órxm-
uðu rnáli en öðru -sinni öðrurn
kenndum inn-an ijóðbanka. Slíkt á
ekki að skapa fordæmi, ekki frem-
ur en rímgallar Grims Thomsens
eða nokkrar málviHur Stephans G.
Davíð ko umgur er ‘líka í Bíblí-unni
talinn maðurinn eftir guðs hjartu,
en hann var það ekki fyrir ráða-
brugg sifrt gegn Úría, heldur þrátt
fyrxr það, og naux til þess annaira
hluta.
Annars er á fleira að líta í þessu
efni e.i skáldskapinn einan. Hann
er -hvorki kvellisjúkur né „auð-
skaddr fyrir hög-gum snvámennts“.
Áhrif þessa ná víðar og verka þar
kannske dýpra.
„Allt stríðir á mig, ehkuieg
guðsbörn,“ sagði presturinn forð-
þótt sízt sé þess að sakna, þar sem
•það Var aldrei nauðsynlegra en
■eyrnalcdckur eða- hálamen. Hitt er
klæðnaðurinn sjálfur og birtir
það blygðunarleýsi, brjáisemi eða
óskaplegt andlegt getuleysi ef það
vantar.
Svo virðist mér hér vera, hvað
sem annars staðar er.
Erlend menningaráhrif svo sem
nýja bragarhætti, nýtt mat á við-
'horfum og fleira, verður ekki að-
eins' að þriggja — því það er
stxmdum nauðsyn — heldur og að
gjalda. Það nægir ekki að hirða af
Smém
ijöirum rekald af undanþágiiiíi frá
, heimagerðum lögum, jal'nveliekki
| þótt erlend-um mönnum hafi hald-
izt uppi að lifa eftir þeim, enda
glötuðu þeir máli sínu og sam-
bandi við fortíð og frændþjóðir
fyrir bragðið
Menningarinnfl’utningur skal
goldinn hörðum gjaldeyri, að öðr-
ium kosti veldur Ihann andiegu
ósjálfstæði, sem er öllu öðru ó-
-s j álfst æði - verra.
Við íslendingar héldum öld-um '
saman tn-ggð við söguljóð nefnd
rínxur. Þær voru upphaflega hátta-
fáar og lítt skeytt um nákvæmni
hátta-rins frá vísu til vísu, en fjölg-
uðu háttum siðan og bættu við auð
kenni -sín þeirri nýjung á meðal
annars að kólfa frásögnina í -kafla
hvern fyrir sig m-eð nýjum hætti.
En -hvers vegna yrkja -ekki S'vaf-
árar vorra tínia undir -svipuðum
'háttum og fyrri frændur þeirra?
Frægðarganga Bjana og Jónasar
endaði á ákveðnum stöðum. Svo
langt fóru þeir.
Hinir nýju menn ætla sér kann-
ske þægilegri hrautir en -fyrirrenn-
arar þeirra völdu -sér, og frelja þá
hafa komizt á jaðar mannlegrar
■getu í -sínar áttir, væ-ri sú skoð-
i unargerð og fyrirætlun smánax-
; laus, en með því er ekki sagt að
þeir þyi'ftu endilega að leg-gja
sína vegi gangandi á höndunum
eða veltandi á hliðunum, en það
væ-ri ekki ólíkt fráviki þeirra frá
fornri ljóðtækni. Til ferðar sinnar
gætu þeir vel notað fótasiðinn
gamla cg hættu með því minna af
m-ermingararfi þjóðar sinnar-
Egill Skallagrimsson bætti
formsartiði við forna kveðandi og
gaf-st vel.
Bróðir Eysteinn fjölgaði yrkis-
efnum og fórst bjarlega einnig.
Lcítur Guttarm-sson endurnýj-
aði ennfremur íslenzka ljóðagerð
án þess að fúlsa við eða skerta afl-
ta-ug hennar. Hann -kvað drótt-
dcveðið samkvæmt aldagömdu for-
dæmi, meira að segja dróttkveðið
rn-eð hnyk-k.
Sjálfsagt er Loftur forfaðir allra
núiifandi skálda íslenzkra. Hannes
Pétursson er að minnsta kosti kom
irm af honuim. Þeir skyldu þó
aldrei vera það lika „atommenn-
imir“, sem. gömlum stirðbusuin
þykja slá móðurmál sifrt og menn-
ingarfóstra heldur ógætilega?
En það vær þá líklega .-u-m kné-
runn Illuga.
"g" ^; v
NÁMSKEIÐ IFÖNDRI
í REYKJAVÍK:
Föndurnámskeið á vegum Tómstundaheimiiis ung
templara hefiast 25. janúar. Leiðbeint verSur í
byrjenda- og framhaldsflokkum. — innritun fer
fram að Fríkirkiuvegi 11 (bakhúsi) í kvöld, fimmtu
dags- og íöstudagskvöld kí. 8—10.
í HAFNARFiRDL
Námskeiðui á végrm Tómstundaheimiiis Templ-
'ara hefjast 28. janúar. Leiðbeint verður í bast-
og tágavinnu, ijósmyndun, flugmódelsmíði, leður-
vinnu, skák o. fl. — Inn-itun fer fram í Góð-
templarahúsinu i HalnarfirCi í dag, fimmtudag,
föstudag og iaugardag, al!a dagana kl. 5—7.
Öllu fólki, jafnt piltum og stúlkum, á aldrinmu
• 12—25 ára er heimil þátttak?. að ofangreindum
námskeiðum. Námskeiðsgjald er kr. 25.— sem
greiðist við innntun.
Tómstundaheimiii ungtemplara Reykjavík
Tómstundaheimili Templara Hafnarfirði
Prentsmiðjan Edda h.f.
Sendisveinn óskast háifan eða allan daginn.