Tíminn - 26.04.1961, Qupperneq 7

'yfMINN, migvikudaginn 26. apríl 196L
7\
Að öðru jöfnu er afmæla manna
sjaldan minnzt í blöðum, fyrr en
þeir eru komnir á þann aldur, að
meginMuti starfsævi þeirra er að
baki. Sumir menn hafa þó á miðj
um starfsaldri afkastað svo miklu
að til þess mundi öðrum ekki end-
ast venjuleg starfsævi, eða unnið
þau afrek, að iþeir Ihafa ihlotið
frægð af. Þegar bæði þetta og
sterkur, óvenjulegur persónuleiki
fer saman, er rik ástæða að minn-
ast slíkra manna opinberlega á
merkisdögum í lífi þeirra.
Einn þessara manna er dr. Hall-
dór Pálsson, forstöðumaður búnað-
ardeildar Atvinnudeildar háskól-
ans og ráðunautur Búnaðarfélags
íslands í sauðfjárrækt. Hann er
fimmtugur í dag.
Þar sem kynni mín af dr. Hall-
dóri eru aðallega í sambandi við
störf hans, sem að mínu áliti eru
mjög snar þáttur í lífi hans, verð-
ur hér leitazt við að skýra frá
þeim í sem stytztu máli.
Halldór er fæddur á Guðlaugs-
stöðum í Blöndudal, og voru for-
eldrar hans Páll Hannesson, bóndi
þar, og kona hans, Guðrún Bjöms-
dóttir, Eysteinssonar, sem var sér-
kenniíegur maður og kunnur m.a.
fyrir það að byggja upp Réttar-
hól, nýbýli á heiði. Föðurætt Hall-
dórs hefur í beinan karllegg búið
á Guðlaugsstöðum frá því á 17.
öld. Hannes Guðmundsson, föður-
afi Halldórs, var kvæntur Hall-
dóru Pálsdóttur frá Hvassahi'auni
á Vatnsleysuströnd. Virðist hinn
sérstaki áhugi á sauðfjárrækt og
fjármennsku kominn með henni í
Guðlaugsstaðaætt. Páll Hannesson
(bróðir Guðmundar Hannessonar
puófessors) haffði stórt og gott
fjárbú og vann mikið að því að
kynbæta sauðfjárstofn sinn.
HaHdór Pálsson ólst upp á þessu
stói'búi föður síns. Þótti hann þeg-
ar í æsku sérlega glöggur á sauð-
fé og áhugasamur um ræktun
þess. Hugur hans eins og ýmissa
frænda hans snerist þó jafnframt
til mennta. Nam hann við mennta-
skólana báða, á Akureyri og í
Reykjavik, og varð stúdent 1933.
Að loknu stúdentsprófi sigldi
Halldór til Skotlands til frekarai
náms. Innritaðist hann í vísinda-'
deild háskólans í Edinborg og
lauk þaðan háskólaprófi í búvís-
indum 1936 eftir glæsilegan náms |
feril. Hann ákvað nú að vinna að
rannsóknum á sauðfé með það í
huga að Ijúka doktorsprófi í þeirri
grein. Til að Iétta undir við náms-
kostnað leit Halldór hýru auga
sérstakan styrk, sem veittur var á
vegum skólans til framhaldsnáms.
Sá styrkur lá þó ekki á lausu.
Þurfti Halldór að ganga undir sér
stakt samkeppnispróf um styrk-
mn. sem varla mun hafa verið
gert ráð fyrir, að útlendingur
hreppti, enda samkeppnisaðstaða
ójöfn við heimamenn. Eigi að síð-
ur bar hann þar hæstan hlut.
Framhaldsnám sitt stundaði
Halldór um tveggja ára skeið við
háskólana í Cambridge og Edin-
borg undir handleiðslu hins kunna
lífeðlis- og kynbótafræðings, dr.
Hammonds í Cambridge. Um lang-
an aldur hefur Sir Hammond ver-
ið einn helzti brautryðjandi í rann
sóknum í vissum greinum lífeðlis-
fræði búfjár, einkum þeim, sem
fjalla um vöxt og æxlun. Markaði
hann þar stefnu, sem við hann cr
kennd. Hann beindi rannsóknum
sínum að haignýtum efnum, og
hafa ýmsir nemendur hans orðið
heimskunnir á sviði búvísinda og
áhrifamenn í búnaðarmálum. Hall-
dór varð fyrir sterkum áhrifum
fiá dr. Hammond, og mótast vinnu
brögð hans í vísindalegum efnum
mjög af því, sem hann kynntist
hjá læriföður sínum og saihstarfs-
mönnum í Cambridge.
Doktorsritgerð Halldórs Páls-
sonar (Meat qualities in the sheep
with special reference to Scottish
breeds) fjallar um kjötrannsóknir
á nokkrum sauðfjárkynjum, eink-
um skozkum, hveriiig þeir vefir,
sem mestu valda um verðmæti
fallsins (bein, vöðvi og fita) þrosk
Fimmtugur:
Dr. Halldór Pálsson
ráðunautur
ast og hvaða áhrif mismunandi'
fóðrun á ýmsum aldri hefur á
vöxt. Ritgerðin birtist í kunnasta
búvísindariti Breta (Journal of
Agric. Science) og vakti þegar
mikla athygli. Hygg ég, að síðan
hafi tæploga verið skrifaðar í
enskumælandi löndum kennslu-
bækur eða vísindagreinar um sauð
fjárrækt svo, að ekki hafi verið
vitnað í rannsóknir Halldórs Páls
sonar.
Dr. Halldór hefur þó ekki látið
þar við sitja við vísindalegar rit-
smíðar, sem alþjóðlegt gildi hafa.
Að beiðni háskólans í Cambridge
tók Halldór að sér árið 1950 að
vinna úr miklu tilraunaefni um
áhrif mismunandi fóðurs á vöxt
og þroska hinna ýmsu líffæra og
vefja eftir aldri, og áhrif mismun-
andi fóðurs á kjötgæði dilka. Hafði
félagi Halldórs frá námsárunum,
í Cambridge, Argentínumaðurinn
dr. Vergés, séð um framkvæmd
tilraunarinnar, en orðið að falla
frá að vinna úr henni, er hann
var kvaddur úr landi, þegar heims
styrjöldin síðari skall á, og ekki
átt þess kost að snúa sér að því
verki að styrjöldinni lokinni af
ástæðum, sem verða ekki raktar
hér. Halldór vann í Bretlandi um
7 mánaða skeið að þessu verkefni
og hlaut til þess styrk frá British
Conucil. Ritgerð hans um þessar
rannsóknir (Effects of the plane
of mutrition on growth and deve-
lopment of carcass quality in
Iambs) er mjög ýtarleg og hefði
án efa nægt sem doktorsritgerð,
ef á hefði þurft að halda. Birtist
hún í sama riti og doktorsritgerð'
Halldórs.
Eg hygg, að nokkur mannlýs-
ing á Halldóri felist í því, að í
framangreindri ritgerð tekst hann
m. a. það á hendur að afsanna, að
kenning hins heimskunna brezka
náttúrufræðings, dr. Julians Hux-
ley, um vöxt, geti átt við' um æðra
búfé, og hann ræðir um fánýti
líkingar Huxleys fyrir vexti um-
búðalaust að húnvetnskum sið.
Á árunum 1954—‘55 var gefið
út í Bretlandi rit í þrem bindum
um framfarir í lífeðlisfræði bú-
fjár (Progress in the Physiology
of Farm Animals). Rit þetta, sem
er 740 bls. að lengd ,er í 15 köfl-
um ,og voru hinir færustu menn
fengnir til að skrifa þá.
Eg ætla, að það gefi nokkra
hugmynd um það, hvaða álit dr.
Halldór nýtur erlendis sem vís-
indamaður, að honum var boðiði
að skrifa tvo kafla í ritið. Að
vísu þáði hann ekki að skrifa'
nema annan kaflann ,og fjallar
hann um vaxtarlag og líkamsvefi
(Conformation and body compo-
sition).
Á alþjóðlegum ráðstefnum bú-
vísindamanna hefur dr. Halldór;
skýrt frá sumum rannsóknum sín;
um hérlendis. Hann hefur veriðj
boðinn tvívegis til Bretlands til!
fyrirlestrahalds, bæð'i við háskóla
og fyrir bændur. Hann hefur þar
skýrt frá stefnunni í sauðfjár-
rækt hér á landi og hvernig bænd-
ur og vísindamenn vinna að þeim
málum. Fyrirlestrar hans hafa vak
ið athygli, sem sézt meðal annars
á því, að í næsta mánuði er von
hingað á hópi brezkra bænda til.
að kynna sér meðferð fjárins og
þann árangur, sem orðið hefur af
stefnu Halldórs í kynbótum sauð
fjár.
Eg hef hér að framan að ásettu
ráði skýrt frá þeim vísindastörf-
um Halldórs, sem hann er einna
kunnastur fyrir erlendis Þetta er
mjög merkur þáttur i lífsstarfi
Halldórs til þessa, þótt honum
hafi ekki verið á loft haldið hér
heima ,en einmitt þess vegna er
rétt að minnast hans nú. Halldór
er tvímælalaust fremsti sauðfjár-
ræktarmaður Norðurlanda og jafn
vel Evrópu. Er gott til þess að
vita, að íslenzk bændastétt hefur
átt þess kost að njóta leiðsagnar
hans um aldarfjórð'ungsskeið í
þessári mikilvægu búgrein og hug
stæðu íslenzkum bændum.
Árið 1937, meðan Halldór var
við framhaldsnám, var afráðið, að
hann tæki að sér starf sauðfjár-
ræktarráð'unautar hjá Búnaðarfé-
lagi íslands, og hefur hann gegnt
því starfi óslitið síðan. Hann var
þó brátt kvaddur til annarra
starfa jafnframt, svo sem við
cnátti búast um svo vel mennt-
aðan, áhugasaman og starfsfúsan
mann sem Halldór er. Hann tók
við forstöðu búnaðardeildar At-
Vinnudeildar háskólans og varð
jafnframt sérfræðingur hennar í
búfjárrækt. Sem forstöðumaður
Búnaðardeildar hefur Halldór orð
ið að fást við alla þá erfiðleika,
sem því eru samfara að byggja
upp vísindastofnun af vanefnum.
Og ekki þætti mér ósennilegt, að
sumum félögum hans frá náms-
árunum í Cambridge fyndist, að
ríkisvaldið hefði átt að reynast
skilningsbetra en raun hefur orðið
á við uppbyggingu þeirrar stofnun
ar. Hann fékk því þó til leikar kom
ið, að fjárræktarbú var sett á stofn
á vegum deildarinnar að Hesti í
Borgarfirði ,og hefur Halldór jafn
an veitt því forstöðu. Hefur þar
verið gerður fjöldi tilrauna með
fóðrun sauðfjár og áhrif hennar
á afurðir auk ræktunartilrauna
og rannsókna á byggingu sauðfjár.
Einna mesta athygli hafa vakið
frjósemistilraunir Halldórs með
sauðfé, og hafa bændur fært sér
þær í nyt. Hann hefur verið full-
trúi Búnaðarfélags íslands í Til-
raunaráð'i búfjárræktar um langt
skeið og formaður þess nú um
nokkur ár.
Hér á landi og einkum meðal
bænda er Halldór þekktastur sem
leiðandi maður í sauðfjárrækt
allt frá árinu 1937. Á sauðfjár-
sýningum kemur vel í ljós, hve
afburðaglöggur hann er á fé, bygg
ingu þess og öll einkenni. Þessi'
hæfileiki hans ásamt sérlega góðri
þekkingu og minni, veldur því,
að menn geta mikið lært af hon-
um á sýningum. Halldór er mjög
vel máli farinn og á ótrúlega létt
með að útskýra vísindalegar nið
stöður tilrauna þannig, að þæi
verði auðskildar og af þeim megi
draga lærdóm og ályktanir, sem
bændur geta stuðzt við í dagleg-
um störfum sínum við sauðfjár-
búskap. Hafa bændur kunnað vel
að meta hinn merka þátt, sem
hrútasýningar eru í leiðbeiningar-
starfseminni. Að vísu talar Hall-
dór engri tæpitungu, ef honum
líkar ekki ákveðnar skepnur eða
meðferð þeirra, og kann sumum
að finnast erfitt í bili að búa und
ir slíku. Samt leyfist Halldóri að
tala frjálslega um það, sem mið-
ur fer, því að menn finna, að
bak við aðfinnslur býr einlægur
vilji til að láta gott leiða af starfi
sínu, en engar aðrar hvatir, og
þótt hann noti stundum sterk, ó-
hefluð orð, er líka óhætt að svara
á sama hátt.
Auk sauðfjársýninga, sem Hall-
dór Pálsson heldur á hverju
hausti, hefur hann komið á fót
fjölda sauðfjárræktarfélaga hin
síðari ár, einkum eftir ag niður-
skurði sauðfjár lauk, og fylgir
eftir vexti þeirra og viðgangi.
Hann hefur og eftirlit með sauð-
fjárræktarbúum viðs vegar um
landið. Áhuga hans á sauðfé er
þó ekki fullnægt með þessu, því
að sjálfur á hann hlutdeild í tveim
ur sauðfjárbúum, sínu í hvorum
landshluta.
Að vissu leyti var óárennilegt
að taka við leiðbeiningarstarfi í
sauðfjárrækt, þegar Halldór réðst
til þess starfs. Hinn mikli vágest-
ur, mæðiveikin, herjaði í landinu
og vakti ugg og kvíða meðal
bænda. Sjálfur reyndi Halldór að
bjarga hinum ræktuðu stofnum
frá tortímingu með því að safna
þeim saman að Hesti og síðar í
Engey, en allt kom fyrir ekki. Hjá
niðurskurði varð ekki komizt. AU-
mikið ræktunarstarf varð að engu.
Bændur í nokkrum sauðfjárræktar
félögum höfðu þó séð, hvað hægt
var að gera, og flýtti það fyrir
framförum síðar. Þeir höfðu einn
ig lært, hve mikils virði góð fóðr
un er. Um skeið starfaði Halldór
í Sauðfjársjúkdómanefnd og gerði
jafnframt tilraunir með ræktun
þeirra stofna, sem bezt virtust
þola veikina.
Hér hefur verið getið helztu
starfa dr. Halldórs Pálssonar í
þágu íslenzks landbúnaðar, og
væri þó enn hægt að halda áfram.
Hann hefur nokkrum sinnum ver
ið sendur utan vegna afurðasölu-
mála íslenzkra bænda, og hefur
á því sviði komig ýmsu góðu til
leiðar, þótt nafn hans sé sjaldan
við það tengt. Hann er mikill fé-
lagsmálamaður og lætur að sér
kveða á þeim vettvangi.
Eg hef átt þess kost að starfa
að ýmsum málum með Halldóri
Pálssyni síðasta áratuginn og hef
hið bezta um það^ samstarf að
segja. Hann er óvenju fljótur að
setja sig inn í cnálefni og úrræða-
góður. Okkur starfsfélögum hans
í Búnaðarfélagi íslands verður
einnig ríkt í huga, hve góður fé- /
lagi hann er, sífellt glaður og
spaugsamur, og vill leysa hvers
manns vanda. Halldór kann margt
af góðum sögum, sem hann kann
vel með að fara og segja, svo að
öðrum verði ánægja að, hvort sem
er í kunningjahópi, eða á köldum
haustdögum á hrútasýningum, til
að fá hrollinn úr mönnum cneð
góðum hlátri. Halldór er bæði mik
ill heimsborgari og sveitamaður.
Eg hygg, að honum sé hvort
tveggja jafn nauðsynlegt, að vera
í nánu sambandi við lífið í sveit
og borg.
Dr. Halldór er kvæntur Sigríði
Klemenzdóttur frá Húsavík, á-
gætri konu, sem hefur búið manni
sínum mjög vistlegt heimili. Á
heimili þeirra er gott að koma.
Þar ríkir hlýja og gleði. Þar er
tíminn fljótur að liða.
Vig samstarfsmenn dr. Halldórs
Pálssonar í Bf. ísl. sendum þeim
hjónum árnaðaróskir í tilefni af
afmæli húsbóndans og vonumst
til þess að mega áfram njóta góðs
samstarfs við hann á ókomnum
áruim.
Ólafur E. Stefánsson.
Úr Ameríkubréfi
Vestur í Seattle á Kyrrahafs-
strönd, andaðist Hallur Magnús-
son kaupmaður hinn 3. apríl s.l.,
en það var annar páskadagur,
Hallur var á 85. aldursári, mun
hafa átt föður skagfirzkan að ætt
(Sölvason, Ólafssonar), en móðir-
in var á Austurlandi, og þar ólst
Hallur upp. Lengst mun
hann á uppvaxtarárunum hafa
dvalið að Stakkahlíð í Loðmundar-
firði og síðan á ýmsum bæjum á
Uthéraði, en síðustu árin heima
var hann í þjónustu Jörgensens:
bakara á Seyðisfirði, og muna t
ýmsir eldri Seyðfirðingar eftir, |
þegar húsmóðir hans, dönsk gæða-
kona, talaði um „hann Hallur
mín“.
'Ég hitti Hall 1958 að hanst
heima, og var hann mér þá enn
mjög minnisstæður, þótt ekkert
myndi hann eftir mér, þegar við
vorum nágrannar á Seyðisfirði,
enda ég þá enn unglingur.
Lengi var Hallur í Canada, og
þaðan var hann sendur í stríðið
1914—18. Sagði hann mér frá
mjög mannskæðri orrustu sem
hann tók þátt í, og greindi mér,
frá með hverjum hætti stríðsölið, i
sterkt romm, hefði þá enn aukið.:
á mannfallið.
Hallur var vel að manni, og
löngum í brjóstfylkingu samlanda
sinna, einkum eftir að hann flutt-!
isf vestur að hafi.
Hallur vai ritfær vel, og einatt
mun það hafa komið í hlut Halls
eftir að hann fluttist vestur, á
strönd, að semja „Ávarp Fjallkon-
unnar“, sem siðvenja er að flutt
sé á þjóðminningardögum landa
vestra. Þá er til eftir hann Ijóða-
bók..
Hallur hafði verið samhaldssam-
ur á skrifaðar íslenzkar heimildir,
og hafði skilning á, að svo bezt
komi það að notum, að safn hans
flyttist hingað heim. Enda munu
vonir standa til, að úr því verði.
Síra Guðmundur P. Johnson
jarðsöng Hall og var útför hans
gjörð hin veglegasta.
í bréfi Jóns Magnússonar tré-
smíðameistara, sem segir frá and-
láti Halls, er þess g'etið, að þólt
æðimikið hafi borið á atvinnu-
leysi, hafi enginn íslendingur orð-
ið atvinnulaus í hans byggðarlagi,
og kveður þetta stafa af því, að
þeir séu þarna taldir meir en
meðal verkmenn.
Loks segir hann frá því, að ald-
ursforseti landa þarna um slóðir
sé frú Helga Jónasdóttir Johnson,
94 ára. Hún er systir Jósafats Jón-
assonar, öðru nefni Steins Dofra,
hins víðkunna ættfræðings.
G. M.
Góð jörð
til leigu strax í Borgarfirði
Uppl. gefur Ólafur Jóns-
son. Sími 37426.
■’V V ’V.- V- N. .
- V-N.-X-VVN.