Tíminn - 14.02.1962, Blaðsíða 9

Ólafur Jóhannesson, prófessor:
Þarf að breyta
stjórnarskránni?
Margir hafa spurt: Getur fs-
land gerzt aðili að Efnahags-
bandalaginu án þess að stjórn-
arskránni sé breytt? Aðrir hafa
sagt. Ekki telja Danir sig þurfa
að breyta stjómarskránni, þó
að þeir gerist þátttakendur í
Efnahagsbandalaginu, og liví
skyldum við þá fremur þurfa
að gera það? Þeir, sem þannig
mæla, halda, að ákvæði dönsku
grundvallarlaganna og íslenzku
stjórnarskrárinnar séu nokkurn
veginn samhljóða, að því er
varðar samningsgerð ríkis og
önnur skipti þess út á við. En
það er misskilningur, að svo sé.
í dönsku stjómarskránni frá
1953 er sérstakt ákvæði, 2Ó.
gr., er lýtur að þátttöku Dan-
merkur í alþjóðasamstarfi og
alþjóðastofnunum. Hliðstætt á-
kvæði er ekki í íslenzku stjóm
arskránni.
Áður höfðu svipuð ákvæði og
20. gr. dönsku stjórnarskrárinn
ar verið tekin upp í stjórnar-
skrám Frakklands, V-Þýzkal.,
Ítalíu, og Hcllands og e. t. v.
fleiri ríkja.
í 20. gr. dönsku stjómar-
skrárinnar segir, að í Iögum sé
heimilt aff afsala innan þar nán
ar tiltekmna takmarka valdi,
sem stjórnarskráin felur hand
höfum rikisvaldsins, og fá það
ÓLAFURJÓHANNESSON
í hendur alþjóðastofnunum, er
með gagnkvæmum milliríkja-
samningum hefur verið fengið
það hlutverk að efla alþjóða-
samstarf og alþjóðlega réttar-
skipun.
Slík framsalslög eru þvi aff-
eins löglega samþykkt, að
fimm sjöttu hlutar þjóðþings-
fulUrúanna'i'gjaldi þeim já-
kvæði. Bráðabirgðalög koma
þar því aldrei að haldi.
Nái siíkt lagafrumvarp eigi
tilskildum meirihluta í þjóð-
þinginu, en sé þó samþykkt
þar sainkvæmt þeim reglum, er
gilda um venjuleg lagnfrum-
vörp, getur ríkisstjórnin borið
frumvarpið undir þjóðarat-
kvæði, og fær það þá lagagildi,
nema meirihluti þeirra kjós-
enda er þátt taka í atkvæða-
greiðslunni, hafni því, enda séu
mótatkvæðin a. m. k. 30% allra
atkvæffisbærra manna.
Hér verður ekki fariff út i
nánari skýringu á þessu stjórn
arskrárákvæðl En þaff er sam-
kvæmt þessari heimild og með
þeim hætti, er þar greinir, sem
Danmörk getur gerzt fullgildur
aðili að Efnahagsbandalaginu,
án þess að nokkra stjórnarskrár
breytingu þurfi að gera. Ef
þetta ákvæffi væri ekki fyrir
hendi, er líklegt, aff grundvall
arlagabreyting hefði veriff tal
in óhjákvæmilegt skilyrði fyrir
fullri aðild Danmerkur.
Það er því ljóst, að þó að
Danir þurfi ekki að breyta
stjórnarskrá sinni vegna tnn-
göngu í Efnahagsbandalagið þá
verffur alls ekki þar af dregin
sú ályktun, aff fslands geti gerzt
aðili án stjórnarskrárbreyting-
ar. Þvert á móti virðist augljóst
að stjórnarskrárbreyting sé ó-
hjákvæmileg, ef ísland gerist
fullgildur aðili Efnahagsbanda
lagsins.
Hér ci þess ekki kostur að
rekja efni hin? svokallaða Róm-
arsáttmála, en þar er stofnun
um bandalagsins veitt víðtækt
vald til ákvarffana, sem verða
beinlínis bindandi fyrir þegna
þátttökuríkjanna án nokkurs at
beina stjórnarvalda þeirra. Þar
afsala aðildarríkin tilteknu
valdi, sem í fJestum stjórnar-
skrám er þeint eða óbeint feng
ið handhöfum ríkisi'aídsins.
f sáttmálanum er ekkert upp
sagnarákvæði, svo að það virð-
ist ekki vera á valdi hinna ein-
stöku rikja að heimta aftur þá
þætti ríkisvaldsins, sem þau af
sala sér.
Þvílikar fullveldistakmarkan
ir verða ekki gerðar án sérstakr
ar heimildar í stjórnarskrá. Að
þeirri niðurstöðu hafa Norð-
menn komizt. svo sem kunnugt
er af fregnum þaðan. Sú niður-
staffa er studd af stjórnarskrár-
ákvæðum þeim, sem hér hafa
reriff nefnd.
Sennilega gæti ísland sótt
um inngöngu, áður en stjórnar
skránni væri breytt. En þeirri
spurningu, hvort breyta þurfi
stjórnarskránni, til þess að fs-
land geti gerzt fullgildur aðili
að Efnahagsbandalaginu, verð-
ur að svara játandi.
Hitt er aftur á móti miklu
erfiðari spurning, sem Ifldega
er þó raunhæfari, hvort fslend
ingar geti tengzt Efnahags-
bandalaginu með sérstökum
samningnum samkvæmt 238. gr.
Rómarsáttmálans, án þess að
breyta stjórnarskránni, þvi aff
slíkir samningar virðast geta
veriff mjög margvíslegir. Aff
þeirri spumingu verffur vikiff
siffar.
og hvað er höfundarsönnun, ef það
er ekki allt það, sem hér hefur ver
ið fram talið? Og þótt svo væri far
ið aftan að siðum, þá sér hver skyn
góður maður, að það hæfir ekki
lengur að dæma Hannesi greinina,
svo sterk gagnrök. sem komið hafa
fram, hvað þá að sæmilegt sé að
hafa hana slíkan burðarás sem gert
er í ævisögu Hannesar.
En raunar eru það fleiri en Krist
ján Albertsson, sem fært hafa
grein þessa í púss Hannesar. Hinn
4. des. s. 1. ritar dr. Alexander Jó-
hannesson, prófessor, grein „Um
líf Hannesar Hafstein og stjóra-
mál“. Þar segir m. a.: Hann (þ. e.
Hannes) er viðstaddur jarðarför
Jóns Sigurðssonar og frú Ingibjarg
ar 8. mai 1880 og skrifar á eftir
fyrstu blaðagrein sína í Norðling
Hannes er mjög hrifinn af allri
skipulagningu og niðurskipun og
lýsir jarðarförinni mjög ýtarlega".
Dagsetningarvillan bendir til
þess, að þetta sé sprottið af sæði
Kristjáns Albertssonar, þó að heim
ildar sé ekki getið. Kristján telur
í þók sinni jarðarfarardaginn 8.,
iþótt staðreynd sé, að hún fór fram
4. maí, hvemig sem á þeirri
skekkju stendur.
Augljóst virðist, að réttmætt sé,
að dr. Alexander Jóhannesson geri
nokkra grein fyrir áliti sínu á mál-
inu, því að öðrum kosti hlýtur það
að standa sem skýlaus dómur hans,
að Hannes hafi ritað þessa grein,
og hæfir það illa svo ágætum vís-
indamanni.
Hvað sem um allt þetta er að
segja, ættu allir að geta verið sam
mála um, að mjög æskilegt sé, að
bókmenntamenn og sagnfræðingar
þjóðarinnar leggi hér með einhverj
um hætti lóð sín á vogarskálar, en
láti þjóðina ekki búa við togstreitu
og óvissu um það, hvor hinna
frægu sona hennar hafi ritað þessa
grein, sé þess kostur að kveða hér
á með sannindum.
Kristján Albertsson segir í Mbl-
grein sinni s. 1. sunnudag, að eng-
in ástæða sé til að ætla, að Grön-
dal hafi lesið þessar gömlu blaða-
greinar sínar aftur, þegar hann
samdi ritskrána. Hér vitna atvikin
(Framh. á 13 síðu
í kenningum og siðum kaþólsku
kirkjimnar get ég fallizt á, en
þessa tegund af kirkjuaga vildi ég
ekki innleiða hér á íslandi, hvað
sem í boði væri. Þeir, sem í róman
tizkum draumórum óska eftir gull-
öld kirkjuagans, mættu einnig
rifja upp fyrir sér söguna um
Grenjadals Sigga, á 17. öldinni, þeg
ar vöndurinn gein við, ef kirkjan
var illa sótt. Á vorum tíma er
skóiaskylda, en ekki lögbundin
kirkjuskylda, eins og forðum. En
það segi ég satt, að ég tel það
framför að mega messa yfir fólki,
sem kemur af fúsum og frjálsum
vilja tii að tilbiðja guð, og ég met
kirkju mína að meira fyrir það,
að hún leyfir mér að lýsa blessun
yfir moldum hvaða guðlastara sem
er.
IU.
Ein krafan enn er sú, að kirkjan
snúi tii baka til flóknara helgisiða-
forms og gamaila sönghátta. Með
því muni aliur vandi leystur. Sízt
skyldi ég lasta það, að helgisiða-
formið sé endurskoðað. En þó er
vert að athuga sinn gang, óður en
því er slegið föstu, að eitthvað sér-
stakt tímabil liðinnar sögu sé sjálf
sögð fyrirmynd. T.d. má benda á
það, að í landi eins og Frakklandi
er nú komin upp mjög sterk hreyf
ing í þá átt að hverfa frá Gregorí
usi til Ambrosíusar, eða öllu held-
ur að byrja upp á nýtt og reyna
að átta sig út frá hinum uppruna-
legustu söngháttum fornkirkjunn-
ar, sem voru einfaldari en hinn
gregoríanski söngur. — Sú hreyf-
ing, sem á Norðurlöndum hefur
ýtt mest undir endurskoðun helgi-
siðanna, hákirkjuhreyfingin, hefur
alveg efalaust haft jákvæða þýð-
ingu f-raman af, og vakið menn til
meðvitundar um það stilleysi, sem
orðið var á þessu sviði. En nú virð
ist svo, sem hreyfingin sé farin að
stefna að hreinkaþólskum skilningi
á messunni. Sumir finna einnig í
þessari hreyfingu uppgjöf gagnVart
verkefni prédikunarinnar, en þá
er verr farið en heima setið. Eitt
sinn var ég staddur þar sem einn
af fremstu mönnum dönsku kirkj-
unnar var spurður um álit sitt á
þessari hreyfingu. Hann svaraði:
Ég varð snortinn af henni fyrst,
og taldi henni margt til gildis, en
þegar farið er að halda því fram,
að ekki hafi verið sungin kristin
messa í Danmörku, siðan fyrir sið-
bót, þá er ég ekki með lengur.“ —
Sannleikurinn er sá, að þrátt fyrir
gildi helgisiðanna, hefur hákirkju
hreyfingin farið út í þær öfgar á
Norðurlöndum, einkum í Svíþjóð,
að hún hefu.r átt sinn þátt í að
laða suma inn í kaþólskfftia og
knýja aðra út í sértrúarflokkana.
Ein öfgin býður annarri heim. Sé
rétt að farið, er þó sennilega eng-
in kirkjudeild betur til þess faliin
en lútherska kirkjan að sameina
hóflegt og fagurt helgisiðakerfi
þeirri predikun orðsins, sem frá
upphafi hefur verið lífæð kristinn
ar kirkju.
IV.
Skal ég nú koma að hinu já-
kvæða, sem fyrst og fremst er fólg-
ið í þessu: Að lútherska kirkjan
fullnæglr Islenzku þjóðtnnl bezt, —
og sú endurnýjun, sem hún þarfn
ast, byggist á því, að þjóðin lifi slg
aftur inn í helm frumkrlstnlnnar,
Nýja-testamentið. —
Ég hef fengið tækifæri til að
kynnast fulltrúum margra kirkju-
deiida, einmitt á þeim vettvangi,
þar sem menn bera saman bækur
sínar um hvaðeina, sem sameinar
og aðgreinir kristnar kirkjudeildir.
Eitt af því, sem einkennir lútersku
kirkjuna á slíkum mannfundum,
er það, hversu auðvelt henni er
að rétta út hÖnd til hægri og
vinstri, án þess að glata nokloru
af sínu séreðli. Hún getur átt sam-
ieið með þeim, sem unna fögrum
tilkomumiklum og dramatískum
helgisiðum, en hún getur einnig
verið með, þar sem guðsþjónustu-
formið er einfalt og fábrotið. Hún
getur óhikað gengið til guðs borðs
með fólki frá hvaða kristinni kirkju
deild sem er, þar sem sumir aðrir,
t.d. anglíkanar og kaþólskir, verða
að halda sig fjarri, vegna þess, að
þeir hafa flækt sig í fornum guð-
fræðiviðjum, sem mun taka marg-
ar aldir að losa sig úr. Þetta er
einfaldlega sökum þess, að fyrir
lútersku kirkjunni er það aðalat-
riðið, að guðs orð, fagnaðarerindi
Krists sé boðað sérhverri syndugri
mannssál, sem guðs náð þrák og
þarfnast, en allt hitt aukaatriði,
bæði embætti, stjórnarform og
helgisiðakerfi. Lútherska kirkjan
telur sig hvorki eiga að vera ein-
ráða né óskeikula í trúarskoðunum,
heldur sé það hennar hlutverk að
leiða einstaklinginn til persónulegs
samfélags við guð, og því er enn
í gildi meginregla Lúthers, að það
sé hættulegt fyrir manninn að
breyta gegn samvizku sinni og
sannfæringu til að þóknast hvort
sem er kirkjulegu eða veraldlegu
valdi. Af þessu leiðir, að í lúth-
erskri kirkju finnst mönnum ekk-
ert athugavert við það, að skoðanir
á ýmsurn efnum séu skiptar, og guð
fræðistefnur margar, og hún reyn
ir ekki að dylja ág-reining, eins og
þeim kinkjudeildum hættir við að
gera, sem vilja láta líta svo út sem
þær séu óskeikular. Af virðingu
lútherskra manna fyrir persónu-
legu frelsi einstaklingsins er það
líka sprottið, að lúthersk lönd
skara nú einna mest fram úr i lýð
ræðislegum stjórnarháttum. Al-
þýðumenning er meiri i þeim lönd
um en hinum, sem hin kaþólska
kirkja hefur mótað, þrátt fyrir það,
þótt hámenning kaþólsku kirkjunn
ar verðskuldi ótvíræða viðurkenn
ingu. Ég vil ekki blanda mér hér
í neinar deilur um efnahagsbanda
lag Evrópu. Tii þess er ég ekki
nógu vel að mér um málið í heild
sinni. En svo mikið veit ég, að
sums staðar á Norðurlöndum hafa
menn beyg af því, að áhrif hinna
kaþólsku landa verði svo mikil, að
af því srtafi hætta fyrir menningu
Norðurlanda, sem í dag á sér rætur
í lútherskri og lýðræðislegri. hugs-
un. Það er ekki alveg út í hött, að
eitt af þeim málum, sem fluttir
verða fyrirlestrar um á norræna
prestafundinum i ágúst í sumar, er
efnahagsbandalag Evrópu. —■ Ég
segi það enn og aftur, að ég virði
kaþólsku kirkjuna mikiis, en ég
teldi það skýlausa afturför, ef hún
næði að nýju tökum á fslending-
um, meira að segja þótt ég viti, að
guðfræðingar hennar ýmsir geri
nú sitt til að sveigja hana til frjáis
lyndari áttar. Mér er vel kunnugt,
að sumir íslenzkir rithöfundar
halda því fram af miklum fjálg
leik, að engin kirkjuleg menning
hafi verið til í landinu, síðan sið-
bót Lúthers varð ofan á. En ég vil
halda því fram, að Passíusálmarnir
standi ekki kaþólskum helgikvæð-
um að baki, eða predikanir Vídalíns
hafi verið minna til uppbyggingar
en helgra manna sögur, né heldur,
að lútherskir sóknarprestar hafi
átt minni þátt i því að efla unga
menn til mennta heidur en klaustr-
in til forna.
V.
Þrátt fyrir það, sem hér hefur
veriö sagt, er ég þeirrar skoðunar,
að innan kirkju vorrar þurfi vakn-
ingar við. Sú vakning kemur ekki
með ofsafullum hrifningaröldum
einhverra sértrúarflokka, hvorki
hvitasunnumanna né aðventista. —
Flokkar þessir hafa, að sínu leyti
eins og kaþólska kirkjan sina já-
kvæðu hlið, og það skal vera óá-
talið af minni hálfu, að þeir sem
eiga samleið með þeim, leiti þar
svölunar sinni trúarþrá. En sjálfur
hef ég aldrei getað fundið, að þeir
veiti neitt, sem min lútherska
kirkja hefur ekki veitt. Þessir sér-
trúarflokkar hafa það sameiginlegt
með lúthersku kirkjunni, að þeir
vilja leita hins upprunalega, en ég
hef ekki getað fundið því stað, að
útreikningar aðventista i sambandi
við heimsendi né skilningur hvíta-
sunnumanna á tungutalinu eigi
sér stoð í Nýja-testamenntinu. —
Lækning sjúkra vegna fyrirbæna
er einnig trúaratriði i vorri kirkju
deild, og ég hika ekki við að segja,
að ég hafi sjálfur fengið raunhæfa
staðfestingu á gildi hennar. í einu
orði sagt: Allt, sem glldi hefur
fyrir trúaSan mann, veltlr þjóð-
klrkjan engu siður en sértrúarflokk
arnlr, ef vér aðeins vlljum láta
(Framh. ð 13. slðu. i
T í MIN N, miffvikudagur 14. febrúar 1962.
9