Tíminn - 25.03.1962, Blaðsíða 10

Þjóðverjum, á borgarstrætum
hinna undirokuðu landa, Frakk-
lands og B.elgíu; af stórum svört
um sprengjuflugvélum og herflutn
i.ngavélum með hakakrossum; af
'"inlegum flóttamömium reik-
fla. En það virðist engin áhrif
andi um rústir sinna fyrri heim-
hafa á eyjarskeggja eða manninn,
sem gerzt hafði málsvari þeirra.
„Og nú“, tilkynnti Ohurchil-1 þann
114. júlí — hefur þag orðið okkar
hlutskipti að stan-da -einir í skarð-
inu og berjast gegn öllu því
versta, sem máttur og fjandskap
ur harðstjórans fær áorkað . . .
Við berjumst einir; en við erum
ekki að berjast fyrir okkur eina.“
Frá því á dögum .Elísabetar
hafði enginn talað þes:su likt til
i ensku þjóðarinnar. Jafnvel óvinur
fann „að baki fagurra orða og
sterkra fullyrðinga . . . vilja og
trú“ (Dagbækur Cianos, 286, 20.
ág. 1940).
Þremur dögum eftir fyrrnefnt
útvarpsávarp, heimsótti forsætis-
ráðherrann herstöðvar Brookes.
Hinn 17. júlí fór Brooke með
honum í eftirlitsferð um strend-
ur Hampshire og Dorset og lauk
henni klukkan átta um kvöldið,
ska.m-mt frá Wool.
„Hann var í dásamlegu skapi“,
skrifaði Brooke — „og fúilur af
sigurvonum og sóknarhug. Við
töluðum len-gi saman, mesf um
gamla daga og samskipti hans við
-bræður mína tvo. Ronnie og Vict-
or, sem hann hafði miklar mætur
á.“ Ohurchill skírskotar sjálfur til
-þessa síðdegis í stríðs-endurminn-
ing-um sínum: „Al-lan síðari hluta
dagsins ók ég með Brooke hers-
höfðingja. Hann naut -mikils álits
og virðingar. Hann hafði ekki að-
eins hág úrslitaorustuna við Ypr-
es, meðan á undanhaldinu til Dun-
kirk stóð, hddur hafði hann einn
ig sýnt frábæra staðfestu og
dj-örfung á tímum óhugsanlegra
erfiðleika, þegar hann stjórnaði
hinum nýju herdeildum, s-em við
höfðum sent ti.1 Frakklands fyrstu
þrjár vikurnar í júní . . .“
Tveimur dögum síðar, þegar
Brooke var að athuga varnirnar á
Wright-eyjunni, með Auchinleck,
fékk hann boð u-m að koma tafar-
laust til London, til fundar við
foráætisráðherrann. Þegar þessi
orðsending barst hon-um í hendur,
var hann að borða samlokur á
syðstu strönd eyjarinnar, en hann
-kyngdi í sikyndi síðasta munnbit-
anum og lagði þegar af stað. Hann
kom til hermálaráðuneytisins kl.
7 e.h. og var eftir tuttugu mínútna
bið vísað inn til An-thony EdenS.
„Mér var vísað inn . . . og til-
kynnt að ég ætti að taka að mér
s-tjóm heimavarnarliðsins.
Eg viSsi fullkomlega hvaða hætt
ur vofðu yfir okkur: „Líkumar á
því ag gerð yrði innrásartilraun á
eyjarnar, óviðbúnaður varnarliðs
okkar, hinn alvarlegi skortur á
útbúnaði og æfingarleysi meiri
hluta h-ersins. Möguleikinn á mi-s-
tökum og jafnvel ósigri, nægði til
að gera -þunga ábyrgðarinnar nær
-óbærilegan. En kannske var þó
erfiðast af öliu hi.n skilyrðislausa
nauðsyn þess að bæla niðri innstu
tilfinningar sínar og ótta og halda
ytra öryggi. Ag vera sjálfur um-
kringdur af s-amlöndum sínum,
sem geta hvenær sem er átt allt
sitt öryggi komið undir getu
manns til að verja þá; að fá sí-
12
„Nei, piltur íni-nn og af-tur nei.“
O-g er stúdentinn krafðist skýr-
ingar á frávísaninni, svaraði sýslu
maður með miklum myndugleik:
„J-á, hvað á ég að segja Guðmund-
ur minn. Maður, sem hefur brugð
izt trausti aðstandenda sinna eins
og þér. Já, haldið þér, að faðir
yðar, Guðmundur ríki, hafi kostað
son sinn til mennta til þess eins
að hann, sonurinn, kastaði öllu
frá sér eins og þér gerðuð, nennti
ekki að vinna sig upp í embættis-
mannasveit landsins, en gerðist
réttur og sléttur bóndi. Þér eruð
ætleri- og ættarskömm á hröðu
reki niðu rá við. Mín ætt blandar
ekki blóði við úrkynjaðan af-
spring. En það eruð þér. Svo
minnumst við ekki framar á þetta.
Þér leitið í aðra átt ef þér hyggið
á kvonfang, en hættig ekki á
strandhögg_ í minni ætt. Skiljið
þér mig? Ég veit þér skiljið mig
og þar með er þetta útrætt mál“.
Auðvitað skildi stúdentinn sýslu
mann, en hann hafði tekizt á við
hann fyrri og hóf þegar vörn og
sókn í einni lotu. Hann fullyrti
að hann gæti á hverri. stundu sem
væri gengið inn í embættismanna-
stétt landsins. Hann hafði lokið
tilskildu námi með heiðri, gæti
hvenær sem væri lagt fram próf-
skírteini sem sönnunargagn. Væri
óvíst að sýslumaður ætti þar
glæstari námslok þótt hann sýslu-
maður væri. En svo vék hann tal-
inu að öðru: Heilbrigði þjóðar-
innar byggðist ekki á embættis-
mannalýði, heldur þeim afreks-
verkum, sem unnin væru við barm
móðuf jarðar á landi og sjó.
Gjarnan mætti íslenzk bændastétt
eiga menn, sem hefðu lærdóm og
manndóm, sem samstæður. Þá
myndi birta yfir þjóðlífinu. Hann
hefði valið bændastéttina, þar nyti
han-n fulls frelsis, og í fulju
frelsi og aðei-ns þar, gætu hæfi-
leikar mannsins náð ótakmark-
aðri stærð. Framtíð þjóðarinnar
byggist á því að þetta gæfuhnoð
yrði ekki stöðvað við helgrindur
kúgunar. En nú væri svo komið,
ag aðeins kirkjunnar menn mættu
um frjáls höfuð strjúka í valdi
einvalds og einokunar. Allir aðrir
embættismenn lifðu á náð og náð-
arbrauði, sem væri- frá þeim tekið
ef þeir vikju fi'á þeim vörðum, er
ríkisva'-dið skyldaði þ-á til að hafa
að leiðarmerkjum. í raun og veru
væri sýslumaður með gjaforði
írænku sinnar, ef 'bónorði sínu
væri tekið, að gera glugga á ættar-
hauginn og hleypa lífi og birtu
inn. í dag þýddi ekki að ræða
margt við hann. En er hann hefði
hugsað sig um, tryði hann ekki að
hann afsalaði sér því lífi og þeirri
vernd, er hann, stúdentinn, gæti
veitt ástvinum hans í náinni fram
tíð. Stúdentinn stóg teinréttur
frammi fyrir sýslumanni. Og var
allt annað en árennilegur. Enda
sá sýslumaður engin önnur ráð
en segja honum að fara og sofa
úr sér rostann og vitleysuna.
Stúdentinum svall móður. Hon-
um kom fyrst í hug að taka sýslu-1
manninn eins og óþekkan strák
og þjarma svo að honum, að hann
sæi sitt óvæ-nna og léti undan.
Hann hnykklaði vöðvana og bjóst
til atl-ögu. En þá öskraði sýslu-
maðurinn örvita af reiði: „Farðu,
mannhelVíti, farðu!“
Stúdentinn jafnaði si-g á sömu
stundu.
„Setztu“, sagði hann, skipandi
röddu.
Þeim hafði nú báðum orðið á
að þúast.
Sýslumaður settist, eða öllu
heldur hné niður í hægindið.
Stúdentinn horfði á hann hvössu
augnaráði.
Sýslumaður lygndi augunum.
„Vínglas“, stundi han-n.
Stúdentinn gekk að skápnum og
skenkti í glas og rétti sýslumanni.
Hann svalg stóran teyg, gretti sig
og hvæsti: „Þér gerið mi-g vitlaus-
an. Stúlkuna fáið þér aldrei, skilj-
ið þér það? Aldrei.“
„Ég skil yður,“ mælti stúdent-
inn. ,,En þér eruð ekki einn í ráð-
um, karl minn. Við sjáum hvað
situr. Sælir.“ Stúdentinn snaraðist
úr úr herberginu og skellti í lás.
Hann g-ekk til'herbergis frúarinn-
ar. Þar sátu þær fós-trur. Frúin
heklaði, en Guðrún saumaði í. Frú-
in sá þegar, að eitthvað hafði kom-
ið fyrir.
„Hvað er yður á höndum?“
spurði. hún og spratt úr sæti sínu.
„Sýslumaður þarf að tala við
yður tafarlaust.“
,,Er nokkuð að?“ spurði frúin.
„Hann þarf á hjálp yðar að
halda. Látig hann ekki bíða.“
„Þér skipið. Hvað haldið þér að
þér séuð?“ mælti frúin, fast og bit-
urt. „Svarig spurningu minni:
„Hvað er að?“
„Sýslumaður bíður yðar á skrif-
stofunni. Hann segir fréttir“, sagði
s'túdentinn.
Frúin horfði á hann hvössum
augum. Af svip hans varð ekkert
ráðið. Þá hélt hún til dyra.
„Komið þér með,“ mælti hún.
„Nei. Eg er að fara héðan.
Sælar.“
Frúin tók ekki undir kveðjuna,
en horfði fast á hann. Hún fann
það á sér að eitthvag var að. Stú-

endurteknar sannanir á velkleika
þeirra varna, sem maður hefur
umráð yfir, að vera alltaf öðru
hvoru 'kvalinn af efa uim réttleika
sinni eig'in ákvarðana og halda
þrátt fyrir allt þetta, ytri rósemi
og æðruleysi, er svo hörð raun,
að enginn getur trúag því, nema
sá, sem reynir það sjálfur.“
Sama dag og Brooke tók við
hinu nýja starfi sínu, lagði Hitler
hið endanlega friðartilbog sitt
fyrir brezku stjórnina. „Eg sé
enga ástæðu til þess“, tilkynnti.
hann þann 19. júlí — „að þessi
styrjöld þurfi að halda áfram. . . .
Hugsanlegt er að hr. Ohurchill
vísi þessu tilboði mínu á bug, á
þeim forsend.um, að það sé sprott-
ið af ótta og efa um lokasigur.
Fari svo, þá ber hann alla ábyrgð
á því, sem af því hlýtur að lei.ða.“
„Seint um kvöldið", sagði Ciano
— „þegar fyrstu köldu svörin við
ræðunni bárust frá Englandi, ollu
þau augljósum vonbrigðum meðal
Þjóðverja". Þann 21. júlí tilkynnti
Hitler hershöfðingjum sínum, að
úrslitastigi styrjaldarinnar væri
náð.
Um veturinn liafði þýzka flota-
foringjaráðið undirbúið innrásar-
áformig og Raeder aðmíráll hafði
lagt það fyrir Hitler daginn eftir
að þýzku pansarasveitirnar kom-
ust yfir að Sundinu. En það var
ekki fyrr en 16. júlí — mánuði
eftir fall Frakklands og aðeins
þremur dögum áður en Hitler
sendi Englendingum síðasta vopna
hl'éstilboð sitt — að hann gaf
fyrstu skipun sína: „Þar sem Eng-
land hefur til þass'a sýnt sig ófúst
til nokkurs samkomulags, þrátt
fyrir hi.na vonlausu hernaðarlegu
aðstöðu þess, hef ég ákveðið að
hefja undirbúning inrásar og fram
kvæmd hennar, ef s'líkt reynist
óhjákvæmilegt“. Tilgang hennar
kvað hann vera þann: „að hindra
það, að England yrði notað sem
árásarstöð, til þess að halda á-
fram stríðinu vi.ð Þýzkaland“.
Þann 21. júlí mælti hann svo fyrir
^nWfaBSMBMHKSnK—II"1 H'H'I I "II||'
21
ag þessum hernaðaraðgerðum yrði
lokið fyrir 15. séptember, þegar
tímabil jafndægrastormanna hæf-
ist. Hann lýsti því yfir, að þessar
aðgerðir myndu verða mjög erf-
iðar og krefjast ýtrasta hugrekkis:
„Vig eigum við mjög ákveðinn
og öflu'gan óvin að berjast, sem
drottnar yfir þeim hafssvæðum.
er við verðum að nota. Til þess að
vinna bug á honum þurfum við
a.m.k. fjörutíu herdeildir". Til að
byrja með átti Luftwaffe að halda
áfram érásum sínuim á hafnar-
borgir Suður-Bretlands, en ráðast
svo í byrjun ágúst með öllum sín-
um styrk á brezka flugherinn.
„Þag mun taka á að gizka einn
mánuð“, sagði þýzkur flugmar-
skálkur — „að brjóta flugher óvin
arins algerlega á bak aftur.“
Brooke kom til deildarstöðva
sinna í St. Paul að kvöldí þess 20.
júlí.
Fyrsta daginn í þessum nýju
deildarstöðvum sínum skrifar
Brooke í dagbók sína:
„Borðaði hádegisverð í St. Paul,
en hélt svo til fundar við Bertie,
til þess að ræða við hann um við-
fangsefni hans þ.e. varnir svæðis-
ins umhverfis London . . . Aftur
til St. Paul, þar sem ég hélt kyrru
fyrir til kl. 7,30 e.h.
Þá ók ég til klúbbsins og gekk
til Downing Street 10, til þess
ag snæða þar mi.ðdegisverð með
forsætisráðherranum. Hann var
ákaflega alúðlegur og ég fékk
mjög glögga hugmynd um skoð-
anir hans. Það er bæði fróðlegt
og skemmtilegt ag hlýða á orð
hans og ég sannfærðist um það,
að hann gerði sér fulla grein fyrir
ábyrgðarþunganum, er hvíldi á
herðum lians. Hann er fullur af
árásaráformum, en ég held ag
hann geri sér fyllilega ljósa þá
erfiðleika er hann á í vændum.
Hann fullyrti að England myndi
sjaldan eða jafnvel aldrei fyrr
hafa átt við jafn mikla erfiðleika
að stríða og einmitt nú. Hann
segir altaf: „þessi maður“, þegar

BJARNI ÚR FIRÐI:
Stúdentinn
i Hvammi
dentinn var ekki manntegund, sem
hún felldi sig við. Allt í einu setti
hún upp þóttasvip mikinn og
stormaði fram göngin, háreist og
fasmi'kil.
Stúdentinn vék sér að Guðrúnu.
„Eg fékk hryggbrot“, sagði
hann.
Unga'mærin fölnaði.
„Eg mátti vita það,“ sagði hún
ofurlágt. „Er þá allt búið?“
„Nei, góða mín. Alls ekki,“ sagð
hann.
„Þag veltur allt á okkur. Ef við
erum samtaka og sterk, vinnum
við. En nú verð ég að hafa hrað-
ann á. Frúin kemur senn aftur.
Nú eru fjórir dagar til páska.
Sýslumannshjónin ætla til kirkju
á páskum, og með þeim fer að
vanda allt heimilisfólkið, sem
heiman getur farið. Far þú ekki
til kirkjunpar. Eg kem meðan
fólkið er að heiman, og þá tök-
um við saman ráð okar. Þú at-
hugar málið frá þinni hlið. Eg frá
minni. Og við skulum finna ráð
sem duga. En nú verð ég að
kveðja".
Guðrún reis úr sæti. Hún var
óstyrk af geðshræringu. Stúdent-
inn breiddi faðmínn móti henni
og lokaði hana í 6terkum örmum.
Hún vafði handleggjum um háls
honum, skaif eins og hrMa og
brast í grát. En stúdentinn var
hinn öruggasti. Hann þrýsti henni
að barmi sínum! og hver kossihn
rak annan. Milli þeirra hvlslaði
hann ástar-, hugihreystingar- og
uppörvunarorðum. En metri en
nokkur orð voru atlot hans, sterk,
hlý og ljúfsár í senn.
Nú heyrðist til frúarinnar. Hún
var að koma og nefndi nafa Guð-
rúnar hátt, því líkt sem hún væri
að kalla á hana. Stúdentinn los-
aði armtakið. Kys'sti ástmey sína
kveðjukossi og snaraðist út. Hann
mætti frúnni í göngunum.
„Þér ætlið yður eitthvað“,
hvæsti hún. „Hvað teljið þér mað-
ur ,ag þér getið boðið okkur
upp á?“
„Eg býð upp á það, að fóstur-
dóttir yðar skipti á sæti ungmeyj-
arinnar í öskustónni og drottn-
ingarsessi á heimili sínu,stærsta
heimili sveitarinnar. Búið hana
undir þá heimanreisu, og ég skal
umbuna yður ríkulega.“
10
T I M I N N, sunmulagur 25. marz 1963.