Tíminn - 28.03.1962, Side 5

Breyttir tímar valda breyttum
athöfnum og breyttum lögum. Borg
arar, sem einhverra hluta vegna
hafa orðið utan vig þær breyting-
ar, þurfa að spyrjast fyrir um
hvernig vegir liggi eftir umskipt-
in og hvað nú sé kleift og leyft.
Þeir geta allt um það haft hug-
mynd um stefnu og takmark og
talið sér rétt að ræða um mark-
mið og leiðir og haft þar rétt að
mæla. Athugalaus hlaup eftir nýju
hugboði eða fyrirsögn mega vel
leiða marga menn í ógöngur og
láta þá gera sjálfum sér og öðrum
takmarkalaust mein.
Þetta má af mörgum dæmum
sjá og kemur því ljóslegar fram í
hverju þjóðfélagi, sem þau verða
sérhæfðari, og er búskapur hér-
lendis og hjá tæknilega lengra
komnum þjóðum gott dæmi um
það.
íslenzkir bændur þekkja t.d.
margir fátt eitt af nytjajurtum
túna sinna og hafa fæstir nokkur
skilyrði til að nota þá þekkingu
til annars en sér til raunar, þótt
til staðar væri, af því að tæki,
mannafla, þekkingu á ýmsu öðru
en nöfnum jurtanna og kostum
skortir líka ásamt markaði fyrir
sérhæfðari vöru en tíðkanleg hef
ur verið auk veltufjár til að koma
breytingum í framkvæmd, þótt
hagkvæmar virtust og bót réðist á
hinum fyrrtöldu yöntunum öðrum.
Vestur í hveitilendum N.-Ame-
ríku er aftur á móti ekki átt undir
því að þistlar eð annað illgresi
feyki fræjum sínum úr landareign
um trassa og kjána yfir í akra
gagnfróðra og hirðusamra rækt-
unarmanna, segja heimfluttir Vest-
ur-íslendingar, að þar fari eftir-
litsmenn um héruð og líti eftir
hver á sínu svæði og skipi þeim
er illgresi hafa á ökrum sínum að
fella þar allan gróður fyrir fræ-
fall og þroskun, svo að ekki verði
öðrum að meini, ekki einstaklingi
og enn síður héraði eða þjóð.
Þar er því gagn ag þekkja strax
illættaða kímplöntu og geta að
eigin atkvæði herfað niður og end-
ursáð, áður en allt er komið í
óefni.
Svo má þá atvinna manna bind-
ast af umhverfi, og er seint fyrir
að synja að tvímælalausar fram-
íarir geti borið tilsvarandi frelsis-
skerðingar í skauti sínu, þótt engri
sé ástæpa að laka ag þarflausu.
Þetta og því líkt kemur í hng-
ann þegar reynt skal að banna
mönnum að flytja heilt kvæði í
ritdómi eða önnur nýbreytni kem-
ur upp til meins eða gæða. Verð-
ur þá ráðlegast að spyrjast fyrir
um hvað séu lög í þessu efni og
spyrja þá ekki einungis lögfræð-
inga heldur einnig allan almenn-
ing. Vitað er að lög mörg hver
verða aðeíns máttlau=t pappírsgagn
án skilnings og viðurkenningar
hins nafnlausa múgs, sem við þau
skal búa, og til eru auk þess kvið-
dómar, þar sem löggjöf og menn-
ing veitir ólöglærðum dómendpm
úrskurðarvald um sektina, hvort
fyrir hendi er, en felur löglærð-
um dómara aðeins ákvörðun refs-
ingar eftir að kviðdómurinn hefur
fundið að um sekt var að ræða.
Hér á landi er að ýmsu sérstætt
þjóðfélag.
Á grundvelli þeirrar sérstöðu
heimtar íslenzka ríkið ýmisleg fríð
indi t. d breiðari landhelgi en
margar aðrar þjóðir vilja viður-
kenna Það og mörg önnur heimta
í alvöru svo og Svo víðtækar und-
antekningar frá hugsuðum eða
þekktum skilyrðum annarra þjóða
við samvinnu og félagsskap, og
þetta bera fram kjömir fulltrúar
þjóðanna, þar á meðal — að talið
er — ýmsir gagnmerkir lögfræð-
ingar. Eftir þessu, ætti að mega
vænta þess að menningarleg sér-
staða íslands, sem vissulega er til,
gæfi ástæðu til að fara fram á á-
rnóta tilhliðrun í menningarmál-
um, ef þar gilda — á meðal stærri
þjóða eða í þjóðasamböndum —
okkur óheppileg ákvæði. Væri þar
ekki síður ástæða til varúðar en
um fiskiveiðalögsögu, skattalöggjöf
og milliríkjaverzlun. Bókmennta-
starfsemi okkar íslendinga hefur
þannig ætíð byggzt meira á leik-
mannastarfi en tíðkanlegt hefur
verið á nálægum tíma í öðrum
menningarlöndum og gæti því
þurft aðra aðbúð en þar hefur
þótt þurfa að krefjast.
Þessi breiði grunnur hins yrkj-
andi múgs er sá jarðvegur, sem
upp úr er sprottinn mestur hluti
hinna beztu bókmennta þjóðar-
innar.
Það er á æfingu almennings í
að gera sér grein fyrir hvað er
rökræn hugsun og snjöllum orð-
um sögð, sem öll fyrri tíma
menning okkar byggist og á áhuga
hans fyrir fegurð og viti.
Hún er lótin 'að því eina að-
haldi, sem jarðeignamat og kú-
gildatala hafði við sundurgrein-
ingu borgaranna í málsmetandi
menn og aðra, þessi margtuggna
spurning, sem oftast var svarað
effir mati á orðfæri f tali og riti:
„Er þetta greindur rnaður?"
Hitt, sem meira kynni að varða
og þó var sjaldnar athugað, hvort
um góðan mann var að ræða, kann
að hafa gleymzt sökum harðra
kjara í hrjóstrugu og kúguðu landi.
Þegar því hafin eru málaferli út
af birtingu óstyttra bálka úr rit-
um, til sönnunar dómum um gildi
þeirra eða ómerkilegheit, verður
hér ekki aðeins rætt um hvað séu
lög, heldur einnig um það hvort
það væri æskilegt eða ekki, að þau
(lög væru svo eða á annan veg og
hvort þeim lögum skuli haldið —
ef til eru —, sem banna slíkt að
viðlögðum viðurlögum, að því ó-
skoruðu hvort viturlegt gæti heitið
ag bíta sig í þann lagastaf. gang-
andi þá út frá því að lögfræðing
ur rithöfundafélags hefji ekki
trúnaðarstarf sitt með vonlausu
tapsmáli.
Ritdómar eru mjög mikilsverð
bókmenntagrein, og hér allt of illa
stunduð, en til þeirra ber að vanda
!á allan hátt, einkum þó til að-
jfinnslanna, sem mjög þaif í svo
jritfúsra manna landi sem ísland
j vissulega er.
1 Þetta er á þann hátt alviður-
kennt, að það þykir varla viðeig-
andi ag leiðrétta illviljaðan ritdóm
ara, þótt á mann hafi ráðizt af
meinfýsi eða heimsku, og er þó
tvímælalaust rangt, því ritdómur
getur eins vel átt við um ritdóm
og um aðrar ritsmíðar, sjálfur
mætti höfundurinn vera hæfur —
ef ekki hæfastur allra manna —
til að leiðrétta misskilning eða
hártogun,, ef fyiir hefði komið
gagnvart hans eigin verki.
Með áðurnefndum málaferlum
virðist þó oflangt gengið, því sízt
verka skyldi Jiað talið ámælisverf
að birta heila bálka til sönnunar
lofi eða lasti um ritverk. Tilvitn-
anir má velja þannig, ef nógu
| stuttar eru hafðar. að þær sanni
ósannindin — gefi alranga hug-
mynd um bæði efni og efnismeð-
ferg bókar — en heilt kvæði eða
afmarkaður kafli sýnir fullnaðar-
frágang höfundar svo lilutdrægn-
islaust sem verða má og er því svo
Iangt sem hann nær, óyggjandi til
mats á verkinu.
Ef verja skal hag höfundar og
frumútgefanda og þeir eiga vissu-
lega rétt á sér eins og aðrir þjóð-
félagsborgarar, þá er þess að gæta
að því aðeins eiga þeir óumþræt
anlegt friðland að þeir séu til ein-
hvers nýtir. Arfinn gæti með sama
rétti krafizt afnota af garðland-
inu og sme. .spillir eða aðgerða-
skemmandi i hópi mannbætandi
útgefenda og rithöfunda.
Ritdómari, sem vinnur verk sitt
af alúð, er hinn mesti nytjamaður
bæði rithöfundum og almenningi.
Rithöfundi getur hann verig
jafngildi þjálfara íþróttamanns, en
þjálfari getur margt fært til betri
vegar þótt engu afreki hafi náð
sjálfur. Almenningi er aftur á
móti ritdómari sá landkönnuður,
sem birtir — ef vel er — hvers
vænta má við lestur nýrrar bókar,
samþykki hans eða neikvæði við
boðskap skræðunnar er þar ekki
aðalatriði. Hljómsæknum kliðunn-
anda getur orðið það sýnishorn
Ijóðabókar að kauphvatningu, sem
lióðbandafjendum yrði aðeins
hljómandi málmur og hrossa-
brestsígildi.
Ritdómur í fjöllesnu blaði eða
timariti er því þjónusta við les-
endur blaðsins og í því fólgin að
benda á það, sem höfundi hans
þykir heúzt—^rjriyert j bók, sem
hann hefurriesio, en það verður
oftast bejfur|gertV-nieð tilvitnunum
en eintómuih dómi og betur með
heillegri tilvitnun en brotum ein-
um þótt fleiri væru. Hvernig ætti
t.d. að rökstyðja ritdóma um
Hraðkveðlingá og hugdettur eftir
Jakob Thorarensen ef enga af
stökum bókarinnar mætti birta
nema helmingaða eða einhvern
veginn hlutaða sundur og óheila?
Hvað verðui um Ijóða- og laus-
málsflutning manna sín á milli við
ýmis tækifæri ef banna má auk
heldur í ritdómi að sýna nema brot
ein og mola? Á það að vera rit-
frelsi og málfrelsi komandi tíma
að ekki megi rökræða galla og
verðleika ritverks nema með þeim
hálfyrðum fyrir grundvöll að sanna
megi að slitið sé úr samheoigi
hvert einstakt dæmi, sem óþægi-
lega kynni að verka, og því að
engu hafandi? Eða, hefði Matthías
Johannessen krafizt bóta fyrir birt-
ingu kafla þess, er upp var tekinn
í ritdómi Hjálmtýs Péturssonar, ef
hann hefði verið sýndur bók hans
til framdráttar?
Það er lítilsvirði þótt eitt mál-
gagn eða nokkur yæru dæmd i
sektir fyrir slík afbrot, sem hér
hafa verið gerð að umtalsefni —
ef þau þá eru afbrot. — Sú er
ásókn íslendinga í þátttöku i rit-
mennsku og umræðum, að önnur
ný myndu rísa upp í stað þeirra,
sem gjaldþrota kynnu að verða
eða hrædd. Hitt er verra, ef rit-
höfundum á að haldast það uppi,
að láta hæla prentuðum þvættingi
sínum með rökum fullýrðinga
einna eða svo stuttra sýnishorna,
að ekkert verður af þeim ráðið
fremur en t.d. þessari vísu Æra-
Tobba ef úr henni sæist aðeins
önnui og fjórða ljóðlina:
Æfra ræfra skammar skrum
skrattans hrak er í Flóanum
Þambara vambara þeysings grið
Þó er enn verra Ölvesið.
Með slikum brotasýningum þess-
um er hægt /að gera vitið að vit-
leysu og klippa bæði eyrun og
Frá Alþingi
Framhald at 6 síðu
þá að þýða að nefna kaupgjaldið
etft? Með þessu er verið að hóta
launþegasamtökunum í landinu.
Það er ekki verið að tala um að
breyta, ef verðlag breytist erlend
is, en því er hótað, að gengis-
breyting skuli framkvæmd, ef
kaupg jaldshækkanir verða. —
Það hafa engin samráð verið
höfð við launþegasimtökin í sam
bandi við þetta frumv. og er það
illt. Hitt er þó enn verra, að í
því skuli vera slíkar hótanir í
garð launþegasamtakanna. Eg
hefi því leyft mér að bera fram
á þskj. 429 brtt. um, að þessi gr.
skuli felld nlður". — Þannig tal-
aði Gylfi Þ. Gíslason um gengis-
skráningarvaldið 1950.
Togaramenn
(Framhald af 1. síðu).
an koma þessir togarat heim og
leggjast við festar, sém ekki
verða leystar fyrr en verkfallinu
lýkur.
Vinna í fiski
Mikill fjöldi togarasjómanna er
nú kominn í vinnu hér og þar við
fiskaðgerð, en fæiTi munu hafa
ráðið sig á báta, því beztu bátarnir
hafa fullt llð, og vantar ekki mann-
skap nema á þá báta, sem minnst
fiska. Hins vegar geta vanir menn
haft 7—800 krónur á dag við fisk-
aðgerð í landi, en til þess þurfa
þeir að vinna 16—17 tíma í sólar-
hring. Yfirmenn á togurum munu
þó ekki vera í vinnu, nema dag og
dag, því þeir hafa eins til þriggja
mánaða uppsagnarfrest og eiga
auk þess að vera við skip sitt átta
tíma á dag, og fá fyrir það tæpar
tvö hundruð krónur.
Tigaraskipstjóri, sem Tíminn
hafði tal af í gær. taldi að ef svo
ólíklega færi, að verkfallið leyst-
ist á næstunni. yrði erfitt að
manna togarana og koma þeim út.
sökum þess að mannskápurinn
væri nú þegar orðinn dreifður og
kominn í vinnu annars staðar, því
meðan fiskur fæst á bátana er
eftirspurn mikil eftir vinnukrafti,
ekki hvað sízt vönum mönnum,'
Oengu frá sktpinu
(Framhald af 1. síðu).
Sunnmöring á tæpum 20 mínútum.
Þetta gerðist um kl. 8 á laugar-
dagskvöld.
Skipsmenn komust allir upp á
ísinn heilu og höldnu og fóru síð
an fótgangandi eftir ísnum að
næsta selfangara. Tók sú ferð hálfa
aðra klukkustund, og komust þeir
þangað heilir á húfi.
Eftirlitsskipið Salvator var
statt um 20 mílur frá slysstaðnum
úti í auðum sjó. Var þegar send
frá því þyrla til þess að sækja
skipbrotsmennina og flytja þá út í
Salvator, sem síðan kom með þá
til Akureyrar á hádegi í gær.
Selveiði er rétt að hefjast, en
hún stendur venjulega yfir frá 20.
marz fram til 5. maí. Sunnmöring
var ekki búinn að fá neinn sel, þeg-
ar skipið sökk, vegna þess hve illa
gekk að komast inn í ísinn.
Skipherra á Salvator er Tryggve
Gaasö, en leiðangursstjóri er Tor-
geir Öristland. Skipstjórinn á Sel-
fangaranum var Arnolf Sandvík,
og heldur hann heim innan
skamms með félögum sínum.
Kennedy einbeiffur
Framhald hI 3 <iðu
forsetans, gaf út yfirlýsingu frá
Hvíta húsinu í dag í tilefni þessa
viðtals. Segir þar, að stefna Banda-
ríkjanna sé, að öllum ráðum verði
að beita til þess að liindra, að
Sovétríkin sigri Vestur-Evrópu
með allsherjar árás, en kjarnorku-
vopnalausri árás, á álfuna.
Lögð er á það áherzla, að þetta sé
engin breyting á stefnu stjórnar-
innar.
Samkomulag
Framhald af 3 síðu
armálið. Sögðu þeir viðræðurnar
hafa verið bæði gagnlegar og
fi'jálslegar og nú væri Ijóst, í
hverju ágreiningurinn fælist.
Margt sameiginlegt
Home lávarður frá Bretlandi
sagði í dag, að árangur ráðstefn-
unnar hingað til ^æri sá, að nú
skildu þátttakendur betur en áður
skoðanir hvers annars og að margt
væri sameiginlegt með tillögum
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna.
Rusk og Home fóru í dag heini-
leiðis frá Geneve og Gromyko er á
förum. Flestir hinna utanríkisráð-
herranna eru ýmist farnir eða í
þann veginn að fara.
Láf á þeim
(Framhald af 1. síðu).
það, að hér er um hreina upp-
gjöf að ræða fyrir Framsóknar-
mönnum, er það, að vlðskipta-
niálaráðherrann endurtók enn
fyrri fullyrðingar ríkisstjórnarinn
ar um, að vextirnlr skiptu heldur
litlu málf fyrir atvinnuvegina, en
dró töluvert úr nú og bætti því
við, að samt væri nú betra fyrir
þá að hafa lága vexti og þvi ætl-
aði ríkisstjórnin að lælcka vextina
nú á næstunni, enda hefði „við-
reisnin" heppnast.
halann á bjánaskapnum og ljúga
alls kyns aplagot út i saklausa
samborgara á meðan ritdómi er
treyst til nokkurrar leiðbeiningar.
Til aukafjáröflunar má svo hirða
krónu og krónu með sektum fyrir
birtingu svo heillegra kafla að
fyrir dómi standi. áfellisdómi ef
illa fer.
Framtíð þessarar þjóðar kann
að verða lítil sökum eigin ágalla
eða athafna annarra manna. en svo
vís er hvorki dómsdagur sökum
eigin synda né atomstyrjöld er-
lendra brjálæðinga og meðfylgj-
andi morð þjóða og menninga, að
rétt sé enn að hætta að krefjast
viðleitni til þroska og mannbóta af
bókmenntum og listum eða rök-
hyggju og rannsókna af lesendum
og njótendum. Þótt kveðið sé að
vísu af hinum betri höfundum
þeim sjálfum til hugarhægðar.
verður einnig að krefjast þess að
almenningur /fái að nota það sem
birt er af dótinu, kryfja það til
mergjar og rökræða um það á
þann hátt, sem honum hentar.
Það af Iistiðju, sem ekki þolir
fleiri tegundir ummæla en vin-
mæli ein, er bezt geymt í föður-
húsum eða kjöltu móður sinnar,
og meinleysi ritdómara umfram
fyrirsögn eigin smekks er hrein
og bein svikserm Hossun og hamp
anir verðskuldunarlausra blekbull-
ara og jafningja þeirra við aðra
gervilist. ei svipuð athöfn að holl-
ustu og sýklaræktun óþrifinna
manna eftirlausra af fikti gerð
og mannalátum eða til að vekja
eftirtekt á sér eins og hávaði
montinna krakka.
Umhyggja fyrir listamönnum og
þeim, sem listamenn vilja heita,
er að sjálfsögðu góð á meðan hún
miðast við endurgjald unninna
verka og er ekki meiri en svo að
mannkyninu sé gróðakaup í, en
eigi að fara að hlaða undir afætur
vegna þeirrar tegundar fikts. sem
þær fást við. mun rétt að stinga
við fótum Það er að vísu satt. að
breyttir tímai valda breyttum at-
höfnum. en að sumu leyti breyt-
así tímarnir ekki svo mikið.
Snorri Sturluson gat orðið full-
(Framhald á 15. síðu)
T Í M I N N, mi'ðvikudagur 28. marz. 1962.