Tíminn - 28.06.1962, Blaðsíða 2

ASTAMAL OG HJONABOND
SOVÉTRÍKJUNUM
Tutfugu og þriggja ára
gömul sfúlka kastar sér út
um gluggann á átjándu hæð.
Hún er lengi að falla og hef-
ur tóm til að æpa upp yfir
sig af hryliingi. Síðan skell-
ur hún í hart malbikið, sem
glitrar eins og spegill í regn-
úðanum. Ef til vill gafst
henni tími til að sjá afmynd-
að andlit sitt speglast í göt-
unni, áður en hún gaf upp
andann. Ókunnugt fólk kem-
ur að og myndar hring utan
um lífvana stúlkuna. Kona
ein fer úr kápunni og breiðir
hana yfir líkið. Læknir í hvít-
um sloppi kemur gangandi
hægum skrefum. Hann veit
að enginn lifir af fall frá
átjándu hæð og er ekkert að
flýta sér.
Um kvöldið sitja nokkrir stú-
dentar á fjórðu hæð og tefla.
Aðrir hafa safnazt umhverfis
dómínóborðið og berja í það, þeg
ar þeir færa töflurnar. Einstöku
sinnum er þögnin rofin með
með hlátri. Stúlkan, sem fyrirfór
sér nokkru.m tímum áður, færist
í tal.
— Hún var í sömu deild og ég,
segir einn skákmannanna. Síðan
lýtur hann yfir borðið og hugs-
ar sig lengi um næsta leik. En
samtalið heldur samt áfram.
— Eg þekkti hana dálítið. Hún
hét Anna og var á fimmta ári.
Hefði orðið búin í vor. Skemmti-
leg stúlka. Og falleg. Opinber-
lega er sagt, að hún hafi verið
að hreinsa gluggann og misst
jafnvægið. En læknirinn sagði,
að hún væri með barni. Eg
hugsa, að það hafi verið ástæð-
an.
Meira kom ekki fram í samtal-
inu um Önnu. Hún var falleg
stúlka, sem komin var að enda
námsfeiils síns og átti von á
góðu starfi sem kennari í sögu.
Afganginn verða menn að ráða
í. Líklegast hafði hún orðið ást-
fangin af einhverjum stúdent, en
afleiðingar sambandsins orðið
aðrar en hún átt von á. Ef til
vill hafði hún reynt mikið til að
fá hann til að kvænast sér, en>
hann skorazt undan. Þegar henni
kom svo til hugar að biðja um
fóstureyðingu, en þær eru auð-
fengnar í Sovét, hefur það verið
of seint. Hún fylltist ótta við það
sem umhverfið myndi segja, —
foreldrar, ættingjar og vinir. Sú
pressa hefur verið henni um
megn og hún greip til þess eina
úrræðis, sem henni fannst vera
eftir.
Upp úr 1920 voru frjálsar ást-
ir boðaðar í Sovétríkjunum. Karl
Marx hafði sagt, að í kommún-
istísku þjóðfélagi myndi fjöi-
skyldan hverfa sem þjóðfélags-
stofnun. Nú átti að láta spádóm
hans rætast. Alexandra Kollantaj
skrifaði nokkrar smásögur um
frelsi ástarinnar, og einhver vin-
sælasti höfundur samtímans,
Panteljmon Romanov gaf út
sagnasafn, sem hét „Án rósa“.
— Hjá okkur er ekki til nein
ást, segir í einni sögunni. — Það
eru einungis til kynferðisleg sam
bönd. Ástin hefur smám saman
horfið yfir í sálfræðina, og það
er bara líkaminn, sem hefur til-
verurétt. En unga stúlkan í sög-
unni, er þrátt fyrir allt gefin
fyrir svolitla rómantík, vill hafa
hlutina eins og þeir voru, Ijóð,
rósir. Elskhugi hennar skilur
hana ekki, hugmyndir hennar
eru gamaldags, nú er hægt að
komast af án rósa.
Á þessum áratug og þeim
næsta, voru giftingar og skilnað
ir gerð jafneinföld fyrirtæki og
kaup á bíómiða. Það þurfti ekki
einu sinni að tilkynna makanum,
þegar einhver óskaði að flytja
að heiman. Sérstökum fóstureyð-
ingarstöðvum var komið á fót
„til að tryggja jafnrétti kynj-
snna“. En í kjölfar frelsisins
fylgdi óreiða. Fjölskyldan hafði
alltaf verið miðpunkturinn í lífi
Rússa. Nú átti að afnema hana,
og eftir stóðu menn einmana og
rótlausir.
Þetta frelsi frá því fyrir 30—
40 árum er nú um garð gengið.
„Rós'irnar" hafa fengið sitt að
segja aftur. Staða fjölskyldunn-
ar hefur verið styrkt, og þótt
hjónaband sé enn tiltölulega ein
falt fyrirtæki, á það sama ekki
lengur við um skilnað. „Sam-
vizkuhjónabönd" koma enn fyr-
ir, en í blöðunum eru ungar
konur varaðar við slíkum sam-
böndum. Það er einungis form-
leg tilkynning á manntalsskrif-
stofunni, ZAGS, sem gefur kon-
um sama rétt og manninum.
í Rússlandi eru til margar
ógiftar mæður. Þær njóta sama
ríkisstyrks og aðrar mæður í
landinu. Böm þeirra eru ekki
talin óskilgetin. Umhverfið lítur
þó til þeirra augum, sem spegla
fyrirlitningu og fordæmingu.
Þetta var ekkj svo fyrrum. En
nú skulu unglingar ekki ala barn
ncma í hjónabandi, sem foreldr-
amir hafa gefið samþykki sitt
til. Unga stúlkan, sem „missti
jafnvægið við gluggahreinsun",
hefur fundið þennan þrýsting
umhverfisins of þungan.
Frjálsræði kvenna í ástamálum
er ekki komið á sama stig og á
Norðurlöndum eða í Mið-Evrópu.
Þetta sést ekki minnst á því, hve
rússneskar konur eru bundnar
heimilinu. En þó stefnir þar í
sömu átt og vestra. Konur eru að
öðlast meira sjálfstæði, þær leita
menntunar og halda atvinnu
sinni iðulega áfram þrátt fyrir
giftingu. Meðal háskólastúdenta
í Sovét er helminguninn stúlkur.
í sumum störfum eru konur í
miklum meirihluta, t.d. kennara-
og læknisstörfum.
Með þessu fylgja breytingar á
áður viðurkenndum siðalögmál-
um. Kynferðisreynsla fyrir gift-
ingu er talin fullkomlega eðlileg.
Sé slíkt samt ekki jafn almennt
og á Norðurlöndum, getur það
stafað af húsnæðisskortinum,
sem í Rússlandi er alvarlegur
þrándur í götu. Þó má sjá við
þeim vanda með nægu hugmynda
flugi. Á stúdentaheimilum i
Moskva eru brögðin mörg, en þar
ríkir alger aðskilnaður milli kynj
anna. Einhver einfaldasta aðferð
in, en um leið ein sú snjallasta
er að setja hring á fingur sér;
sá sem upp á því tók, gat þann-
ig lengi fengið frjálsan aðgang
að vistarverum kvenna á heim-
ilinu. y
Getnaðarvarnalyf eru seld
frjálst í Sovétríkjunum, en þó er
ekki hvatt til notkunar þeirra af
yfirvöldunum. Almenningur not-
ar þau heldur ekki mikið. Það
mun þó ekki stafa af vankunn-
áttu, heldur öllu fremur hinu,
hve auðvelt er að fá fóstureyð-
ingu. Fóstureyðingarstöðvarnar
frá því um 1920 voru að vísu
lagðar niður árið 1936, en end-
urstofnaðar 1956. Þó er nokkur
munur á stofnununum nú og þá,
þar eð þær nú krefjast gjalds,
einar sjúkrahúsa í landinu. En
verðið er ekki hátt, og hefur ekki
mikil áhrif til að draga úr að-
sókn.
Fyrir þrjátíu árum var hægt
að lýsa ást á þennan hátt: — Eg
elska þig ósegjanlega, Manjka,
nærri því eins mikið og steypu-
hrærivélina. Eigum við ekki að
giftast? — Ef þú vilt, Pjotr. Eg
elska þig líka. Þú heldur vélinni í
góðu lagi og borgar ársgjöldin í
verkalýðsfélaginu á réttum tíma.
Og hugsaðu þér, hvað það verður
gaman að koma' saman á verk-
smiðjufundina.
Hafi samtöl af þessu tagi
nokkru sinni raunverulega átt
sér stað, sem satt að segja má
draga í efa, er a.m.k. öruggt, að
þau eru úr sögunni nú. Erfitt er
þó að segja, hversu rússneskt bón
orð fer fram nú á tímum, en
trúlega er það ekki mjög frá-
brugðið sams konar athöfn á
Vesturlöndum. En útlendingar
geta fengið að vera viðstaddir
rússneskt brúðkaup, eða hjóna-
bandsskrásetningu, eins og rétt-
ara væri að segja. Fyrir rúmum
þrjátíu árum var um skeið af-
numin öll skrásetning hjóna. Þá
var litið á alla sem gifta sem
bjuggu saman. Síðar var þó kom-
ið á einfaldri tilkynningarskyldu.
Nú hafa ákvæðin verið hert, svo
að krafizt er minnst tíu daga um
hugsunarfrests, áður en hægt er
að ganga í hjónaband.
Frakki einn, Pierre að nafni,
kvæntist ein fagran vordag rúss-
neskri stúlku á skrifstofu ZAGS
í Moskva. ZAGS þýðir eiginlega
zapis aktov grazjdanskogo sosti-
janija, sem hægt er að útleggja
sem „skrásetningarskrifstofa
mála varðandi hjúskaparstofnun
og — slit“. Skrifstofan er í gráu
steinhúsi, gengið upp langan og
óiómantískan stiga og þar er bið
stofa, sem er full af eftirvænt-
ingarfullum hjónaefnum. Pierre
kom ásamt konuefni sínu þó
nokkuð of seint, og fékk strax
inngöngu í herbergi embættis-
mannsins, sem annast skrásetn-
inguna. Þar inni var kampavíns-
flaska og glös. Bak við borðið
stóð kona, sem annast þessi mál.
Hún var ekki blíð yfir seinkun-
inni og reyndi eftir getu að vinna
aftur glataðan biðtíma.
— Þið vitið hvað lög Sovét-
ríkjanna segja um hjónabönd?
Þið njótið jafnréttis gagnvart
lögunum. Ykkur ber að virða
hvert annað. Þið eigið að mynda
fjölskyldu, helzt stóra. Héf^ í
bókinni, þar sem þið verðið
skráð, er rúm fyrir tíu börn.
Hefjizt handa.
Brúðhjónin skrifuðu undir á
réttum stöðum. Ekkert „já“ var
sagt eins og tíðkast á Vesturlönd
um. Og að lokum hellti skrásetj-
aiinn kampavíni í þrjú glös og
lyfti sínu og sagði hraðmælt ham-
ingjuóskaþuluna:
— Fyrir hönd Skrásetningar-
skrifstofu mála varðandi hjú-
skaparstofnun og —slit og sjálfs
mín hönd óska ég ykkur hjart-
anlega til hamingju,
(Dregið saman úr grein
eftir Harald Haminu í
Vecko-Journalen).

SKÍPAÚTGCBÐ BÍKISINS
M.s. Skjaldhreiíl
vestur um land til Akureyrar
hinn 3. júlí n.k. Vörumóttaka
í dag til Húnaflóa- og Skaga-
fjarðarhafna og Ólafsfjarðar.
Farseðlar seldir á mánudag.
Iínnræíið afhjúpaö
Mbl. hefur við hátíðleg tæki-
færi oft látið í þaS skína, að
SjálfstæSismenn væru síður en
svo á móti samvinnuféiögum,
samvinnuféiög ættu rétt á sér
við hlið einkafyrirtækja. Mörg
eru þau dæmi samt orðin, sem
sanna, að hér fylgir síður en svo
hugur máli. Sannleikanum nær
er, að forkólfarnir við Mbl. beri
— takmarkaiítið hatur til sam-
vinnufélaga. Því tii rökstuðn-
ings er rétt að birta glefsu úr
ritstjórnargrein Morgunblaðsins
í gær. Þar segir m.a.:
„En hver er sú hugsjón, sem
Ilaupfélag Árnesinga á að leit-
ast við að koma í framkvæmd?
Kaumast fer á milli máia hver
hún er. Það er sú hugsjón að
ná ofurvaldi yfir sem fiestum
þáttum atvinnuiífsins, gera sem
allra flesta einshiklinga fjár-
hagsicga háða samtökum þeiin,
sem forkólfar Framsóknar-
flokksins stjórna sem póiitísku
einknfyrirtæki sínu“.
Tiicfni þessara gífuryrða og
aurkasts að einu myndarlegasta
samvir.nufélagi landsins er svar
Tímans við þeirri staðliæfu-
lausu fuliyrðingu að aðdróttun
Mbl. í garð Kaupféiags Ámcs-
inga og forystumanna þess, að
þeir beiti menn á Selfossi skoð
ana- og atvinnukúgun. Tíminn
bað Mbl. að benda á eitt einasta
dæmi þess, að forystumenn sam
vinnuféiaga hafi beitt atvinnu-
kúgun. Það hefur Mbl. ekki get
að, — en hins vegar leitt hjá
sér að svara þeirri spumingu
Tímans, hvaða sjónarmið væru
r'kjandi Ið mannaráðningar og
starfsmannahald hjá Reykjavík
urborg og ýmsum grónum
„Sjálfstæðisfyrirtækjum“ og
enn fremur, hvernig væri með
ráðningar í sýslumannsembætt-
in nú undanfarið. Þessiun spnm
ingum treystir Mbl. sér ekki til
að svara — en ekki fer miili
mála, að margur heldur mann
af sér.
Selfyssingar hæddir
og svívirfir
Mbi. taiar engri tæpitungu í
gær. Það segir biákalt, að sam-
vinnustarf og samvinnuhugsjón
sé „að ná ofurvaidi yfir sem
fiestum þáttum atvinnulífsins,
gero im allra flesta einstakl-
inga fjárherdega háða samtök-
um þeim, sem forkólfar Fram-
sóknarflokksins stjóma sem
póiitísku einkafyrirtæki sínu“.
— Svo býsnast blaðið yfir því,
; þeir - enn, sem fylgja stefnu
blaðsins skuli ekki vera kosnir
til áhrifa í samvinnufélögunum.
E;i í þessum ummælum blaðsins
felst annað og meira. Hún er gíf
urleg móðgun við dómgreind
fólksins í iandinu og þó einkum
og sér í lagi í þessu tiiviki við
íbúa Selfosshrepps. Óbeint seg-
ir Mbl. við Selfyssinga: Þið er-
uð dómgreindarsljóir, þræls-
Iundaðir aumingjar, því að þið
kjósið á lýðræðislegan hátt yf-
ir ykkur þessa grimmu og ó-
svífnu kúgara ár eftir ár, kúg-
ara, sem vilja gera ykkur fjár-
hagslega ósjálfstæða bónbjarg-
armenn á valdi pólitískra mis-
indismanna. Þ,að veit hvert
maiinsbann, að hver meðUmur
kaupféiags, hvort sem er stór
eða smár, hefur jöfn áhrif við
kosningu forystumanna félags-
ins. í samvinnufélögum ríkir
þv> hið fyllsta lýðræði. Mbl. hef
i. slegio sig til riddara lýðræð-
isins, en heldur fær iýðræðis-
skipulagið þó kaldar kveðjur
frá blr.Tínu í þessum skrifum.
Þeir menn, sem áruni samnn
hafa starfað hjá sámvinnufélög-
(Framhald á 13. síðu)
2
TÍMINN, fimmtudaginn 28. júní 1962