Tíminn - 04.08.1962, Blaðsíða 9

EEsa m

Það er mikill plagsiður ís-
lenzkra blaðamanna að
grennslast fyrir um hvern-
ig útlendingum, sem til
landsins koma, lítist á sig.
Þá er jafnan búizt við, að
okkur sé hrósað upp í há-
stert, stúlkurnar eru undur
fallegar, hitaveitan dásam-
lega og menningin stórkost
elg. Síðan eru þessar lof-
ræður látnar á þrykk út
ganga og íslendingar hafa
fengið enn eina sönnun
þess hvað þeir séu merkileg
þjóð í merkilegu landi.
Þessa áráttu hafa ekki ís-
lenzkir blaðamenn fundið ein-
göngu hjá sjálfum sér, blaða-
menn um víða veröld skrifa
gjarnan það sem fólkið vill
helzt lesa.
Fimmtán ára útivist
Nú höfum við brugðið nokk-
uð út af þessu föstu spori, í
þetta sinn hittum við að máli
íslending og spurðum hann á-
lits á þjóðinni.
Hermann Pálsson háskóla-
kennari í Edinborg er ekki að-
eins fslendingur, heldur Hún-
vetningur að auki og hefur feng
ið gott tækifæri til að bera sam
an ýmiss einkenni þjóðar sinn-
ar og annarra á langri útivist.
Hann hefur dvalizt erlendis á
annan áratug, eða allt frá því
hann lauk námi í norrænu-
deild Háskóla fslands árið 1947.
Þá sigldi hann til Dyflinar og
lagði stund á keltnesk fræði
við háskólann þar í borg. Síð-
an beindi hann för sinni til
Skotlands og starfar nú sem
kennari við háskólann í Edin-
borg, kennir íslenzku. Stúdent-
ar í Bretlandi sem leggja stund
á enskar bókmenntir verða að
kunna nokkur skil á íslenzku
og íslenzkum bókmenntum og
það er hlutverk Hermanns að
fræða þá. Hins vegar eru mjög
fáir sem taka íslenzku sem að-
alnámsgrein. eins og að líkum
lætur.
Sífelldur samanþurður
Auk kennslunnar hefur Her-
mann Pálsson fengizt við fræði
og vísindastörf, sett fram ný-
stárlegar kenningar um tilurð
ýmissa fornsagna okkar og einn
ig um uppruna íslendinga. Væri
of langt mál að rekja það hér.
Þess má einnig geta, áð hann
hefur þýtt á íslenzku ljóð úr
keltnesku og hafa þau komið
út í bókarformi.
íslendingur, sem hefur það
starf á hendi að uppfræða út-
lendinga um íslenzka menn-
ingu og halda merki hennar á
lofti í erlendri borg. hlýtur að
láta sér annt um viðgang okk-
ar og vöxt, hlýtur að fylgjast
vel með þróun mála heima og
gera sífelldan samanburð og
því sem þar gerist o,g erlend-
is. Því ætti Hermann Pálsson
að standa að ýmsu leyti betur
að vígi en aðvífandi ferðamenn
og vingjarnlegir skyndigestir
Stekkurinn verður
SnorrabúS
Við gerðum Hermanni Páls-
syrii heimsókn þar sem hann
Rætt við Hermann Pálsson, háskólekennara
í Edinhorg, um það, hvernig Islendingar líti
út, úr nokkurri fjarlægð

nokkru leyti horfið í skuggann.
— Flestar þjóðir eiga sér sterk
an bakhjarl í sjálfum sér, nátt-
úruauðæfi, góða framleiðslu.
mikla frægð eða .sterkan her.
íslendingar eiga aftur á móti
ekkert stórt af þessu tæi til að
vekja traust á sjálfum sér, því
freistast þeir til að vanmet.a
það, sem skilur þá frá öðrum
þjóðum en rembast við það von
lausa hlutverk, að drengurinn
feti í fótspor risans.
Þannig hafa þeir horfið frá
hlutleysisstefnu sinni, sem áð-
ur aflaði þeim virðingar með-
al þjóðanna. Það tel ég að ,-,é
sálfræðilega hrapalegustu mis-
tök af einstökum atburðum,
sem íslendingar hafa gert. Á
þin.gi Sameinuðu þjóðanna ætti
,það að vera heilagt hlutverk
íslendinga, með enga hernað-
artradisjón að baki, að tala máli
vopnleysingjans og verja mál-
stað þeirra sem kúgaðir eru.
En á því er ærin misbrestur og
nú verð ég var við það í sífellt
ríkara mæli af blöðum og við-
tölum við fólk að heiman, að
mikil breyting hefur orðið á
hugsunarhætti fslendinga. Það
er engu líkara en þeir reyni
allt hvað þeir geta að gleyma
Við hlustum ekki
býr í Edinborg í gömlu hest-
húsi. Þetta er þó ekki venju-
legt hesthús eins og við land-
ar eigum að venjast heima,
heldur höfðu aðalsmenn og
tignarfólk í Edinborg á fyrri
öld reist hús hestum sínum
jafn vegleg og stiftamtmanns-
bústaðir á íslandi á sama tíma.
Húsin standa í löngum röðum
og er port milli þeirra, þau
eru tvílyft og bjuggu hestsvein
ar áður á loftinu og þar var
heyið einnig geymt. Nú hef-
ur efri hæðunum verið breytt
í vistlega og sérlega skemmti-
legar íbúðir og er hætt við að
hestasveinar skozka aðalsins
hafi rekið unp stór augu ef þéir
nú mættu líta upp úr gröfum
sínujn. Þarfasti þjónninn var
geymdur á neðri hæðinni en
nú er arftaki hans kominn þar
í staðinn, sumsé bíllinn Aðall
inn sjálfur bjó við breiðstræti
skammt undan, þar eru nú
komin gistihús handa ættlaus-
um túristum, lækningastofur
og fleira gagnsamlegt.
Óheillavænleg tákn
Frú Guðrún, kona Hermanns,
kemur til dyra og býður okk-
ur til stofu þar sem húsbónd-
inn situr og skrúfar fyrir sjón-
varpið þegar gestina ber að
garði. Þriggja ára dóttir þeirra
hjóna, Steinvör, býður góða
nótt o,g hverfur burt með bangs
ann sinn í fanginu en húsmóð-
irin ber okkur kaffi og kökur
að gömlum og góðum íslenzk-
um sið.
Hermann tekur erindinu vel
og áður en varir hefur talið
borizt að þeim hlutum, sem ís-
lendingi í útlegð hljóta jafnan
að vera hugstæðir.
— Það eru mörg óheillavæn
leg tákn á lofti í íslenzkum
þjóðmálum og mér virðist ís-
lendingar að sumu leyti vera
að missa þau sérkenni, sem til
þessa hafa gert þá að sérstakri
þjóð og réttlætt tilveru þeirra
sem þjóðar, segir Hermann
Pálsson.
Þeir, sem lengi dveljast með
framandi þjóð en fylgjast vel
með þróun mála heima á ís-
landi, hafa opnari augu fyrir
því sem er að gerast og verða
áþreifanlegar varir við það. en
þeir, sem amstra í dagsins önn
heima fyrir. Við sþyrjum því
Hermann Pálsson hvað helzt
stefni í óheillaátt.
— Okkur íslendingum er
tamt að flagga með sjálfstæði
okkar og gorta af því á tyllidög
um, segir Hermann Pálsson,
við gerum minna af því að
varðveita það hversdags. Það
er vandi að vera þegn lítillar
þjóðar. Nú á dögum eiga sér
stað sífelld átök milli stórþjóða
og smáþjóða, ljóst eða leynt. í
þeirri baráttu skiptir það smá-
þjóðina öllu máli að varðveita
sérkenni sín. þá hluti, sem gera
hana að þjóð.
Þróunin á íslandi hefur þvi
miður stefnt í öfuga átt Við
höfum einmitt kappkostað að
líkjast sem mest öðrum þjóð-
um, apa það. sem þeim er sam-
eiginlegt, jafnvel þótt það
stríði móti eðli okkar.
Dvergur í fótspor risans
Okkur er tamt að nota hug-
tök eins og „norræn sam-
vinna“. „vestrænt lýðræði" og
því um líkt, en í stað þess að
standa fast á sérstöðu okkar i
heim efnum, höfum við að
því að þeir eru vopnlaus þjóð,
þeir telja hlutleýsi veikleika-
vott og skammast sín fyrir.
Fornsögur eða hermennska
íslendingar eru farnir að
hugsa hernaðarlega. Þessi ný-
tilkomni hugsunarháttur birtist
að vísu oft í skoplega smáum
dæmum, eins og að líkum læt-
ur. Ef það er satt sem ég heyrði
að stillt hefði verið upp lög-
regluliði á flugvellinum í
Reykjavík við heimsókn ein-
hvers Norðurlandakonungs og
kóngurinn látinn kanna liðið.
Síðan hefði verið ekið með
kónginn um bæinn með mót-
orhjól fyrir framan og aftan.
Það þætti furðu gegna í ekki
ófriðlegri borg en hér í Edin-
borg, ef tekið væri á móti út-
lendum þjóðhöfðingja með því
að sýna honum lögregluþjóna
staðarins.
Það er hægt að skilja og
fyrirgefa þjóðum eins og Bret-
um Rússum og Ameríkönum,
sem hafa hernaðarlega tradi-
sjón að baki, þar sem hver
þegn hefur hlotið þjálfun í
hernum og menntun. Þessar
þjóðir hafa þurft að verja líf
sitt með vopnum og því er
ekki nema eðlilegt, að þær
sýni dýrð og mátt vopna sinna
við hátíðleg tækifæri.
Það rúm sem vopnin og her-
valdið hefur skipað i hugum
almennings í þessum löndum,
hafa fornsögur. passíusálmar
og saga skipaö í huga íslend-
inga fram að þessu.
Fegurðardrottningar
í kulda og trekki
Þess vegna er það hjákát-
legt. hörmulegt. þegar íslend-
ingar fara að gleypa hráa út-
lenda hluti af þessu tæi og
reyna að tileinka sér þá, hluti,
sem eru svo andstæðir allri
sögu okkar og menningu- Þeir
hafa séð í skrautlegum, út-
lendu.m myndablöðum lokk-
andi ljósmyndir af nær alls-
nöktum fegurðardísum í sól-
skini og hita á baðströndum í
Kaliforníu. Þess vegna þarf
að hafa það eins heima í
Reykjavík þótt loftslagið mæli
á móti því. É.g sá myndir af
fegurðarkeppni í blöðum að
heiman, þar voru stúlkur í
sundbolum látnar skrönglast í
einhvers konar vagni um göt-
ur borgarinnar í kulda og
trekki. grettar í framan af
kulda. en þeir sem stjórnuðu
herlegheitunum þrömmuðu
kappklæddir á eftir. Það er
ekki hægt að flytja Kaliforníu
til íslands hvernig sem við
reynum Þetta verður grátbros
legt.
Styrkur <vopnleysisins
Og Hermann Pálsson heldur
áfram: Við íslendingar erum
næmir og viðkvæmir fyrir því.
sem sagt er um okkur og hvað
aðrir hugsa um okkur, roynum
sífellt að fiska eftir áliti ann-
arra. Aðalhættan er. ekki fólg-
in í þeirri tilhneigingu okkar,
heldur hinu að við hlustum ekki
alltaf á rétta fólkið. — Breta
úr almenningsstétt finnst t. d.
harla undarlegt, að við skulum
ekki hafa her og finnst skömm
að. Og brezkri alþýðu finnst
það hlægileg þjóð, sem hefur
engan kóng. Brezkur mennta-
maður lítur öðrum augum á
hlutina. En það er tvennt, sem
menntaðir Bretar dást að í íari
íslendinga: hernaðarleysi og
bókmenntir.
Ég minnist þess er landhelg-
isdeilan var sem illvígust, að í
hópi kunningja minna í
menntamannastétt, hitti ég að-
eins einn, sem var íslending-
um andvígur. Allir aðrir fylgdu
okkur fast að málum og ósk-
uðu okkur hugheilir sigurs. í
landhelgisdeilunni var styrk-
ur okkar einmitt fólginn í
vopnleysinu, vopnleysið var
okkar skæðasta vopn. HefðUm
við haft fallbyssur og sprengj-
ur á móti Bretum þá, er hætt
við, að við hefðum aldrei aflað
þeirrar samúðar með málstað
okkar erlendis, sem raun varð
á og okkur var svo nauðsynleg
Friðarsinni skammaryrði
íslendingar eiga að stuðla
að hlutleysi og afvopnun á al-
þjóðavettvangi. Þeir eru eina
þjóðin, sem ekki hefur nokkra
hernaðarsögu að baki. Þeir
hafa ávallt viljað búa við frið.
Sjálf tilkoma þjóðarinnar er
sprottin af ást þeirra á friði.
Þeir taka sig upp frá átthög-
um sínum í Noregi, af því að
þeir gátu ekki unað þeim her-
styrk, sem kom í hendur ein-
um manni er Haraldur hár-
fagri gerðist yfirkonungur. Á
þessu er enginn vafi.
Fámennið er engin afsökun,
þvert á móti getur það verið
styrkur. Við sjáum t. d. hvern-
ig einstaklingur eins og Bertr-
and Russell hefur sett stóran
svip á baráttuna fyrir friði í
heiminum og afvopnun. — Nú
fFramhald á 13 síðu'
TIÍVII N N . laueardamnn 4. áeúst 19fi2
9
nvn 11 "
> > >
v * \