Tíminn - 12.10.1962, Page 2

Spænska söngkonan R.quel Meller, sem Ijóstraði upp um Mata-Hari
Fyrir skömmu andaðist í
Barcelona gömul kona. Hún
hét Francis Marques Lopez,
74 ára að aldri og hafði leg-
ið á sjúkrahúsi nokkra hríð.
Almenningur er litlu nær
þótt nafn hennar sé nefnt.
Eldra fólk kannaðist þó cnn
við nafnið Raquel Meller, en
það nafn bar hin aldna kona
f blóma lífs síns. Hún var
nafntoguð söngkona og stóð
á hátindi frægðarinnar á
þriðja og fjórða tug aldar-
innar.
Vefur örlaganna f
Margir minnast hennar enn
angurværir í huga og tregafullir
er söngur hennar endurómar í
minningunni. Þó hefði dauði
hennar tæpast vakið aðra eins
athygli og raun hefur á orðið,
ef ekki heíðu þá um leið komið
fram upplýsingar nýjar af nál-
inni í sambandi við þessa konu.
Hún hafð'i átt stóran þátt í að
upplýsa eitt mesta njósnamál
veraldarsögunnar, en um það
vissi enginn fyrr en gamla kon-
an var öll. Það var sem só Raquel
Meller og enginn annar sem varð
til þess að Ijóstra upp um njósn-
arann fræga, þokkadísina Mata
Hari. Það var Raquel Meller sem
varð til þess að Mata Hari var
handtekin, dæmd og tekin af
lífi.
Hér er um að ræða furðulegan
vef örlaganna, furðulegri en ger-
ist í heimi skáldsagna.
Blaðatelpan
Francis Marques Lopez var
fædd og uppalin í fátækrahverfi
í Valencia, hún var algert götu-
barn og dró fram lífið með því
að selja blöð.
En hún var ekki venjuleg
blaðatelpa, því meðan hún seldi
blöðin, söng hún hástöfum af
einskærri lifsgleði. Þar við bætt-
ist að hún var forkunnarfögur.
minnti á sigaunaprinsessu og því
var engin furða þótt skemmtana-
spekúiant einn fengi augastað á
henni og sá strax í hillingum
fræga söngstjömu.
Hann breytti henni i Raquel
Mellcr og eftir nokkurra ára þjálf
un á Spáni fór hann með hana
til Parísar og þar vann hún um-
svifalaust frægan sigur með sönc
sínum, fegurð og framkomu.
Þetta var árið 1911 og hióður
hennar óx einkum er hún söng
lagið .,La Violetera“ eftir José
Padilla. en hann var sami mað'ur
og samdi lagið „Ramóna" sem
flestir Reykvíkingar munu kann
ast við. Meðal annajrs notaði
Chaplin lagið í kvikmynd' sinni
„Borgarljós" og hefur það heill
að marga hugi.
Raquel Meller lagði París að
fótum sér og menn urðu örvita
er þeir hlýddu á söng hennar og
horfðu í tindrandi spönsk augun.
Enn minnast menn þess er á-
heyrendur sátu sem dáleiddir eft
ir að hún hafði lokið við að
syngja „La Violetera" og gekk
því næst um meðal áheyrenda og
dreifði fjólum meðal þeirra.
Hvort sem hún sýndi sig í París,
London eða New York vann hún
alls staðar frægan sigur.
Mata-Hari kemur fram á
Ejónarsviðið
Nú hófst heimsstyrjöldin fyrri
árið 1914. Hún sneri þá heim
til Spánar á ný og giftist þekkt-
um blaðamanni, Gomez Carillo
og eignaðist með honum dóttur
sem skírð var Elena.
Víðtæk njósnastarfsemi var' þá
rekin á Spáni og þar voru bæki-
stöðvar ýmissa njósnahringa.
Gomez kunni vel því andrúms-
lofti og dafnaði eins og púkinn
á kirkjubitanum. Meðal annars
varð honum tíðgengið á Hótel
Ritz og þar hitti hann iðulega
Mata-Hari og hvort sem það var
af áhuga blaðamannsins eða af
öðrum hvötum urðu þau góðir
kunningjar. Raquel Meller var
spönsk fram í fingurgóma og
þóttist þess fullviss að hér lægi
eitthvað á bak við meira en blaða
mennska, hún þóttist viss um að
maður hennar stæði í ástarmakki
við Mata-Hari. Hún ákvað því
að klekkja á kvenmanninum, ör-
vita af afbrýðisemi.
Mata-Hari hafði lengi haft það
orð á sér að hún njósnaði í þágu
Þjóðverja og Raquel Meller vissi
um þann orðróm.
Nokkru síðar fékk hún pata af
því að Mata-Harj ætlaði sér að
laumast í stutta ferð til Parísar
og koma síðan aftur til Spánar.
Er sennilegt að maður hennar
hafi sagt henni þetta. Raquel á-
kvað að grípa tækifærið, hún
hafði samband við ungan yfir-
mann úr frönsku hermálasendi-
sveitinni í Madrid og lét hann
vita um fyrirætlun Mata-Hari.
Á þann hátt ætlaði hún sér að
binda endi á ástarævintýrið, sem
hún hélt að ætti sér stað.
Iðrun slegin
Ungi maðurinn sendi yfirboð-
urum sínum þegar skilaboð um
ferð'ir Mata-Hari og þeir voru
við öllu búnir í París. Raquel
Meller óraði ekki fyrir því
hverju hún hafði til leiðar kom-
ið. Hún vissi ekki um allar þær
upplýsingar sem franska leyni-
þjónustan ’nafði þegar aflað sér
um Mata-Hari.
Hún varð frávita er hún varð
þess áskynja að það sem hún
hafði meint sem lítils háttar krók
á móti bragði í viðskiptum
tveggja kvenna varð að einhverj
um æsilcgustu viðburðum styrj-
aldarinnar og Mata-Hari lauk
ævi sinni fyrir framan aftöku-
sveit í París.
Hún var gripin iðrun og sektar
kennd og kraup á kné daglangt
rnargar vikur í kirkju, fyrir fram
an líkneski heilagrar Maríu og
þuldi bænir með társtokkin augu
og kramið hjarta. Fótstallinn
hafði hún skreytt fjólum.
— Fyrirgefðu. fyrirgefðu,
stundi hún.
En í stríðslok tók hún aftur
upp þráðinn og tók til við að
syngja á ný. Nú hafði söngur
hennar hlotið villtan, næstum
dýrslegan undirtón, nýjan, ó-
kunnan tón og hún vann hvern
sigurinn af öðrum. Hún lék einn
ig í þöglu myndunum og hlaut
óspart lof. „Carmen" varð fræg-
ust þessara mynda hennar. Það
var sagt um hana að hún lifði
í blóði og kampavini og mátti
það til sanns vegar færa. Hún
gaf sig alla á vald taumlausu
nætursvalli — og þeir voru ófáir
ungu mennirnir sem skutu sig
fyrir framan hóteldyrnar hjá
henni. Áður hafði hún knosað
hjarta þeirra. Slíkar athafnir
léðu söng hennar enn frekari
töfra og hún varð því ákafari
að láta fjólunum rigna yfir á-
horfendaskarann.
Síðustu fjólurnar
En Mata-Hari gat hún ekki
gleymt. Áður en leið á löngu
varð atburður einn til þess að
rifja upp fyrir henni sorgarsög-
una. Þingmaður einn, Emilo
Junoy, sem hafði verið einn af
síðustu elskhugum njósnakvend-
isins og hafði haft samband við
hana í fangelsinu, ákærði nú
Raquel Meller opinberlega fyrir
að hafa átt sök á dauða hennar.
Ákærurnar voru þaggaðar nið-
ur. En Raquei Meller var hæfð
í hjartastað. Hún rifti öllum
samningum sínum og söngur
hennar hljómaði ekki lengur um
gleðisali heimsborgana. Hún
gerð'i ferð sína til Rómaborgar
til að fá aflausn synda sinna hjá
sjálfum páfanum. Hún sótti um
inntöku í ótal klaustur en var
hvarvetna vísað á dyr. Þá dró
hún sig i hlé og lifði eins síns
liðs í húsi sinu Ville-france-sur-
Mer á frönsku Rivíerunni.
Þegar fé hennar var þrotið,
neyddist hún þó til að koma
fram opinberlega og skemmta
árið 1929 og aftur 1942 í París á
dögum hernáms Þjóðverja. Þá
var skrifað i blöðin um söng
hennar að fjólurnar væru óneit-
anlega farnar að missa lit sinn.
Síðan dró hún sig í hlé í Barce-
lona og þar gaf að líta aldna
konu, granna og bogna, haltra á
blómatorgið til að kaupa fjólur
morgun hvern unz heilsu henn-
ar hrakaði og hún var lögð á
sjúkrahús þar sem hún að lokum
gaf upp öndina, södd lífdaga.
V er kamannaf élagið
Dagsbrún
FÉLAGSFUNDUR
verður haldinn í Tjarnarbæ í kvöld. föstudag, kl. 9.
Fundarefni:
UPPSÖGN SAMNINGA
Stjórnin
|| Samvizkustungijr
| Við cig v'ið fær Morgunblaðið
köst og ræðst á Eystein Jóns-
] son með bægslagangi og fár-
| yrð’um fyrír fj'ármálastjórn
hans fyrr á árum. Þeir, sem
j fylgjast með þessum köstum,
| hafa tekið eftir því, að þau
koma helzt, þegar ríkisstjórnin
er að fremja einhver afglöp í
fjármálum eða cfnahagsmálu.m
— eitthvað, scm r’áðherrarnir
Vita að er ranigt og blygðast
sín fyrir með sjálfum sér. Þá
vcrður þeim hugsað til Ey-
steins Jónssonar og vita og
finna, að liann mundi hafa tek-
ið með allt öðrum hætti á mál-
unum. Þegar þe'ir gera sér
þetta Ijóst, verður það lielzta
útrás gremjunnar að ausa
hann fáryrðum. Þetta er vcl
þekkt sálfræði'lcgl fyrirbæri Oig
kallast samvizkustungur.
Mbl. fær eitt slíkt æðiskast
gegn Eysteini Jónssyni i gær,
og hell'ir sér yfir fjánnála-
stefnu hans á fyrri árum. Menn
sjá gerla af hvcrju þessi sam-
Ivizkustunga stafar. Daginu áð'-
ur kom fj.árlagafrumvarpið
fram, mesta verðbólgufrum-
varp, sem þjóðinni hefur ver-
ið sýnt, og tölur þess sýn.a ó-
heillaferíl stjórnarinnar i ó-
venjulega björtu Ijósi. Að-
standendur þessa frumvarps
vita ve'i og finna, að þetta
3 frumvarp mundi vera með öðr-
um og ólíkt geðfelldari hætti,
ef Eysteinn Jc.nsson færi með
fjárlagastjórn rík'isins, og þeir
vita líka, að hlutlaus saman
burður borgaranna er þeim
mjög i óhag. Þess vegiia er
gripið til gamla ráðsins, affl
hella yfir Eystein cinni demb-
unni enn af fúkyrðum og ó-
sannindum til þess affl freista
þess að rugla menn í sainan-
burðinum, sem hlýtu.r að verffla
gerður þessa dagana á fjár-
lagafrumvarpinu og fjárlögum
þeim, sem Eyste'inn Jónsson
hefur undirbúið.
Krústjoff og Gunnar
IFréttir skýua frá því þessa
dagana, að Krústjoff b.afi frest
að lofaðri skatta'Iækkun i Rúss
landi um þessar mu.ndir, Gunn
ar fjármálaráffllierra varffl líka
að gera hið sama e'inu sinni
enn. Hann hefur enn frestað
að efna loforðið um að fella
nið’ur bráðabirgðasöluskattinn.
Það er ekki leiðunj að líkjast.
5
ÍNú eru ,;svikasamning-
arnir“ of lágir
Ræða sú er Gylfi Þ. Gísla-
son, viðskiptamálaráðherra,
flntti á fundi í Alþýðuflokks-
félagi Reykjavíkur hefur vak-
ið' talsverða athyigli og ekki að
ástæðulausu. í ritstjómargrein
Alþýðublaðslns seigir svo um
þessa ræðu:
„Merkasta yfirlýsing Gylfa í
ræðunni var sú, að hiagur þjóð-
arbúsins sé á þessu liausti svo
góður, að það muni þola þær
kauphækkanir fyrir lægst Iaun
uðu stéttirnar, án þess að
grípa þurfi til gengislækkun-
ar eða sambærilegra aðgerða“.
Menn ættu að bera þetta
saman við það, sem málgögn
ríkisstjórnarinnar söigðu i vor,
þegar samvinnufélögin sönidu
um kauphækkanir til liinna
lægst launuðu. Þá æptu stjórn
armálgögnin að samvjnnu-
mönnum: SÍS ætlar að svíkja.
SÍS þorir ekki, og svo frv. Þá
var svo líomið kjörum verka-
manna, að ráð'herrar treystu
sér ckki lengur til að halda
(Framhald á 12. síðu).
2
T í M I N N, föstudagur 12. okt.óber 19(52. —