Alþýðublaðið - 08.01.1940, Blaðsíða 2

«
MANUDAGUR 8. JAN. 1940.
AUÞtfSDUBLAÐIÐ
iKittaktHsin í banaskíl
nm Bviknr og iprottaf elogm
------------___*—.—--
Svar íll Pérai3Sms Magnússoaiar.
-----4__-.
IGREIN í AlþýðublaSinu
8. des., sem þú skrifar
um íslenzku glímuna og skólana
ingar fyrir mig persónulega og
blandar starfi mínu við Austur-
bæjarskólann dálítið sérkenni-
lega saman við það, sem á að
vera aðalefni greinarinnar, ís-
lenzka glíman.
Ég mun í alveg sérstakri
grein skrifa um íslenzku glím-
una og skólana og gera þar
rækilega grein fyrir afstöðu
minni til þess máls.
Frá mínum bæjardyrum séð,
er það svo augljóst, að þú rit-
ar grein þína um glímuna aðal-
lega til að koma þessum spurn-
ingum til mín, á framfæri. Þú
notar í raun og veru þjóðarí-
þróttina fyrir skálkaskjól, til að
spyrja mig spurninga, sem þú
finnur vel, að þú hefir engan
rétt til að spyrja. Þú hefir um
margra ára skeið verið mikill á-
hugamaður um sundíþróttina og
hefir unnið mikið og gott starf
fyrir félag þitt, Glímufélagið
Armann. Hitt er mér ekki kunn-
ugt, að þú hafir nokkurn tíma
látið nokkuð til þín taka um
glímuíþróttina.
Ég finn alls enga skyldu hjá
mér til að svara spurningum
þínum nokkru. í þeim er alveg
óviðeigandi yfirheyrslutónn, —
þar sem þú ert ekki minn yfir-
maður. Engu að síður er mér
mjög ljúft að svara þeim. Það
liggur við, að ég sé þér þakk-
látur fyrir að bera þær fram. í
spurningunum kemur nefnilega
fram þessi óviðeigandi tor-
tryggni ykkar leiðtoga ýmissa
íþróttafélaga gagnvart okkur
íþróttakennurunum, um að við
séum að nota aðstöðu okkar til
að hafa áhrif á það, að börnin
í skólunum gangi í sérstök í-
þróttafélög.
Grein þín gefur mér tækifæri
til að leiðrétta villur, sem þú
ert ekki að vísu einn um, en ég
tel æskilegt, að almenningur fái
réttar hugmyndir um af hverju
eru sprotnar.
Það er alveg rétt, sem þú get-
ur í grein þinni, að í barnaskól-
unum hér í Reykjavík sé
hverju barni ætlaðar aðeins 2
stundir í viku til íþróttanáms.
Mér er ókunnugt um, hvort
skólanefndirnar álíta þetta
nægilegt eða lítið. Hitt er mér
kunnugt, að eins og sakir
standa, er ekki unnt að láta
bömunum meira íþróttanám í
té. Orsökin til þess er tilfinn-
anleg vöntun leikfimihúsa. Öll
börn skólanna 8—13 ára fá 2
leikfimistundir á viku. Og þó
skipað sé til þess ýtrasta í
hvern leikfimiflokk, eru öll
leikfimihús bæjarins svo gjör-
samlega fullskipuð frá morgni
til kvölds, að það er ekki nokk-
ur leið að láta nokkurn flokk
fá einn einasta aukatíma, hve
mikinn vilja, sem við leikfimi-
kennararnir hefðum annars á
því, t. d. fyrir próf eða sýning-
ar. Sjö ára börnin fá enga leik-
fimi. Ég efast ekki um, að það
sé eingöngu vegna húsnæðis-
vandræða en ekki fyrir skiln-
ingsleysi þeirra, sem hlut að
máli eiga, og að úr þessu verði
bætt sem allra fyrst. Ég benti
á það í greín í Alþýðublaðinu
í fyrravetur, með óhrekjandi
rökum, að einmitt sjö ára börn-
unum væri einna mest þörf á
leikfiminni.
Það er álit mitt, og ég hygg
allra starfsbræðra minna, að í-
þróttamál skólanna væru.í við-
unandi horfi, ef hægt væri að
láta hverju barni í té 4 íþrótta-
tíma í viku. Þú getur þér því
alveg rétt til um álit okkar í-
þróttakennaranna á þessu máli
og rökstyður strax þessa get-
gátu þína með því, að ég hafi
„boðið og hafið aukatímakenslu
tvisvar í viku vestur í íþrótta-
húsi íþróttafélags Reykjavíkur
fyrir drengi úr efstu bekkjum
Austurbæjarskólans“. Þú leyfir
þér svo að spyrja eins og sá,
sem vald hefir(!), ,,hvort hér sé
að ræða um óliðlegheit af hálfu
skólastjórnar Austurbæjarskól-
ans um að leyfa ekki þessa
aukatíma í leikfimisal skólans“.
Því svara ég algerlega neit-
andi. Það myndi áreiðanlega
ekki hafa staðið á því leyfi. En
eins og áður er sagt er ekki laus
tími í salnum allan daginn frá
lögboðnum tímum. Skólastjóri
Austurbæjarskólans mun votta,
að ég hafi kynnt mér þetta hjá
honum. Enn fremur það, hvers
vegna ég óskaði að fá þessa
aukatíma fyrir ca. 20—30 á-
hugasömustu drengina úr efstu
bekkjum skólans. Það er alls
ekki rétt, að ég hafi boðið eða
skipað aukatíma vestur í Í.R.-
húsi. En þegar mér fyrir greiða-
semi og góða samvinnu fyrr og
síðar við núverandi kennara
hjá íþróttafélagi Reykjavíkur
gafst kostur á tveimur auka-
tímum fyrir ca. 20 drengi úr
Austurbæjarskólanum, gaf ég
þeim kost á því að sækja þessa
tíma. Og ástæðan til þess er
1) Langt úti á hafi eru bylgjurnar bláar og sjórinn tær, en hann er
ákaflega djúpur. Þar niðri búa hafmeyjarnar. 2) Og þar sem allra
dýpst er, þar býr sækonungurinn. Hallarveggir hans eru úr kór-
öllum og gluggarnir úr rafi, en þakið er úr skeljum, sem opnast
og lokast, eftir því sem vatnið stígur og hnígur. Þær eru fallegar,
því að í hverri skel er fögur perla, sem mundi sóma sér vel á
kórónu hvaða drottningar, sem væri. 3) Sækonungurinn hafði um
mörg ár verið ekkjumaður, en móðir hans sá um allt innan stokks.
Hún var hyggin kona, hreykin af ættgöfgi sinni, þessvegna hafði
hún tólf skeljar á sporðinum, en engin önnur mátti hafa nema
sex. 4) Sækonungurinn átti sex elskulegar dætur, en sú yngsta
var fegurst af þeim öllum, en hún var þó eins og aðrar hafmeyjar,
hún hafði enga fætur, aðeins sporð.
fyrirhuguð ferð með þá í vor
komandi. Ég hefi ekki beðið
nokkurn um leyfi til þessarar
ráðstöfunar og bið engan afsök-
unar á henni. Hún er gerð af
góðum hug til drengjanna og
öllum að kosínaðarlausu. Ef
foreldrar drengjanna væru á
móti þessum aukatímum,
myndu þeir banna drengjunum
að sækja þá. Væri það þó all-
undarlegt einungis fyrir það, að
þeir fara fram í Í.R.-húsinu, en
ég kenni þeim eins og í skólan-
um. Annars hafa allir þessir
drengir sína skólaleikfimi 1 í-
þróttahúsi Jóns Þorsteinssonar.
Gætu ekki ýms íþróttafélög eða
leiðtogar þeirra álitið það áróð-
ur og varhugavert fyrir dreng-
ina, þar sem Glímufélagið Ár-
mann hefir alla sína íþrótta-
starfsemi þar.
Eftir grein þinni að dæma
liggur beint við að álykta, að
það sé skoðun þín að ég sé að
afla í. R. meðlima. Og það væri
að þínu áliti háskalegt. En nú
er ég alls ekki kennari hjá í. R.
En ég ann í. R., eins og öllum
öðrum slíkum félögum, góðs
gengis með starf sitt 1 þágu í-
þróttamálanna. Nei! Þórarinn
minn, þessi ótti þinn er bros-
legur. Ef til vill er hann þó af
eðlilegum toga spunninn. Er
hann ekki til orðinn fyrir þá
lúalegu íþróttapólitík. sem bæði
ýmsir leiðtogar og meðlimir í-
þróttafélaganna hér í Reykja-
vík stunda og hafa stundað
lengi. Við íþróttakennarar,
jafnvel þó við kennum hjá fé-
lögum, leyfum okkur ekki að
reyna að hafa áhrif á óþroskuð
börn um það í hvaða félag þau
gangi. Þekking okkar á uppeld-
ismálum bannar okkur slík
vinnubrögð. Hitt er afar eðli-
legt, að ef kennari, sem kennir
við skóla, kennir einnig við fé-
lag, að börnin gangi í það fé-
lag, ef þeim líkar vel við kenn-
arann. Enda hefir reynsla und-
anfarandi ára sýnt þetta. En
það er alleftirtektarvert, að þú
hefir ekki fundið ástæðu til að
tala um áróður, þó að þitt fé-
lag hafi á undanförnum árum
haft fleiri en einn kennara, sem
hafa kennt við skóla eða slíkar
stofnanir, og fyrir vinsældir
þeirra hafa tugir barna og ung-
linga gengið árlega í viðkom-
andi félag. Hvorki ég né nokk-
ur annar hefir gert athuga-
semdir við þetta. En eins og
sakir standa er viðhorfið breytt.
Þitt félag hefir engan kennara,
sem starfar við skóla. Mér er
ekki grunlaust að það sé þess
vegna, að þú færð þennan sting
þegar þú veizt, að ég kenni
nokkrum drengjum í Í.R.-hús-
inu.
Þá get ég ekki stilt mig um
að minna þig á, fyrst þú gefur
mér svona sérstakt tækifæri til
þess, að í vetur hefir það skeð,
að börnum, sem alls ekki hafa
verið skrásé'tt á meðlimaskrá
Glímufél. Ármanns, hefir verið
boðin ókeypis sundkennsla hjá
félaginu. Það hefir verið farið
með þau á Frakkastíginn til þín
og þú hefir innritað þau í fé-
lagið. Undir hvað á nú að flokka
þessa starfsemi? Er þetta áróð-
ur fyrir visst félag? Mér hefir
verið vel kunnugt um þessa
starfsemi, en ekki fundist á-
stæða til að amast neitt við
henni, því ég ber fyllsta traust
til allra kennara og stjórnar
Glímufélagsins Ármann fyrir
mjög ötult og gott starf. Þrátt
fyrir það er það mín bjargföst
skoðun, að íþróttafélögin eigi
ekkert með líkamsuppeldi
barna á skólaskyldualdri að
gera. Skólunum ber einum
skylda til að annast það og
fullnægja eðlilegri íþróttaþörf
þeirra og áhuga. En á meðan
skólarnir vanrækja þetta, er
bæði rangt og með öllu tilgangs-
laust að banna íþróttafélögun-
um að hafa íþróttakennslu fyrir
skólabörn, þegar þau sjálf hafa
áhuga og foreldrar þeirra vilja
láta þau njóta meira íþrótta-
náms heldur en skólarnir veita.
Á meðan þetta ástand ríkir,
sem nú er, láta foreldrarnir
börn sín ganga í þau félög, þar
sem þeir álíta, að þau njóti
beztrar kennslu og verði fyrir
beztum eða heilbrigðustum fé-
lagsáhrifum. En félagsáhrifin
bæði eru og verða alltaf allmis-
jöfn. Og það er leitt að þurfa
að segja þann helbera sann-
leika, að íþróttapólitík íþrótta-
félaganna hér í Rvík er öllum,
sem að henni standa, til hrein-
ustu háðungar. Og að gefnu til-
efni vil ég taka það skýrt, fram,
að það erum ekki við íþrótta-
kennarar, sem gerum saman-
burðinn á íþróttafélögunum.
úrvalsflokkum þeirra eða ein-
stökum íþróttamönnum, sigrum
eða ósigrum, með þeirri allra
lúalegustu ósanngirni og
sleggjudómum, sem unnt er að
hugsa sér. Við blásum ekki að
hatri og úlfúð milli félaganna
í áheyrn barna og unglinga. Það
gera því miður æsingafullir
leiðtogar félaganna og þó enn-
þá fremur ýmsir ógreindir og
illa uppaldir félagsmeðlimir,
sem álíta að þeir séu að vinna
félagi sínu gagn.
En með þessum hætti er jafn-
harðan rifið niður gott og ötult
starf margra góðra kennara í
þá átt að innræta æskunni
drengilegan hugsunarhátt og
sannan íþróttaanda.
í grein þinni heldur þú því
fram, að sundkennslan við
barnaskólana sé of lítil og ófull-
nægjandi. Ekki verður því neit-
að, að æskilegt væri, að hún
væri meiri. En eftir minni
þekkingu á þeim málum er
sundið þó sá þáttur íþróttanáms
skólanna, sem má teljast í við-
unanlegustu horfi. Því til sönn-
unar má geta þess, að 80% af
þeim börnum, sem útskrifast úr
barnaskólunum, ljúka sund-
prófi skólanna, sem þó er all-
þungt. Má efalaust þakka það
ágætu starfi þeirrá Vignis And-
réssonar og Júlíusar Magnús-
sonar.
Um leikfimikennsluna í
barnaskólunum er raunar
margt að segja, s. s. nauðsyn á
aukningu hennar og margt
fleira í því sambandi. En um
það hefi ég þegar ritað og birti
annars staðar við tækifæri.
Þó vil ég taka það fram hér,
að við barnaskólana í Rvík
starfa eingöngu kennarar, sem
hafa stundað nám og flestir lok-
ið prófi við erlenda íþróttahá-
skóla. Við vitum því hvað við
erum að gera. Enda höfum við
margoft opinberlega sýnt góð-
an árangur af starfi okkar og
munum öll fús, hvenær sem er,
að leggja starf okkar undir dóm
þeirra manna, sem hafa þekk-
, ingu til að dæma um það. En
i sleggjudóma allra leikmanna
. höfum við að engu og látum þá
að jafnaði sem vind um eyru
þjóta.
Þó verður ekki hjá því kom-
ist að taka sleggjudómana lít-
ilsháttar til meðferðar, ef þeir
birtast á prenti og geta þannig
óbeinlínis sakað hlutaðeigend-
ur í augum almennings.
í vandlætingu þinni yfir því
að skólarnir skuli ekki láta
kenna íslenzka glímu, kemst þú
þannig að orði: „Var þess þó að
vænta, að skólanefndirnar
kynnu að meta hana sem þjóð-
aríþrótt og íþróttagildi hennar
að minnsta kosti til jafns við
aðrar íþróttir, sem skólarnir
láta iðka, svo sem handknatt-
leik, svo eitthvað sé nefnt, sem
ekki hefir íþróttagildi.11
Með öðrum orðum, þú hikar
ekki við að gefa almenningi í
skyn, að við íþróttakennarar
skólanna kennum börnunum
hitt og þetta, sem hafi ekkért
íþróttagildi, sé einskis virði.
Þessu neita ég hiklaust og harð-
lega. Enn fremur vil ég full-
vissa þig og allan almenning
um, að það er aðeins á færi vel
menntaðra íþróttakennara og
(Frh. á 4. síðu.j
Bjorn Guðfinnsson;
Dm ísleizBan Iramkiri.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ hefir samkvæmt ósk margra lesenda
fengiS efíirfarandi ferindi, sem flutt var í útvarpinu
þ. 3. janúar, til birtingar.
EGAR í upphafi útvarps-
kennslunnar, árið 1935, bár-
ust mér víðs vegar af landinu
spurningar um framhurð eini-
stakra orða og mállýzkur í ís-
lenzku.
Sumir ætluðust til þess, að ég
skæri úr því, hver mállýzkan
vær.i réttust — og rétthæst, en
hinir voru pó miklu fleiri, sem
skxldu, að þetta mundi ekki vera
hLutverk mitt, þótt ég væri kenn-
þri í íslenzku við Ríkisútvarpið.
Ég le.it svo á — og lit svo á
enn —, að íslenzkukennarar við
skóJa eða útvarp hafi ekki Ieyfi
til að kenna nemendum sínum
ftina máilýzku fremur en aðra,
heldur sé hér ;um iöggjafarat-
riði oða viðurkennt samkomulag
að ræða, ef menn vilja festa ein-
hvern ákveðinn framhurð: koma
á ríkislramburði. Ég hef svo hag-
að mér í samræmi við þessa
skoðuu: ekki reynt að hafa áhrif
á það, að nemendur mínir að-
hylltust frekar eina mállýzku en
aðra. — Auðvifað hef ég harizt
gegn flámælskunni svo nefndu:
hljióðvilluuni, þar sem orðið vin-
ur er borið fram venor og sum-
ar verður sömar o. s. frv. Þessi
hljióðbreyting er ekki mállýzka
— í venjulegri nierkingu þes.s
orðs. — Hún var eiuu sinni
kölíuð Suóurnssjamál, en nú er
áreiðanlega ekki ásitæða itil að
kenna hana frekar við þann
landshluta en suma aðra. Hún
hefur breiðzt mjög út, og margt
bendir til þess, ,að hún hefði
farið yfir allt landið, yfir allar
mállýzkumar, á • tiltölulega
skömmum tíma, ef kennarastéttin
hefði ekki nú á síðustu árum
tekið í taumana. Mér er ekki
grunlaust um, að íslenzk kenn-
arastétt hafi unnið á þessu sviði
talsvert mierkilegt starf, 'pó að
því hafi ekki verið hampað sér-
staklega. — Ekki svo að skilja,
að kennarár hafi útrýmt hljóð-
villunni. Því fer víðs fjarri. En
þeir hafá stöðvað útbreiðslu
hiennár sums staðar óg sótt á,
,að því er virðist, á öðrum stöð-
um. Og þetta er merkilegt, þeg-
,ar þess er gætt, hve illa þeir
hafa venið búnir að vopnum í
þessari baráttu.
— Annars mætti imargt um
hljó&viiluna sogja — og meira
en tími vininst til að þessu sinni.
„Hún verður orðin góð íslenzka
eftir 200 ár,“ sagði maður einn
við mig um daginn og benti til
Siamanburðar á ýmsar hljóö-
breytiugar, sem orðið hafa bæði
á íslenzku og öðrum málum fyrr
á tímurn. Ein þetta er ekki
sambærilegt nema að nokkru
lieyti. Nú — á tímum hinnar
furðulegu tæknj — eru skilyrði
tii þess að himdra slíkar hljóð-
bieytingar, ef það þykir æskilegt,
en áður voru engin tök á því.
Nú upp á síðikastið hiefur
mönnum orðið alltíðrætt um
framburð íslenzkrar tungu al-
mennt. Mest hefur þetta þó verið'
meðal einstakra manna, þar sem
fundum hefur borið saman, en
dálítið hefur þó sézt urn þetta á
prenti og lítils háttar verið
mliinnzt á það í útvarpinu. —
Mjög margir hafa beint spurn-
inigum til min um þessi efni, og
það er vegnia þeirra, að ég hef
ekki séð mér annað fært en víkja
lítillega að þessu nú, þótt ég
hefði heldur kosið að geyma það
dálitið — af ástæðum, sem ég
hirði ekki að greina.
Þessar framburðiarspurmngar
— maiigar hverjiar — eru sér-
kenniieigar að einu leyti og ólík-
ar öðrum málfræðispurninigum,
sem mér berast: Spyrjand.inn
veit — eða þykist vita — oft og
tíðum, hver er sá eini rétti fram-
buÆur, og spyr því ekki um það,
heldur spyr hann um hitt, hvern-
ig standi á því, að hann Jón
Jónsson þarna í Ihinu héraðinu
skuli ekki nota sama framburó,
— eða hvort ekki sé blátt áfram
hægt a& skylda hann til þess.
Ef spyrjandinn er Norðlending-
ur, en Jóax Jónsson Sunnlending-
ur, þá er hann vís til að segja,
að Jón sé svo linmæltur* að
hljóðvillu megi telja: hann segi
tagia, þegar haun eigi að segja
takia, taba, þegar hann eigi að
siegja tapa — og þar fram eftir
götunurn. En Jón sunnlenzki ypptir
öxlum og sejgir, að Norðliending-
um sé bezt aö hafa hlj'ött um
sig, þeir séu reyndar allir hijóð-
villtir, sqgi kvalur í staðinn fyrir
hvalur, kver í s'taðinn fyrir hver
o. s. frv., og hefuir hann þá til
jað vitna í nafna sinn Helgason*),
sem sé hvorki meira né minna
en prófessor í íslienzkxim fræðum
(úti í benni Kaupmiannahöfn.
En Jón JónÍlon úr Vestfjörö-
um spyr — nxeð hógværð þess,
sem veit, hvað hann er að fara,
hvort framburðurinn langur,
giangur o. s. frv. mundi ekki vera
nærrii því rétta, þó að hann vilji
hins vegar ekki beinlínis tala um
hljóðvillu hjá hinum, sem segi
lángur og gángur.
*) Sbr. ummiæll J. H. aftan við
ljóðabók hans, Úr landsuðri.
Og svo kemur Jón úr Skafta-
fiellssýslu og segir boji og loji
mieð þvílíkum innileik, að tæp-
Iega verður villzl um, hvað haun
hugsar.*)
Þannig verða þá allir íslend-
ingar hljóðvilltir að einhverju
leyti — eftir þessum dómum.
Munurinn fiélst aðeins í því,
hverrar tegundar hljóðvillan er.
— Og svo deila íxxenn um, hver
villan sé verst. — Og ég hef
heyrt menn rífast urn þetta í
þeim hita og með þeim ákafa,
sem einkeninir þær deilur, þar
sem spurningunni: af hverjiu? —
er hiklaust svarað með orðunum:
af því — eða: af því bara.
En þó að þetta mál geti þaniniig
orðið brosHeigt í laðra röndina, er
það í rauninni háalvarlieigt mál
— að minnsta kösti ölluim þeim,
sem láta sér ekki á sama standa
uxn mieðferð íslenzkrar tungu.
Takist að telja mönnuim trú um,
að engin ástæða sé til að amast
*) Við prenmn þessa erindis
eru dæmi þau, sem nefnd eru til
skýringar á mállýzkum, tákniuð
mieð venjulegum bókstöfum, þótt
slíkt sé hljóðfræðilega mjög ó-
nákvæmt.