Alþýðublaðið - 08.01.1940, Blaðsíða 3

MÁNWDAGUH 8. JAN. 1940.
ALÞÝÐUBLÁÐIÐ
*-------- ■*
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJéRI:
F. R. VAÍJ3EMARSSON.
1 fjarveru bana:
STEFÁN PÉTURSS0N.
AFGREIÐSL A:
ALÞÝÐUHÚSIND
(Inngangur fr6 Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
j4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSIÆIÐJAN
i------------------------*
Mjólk 09 egg.
LESTIR munu haía tekið eft-
ir því, að með breytingunum
á gengislöguwiím var tekið út
það ákvæði peirra, að verðlag á
mjólk og kjöti skyldi bundið við
kaupið. Þetta hefir vakið nokkurn
ótta meðal neytenida hér í bæn-
um iog víðar við það, að nú
verði mjólk hækkuð upp úr öllu
vaídi, iog að þannig verði notuð
sú aðstaða, sem gafst við pað, að
verðið var ekki á neinn hátt
bundið. Þessi ótti er alls ekki á-
stæðulaus. Hækkmiin á íslenzka
smjöriinu, bjúgunum og fleiru í
haust sýnir pað.
Þegar pessi mál voru til um-
ræðu á alþingi núna í vikunni,
vakti Stefán Jóh. Stefánsson at-
hygli á peBsu máli. Hann sagðist
vona, að það kæmi í ljós, að sú
aðstaða, sem skapazt hefði við
þessa breytingu, yrði ekki mis-
notuð, og hann tók það frarn, að
það væri fráleitt, að mjólk og
kjöt hækkaði um sama hundraðs-
hluta og kaup verkamanna, og
mjög ósanngjamt, ef þessar
framleiðsluvörur hækkuðu svo,
að það nálgaðist kaupuppbótina
til verkamanna. Vitanlega er
þetta rétt. Bændastéttin getur
að miklu leyti lifað á eigin bús-
afurðum og þarf því ekki að þola
dýrtíðaraukninguna nema að
nokkru leyti. Þá selur hún á er- ;
lendum mörkuðum framleiðslu-
vömr, sem hækka í verði og
hafa þiegar hækkað, -en ekkert
slíkt hefir verkalýðurinn til að
selja. Eina uppbótin, sem hann
fær, er kaupuppbótin.
Hvorki Ólafur Thors eða Ey-
steinn Jónsson minntust á þetta
fcnál í ræðurn sínum, en þeir töl-
uðu fyrir hönd flokka sinna.
Það er mjög líklegt, að mjólk
i'hækki í verði alveg næstu daga.
Og menn bíða þess með töluverð-
um ugg, hver hækkunin verður.
Menn em ekki óhræddir um, að
sú hækkun kunni að fara fram úr
því, sem sanngjamt getur talizt,
enda er það kunniugt, að Fram-
sökharmenn eru al veg einráðir í
m j ó lkurverðlagsnefn d.
f þessu sambandi er rétt að
mínnast á það, mjólkurverðlags-
nefnd til eftirbreytni að úrslitin
i kaupgjaldsmálum verkalýðsins '
em útkoma af samningium milli
þriggja flokka. Engiinn einn
flokkur, ekkert eitt sjónamiið,
engin ein stétt fékk þar að' ráða
öllu. Það væri því réttast fyrir
mjólkurverðlagsnefnd, 'Og alveg í
anda samstjórnarinnar, að leitað
yrði samkomulags við Alþýðu-
flokkinn og Sjálfstæðisflokkinn
um það, hvað mijólfcin skuli
hækka. Annað væri raunverulega
gerræði.
Þá er rétt í þessu samhandi,
og einmitt nú, áður en mjólkur-
verðlagsnefnd tekur ákvörðun
um verðhækkunina, að minna
hana á, hvernig fór fyrir eggja-
framleiðendum hér í riágrenni
bæjarins. Þeir hafa myndað með
sér sterk samtök og hafa í samt-
einingu ákveðið verðið á þessari
framleiðsluvöm sinni. Egg fóru
sífelt hækkandi allan síðari hluta
sumarsins, og vom mataregg
komán upp í kr. 4,80 kílóið fyrir
jóli'n. Þetta verð var svo hátt, að
neytendurnir gátu ekki keypt
eggin. Þeir urðu að hætta við að
báka heima fyrir hátíðarnar, og
egg hafa varla sézt á matborð-
Um hér í bænium, nema þá hjá
efnaðra fólki.
Eggjaframleiðenidur héldu svo
'fund í samlagi sínu um áramótin
og ræddu þessi mál. Samkværnt
frásiögn í ríkisútvarpinu kornust
þeir að þeirri niðurstöðu, að ann-
aðhvort yrðu þeir að drepa al:i-
fugla sína í stórum stíl eða að
lækka verðið verulega. Þeir lækk-
uðu verðið um einn fjórða eða
unr I krónu í heíldsölu.
Þetta er mjög athyglisvert fyr-
ir mjólkurvierðlagsnefnd. Mjölkin
er að vísu nauðsynlegri en egg,
en það eru þó takmörk fyrir þvi,
hve miklu menn geta eytt í
mjólkurkaup.
Ef verðið verður mjög hátt,
þá minka mjólkurkaupin ' stór-
kostlega. Það getur mjólkurverð-
lagsnefnd verið alveg viss um
frekiar við framburðinum gvöð í
stað guð en framburðinum kval-
ur í stað hvalur, hlýtur flá-
mælskan að fá byr undir báða
vængi, og þá getur farið svo, að
ekki þurfi 200 ár, til þess að hún
verði viðuikennd íslenzka, þó að
hún þurfi hinis vegar ekki að
verða góð íslenzka.
— En hvað á að gera? spyrjia
mienn. Á að lögfesta ákveðinn
framblur'ð? Eða eru aðrar leiðir
t’il?
Ég geri ráð fyrir, að nauðsyn-
legt verði, áður en langt um líð-
ur, að gera einhverjiar ráðstafanir
um framburð í íslenzku. Er þá
einkum um tvennt að velja:
anniaðbvort beina lögfestingu á-
kveðins framburðar eða fyrir-
myndarframburð (idealframburð),
sem unnið sé að án lögfestmgar.
Bein löjgfesting ákveðins fram-
burðar er imjög róttæk aðferð, sé
gert ráð fyrir, að Lögunuln sé
hiýtt: hver íslenzkukennari sé
skyldur til þess að kenna þennan
framburð og vinna gegn öllum
mállýzkum, þulir verði að nota
hann við útvarp, prestar við
guðsþjónustur, leifcarar í Jeikhús-
um 'O. s. frv. Börn í barniaskól-
um nota þennan framburð þá
ekki aðeins í kennslustundum í
íslenzku, heldur í ðllum kennslu-
stundum og á heimiLunum eftir
getu hvers þeirra. Smám saman
verður hann þeim eðlilegur. Mál-
lýzkurnar týnast, og eftir nokk-
urn tíma verður sami framburð-
urinn um land allt: ríkisfram-
burður.
Aílt er þetta vel hugsianlegt,
ef tvö skilyrði eru fyrir hendi:
almeriniar vinsældir framburðar-
ins iog vemlega duglegir kennar-
ar.
— Litum svo á hina aðferðina:
fyrirmyndarframburðinn. Þá er
enginn beinlínis skyldur til þess
að nota hann, en hins vegar er
þess vænzt eða mælzt til þess,
að kennarar, þulir, prestar, leik-
arar o. fb geri það. Framburðin-
um er haldið að fólki. í útvarp
era ræður fluttar með þe&sum
framburði, lesið upp og sérstakar
framburðarplötur Leiknar. Þá eru
og flutt fræðandi erindi um fram-
burðinn 'Og mönnum Leiðbeint eft-
ir því, sem kostur er.
FaLli framburðurinn vel í geð,
bneiðdst hann furðu fljótt út. Áð-
ur en varir, eru menn farnir að
nota hann.
Að sjálfsöigSu geta rnenn deilt
um þær tvær aðferðir, sem nú
hafa vasið nefndar, en þó er
Afbrot bana og aagliiga
hafa aokizt á siðasta ári.
-----«.----
„Ómögulegt að starfa með góðum á~
rangri að þessum máium meðan við
höfum ekki uppeldisheimili“, segir dr.
Símon Jóh. Ágústsson.
H RÁTT fyrir það, þó að
nú og undanfarið sé
miklu meira og nákvæmara
unnið að barnavernd hér í
Reykjavík og eftirlit haft
með hörnum, sem leiðast út
í ýmiskonar afhrot, stór og
smá, virðist eins og að held-
ur fari vaxandi afbrot og ó-
knyttir harna hér í hænum.
Um þetta liggja þó ekki fyrir
neinar ákveðnar skýrslur
enn sem komið er frá barna-
verndarnefnd fyrir síðastlið-
ið ár, en í fljótu bragði, og
eftir starfinu á síðasta ári að
dæma virðist þetta vera
svona.
Það er ómögulegt að ráða
verulega bót á þessu ástandi
meðan ekkert hæli eða dval-
arheimili er til að taka við
börnum, sem eru svo erfið,
að foreldrar eða barnavernd-
arnefnd geta ekki haft hem-
il á þeim. Fyrsta og nauð-
synlegasta ráðstöfunin er
að koma upp betrunar og
uppeldisheimili fyrir slík
börn.
Þetta sagði dr. Símon Jóh.
Ágústsson, ráðunautur barna-
verndar við Alþýðublaðið í
morgun.
Á síðustu árum hefir starf-
ið vegna þessara barna aukist
mjög mikið. 1936 var Sigurður
Magnússon kennari ráðinn
starfsmaður lögreglunnar til að
hafa með höndum mál, er
snerta afbrot barna. Dr. Símon
Jóhann Ágústsson var fyrir
nokkrum árum ráðinn leiðbein-
andi barnaverndarnefndar og
hefir starf hans bæði verið
mikið og erfitt. 1937 tók frk.
Guðrún Brandsdóttir við starfi
hjá nefndinni sem heimilisráðu-
Oig miðað ákvarðanir sínar við
það.
nautur og hafa þau verið til
skiptis í skrifstofu nefndarinn-
ar 1 Mjólkurfélagshúsinu. Starf
Guðrúnar er aðallega fólgið í
því, að hafa eftirlit með heim-
ilum, þar sem heimilisbragur
er slæmur og uppeldi og að-
búnaði er áfátt, hjálpa og leið-
beina mæðrum og aðstandend-
um, þar sem eru vondar lieim-
ilisástæður, hjálpa foreldrum að
útbúa börn í sveit o. s. frv. Þetta
eftirlits- og hjálparstarf var
svo umfangsmikið að nefndin
gat ekki sint því eins og þörf
var á, né veitt heimilum aðstoð,
sem að gagni kom.
Þegar skýrsla barnaverndar-
nefndar fyrir árið 1938 kom út
— gaf hún nokkra von um að
afbrot barna færu heldur
minkandi, en því miður virðist
raunin ekki hafa orðið sú. —
Þessi skýrsla var mjög fróðleg
og eru hér á eftir tekin nokkur
atriði úr henni:
Á árinu 1938 hefir nefndin
haft meiri eða minni afskipti af
62 barnafjölskyldum (þar með
eru þó ekki talin afskipti
nefndarinnar af heimilum
vegna afbrota barna, en af
flestum 'þeim heimilum hefir
nefndin og starfsmenn hennar
haft mikil afskipti). Sum þess-
ara heimila hafa verið undir
stöðugu eftirliti nefndarinnar
ár eftir ár, einkum vegna alls-
konar óreglu, vanhirðu og ó-
regiu og ósamlyndis.
Ástæður til afskipta nefndar-
innar af heimilum flokkast
þannig:
Eftirlitsleysi og vanhirða 12
Drykkjuskapur o. fl. 11
Skortur (viðurværi, föt o. fl.) 10
Deilur um umráðarétt yfir
börnum 13
Allskonar vandræði 7
Ósamlyndi milli heimila 4
Afskipti v/ geðveiklun móð-
ur 2
Lauslæti og vanhirða móður 1
Afskipti v/ hörku við börn 1
Afskipti v/ ósæmilegrar
hegðunar gagnv. börnum 1
Auk þess hafa nefndinni bor-
izt 4 kærur á heimili um van-
rækslu á uppeldi barna, en við
athugun reyndust þær ástæðu-
lausar.
Tala þessara heimila er svip-
uð og undanfarin ár og ástæð-
urnar til afskiptanna líkar.
Þó virðast afskipti vegna
drykkjuskapar heldur fara í
vöxt (1938 11 heimili, 1937 3
heimili, 1936 8 heimili).
Þá útvegaði nefndin dvalar-
staði í sveit fyrir 46 börn alls.
Ástæðurnar fyrir því að börn-
unum var komið fyrir voru
þessar: Þjófnaðir, óknyttir o.
þ. h. 18 piltar, — vondar heim-
ilisástæður: 28 börn.
Þó að tala þeirra barna, sem
uppvís yrðu að þjófnaði og
ýmsum óknyttum ykist á árinu,
hafði afbrotum stórum fækkað.
1937 urðu börn 16 ára og yngri
uppvís að samtals 395 þjófnað-
arafbrotum (hnupl, svik og fals-
anir og innbrotsþjófnaðir), en
1938 aðeins 188. Árið 1937 urðu
börn 16 ára og yngri alls uppvís
að 512 brotum, en 1938 að 354.
Brot á lögreglusamþykkt, sem
eru þess eðlis, að þau geta tæp-
ast talist til óknytta, eru hér
ekki talin með hvorugt árið. Það
er því staðreynd, að alvarlegum
afbrotum barna hefir stórfækk-
að á árinu. Er það án efa að
þakka auknu starfi barnavernd-
arnefndar á meðal þessara
barna. Viðtöl við barnið og að-
standendur þess, eftirlit með
heimilinu og þessháttar ber sýni
lega mikinn árangur í mörgum
tilfellum. Þá hefir nefndin getað
spornað við því, að drengir
beinlínis legðust í afbrot og ó-
1
knytti, með því að koma þeim
fyrir í sveit í tæka tíð. Sést
greinilega, ef bornar eru saman
skýrslur nefndarinnar 1938 og
1937, að dreifing afbrotanna
eru miklu meiri 1938. Flest
börnin hafa aðeins orðið uppvís
að einu broti, og leiðir af sjálfu
sér, að sjaldnast er ástæða til að
gera róttækar ráðstafanir gag*-
vart þeim 1938 koma sem næst
1,7 brot á barn, en 1938 koma
sem næst 3 brot á barn.
Það er töluvert athyglisvert í
sambandi við þessa skýrslu
nefndarinnar, að athuga á
hvaða aldri börnin fremja helst
óknytti eða afbrot. Yfirleitt eru
það drengir, sem finnast sekir.
Þannig eru það 12 drengir 6
ára að aldri, sem fremja afbrot
en engin stúlka. 7 ára eru
eru drengirnir 9, en aðeins ein
stúlka. 8 ára eru piltarnir 12, en
telpurnar 3, 9 ára eru piltarnir
13 og telpurnar 3, 10 ára pilt-
arnir 11 og stúlkurnar 1, 11 ára
eru piltarnir 31 og stúlkurnar
2, 14 ára eru piltarnir 20 og
stúlkurnar 3, 15 ára eru piit-
arnir 23 og ein stúlka og 16 ára
eru piltarnir og stúlkurnar 2.
11 og 13 ára aldur og jafnvel 9
ára virðist vera versti aldur-
inn. 189 piltar hafa því framið
afbrot á árinu og 20 telpur, en
þær hafa aðallega orðið sekar
um hnupl og þjófnaði.
Þetta ár virtist tala afbrota-
barna vera að lækka eins og að
framan segir, en reynslan á
síðasta ári er sannarlega hvatn-
ing til okkar Reykvíkinga um að
gefa þessum málum enn meiri
gaum en við höfum gert og
framar öllu öðru að vinna að
því að koma upp barnahæli.
Auglýsið í Alþýðublaðinu!
AFMÆLISRIT
fiélagsins I tilefini afi 25 ára starfisemi
pess er til sölu á skrifistofu vorri, og
kostar flmm krönur eintakið.
H.f. Eimskipafélao islands
vert að hafa það hugfast, að
stundum vinnst meira með vin-
samlegum 'Og skynsamlegum til-
mælum en ströngum skipunum.
í pessu sambandi skal ég að-
eins nefna þrjú dæmi frá öðrum
löndum til hliðsjónar.
í Danmörku er framburður sá,
sem kemndur er i kommglega
leikskólamum, tekinn til fyrir-
myndar um dan'skan framburð.
Ffamburðarkennari skólaus, sem
hefur verið Torkild Roose mú
um alllangt skeið, kennir jafn-
framt við Kaupmannahafnar há-
skóla framburð þeim stúdentum,
sem eru að búa sig undir að
verða móðurmálskennarar. —
Hins vegar er enginn á'kveðinn
framburður lögfestur í Danmörku.
I Englandi mun ekki heldur
vera unr beina lögfestingu fram-
burðiar að ræða. En ákveðinn
framburður er viöurkenndur sem
fyrirmynd (public scbool pro-
nunciatiion) og t. d. kenndur við
háskóla.
í Þýzka'andi hefur frambur&ur
háþýzkunnar (die Aussprache des
Hochdeutischen) aldrei verið lög-
boðinn. Hann er aðeins tilmæli
frá ri'kinu. Ákvörðun um fram-
burðinn var tekin á fundi þýzkra
málfræðinga árið 1901, en mál-
fræðingurinn Duden setti síðan
fram reglurnar.
Sumir lralda þvi fram, að eins
megi lögfesta ákveÖinn framburð
og stafsetningu.
Auðvitað er hasgt að setja lög
um framburð ei'ns og stafsetn-
ingu. Það er yfirleitt hægt að
setja lög um alla skapaða hluti.
En það, sem lögfest er: staf-
setning annars vegar, framburður
'hins vegar, — er ekki sambæri-
legt nema að nokkru leyti.
Stafsetningunni má líkja við
sk'ikkju, senr málið kastar yfir
siig til lanigs eða skamnis tima
eftir atvikum. Þessi skikkja getur
auðvitað verið misjöfn að gæð-
urn og farið misvel. En hvað um
það: Vaxi málið upp úr henrii
eða eigi kost á annarri, sem fer
betur, fleygir það þeirri gömlu
og tekur hina. Og þá kemiur í
Ijós, að málið sjálft er óbreytt
— af vöLdum stafsetningarinnar.
Það er að því leyti eins og það
var, áður en það brá yfir sig
gömlu skikkjunni. — Þannig er
þessu yfirleitt háttað um alla
stafsetningu, — nema stafsetn-
ingarhiugtakið sé þanið út yfir
sín eigin takmörk og látið ná til
málsins sjálfs. Með þeim hætti
geta menn haft stafsetninguna að
skálkaskjóli, ef þeir vilja vega
að málinu.
Um framburðinn er þetta allt á
annan veg. Hann er snar þáttur
málsins sjálfs. Ef við breytum
framburðinum, breytum við iog
málinu, — og sú breyting verður
varanliþg, aö svo miklu leyti sem
frambur'ður máls er varanlegur.
En eimnitt af þessu: að á-
kvörðun um einn framburð í
landinu öllu hlýtur að valda
breytingum á rnálinu sjálfu, verð-
um við að fara að ölLu rneð
mestu gætni og athiugun.
Ég lít svo á, að ekki geti kom-
ið til nokkurra mála að hrófla
við þeirn mállýzlram, sem nú era
í landinu, fyrr en gagngerð rann-
sókn á þehn hefur farið fram.
Með þessu vil ég á engan hátt
gera lítið úr þeim rannsóknum,
sem þegar hafa verið gerðar i
íslenzkri hljóðfræði nútímamáls-
ins. I því sambandi vii ég sér-
stakLega nefna ritgerð þá, sem
prentuð er í upphafi orðabókar
Sigfúsar Blöndals, en dr. Jón Ó-
feigsson samdi. Sú ritgerð er
gagnmerk í sinni röð, eins og
vænta mátti frá hendi Jóns. Þá
hafa þeir doktiorarnir Stefán
Einarsson og Bruno Kress báðir
ritað mikið og merkilegt um
þessi efni, og enn hafa fjiölda-
maigir aðrir fengizt við hljóð-
fræði nútímamálsins, þótt ekki
sé þeirra getið hér.
En þrátt fyrir allar þe*sar
rannsóknir vantar stórlega á, að
fullnægjandi sé til þess að
byggja ríkisframburð á, enda
hafa rannsóknirnar ékki verið
gerðar með það fyrir au,gum sér-
staklega. Einstök hljóð, uppruni
þeirra og eðli, hafa ekki veriö
raninsökuð til neinnar hlítar, og
engiinn veit með neinni vissu um
útbreiðslu einstakra mállýzkna.
Það þarf að taka á plötur mál
manna víðs vegar um landið og
búa til kort yfir mállýzkusvæð-
iin, eins og tíðkast með öðrum
memningarþjó'ðum. Allt annað er
ófullnægjandi og óverjandi nú —
á tímum tækninnar, þegar hægt
er að vinna menningarleg stór-
virfci með litlum tilkostnaði, ef
vel er á haldið.
Með slíkri rannsókn íuundi
marigt vmnast:
Það mundi fást örugg fræði-
leg undirstaða undir væntan-
íeigan ríkisframburð. 'En slík und-
irstaða er fyrsta skilyrði þess, að
framburðurinn hljóti almenna
viðurkenningu og geti orÖið vin-
sæll. Frh. á 4. síðu.