Alþýðublaðið - 12.02.1940, Blaðsíða 3

MÁNUÐAÖUR íe. F1B8. 1940.
ALÞYÐUBUIÐie
-----------------------■»
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓSI:
F. R. VAIiDEMARSSON.
( 1 fjarveru hana:
STEFÁN péturssqn. .
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSIND
(Inngangur frá Hverfiígfttu).
SÍMAR:
4900: Algreiftsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritetjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
AL.ÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
:
* —----------------------♦
„Friðsamlegar
hosBingar“.
rpHOR THORS er óánasgður
með það, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir borið úr býtum
við stjórnarsamvinnuna. Hannlét
þessa óánægju sína í ljqs í íiangri
ræðu, sem hann hélt í Varðar-
féíaginu á föstudagskvöldið og
birt var með feitum fyrirsögnum
í Morgunblaðinu á laugardaginn.
Þar er gefið í skyn, að samstarfs-
fiokkar Sjálfstæðisflokksins „meti
meira rangfengin forréttindi
flokka sinna, en þjóðarhags-
muni“. Þeir séu „svikarar" við
þjóðina.
Thor Thors virðist vera búinn
að gleyma því, að það fyrsta,
sem núverandi stjórn varð að
gera, var, að veita útgerð-inni
stórkostleg „forréttindi" með
gengislækkun krónunnar til þess
að rétta hana við eftir taprekst-
ur síðustu ára. Hann virðist lika
vera búiim að gleyma þeim „for-
réttindum", sem stórútgerðmni
liafa veríð veitt í sama tilgangi með
því að gera hana raunverulega
skattfrjálsa. Hann talar um, að
allir verði að fórna einhverju,
en minnist ekkert á það, hverju
aðrar stéttir og flokkar hafa orð-
ið að fóma fyrir útgerðina. 1
öllu falli nægir honum það ekki.
Hann gerir kröfu til þess, að
störkauþmannastéttinni sé nú
tryggður aukinn gróði. Það virð-
ist í dag vera aðalkrafa Sjálf-
stæðisflokksins, þess flokks, sem
kallar sig „flokk allra stétta þjóð-
félagsins“!
Thor Thors gefur það greini-
lega í skyn, að Sjálfstæðisflokk-
urinn muni knýja fram kosning-
ar, ef kröfur hans fyrir hönd
stórkaupmannastéttarinnar verða
ekki uppfylltar. Hann vjrðist að
vísu hafa einhverjía óljósa hug-
mynd um það, að vafasamt sé,
hvernig þjóðin myndi líta á sam-
vinnuslit Sjálfstæðisflokksins við
hina stjórnarflokkana af slikri á-
stæðu. Hann talar í því sambandi
um það, að „stjórnarflokkarnir
efni til friðsamlegra kosninga,
með þann ásetning, að halda sam-
starfinu áfram“ á eftir. En hvern-
ig hann ætlar að tryggja „frið-
samlegar kosningar“ er öldungis
óljóst, nema það sé meiningi'n
að gera það með því að stimpla
samstarfsflokka Sjálfstæðisflokks-
ins sem „svikara“ við þjóðina,
sem „meti meira rangfengin for-
réttindi, en þjóðarhagsmuni"!
Ef Sjálfstæðisflokkurinn telur
sér það líklegt til framdráttai'
pieðal þjóðarinnar að rjúfa
stjórnarsamvinnuna á þeim
alvarlegu tímum, sem nú eru, til
þess að berjast fyrir auknum
gróða stórkaupmannastéttarinnar
þá mun áreiðanlega ekki standa
á Alþýðuflokknum, að leggja af-
stöðu sína til slíkrar sérhagsmuna-
hyggju undir dóm þjóðarinnar.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
Afmælissamtal við Kjartan Oi
afsson múrarameistara.
------4----
'17’fÐ hinir sextugu menn
* höfum lifað tvenna
tímana. Á mínum ungdóms-
árum voru möguleikarnir
sannarlega ekki margir fyrir
snauða verkarnanna-, sjó-
manna- eða bændasyni. Þá
var bókstaflega um ekkert
annað að velja en sjóinn eða
sveitavinnuna. Og ég verð að
segja, því miður, að ég held
jafnvel að þá hafi allur fjöld-
inn af fólki verið fullt eirís
ánægður og nú, vegna þess
að hann þekkti ekki annað.
— Engum blandast hins veg-
ar hugur um það, að nú eru
möguleikarnir við hvers
manns dyr. Það er mikið böl,
að fólkið kann ekki að not-
færa sér hina miklu mögu-
leika, ekki hina auknu menn-
ingu, sem orðið hefir á síð-
ustu þremur áratugum, og
ekki hinar stórkostlegu um-
bætur, sem gerðar hafa ver-
ið á kjörum fólksins í land-
inu upp á síðkastið.“
„En trúin á landið og gæði
þess hefir aukizt geysilega frá
því, sem áður var. í gamla daga
leið hver dagur í sínu striti án
stórra drauma eða mikilla fyr-
irætlana. Nú dreymir einstak-
lingana mikið og stéttirnar ekki
minna, þess vegna meðal annars
þessi óánægja og þessi óþolin-
mæði. Það er gott að láta sig
dreyma mikið og stórt og gera
miklar fyrirætlanir, en það má
bara ekki allt lenda í draumum
og fyrirætlunum, því að ekkert
fæst og ekkert á að fást nema
með vinnu og starfi og aftur
vinnu og starfi.“
Kjartan Ólafsson múrara-
meistari, Njarðargötu 47. er
sextugur 1 dag. Ég heimsótti
þennan félaga minn og vin í gær
og hafði tal af honum af þessu
tilefni. Við þetta tækifæri hafði
hann þessi ummæli, sem rituð
eru hér að ofan.
Kjartan Ólafsson er kunnur
fjölda bæjarbúa og víða um
land er hann góðkunningi
þeirra, sem hlýða á útvarp. Að
allra dómi kveður hann bezt og
skýrast rímnalög, röddin er
hrein og hljómfögur, en þannig'
er og maðurinn allur. Kjartan
Ólafsson er beinvaxinn og hinn
liðlegasti, hár og grannur og
stæltur, eins og hann hafi stund
að íþróttir alla æfi. Þegar ég
get þessa við hann, þá segir
hann hlæjandi: ,,Það eru aðal-
lega tvær íþróttir, sem ég hefi
lagt stund á, og þær eru vinna
og léttlyndi.“
Ég segi: — Nú verð ég að
taka af þér æfiferilsskýrslu af
því að þú ert sextugur. En þá
vefst honum tunga um tönn.
Honum finnst ótilhlýðilegt að
fara að nefna allt það, sem ég
spyr um, en það er ekki aðeins
að Kjartan Ólafsson hafi komið
mjög við sögu alþýðusamtak-
anna, heldur hefir hann og haf.t
mjög mikil afskipti af opinber-
um málum.. Smátt og smátt
dreg ég út úr honum með töng-
um eftirfarandi upplýsingar:
Hann er fæddur að Dísastöð-
um í Flóa, sonur Ólafs bónda
þar Jóhannssonar og konu hans,
Katrínar Ögmimdsdóttur. Fað-
ir hans var mikill aflamaður og
formaður í Þorlákshöfn um
fjölda mörg ár. Hann fórst og
öll skipshöfn hans þegar Kjart-
an var 3 ára, í mannskaðaveðr-
inu 1883, sem svo mikið hefir
verið skrifað um, er önnur
skipshöfn bjargaðist með naum-
indum með aðstoð franskrar
fiskiskútu. 17 ára gamall fór
Kjartan fyrst til sjóróðra og þá
Kjartan Ólafsson,
til Grindavíkur, en síðan stund-
aði hann sjóinn á vetrum, en
bústörf á sumrum. vegavinnu
og steinsmíði. 1902 fluttist hann
hingað til bæjarins og er stein-
smíðin hætti, fór hann að
stunda múraravinnu og var
hann einn af. þeim fyrstu, sem
fékk réttindi sem múrarameist-
ári. Síðan hefir hann stundað
þessa vinnu og byggt mikinn
f jölda húsa hér í bænum og víð-
ar. — Árið 1907 kvæntist hann
Þórdísi Jónsdóttur. og hafa þau
eignazt 5 börn, þar af lifa 3, öll
hin mannvænlegustu.
Þetta er nú æfiágrip Kjartans
svona ,,prívat“, eri þar með er
ekki öll sagan sögð og sérstak-
lega ber hér í blaði íslenzkrar
alþýðu að halda sögunni áfram.
Ég spyr Kjartan því um þátt
hans í sköpun íslenzkra verka-
lýðssamtaka.
„Það fyrsta, sem ég vann fyr-
ir samtökin,“ svarar hann, „var
að draga grjót á sjálfum mér í
grunninn undir Báruhúsið, en
þá var verið að stækka það. En
eins og kunnugt er voru það
fyrstu alþýðusamtökin á land-
inu, Bárufélagið, sem byggðu
þetta hús. — Ég var raunveru-
lega jafnaðarmaður frá því
fyrsta, er ég fór að hafa vit á
málum, þó að fræðilega þekk-
ingu skorti fyrst í stað, þá voru
tilfinningarnar þeim megin.
Þess vegna var ég Uka boðinn
og búinn að vera með í stofnun
verkamannafélagsins Dagsbrún
1906 og' síðan hefi ég verið í
þeim félagsskap. Ég var í stjórn
Dagsbrúnar í mörg' ár og full-
trúi félagsins í enn fleiri ár á,
Alþýðusambandsþingum og í
Fulltrúaráði. Ég átti.líka sæti í
stjórn Alþýðusambandsins í
mörg ár. Þá var ég einn af
stofnendum styrktarsjóðs verka
manna í Dagsbrún. Formaður
þessa sjóðs hefi ég verið nú í 16
ár, en áður hafði ég veiríð rit-
ari hans í 7 ár. Þegar IVIúrara-
félagið var stoínað 1917, var ég'
kosinn í stjórn þess og átti sæti
í henni, þar til félaginu var
skipt 1927. Þá var ég í bæjar-
stjórn í nokkur ár og átti sæti í
ýmsum nefndum. Loks er ég í
stjórn Sparisjóðs Reykjavíkur
og í stjórn Kvæðamannafélags-
ins Iðunn. En blessaður farðu
nú ekki að setja þetta allt í
blaðið.“
Þetta er þur upptalning, en
ég veit, að félögum Kjartans í
Alþýðuflokknum er það ljóst,
hve mikið samtökin eiga honum
að þakka. Það sæti, sem Kjart-
an skipaði í hvert sinn fyrir
þau, var vel skipað. Þar var ör-
uggur maður og ég man það, að
Jón heitinn Baldvinsson sagði
við mig einu sinni: „Ef allir
væru jafn öruggir og Kjartan
Ólafsson til hvaða starfs sem
hann gengur, þá myndi allt
ganga betur.“ Ég vissi það, að
Jón Baldvinsson bar ótakmark-
að traust til þessa félaga síns
og starfsbróður. Kjartan Ólafs-
son hefir átt til að bera þá kosti,
sem ég tel að forvígismenn í al-
þýðusamtökunum þurfi að hafa
í serm ríkustum mæli: varfærni
og þó dirfsku og áræði þegar á
þarf að halda ónæmi fyrir
augnabliks æsingum eða upp-
hlaupum, en fasta og ákveðna
skapgerð, sem stefni hægt og
fast að settu marki, sem aldrei
missh sjónar á því, sem að er
kepþt, og fagni hverjum áfanga,
sem náist, og verji það sem fæst
af mikilli djörfung.
Afmæliskveðja
tíl Kjartans.
Enn þinn skárar andans Ijár
og eyðir fári kífsins,
sextiu ára kempan klár
kunn á bárum lífsins.
Sífellt ungur andí þinn,
• eyöir þungu sinni,
orkuþrungin öfl ég finn
enn frá tungu þinni.
Biags við mál þú stillir stál,
storkar hálum dómi,
frelsis bál og sól í sál
syngur þjálurn rómi.
Berst að lýðum mæt og mild
mennt um víðar álfur,
en þína prýði, þrótt og snilld
þú hefir smíðað sjálfur.
Iðunnarféiagi.
Kjartan Ólafsson átti sæti í
þeirri nefnd, sem undir bjó sölu
togaranna til Frakklands 1917.
Við það tækifæri fengu alþýðu-
samtökin í sinn hlut 117 þús-
undir króna af andvirði togar-
anna, sem nú eru í „Stórasjóði“
svokölluðum, en úr þeim sjóði
njóta meðlimir sjómanna- og
verkamannafélaganna f Reykja-
vík, sem eru í Alþýðusamband-
inu, styrkjar árlega.
Kjartan Ólafsson hefir verið
formaður stjórnar alþýðuhúss-
ins Iðnó frá upphafi. Hann
barðist fyrir því að Iðnó væri
keypt 1924, en það var fellt og
kom síðar í ljós, hvílíkt fjár-
hagslegt tjón það var fyrir sam-
tökin. Og' svo spyr ég Kjartan
allt í einu: Hvað segirðu svo
um lífið og allt það?
Og hann svarar: „Þú ætlar
ekki að minnast á sönginn,
maður, það, sem ég hefi þó alla
tíð hrærst í. Ég hefi verið í
mörgum söngfélögum og svo
stofnuðum við Kvæðamannafé-
lagið Iðunn. Við vildum með því
reyna að bjarga þjóðarverð-
mætum þeim, sem við teljum
að við eigum í rímna- og þjóð-
lögunum. Nú hefir Iðunn nóð
marki sínu. Hún hefii' nýlega
afhent Þjóðminjasafninu 200
rímnalög á plötum, og ég er viss
um að síðar meir verður þetta
safn talið mikils virði. — Þú
spyrð um lífið. Ég er enginn
heimspekingur. En ég segi að-
eins það, að mér finnst allt of
Frk. á 4. s»u.
Karl ísfeld:
Mokkur orð um lelkrlta
gerð og hrossakfðt.
♦
AÐ virðist svo, sem hér í
bænum sé vaknaður tölu-
verður áhugi á því, að endur
bæta leikrit Jóhanns Sigurjóns-
sonar, og má jafnvel gera ráð
fyrir því, að fyrir dyrum standi
að gera endurbætur á listaverk-
um fleiri snillinga okkar. Þetta
mál varð fyrst opinbert með
útvarpsfyrirlestri Sigurðar
prófessors Nordals, er hann hélt
á miðvikudagskvöldið í fyrri
viku. Og nú hefir Tólfbjörn
tekið í Ellefubjörn og ætti því
rófan að ganga, ef hún slitnar
þá ekki, því að Sigurður Nor-
dal hefir fengið liðsmann, sem
hingað til hefir ekki þótt neinn
sérlegur veifiskati á ritvellin-
um, sem sé Guðbrand prófessor
Jónsson,
Það er hárrétt hjá Guðbrandi
Jónssyni, að milli lífsskoðana
okkar, hans og mín, sé allmikið
djúp staðfest. Og um það efni
gætum við vafalaust deilt, án
þess hvorugur léti sannfærast,
og gætum að lokum sagt eins og
aðalsmennirnir á tímum
frönsku stjórnarbyltingarinnar,
þegar þeir voru sóttir að spila-
borðinu, til þess að leiða þá und-
ir fallöxina: „Ég slæ út, þegar
við hittumst hinum megin.“
Það er að segja, ef við hittumst
þar þá við hið.mikla spilaborð,
sem ég leyfi mér að draga í efa,
og margir fleiri telja hæpið.
Annars finnst mér þýðingar-
lítið að deila um trúmál. Þar
held ég að seint verði hægt að
komast að rökhugsaðri niður-
stöðu. Það er líkt og að hugsa
sér mann, sem er alla ævina að
bisa við að þræða nál og upp-
götvar svo að lokum, að aldrei
hefir verið neitt auga á nálinni.
Og þá er að snúa sér að sjálfu
deiluefninu. Guðbrandur Jóns-
son aðhyllist algerlega hinar
listrænu endurbætur Sigurðar
Nordals ó niðurlaginu á Fjalla-
Eyvindi, og er nógu fróðlegt að
heyra álit manns, sem sjálfur er
rithöfundur, á því máli. Guð-
brandur Jónsson hefir skrifað
nokkrar ágætar smásögur og
ritgerðir. Stíll hans er hraður
og ber vott um mikið andlegt
fjör. En þó er galli á gjöf
Njarðar; honum hefir nefnilega
alveg láðst að gæða ritverk sín
hinum lystaukandi keimi af
steiktu hrossakjöti, sem nú þyk-
ir orðið ómissandi í skáldskapn-
um.
Það er að vísu ekki aðalatrið-
ið í þessu máli, en sakar ekki að
geta þess, að þessi nýi endir er
alls ekki sýningarhæfur, eins
og með hann var farið á frum-
sýningu Leikfélagsins. í lok
síðasta þáttar, þegar leikurinn
er kominn í háspennu, og at-
hygli áhorfenda er einbeitt til
hins ýtrasta verður allt að 5
mínútna hlé. Kári þarf út til
þess að birkja kapalinn og tek-
ur sér til þess ekki skemmri
tíma en taka mundi Magnús
Guðbjörnsson að skjótast frá
Iðnó upp í Sláturfélag Suður-
lands og til baka aftur, en á
meðan raular Halla meinlausa
vögguvísu, sem þó ekki skilst.
Þetta hlé dregur hin listrænu
áhrif þessa atriðis alveg niður
á jafnsléttu,
Með þessum endi, sem Leik-
félagið hefir nú á Fjalla-Ey-
vindi, skortir gersamlega sam-
ræmi í leikritið. Leikritið miðar
allt að ákveðnu marki, sem sé
þeirri lausn, sem er í hinni
prentuðu útgáfu. Og hinn fagur-
fræðilegi leiðbeinandi Leikfé-
lagsins hefir ekki einu sinni ó-
makað sig til þess að strika út
úr leikritinu þær setningar, sem
benda ákveðnast til þess niður-
lags, sem ekki er haft að þessu
sinni. Leikritið snýst um bar-
áttuna milli ástarinnar og hung-
ursins, eins og margoft hefir
verið tekið fram, og krefur því
einhverra úrslita í þeirri bar-
áttu, en með hinu nýja niður-
lagi, er í stað þessarar lausnar
skotið inn nýju atriði og úr því
verður leikritið um baráttuna
milli hungursins og þess, sem
Tómas gamli frá Aquinas kall-
aði „Primum movens,“ sem
kemur þarna eins og „Deus ex
machina,“ sem hefir verið lagt
út: „fjandinn úr sauðarleggn-
um,“ en mætti eins vel leggja
út: „hrosshaus í skáldskapinn.“
Þetta er því í raun og veru
annað leikrit.
Það er ekki einasta, að þessi
endir Sigurðar Nordals og
Leikfélagsins sé hálfgerður
hortittur, heldur virðist það
vægast sagt töluvert bíræfið
,,skáldaleyfi“ að breyta lista-
verkum látinna snillinga, sem
ekki hafa færi á því að bera
hönd fyrir höfuð sér, Og þó að
Jóhann Sigurjónsson hafi ein-
hverntíma leyft að hrosshaus-
inn væri sýndur, hefir hann
vafalaust ekki ætlast til þess,
að svo yrði eftirleiðis, annars
hefði hann ekki farið að eyði-
leggja hann í próförk og semja
nýjan endi.
Það vill svo til, að hægt er
að finna hliðstæðu þessarm
leiksloka. Það er „Brúðuheim-
ilið“ eftir Ibsen. Það er til á því
leikriti tvenns konar niðurlag,
annað er þannig, að Nóra
hverfur í leikslok „út í hríðina,“
en snýr við ó þrepskildinum í
hinum leikslokunum. Ibsen
gamli hefir ekki verið í vafá
um það, hvort niðurlagið væri
betra, því að hann gerði -það
aðeins vegna þýzka leiksviðsins
að lóta Nóru snúa við, en í
norsku útgáfunum hverfur
Nóra „út í hríðina“ og um leið
hættir hún að vera brúðan á
þessu brúðuheimili.
Það er máske ekki úr vegi,
að segja að lokum ofurlitla
dæmisögu. Það er kunnugt, að
vandlátustu og smekkvísustu
rithöfundarnir skrifa verk sín
upp aftur og aftur, breyta, bæta
inn í og strika út, þeir, sem
kunna að nota rauða blýantinn.
Eitt hið fegursta listaverk, sem
skrifað hefir verið á íslenzku
á síðustu áratugum er „Hel“
eftir Sigurð Nordal. Gerum nú
ráð fyrir því, að hann hafi, að
hætti hinna vandlátu rithöf-
unda skrifað nokkur uppköst að
þessu listaverki, sem væru alls
ólík því, sem hann ekki lét
Frh. á 4. 9ÍÖ«.