Alþýðublaðið - 14.02.1940, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGUR 14. FEBR 1940
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRl:
r. R. VALDEMARSSON
1 fjarvaru huu:
stefAk pétursson.
AFGREEÐSLA:
ALÞÝÐUHÖSINU
(Inngangur frá Hverflagötu).
SlMAR:
4900: Afgrelðsla, auglýslngar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: AlþýðuprentsmiSjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
©
| | i |%'S: ;; i ■;;■■{ i i
AMTQK SJÓMANNA
standa nú í harðri baráttu
ýmist fyrir því að vernda rétt-
indi, sem sjómannastéttin hefir
unnið sér til handa á umliðnum
árum, eða til þess að tryggja
sig fyrir hættum tímanna.
Það er almennt viðurkennt af
þjóðinni, að ef sjómennirnir eigi
ekki skilið að fá laun sín greidd,
án nokkurra refja, þá eigi eng-
in stétt þjóðfélagsins það skilið
um þessar mundir. Það er vitað
mál, að á sjómönnunum, sem
afla núna fiskjarins og þeim
sjómönnum, sem sigla skipun-
um gegn um tundurduflasvæð-
in með yfirvofandi árásarhættu
yfir höfði sér, veltur öll afkoma
þjóðarinnar. Það er ekki aðeins
að þeir sigli skipunum, sem
fiskinn flytja, heldur sigla þeir
og þeim skipum, sem flytja
iandbúnaðarafurðir og sækja
nauðsynjarnar til landsins.
Menn hafa af frásögn Al-
þýðublaðsins fengið vitneskju
um það, að útgerðarmenn vilja
gera hlut sjómannanna minni
en sanngirni telur að þeir eigi
kröfu til. Útgerðai'félögin græða
nú hundruð þúsunda króna, út-
gerðarmenn raka saman fé. —
Samt sem áður neita-útgerðar-
menn að greiða sjómönnunum
lifrarhlut á borð við það, sem
áður hefir verið. Þar með vilja
þeir brjóta viðtekna reglu. Það
er vitað mál, að nú með vorinu
eykst siglingahættan um allan
helming, samt er vafi á því, að
útgerðarmenn vilji greiða sjó-
mönnum sömu áhættuþóknun
og erlendir útgerðarmenn hafa
látið sínum sjómönnum í té. Það
er ennfremur vitað mál, að ef
enginn sjómaður fengist til að
sigla skipunum til erlendra
hafna eða frá þeim, þá myndi
bókstaflega enginn erlendur
gjaldeyrir koma inn í landið.
Samt sem áður gerir viðskipta-
málaráðherra tilraun til að
draga úr því, að sjómenn fái
þann hluta kaups síns, sem
þeim ber samkvæmt siglinga-
lögunum, greiddan í erlendri
mynt. — Vitanlega þurfa
sjómennirnir að kaupa „galla“
og annan fatnað, og þó að
gjaldeyrir þéirra hrykki auk
þess fyrir fatnaði utan á börn-
in þeirra, eða konur þeirra, þá
virðist það ekki vera nema
sanngjarnt, að þeir fái þann
gjaldeyri, og það virðist ekki
gert fyrir aðra en nokkra
kaupmenn og nokkur kaupfé-
lög að draga úr gjaldeyri þeirra.
Það er ákaflega athyglisvert
fyrir sjómannastéttina, að ekk-
ert annað blað en Alþýðublaðið
berst fyrir þessum hagsmunum
þeirra. Morgunblaðið þegir,
Vísir þegir, Tíminn þegir. Þessi
blöð eru aðalmálgögn tveggja
stamstu stjórnmálaflokkanna í
landinu.
Hvers vegna þegja þau?.
Framsóknarflokkurinn hefir
ekki gert neinar kröfur til þess
að á hann sé litið sem verka-
lýðs- eða sjómannaflokk. En
Sjálfstæðisflokkurinn heldur
því hins vegar fram næstum
daglega, að hann sé flokkur
allra stétta. Blöð hans predika
það dag eftir dag. En af hverju
þegja þau nú um sanngirnismál
sjómanna? Ætli það komi ekki
nú í ljós, eins og allt af áður
undanfarna þrjá áratugi, að
Sjálfstæðisflokkurinn sé flokk-
ur atvinnurekenda? Það er
bersýnilegt áð' minnsta kosti,
að blöðum Sjálfstæðisflokksins
er ekki vel við hina svonefndu
,.Sigurjónsku,“ en þannig nefna
þau allar kröíur sjómannastétt-
arinnar, hvort sem um er að
ræða háseta, loftskeytamenn,
vélstjóra eða matsveina, vegna
þess, að Sigurjón, formaður
Sjómannafélagsins stendur ör-
uggur á verði um hagsmuni
þessara stétta, bæði innan þings
og utan.
Sannleikurinn er sá, að þessi
þögn stafar af því, að blöð Sjálf-
stæðisflokksins fylgja hagsmun-
um útgerðarmanna, alveg eins
og þau fylgja hagsmunum at-
vinnurekenda í landi og láta sér
alveg á sama standa um hags-
muni verkamannanna í Rvík.
Það er nefnilega miklu hægara
fyrir blöð Sjálfstæðisflokksins
að skrifá fagurlega um sjómenn-
ina og verkamennina fyrir kosn-
ingar til alþingis eða í stjórnir
verkalýðsfélaganna, heldur en
að standa við fagurmælin 1
framkvæmd með því að halda
fram hagsmunum þessara stétta,
þegar þeir rekast á hagsmuni
atvinnurekenda.
Poul Ammendrup klæðskeri,
Grettisgðtu 2, hornið við Klapp-
arstfg, simi 3311. Saumar, hreins-
ar og pressar. Breytir og gerir
við karlmannaföt. 1. flokks vlnna.
Sanngjarnt verð. Efni fyrirliggj-
andi. Tek efni í saum.
Kenni að sníða. Tek að sníða.
Aðalheiður Þórarinsdóttir, Mið-
stræti 8 B, sími 4409.
Drfengjaföt, matrosföt, jakka-
föt, frakkar, skíðaföt. Sparta,
Laugavegi 10, sími 3094.
Málmurinn i Norður-Svípjöð
og leiðir hans ut í heiminn.
Ef MAÐUR STENDUR á
málmbryggjunni í Narvik
í Noregi, þarf maður hvorki að
vera stjórnmálamaður né hag-
fræðingur til þess að skilja það.
að þetta er þýðingarmikill stað-
ur. í fyrsta skipti kom ég þang-
að aprílkvöld eitt og Narvik lá
blikandi í skjóli dökkra fjalla-
hlíða. Að baki manns var hin
gríðarstóra járnbrautarstöð
með hundruðum vagna. Þeim
var ekið fram á hina löngu
bryggju,. fram að skipunum,
sem biðu farms síns. Á fimm
mínútum var hver vagn tæmd-
ur, málmurinn rann með dun-
um og dynkjum ofan í lestar
skipanna. Og skipin fylltu lestar
sínar eitt af öðru og reykinn frá
reykháfum þeirra lagði beint
upp í loftið. Og eitt af öðru
lögðu skipin af stað með sænska
málminn út eftir fh'ðinum —
með fána allra þjóði við hún.
Einn farmurinn átti ef til vill
að fara til bifreiðaverksmiðju í
Frakklandi, annar til skipa-
smíðastöðva í Englandi, þriðji
til þess að smíða úr fallbyssur
í Þýzkalandi •— vegir málmsins
eru órannsakanlegir. Ef til vill
hefir átt að smíða fallbyssur úr
þeim öllum. Ög einn góðanJi/eð-
urdag er þéim stefriÚ hverri
gegn annarri, fallbyssunum,
sem steyptar eu úr sama málmi
úr sömu námu. Og ef til vill
verður einhvern tíma sænsku
stáli beitt gegn sænsku stáli —
það er hin ömurlegasta örlaga-
glettni.
Frá sænsku námunum í Kiru-
na eru sendar árlega 7 millj.
tonna af járni frá norsku borg-
inni Narvik, sem hefir vaxið og
dafnað vegna málmsins. Ég hefi
hitt mann, sem ekki er orðinn
gráhærður ennþá, pg þegar
hann kom til Narvik sem dreng-
ur, var allt þorpið ekki meira
en 4 hús. Nú eru þar 12 þús.
íbúar. Flest húsin eru úr timbri,
og þar getur maður séð gamal-
dags skrifstofur með háum
skrifborðum, sem staðið er við.
'Þar eru legubekkir klæddir
VROVANimt
/;/>///,

$W</ÁWt
KÖRT AF FINNLANDI OG NORÐUR-SVÍÞJÓÐ.
Ofarlega á myndinni, lengst til vinstri sést norska hafnarborg-
in Narvik, yestur við Atlantshaf. Hér um bil á miðri myndinni,
lítið eitt þo til vínstri, sest einnig sænska hafnarborgin Luleá við
Helsingjabotn. Þetta eru aðalútflutningshafnir norður-sænska
málmsins.
vaxdúk og myndir af skipum
eins og lýst er í bókum Ham-
suns.
Styzta leið frá Narvik suður
á bóginn er með Ofotlestinni,
sem gengur- til Svíþjóðar. Mörg-
um sinnum hefi ég ferðast með
þessari nyrztu jámbrautarlest í
heiminum og í hvert skipti er
| eins og nýr andblær strjúki um
| mann. Landamærasvæðið er
( hrjóstrugt eins og Engraland,
og það lítur út eins og berserkir
( hafi barizt þar í jötunmóði,
, varpað Grettistökum milli sín og
því næst yfirgefið staðinn. Lest-
¥ EFTIRFARANDI grein iýsir rithöfundurinn Bodil
Bech norðursænska málminum, sem síðustu mán-
uði hefir verið mikið um talaður í heiminum.
in hverfur inn í göng og kemur
út úr göngum, það brakar,
brestur og gnestur eins og öll
hlið helvítis lirökkvi upp á gátt.
Maður gægist fram af hirain-
háum björgum og sér örlítil hús
við fjarðarmynnin. $vo horfir
maður upp til himingnæfandi
tinda og hugsar: —- Hvað skeð
ur, ef þessir slútandi klettar
hrynja yfir okkur? En þegai
maður er kominn yfir landa-
mærin, víkkar útsýnið. Þar eru
stór víðerni með litlum birki
skógum og safírbláum vÖtnum.
Frá því stóri jökullinn hvarf er
Lappland grænt á sumrin, fag-
urgult á haustin og hvítt á vetr
um. Og hér og þar sjást Lapp-
arnir í rauðu fötunum sínum,
sem bera við snjóinn eins og
blóð. En þegar málmurinn
fannst, kom nýr litur yfir
Lappland. Svartgrái liturinn.
Og dökkklæddir menn dreifð-
ust út um víðernin og blönduð-
ust saman við hina rauðklæddu
Lappa. Hið rauða og grásvarta
Lappland varð eins og tvéir
heimar, sem runnu saman, en
gátu þó aldrei samsamast.
Það var Lappi, sem fann
málminn í Kiruna. En orðið
Kiruna er komið af finnska orð-
inu Kerun, sem þýðir fjalla-
rjúpa. Eins og oft hendir Lappa.
sat hann uppi í fjalli og horfði
út yfir láglendið og. gætti að
hreindýrum sínum, sem voru á
beit. Allt í einu fór hann að
krafsa í lyngið við hliðina á sér,
og sá þá að jarðvegurinn var
rauður þar sem regnið hafði .
dropið um hann. Þetta var i
byrjun 18. aldar. Og menn fóro'
með haka sina upp í fjallið og
hjuggu upp málminn ög létu'
hréindýrin draga hann búrtú'
En það var ekki fyrr en járn-
brautin var lögð um Lappland,.
sem byrjað var á námugreftrin-
um fyrir alyöru. Jámbrautin
milli Gállivaara og Luleá var.
fullbyggð árið 1888 og járn-
brautin til Narvik var fullbyggð
árið 1902. Það voru hinir gömlu, .
harðgerðu lausamenn (Ra,llare),
sem lögðu jámbrautina yfir
víðernin. -
í blaðinu „Norbotten; Kuri-
ren“ stóð daginn eftir að fyrsta
málmsendingin var flutfc, að
lestin hafi talið 40 vagna, með
Frh. á 4. si&a..
Unnur B. Bjarklinds
OunnlrtOur Jónsdéttlr.
——-------
‘C' YRIR þeim, sem fer að skoða
listasafn Ásmiundar Sveins-.
sonar myndhöggvara, opnar fög-
ur kona og fönguleg húsdyrnar,
fylgir honum í myndasalinn og
skýrir allt af alúð og góðri
greind. Gesturinn fínnur, að þessi
höfðínglega kona veit miklu
meira en venjulegur safnvörður
um listaverkin, sem hún er að
sýna — og honum verður star-
sýnt á hana vegna gjörfuleika
hennar og gáfnaelds. Hún er
fríð á \ranga, dökk á brún
og brá og vel á sig komin. Það
er sem lífskraftur og andans eld-
Ur myndi vafurloga umhverfis
hana.
Af öllu því, sem ókunnur
maður sér innan veggja þessa
listahúss, er hún máske hið ó-
grleymanlegasta. Og það er sem
nærvera hennar hafi gefið hinum
hvítu myndum, er hún sýndi, „lá
og litu“. Höndin, sem benti,
geymist í minni, fögur og sterk
í senn; — röddin, sem skýrði
frá, heldur áfram að tala, þrung-
in áhuga og fjöri, þó aö hún hafi
oftast talað lágt, sem í kirkju,
þar inni í myndasalnum. Konan
h»fir fylgt jfgistinum til dyra og
k-vatt. En mynd hennar og mál-
rómur fylgja honum eins lengi
Og listaverldn í húsinu, sem hann
hefir nú heimsótt og horfið frá.
Hver var þessi kona?
Það skal ég segja öllum, sem
undrast og dást að henni og
vita ekki hver hún er: Þessi kona
er frú Gunnfríður Jónsdóttir, eig-
ínkona Ásmundar Sveinssonar
myndhöggvara.
Óg þeim. sem er með öllu ó-
kunnur, skal ég segja meira: Hún
hefír sjálf mótað sumt af mynd-
unum innan veggja listasafnsins.
T. d. brjóstlíkön manns og konu,
er standa saman við fremri stafn
myndasalarins. Gestinum verður
máske starsýnt á þessi höfðing-
legu hjón. Mynd þeirra er ekki
sköpuð af neinum vissum „lista-
skóla“. Ást og virðing góðrar
dóttur, sem átti svo haga hönd,
að hún gat greypt tiginn svip for-
eldra sinna í kaldan leirinn og
gefíð hontim listarinnar (líf —
hefir skapað þessar aðdáanlegu
rnyndir. Og hin fagra og þroska-
rika konuhönd, sem sést mótuð
skammt þar frá, er möðurhönd,
hönd konUnnar, sem með óbifan-
legri Jgstti og ró mætir augum
gestsins við hlið manns síns,
sköþtið af sinni eigíri dótíur. ‘Frú
Gunnfríður hefir mótað sérstak-
lega hönd móður sinnar — og
það ekki að ástæðulausu.
Inr.an við fremsta gluggann
stendur líkan ungrar stúlku, litið
að stærð en stórt að lífí. Þú get-
ur hugsað þér hana nýkomna af
sundi — eða máske er hún að
hugsa um að steypa sér í feumar-
bláan Skerjafjörðmn. Hún býr yf-
ir gleði æskunnar og frelsi, þar
sem hún stendúr, lýtalaus og
björt á svip, og hallast undurlítið
og yndismjúkt út í aðra mjöðm-
ina. Þetta fagra stúlltu-líkan er
einnig verk frú 'Gunufríðar. Nú
vita fáir, að þessi unga „stúlka í
steininum" er til. En hver veit,
nema hún eigi eftir að prýða ein-
hvern skemtigarð framtíðaTinnar
í fullri stærð? Og einhvers staðar
í listasafninu er „Nílárdrengur-
inn“ fagri, sem opnaði frú Gunn-
fríði dyr Listaháskólans í Kaup-
mannahöfn.
Annars get ég frætt gestina á
því, að frú Gunnfríður hefir haft
mörgu öðru að sinna um dagana
en að móta myndir. Hún er f>rr-
irmyndar eiginkonan, sem hefir
fylgt listamanni sem hans góði
engill frá því að þau fyrst sáust
oa kynntust, — verndarvættur
heimilisins, er lætur öll störf
jafn v«l. Konan, sem saumar,
matreiðir og þvær með eigin
höndum leirinn og vatnið upp af
gólfi starfsskálans, þegar maður
hennar mótar, og hraðar sér til
dyra, þegar hringt er, svo að
hann fái að vinna i friði. Hún
er jafn Ijómandi fögur, höfðing-
leg og hress í bragði, þegar hún
kemur til ayra, þó að fætur
hennar séu dofnir af gólfkuldan-
fcm í vinnustofu þeirra hjónanna.
Því að enn er húsið þeirra ekki
fullgert, og neðstu gólfin Ukust
freðinni jörð í vetrarfrostum. Og
í vetur eru kolin dýr. En hverf-
um frá því. Frú Gunnfriði er ekki
um. vol og víl, og hún hefir mikla
reynslu að baki sér: /Öll árin
þeirra Ásmundar erlendis. 1 lista-
mannahverfi Parísarborgar er
ekki allt til alls hjá öllum. Það
vita þeir, sem þar hafa búið ár-
um saman. Og þeir, sem þekkja
!frú Gunnfríði bezt, vita, að hún
býr yfir þeim krafti sálar og lík-
ama, sem aðeins örfáar konur
búa yfír og bera gæfu til að
fara með, jafn vel sem hún. Um
hana mætti segja svipað og Har-
aldur konungur Sigurðarson
komst að orði um Gissur biskup,
er hann sagöi, að úr mætti 'gera
þrjá menn: víkingahöfðingja,
konung eða biskup, og væri hann
til alls þessa vel fallinn. Or frú
Gunnfríði mcetti gera margar
miklar komrr, svo vaí er hún úr
garði gerð frá náttúrunnar hendi.
Eu aðrir þurfa ekki að vera að
bollaleggja neitt um þetta. Frís
Gunnfríður hefir sjálf gert úr sér
margar ágætiskonur: afbragðs-
dóttur, fágæta eiginkonu, glæsi-
lega húsmóður og listakoiiu, sem
hefir sýnt hvað í henni býr og
hverju hún fær áorkað, þegar hún
snýst að því. Slíkar sálir finnsi
mamii að eigi auðlegð máttar og
hæfileika til ótal amiara tílvista,
er þasr hverfa héðan.
Frú Gumifriður Jónsdöttir er
ættuð úr umhverfi hins foma
biskupsseturs, Hóla í Hjaltadal.
Þar dvöldu frá upphafi stólsins
ýmsir ágætir menntamenn, er-
lendir. Ég hefi stundiun sagt við
hana, að hún hljóti að vera kom-
in af frönskum klerlcum í ættir
fram. Svo sunnrænt er útlit henn-
ar og viðmót. í París datt eng-
um annað í hug en að hún væri
ein af dætrnm Frakklands. „Þú
ert sjálfsagt afkomandi hans séra
Rikkina, sem kenndi söng og
versagjörð á Hólum á dögunr
Jóns biskups helga,“ segi ég. Er,
frú Gunnfriður kastar fjörlega til
höfði og hlær , svo mð skín i
mjallhvitar tennurnar — og hefit
aldrei verið likari „frankismanni"
en þá.
En hvað sem ætteminu tiöur,
þá er það lítill, íslenzkur bónda-
Frh. á 4. síðu