Alþýðublaðið - 30.03.1940, Blaðsíða 2

LATOASDAGUR 30. MARZ 1940
ALÞYÐUBLAÐIÐ
UMRÆÐUEFNI
Kosning í bankaráð. For-
stjóri sambandsins og einn af
eigendum Kveldúlfs eru að-
alráðamennimir. Gróði tog-
aranna og skuldir þeirra við
bankana. Hversvegna koma
ekki vélbátamir? Tímaritið
Dvöl — og margþýddar smá-
sögur. Börnin í sundlaugun-
um. Úíhlutun skömmtnnar-
. seðlanna..
ATHUGANIR
HANNESAR Á HORNINU.
AÐ HLÝTUR að hafa vakið
athygli manna, að bæði Jón-
as Jónsjon og Ólafur Thors vorn
endurkcsnir nýlega í bankaráð
Landsbankans. — Það er viður-
kennt, að Kveldúlfur er stærsti
skuldunautur bankans og aliir vita,
að Ólafur Thors hefir mikilla per-
sónulegia hagsmuna að gæta í
bankanum. Það hefir áður verið
bent á það hér í blaðinu, að það
er ekki heppilegt að stærstu
skuldunautarnir séu kosnir í æðstu
stjórn bankans og það hlýtur að
veikja traust manna á samvisku-
seminni.
ÞA® er ákaflega athyglisvert,
að ólafur Thors og Jón Árnason
eru báðir í bankaráðinu. Annar er
eigandi og fyrrverandi forstjóri
Kveldúlfs og hinn er forstjóri
Sambandsins og hann er formaður
bankaráðsins. Fjárhagur Sam-
bandsins kann að vera í góðu lagi,
þegar tekið er tillit til eigna þess,
fiv«0 rvQ uem það skuldar í bank-
anum, sem mun vera aHmikið, en
líkindi eru til, að allt sé í lagi með
það, aði minnsta kosti veit ég lítið
annað um það mál, en samt sem
áður er það einkennileg aðferð, að
einmitt þessir menn skuli ásamt
Jónasi Jónssyni skipa meirihluta
bankaréðsins.
ALLIB VTTA, og það hefir með-
al annars verið upplýst af atvinnu-
málaráðherra, að togararnir hafi
grætt sæmiléga síðan styrjöldin
hófst á ísfiskssölu. Menn spyrja
líka nú hverir aðra: Hve mikið
hefir gengið til Landsbankans af
þessum gróða upp í gamlar skuld-
ir? Þáð verður að gera ráð fyrir
því, að allt sé í lagi með afborg-
anir Kveidúlfs, því að eins og
kunnugt er, hefir ríkisstjórnin sinn
eftirlitsmann með rekstri þessa fé-
lags, Skúla Guðmundsson, fyrrver-
andi ráðherra og alþingismann, og
Landsbankinn hefir sinn fulltrúa,
Svanbjöm Frímannsson.
ÞAÐ VAR' RÉTT, sem Ingjald-
ur Jónsson sagði í grein sinni hér
i blaðinu í gær, að sjaldan hefir
almenningur haft jafn mikinn á-
huga fyrir nokkpu máli og því, að
DAGSINS.
hingað fengjust nýir vélbátar til
útgerðar. Svo virtist, að það væri
tryggt, að þessir vélbátar myndu
fást hingað, en allir sjá, að raunin
hefir orðið önnur. Uphaf þessa máls
var það, að Alþýðuflokksfulltrú-
arnir báru fram tillögu um þetta,
þegar fjárhagsáætlun bæjarins var
í undirbúningi. Bæjarráð tók til-
löguna upp og bæjarstjórn sam-
þykkti hana. Síðan var nefnd skip-
uð í málið.
SÍÐAN HEFIR lítið verið um
málið talað. Það er kunnugt, að
nefndin hefir þó starfað vel og leit-
að sér allra upplýsinga, en svo
virðist að málið hafi strandað á
innflutnings- og gjaldeyrisnefnd og
bankaráði Landshankans. Það er
hart, að þegar bæjarstjórn Reykja-
víkur er orðin sammála um mál,
sem getur orðið til hjálpar stórum
hluta bæjarbúa í því atvinnuleys-
isástandi, sem nú er, að þá skuli
málið samt ekki ná fram að
ganga. Hvaða öfl eru hér að verki?
Er ekki hægt að fá það upplýst?
Mikill meirihluti bæjarbúa bíður
aftir upplýsingum um þetta mál.
FAÐIR SKRIFAR: „Ég á börn,
sem fara stundum í sundlaugarn-
ar. Þau kvarta yfir því, að fata-
gæslumennirnir neiti þeim um
geymslu á fötum sínum og segi,
að þau geti haft fötin í búnings-
I salnum, því þau borgi ekkert fyr-
í ir þau í geymslunni. Ég spyr börnin
! hvort þeir neiti allir að geyma föt-
in. Nei, ekki gamli maðurinn með
skeggið; hann tekur alltaf við
þeim, segja þau.
I NÚ VIL ÉG SPYRJA. Er leyfi-
! legt að neita börnum um geymslu
I á fötum sínum, meöan þau fara í
laugina? Nú er það svo, að talsvert
hefir borið á þjófnaði í simdlaug-
unum og fólk því hvatt til að láta
fatavörð geyma föt sín og önnur
verðmæti, ef einhver eru, meðan
þeir eru í lauginni. Börnin hafa
yfirleitt ekki með sér peninga —
nema þá fyrir ferð í strætisvagni
heim, en það eru þó fötin, og hand-
klæði, það hefir komið fyrir að þau
hafa horfið. Mér finnst ekki gott,
að fatavörður stuðli að því, að fá-
tæk börn tapi því, sem þau hafa
meðferðis í laugunum, ef þau sjálf
vilja varðveita það. Ef fatavörðun-
um er skylt að geyma fötin, þá
býst ég við, að þeir segi, að börn-
in skrökvi þessu, en ég held, að
það geti verið satt, þó að börnin
segi það.“
POTTABROTA-HALLUR er á-
kaflega hrifinn af tímaritinu Dvöl.
Hann segir: „Ég vil leyfa mér að
vekja athygli á tímaritinu Dvöl. —
Það er nú bezta tímarit hér á
landi, í sinni grein. En sér-erindi
Dvalar til íslenzkra lesenda er,
að flytja þeim úrval erlends smá-
sagnaskáldskapar. Auk þess er auð-
vitað margt annað merkilegt í Dvöl
Starf Dvalarritstjórans og aðstoð-
armanna hans, að kynna þjóðinni
erlendu smásögurnar, er hliðstætt
starfsemi Magnúsar Ásgeirssonar
skálds, viðvíkjandi þýðingu er-
lendra úrvalsljóða; og starfsemi
útgáfufélags, eins og MFA og
Menningarsjóðs í kynningu stærri
rita. Því leyfi ég mér að koma
með þá tillögu, að Dvöl verði styrkt
af almannafé með all-álitlegri upp-
hæð árlega, alveg eins og Magnúsi
Ásgeirssyni eru veitt skáldverð-
laun, og eins og MFA og Menning-
arsjóður eru styrkt. Starf Vigfús-
ar Guðmundssonar við Dvöl er
jafnmikils virði og starf okkar
beztu listamanna á öðrum sviðum.
Og er þessi dómur í gildi jafnt
fyrir það, þó að hann (V.G.) semji
ekki sögurnar sjálfur.
í SAMBANDI við þetta langar
mig svo til að minnast á eitt at-
riði. Það kemur oft fjrrir, að sama
erlenda sagan er þýdd mörgum
sinnum og birt í jafnmörgum rit-
um. Þetta er alveg óþarft. Það
eyðir tíma og pappír og er því að-
eins réttlætanlegt, að vond þýffing
sé áður gerð af einhverri sögu, svo
að um þurfi að bæta, Með þessu
verða útgefendur og þýðendur að
fylgjast vel. Til dæmis get ég
nefnt söguna Gjafir vitringanna,
eftir O. Henry. Hún kom fyrst út
í Unga íslandi 1921, síðan í Dvöl
, 1933 og enn sá ég hana á þriðja
staðnum nýlega, en man ekki heiti
þess rits. Þá er sagan Gamlárs-
kvöld, eftir Hermann Sudermann.
Hún kom út í Dvöl 13. maí 1934,
en áður hafði hún komið út í Eim-
reiðinni 1927, og þar áður í Iff-
unni 1915 eða 1916. Þá kom í Nýj-
sm kvöldvökum nýlega, Skipstjór-
inn á SuðurstjÖTnunnl eftir Ham-
sun og var þó áður komin í Iðunni
1934. Minnst þótti mér þó til koma
er ég sá hina snjöllu smásögu —
Karen, eftir Alexander Kiellend
birtast í Dvöl, 26. hefti, III. árg.
Því að með allri virðingu fyrir
þeirri þýðingu, því að hún er lip-
ur, þá vil ég þó segja, að þýðing
sú, sem birtist í tímaritinu Heim-
dalli 1884 væri nóg, enda er hún
alvég einstætt listaverk,"
ÉG HEFI VERIÐ beðinn að
vekja athygli á því að úthlutun
skömmtunarseðlanna fyrir apríl-
mánuð stendur nú yfir og að fólk á
að koma með stofnana útfyllta í
skrifstofuna.
Hannes á horninu.
Skömm un á eldsneyti
heíir nú verið fyrirskipuö í
Danmörku, og er ætlunin að
minnka eldsneytisnotkunina um
Vs hluta. F.Ú.
isoeir Pétorsson it-
oerðsmaðnr 65 ðra
í di|.
IDAG er hálfsjötugur einn
hinn merkasti athafna-
maður íslendinga meðal, nokkra
hinna síðustu áratugi. Er það
hinn velþekkti útgerðarmaður,
Ásgeir Pétursson, sem nú dvel-
m* hér í Reykjavík.
Ásgeir Pétursson er fæddur
30. marz 1875 og nú því rétt 65
ára að aldri.
Eigi ætla ég mér hér að rekja
hina löngu og athafnaríku æfi-
sögu Á. P., heldur aðeins stikla
á stóru. Hann stundaði verzlun-
arnám í Kaupmannahöfn
nokkru fyrir aldamöt. Rak um-
fangsmikla útgerð og verzlun á
Akureyri í mörg ár og síðar á
Siglufirði. Var hann um mörg ár
hinn stærsti síldarútgerðarmað-
ur á íslandi. í æsku sinni stund-
aði Ásgeir fiskveiðar og mun
hann þá hafa aflað sér dýrmætr-
ar reynslu og þekkingar við þau
störf, sem honum síðar hefir
orðið riotadrjúg. Munu það
jafnan vera farsælustu atvinnu-
forstjórar, sem sjálfir hafa
starfað við þann atvinnurekst-
ur sem algengir verkamenn,
sem þeir svo síðar stjómuðu
sjálfir. Þeir munu læra eigi hvað
síst að meta að verðleikum
dugnað verkafólks síns, kynn-
ast kjörum þess, hvort sem er á
sjó eða landi. Enda er mér per-
sónulega kunnugt um að leit
mun vera á jafnstórum atvinnu-
rekanda og Ásgeiri Péturssyni,
sem lifað hefir í jafngóðri sátt
og samlyndi við starfsfólk sitt
sem hann.
Ásgeir Pétursson hefir verið
einstakur gæfumaður um æf-
ina, þó eflaust hafi skipst stund-
um á skin og skuggar, eins og
gerxist og gengur hjá flestum
okkar. Hann vex upp með nýj-
um atvinnuvegi í Norðurlandi,
sem hvor um sig hefir gert ann-
an stóran, og er nú þessi at-
vinnuvegur — síldarútvegurinn
— sá atvinnuvegur, sem borið
hefir uppi afkomu þjóðarbús-
ins undanfarin ár, og á vonandi
eftir að stækka ennþá. Fáir
munu þeir vera íslenzku síld-
arútgerðarmennirnir, og vil ég
þó eigi kasta steini að neinum
þeirra, sem hafa lagt þar meira
á metaskálamar þeim atviimu-
vegi til þroska og eflingar en
einmitt Ásgeir Pétursson. Hann
er virtur af undirmönnum sín-
um öllum og samtíðarmönnum
og engan hefi ég þann mann fyr-
ir hitt, sem kastað hefir steini
að Ásgeiri Péturssyni. Hver
stór framkvæmdamaður í land-
inu eða hvað annars sem hann
hefði að sýsla, gæti notið slíkr-
ar gæfu? Þeir em ekki margir,
Við þekkjum styrinn um suma
menn og málefni þeirra í þessu
kunningsskaparins landi nú á
dögum.
Ásgeir Pétursson er kvong-
aður Guðrúnu Halldórsdóttur,
fyrirmyndarkonu, og hafa þau
hjón eignast þrjú mannvsenleg
börn (2 dætur, 1 son). Er önnur
dóttirin gift í Svíþjóð sænskum
manni, forstjóra fyrir saltfirma,
hin er gipt hér í Reykjavik Sig-
urði Sigurðsiyni berklayfir-
lækni og Jór útgerðarmaður,
kvongaðúr á í iglufirði.
Ég veit, að á þessum tímamót-
um senda margir vinir Ásgeirs
Péturssonar honum hlýjar
kveðjur, og er það að vonum og
vildi ég óska aö yfir æfikvöldi
þessa íslndinga-höfðingja hvíli
jafnan sú gæía, sem fylgt hefir
honum undanfarna áratugi, og
umfram allt mættum við ís-
lenaingar óska af alhug, að
slíka menn, sem Ásgeir Péturs-
son, eignaðist þjóðin marga.
Hafnarfirði, 30. marz 1940.
Óskar Jónsson.
Dptoi Siiclair Mæmi
árás Bfisa á MíbI
Sárustu voubrffði, sem lnutm hefir lifað
'O' INN heimsfrægi sósíalist-
iski rithöfundur og skáld
Upton Sinclair, höfundur skáld-
sagnanna „Smiður er ég nefnd-
ur“, „Jimmy Higgins“, „Á refil-
stigum“ og fjölda annarra al-
þekktra bóka, tók opinberlega
afstöou á móti árás Bússa á
Finnland, eftir því sem Kaup-
mannahafnarblaðið „Social-De-
mokraten“ segir frá.
Það hefir vakið gífurlega at-
hygli úti um allan heim vegna
þess, að Upton Sinclair hefir
fram á síðustu stund verið í röð
þeirra amerísku rithöfunda og
menntamanna, sem trúðu á yf-
irlýsingar sovétstjómarinnar.
Hann gekk þó aldrei í komm-
únistaflokkinn í Bandaríkjun-
um, en lét við ýms tækifæri
mjög sterka samúð í ljós með
Sovét-Rússlandi. Meira að segja
eftir að Rússar réðust að baki
Pólverjum í september í haust
reyndi hann að leggja það at-
hæfi þeirra út á betri veg. En nú
er hann búnn að fá nóg. Hann
sagði nokkru eftir nýjár í vet-
ur:
„Árás Sovét-Rússlands á
Finnland varð mér sárustu von-
brigðin, sem ég hefi nokkru
sinni lifað. Ef það væri ekki of
skeytingarleysislegt, vildi ég
mega taka mér í munn um það
stríð orð Talleyrands: Það er
verra en glæpur. Það er
glópska.“
Norska bliaðíð „Aftenposten“
flytur grein um íslenzka sait-
fiskverkun. Blaðið bendir á það,
að saltfiskframleiðsla íslendinga
á þessu ári sé óvenjulega lítil,
og bæti það ínarkaðshorfamar
fy.rir norskan saltfisk. F.Ú.
Jónas Guðmundsson:
Hnmadans heinsveldanna.
----.....
Ritdómur um ritdóm Fáis V. Kolka.
---. —.—
¥ MORGUNBLAÐINU 8. þ.
■“* m. birtist grein eftir Pál V.
Kolka lækni um hina merku
bók Douglas Reed: Insanity
Faír eða Hrunadans heimsveld-
anna eins og hún hefir verið
nefnd í íslenzku þýðingunni.
Ég hafði búizt við þvi, að ein-
hver bókmenntamaðurinn —
eða hélzt einhver blaðamaður-
inn — yrði til þess að svara
þessum öfgafulla og ósann-
gjarna ritdómi. En þar sem eng
inn he. ir enn látið á sér bæra
þykir mér rétt að bera hönd
fyrir höfuð höfundarins að
Hrunadansinum, sérstaklega
þar sem hér er um að ræða árás
á nýja tagund bókmennta nærri
óþekkta áður á íslenzkum bóka-
markaði.
*
í byrjun greinar sinnar segir
hr. Kolka að hér sé „fyrst og
fremst um að ræða heldur ó-
geðslegt áróðursrít fyrir aukn-
um vígbúnaði í Englandi, að
vísu vel skrifað, en að því er
virðist lítið erindi eigandi til ís-
lendinga“.
Þennan dóm sinn um bókina
reynír læknirinn að rökstyðja
með þrem dæmum úr bókinni,
og bætir þar inn í illkvitnnis-
legum árásum á Breta fyrir
hafnbannið á Þýzkalandi í ó-
friðarlokin 1918. Það er hvorki
hlýja né mikill skilningur á á-
standinu eins og það var þá,
sem fram kemur í þeim ummæl-
um.
Hér yrði of langt mál að
hrekja svo sem vert væri grein
Kolka. en öllum, sem lesið hafa
bók Reeds. er ljóst, að ekkert
af ummælunum er „áróður fyr-
ir auknum vígbúnaði í Eng-
Iandi“.
Fyrsta dæmið er frá vopna-
hlésdeginum 1918, er höfundur
bókarinnar, sem þá er liðsfor-
ingi í brezka hernum, sér her-
sveitirnar halda heim. Þar segir
höfundurinn:
„Ég fann á mér, að það var
örlagaþrungin kórvilla að láta
Þýzkaland vera í nokkrum vafa
um, að það hefði beðið hernað-
arlegan ósigur. Mörgum árum
síðar sannfærðist ég um þetta
í Þýzkalandi sjálfu.“
Hvernig finnst Kolka þetta
hugboð hins unga liðsforingja
hafa rætzt? Nú í dag, rúmum
20 árum síðar, er hafin enn
hryllilegri heimsstyrjöld en
riokkru sinni fyrr í sögu mann-
kynsins. Og á þeirri styrjöld á
Þýzkaland fyrst og fremst sök-
ina. Finnst ekki lækninum, ef
hann hugsar um það hlut-
drægnislaust, að það hefði ver-
ið fullkomlega í samræmi við
kenningar læknisfræðinnar, að
reyna að fyrirbyggja það 1918
og 1919, að sá sjúkdómur, sem
þá í bili var læknaður — hern-
aðarbrjálæðið — tæki sig ekki
upp að nýju, þó það hefði þurft
þá meiri hernaðaraðgerðir?
Ég er sannfærður um að
Kolka eins og allir góðir lækn-
ar telur hyggilegra að skera
fyrir rætur hvers meins, ef það
er hægt. fremur en. að fá að-
eins stundarbata og láta sjúk-
dóminn taka sig upp aftur og
aftur.
Douglas Reed bendir rétti-
lega á það hvað eftir annað í
bók sinni, að grundvöllurinn
undir hernaðarbrjálæðisáróðr-
inum í Þýzkalandi var fyrst og
fremst þessi kenning: Þýzka-
land var aldrei sigrað í síðustu
heimsstyrjöld. Það voru Marx-
istar og Júðar, sem ráku rýt-
inginn í bak hersins og þess
vegna varð hann að semja frið.
— Þessi kenning, sem er upp-
spuni frá rótum, hefir einnig
orðið grundvöllurinn undir of-
sóknunum gegn Gyðingum og
jafnaðarmönnum í Þýzkalandi
og er einn hyrningarsteinninn
undir valdi nazismans þýzka.
❖
Þá segir Kolka, að það megi
kallast „furðuleg lýsing á stríðs-
lokaárunum og kreppuárunum
eftir 1930 að telja það velmeg-
unarár fyrir alþýðu manna í
Þýzkalandi og kemur illa heim
við þær lýsingar, sem Remar-
que gefur í bók sinni „Vér
héldum heim“.“
Hér gleymir Kolka því, að
höf. bókarinnar kemur ekki til
Þýzkalands fyrr en 1928 eða 10
árum eftir að heimsstyrjöld-
inni lauk. Þá er Þýzkaland bú-
ið að ná sér í flestum greinum
eftir hungur og harðrétti styrj-
aldarinnar. Það náði sér í ýms-
um greinum fyrr en þau ríkin,
sem sigruðu, vegna þess að á
landi eða mannvirkjum í sjálíu
Þýzkalandi átti sér sáralítil
eyðilegging stað í stríðinu 1914
—1918.
Lýsingarnar í „Vér héldum
heim“ eiga eingöngu við fyrstu
árin eftir stríðið og er því ekki
hægt að bera þær saman við það
álit, sem Douglas Reed fær, er
hann kemur og dvelur í Þýzka-
landi.
Um þetta segir höf. beinlínis
í bók sinni:
„Þýzkaland, eins og ég kynnt-
ist því 1928, var land, sem ekk-
ert skorti til bjargráða, land á
hröðu framfaraskeiði, sem víða
fór fram úr öðrum vegna dugn-
aðar og hugkvæmda við frið-
samleg störf, en pólitískur ofsa-
kláði unni því ekki stundlegs
friðar.“
Ég held tæplega að þessi lýs-
ing höf. verði dregin í efa, og
hinar geysilegu framfarir
Þýzkalands á þessu tímabili
sanna þessa staðhæfingu höf-
undarins. Það er því alveg
rangt hjá Kolka, að lýsingar
Reeds eigi við somu árin og
þau, er Remarque lýsir. Um
„kreppuárin eftir 1930“ er
sama að segja og um kreppuárin
hér á landi, að með; síVaxandi
opinberum aðgerðum var þar
eins og hér r ;ynt að draga úr
kreppunni svc hún legðist ekki
með eins mlkí im þunga á herð-
ar almennings.
Þá telur hr. Kolka að bókin
lýsi illu innræti höfundar og
megnri andúð á Þýzkalandi.
Iiver maður, sem les bækur
Reeds með nokkurn veginn
hlutdi’ægnislausri hugsun, finn-
ur ekki í þeirn andúð til Þýzka-
lands eða þýzku þjóðarinnar,
heldur jafnvel þvert á móti.
En bókin lýsir hins vegar
megnri andúð á nazistum og
hinum nazistisku bardagaðferð-
um, hernaðarbrjálæðinu og
hemaðardýrkuninni.
Hann segir sjálfur þar um í
,,Hrunadansinum“:
„í Þýzkalandi er til misk-
unnarlaus manntegund, og þessi
tegund manna, sem viðurkenn
ir ekkert lögmál annað en rétt
Þýzkalands til þess að drotína
með vopnavaldi, hefir nú tekið
stjórnartauma ríkisins í sínar
hendur að nýju. Þessir sömu
menn hafá mú hervætt þjéðina