Alþýðublaðið - 13.04.1940, Blaðsíða 3

LAUGAIDAGUL 13. aprH 1*4* ALÞÝÐU3LA9IO
• -------- fflÞfSUBIáiIð --------------------••
Ritstjári: F. R. Yaldemarsson.
í fjarveru hans: Stefán Pétursson. Símar 4982 eg 5021 (heima).
Ritstjórn: Alþýðuhú&inu við Hverfisgötu.
Símar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5821: Stefán Pét-
ursson (heima) Sellandsstíg 16. 4903: Vilhj. S. Vilhjálms-
son (heima) Brávailagötu 50:
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu gengið inn frá Hverfisgötu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 2,50 á mánuði. 10 aurar í lausasölu.
ALÞÝBUPHENTSMIBJAN H.,F.
/
♦ ---------------------:-----------------^---♦
Eins og á tímum Nelsons.
AÐ hefir nú grejðst svo úr
flækju hinna mótsagna-
kenndu frétta, sem borizt hafa
af viðburðunum á hafinu um-
hverfis Noreg síðustu þrjá sól-
arhringa, að engum glöggskyggn-
um manni getur .lengur dulizt úr-
slit og þýöing þeirra. Það er
einn af stærstu sigrunum í hinni
löngu og sigursælu sögu brezka
flotans, sem við höfum fengið
fréttir af — svo stór, að vel
má vera, að síðar meir verði
á hann litið sem 'straumhvörf
í þeirri styrjöld, sem nú stend-
ur yfir.
Hitler hefir gert það ógurlega
axarskapt, að gera árás á land,
sem skilið er frá Þýzkalandi af
þó nokkuð langri sjóleið, án þess
að hafa svo öflugan flota, að
geta haldið þeirri sjóleið opinni,
ef i harðbakka slægi. Manni
detfur í hug annar svipaður en
þó að visu ennþá ævintýralegri,
leiðangur eins af frægustu her-
foringjum veraldarsögunnar, Na-
þóleons, þegar hann fór með ,her
manns sjóleiðina frá Frakklandi
til Egipta'ands til þess að leggja
það land undir sig fyrir rúm-
um hundrað og fjörutíu árum.
Hann komst með flotann og her-
inn fram hjá Miðjarðarhafsflota
Breta og gat sett liðið á land.
En fáuni vikum seinna var flotinn
króaður inni af frægasta flotar-
foringja Breta, Nelson, hjá Abu-
ir og gereyðilagður eftir ægi-
lega sjóorustu. Napoleon, sem eft
ir það var einangraður með her-
inn á Egiptalandi, tókst sjálf-
«m að sleppa heim yfir Mið-
jarðarhafið á lítilli snekkju, en
herinn var allur tekinn til fanga
af Bretum á Egiptalandi.
Þó að um miklu minni vega-
lengdir sé nú að ræða og Hitl-
er hafi sjálfur heldur kosið að
vera heima, en fara með land-
gönguhernum til Noregs, má vel
segja, að sjóorustan í Skagerak
<og Kattegat sé orustan við Abu-
kir upp á ný. Þýzka flotanum
tókst að setja herinn á land í
Noregi, en sjálfur hefir hann beð-
íð þann ósigur fyrir brezka flot-
anum, sem fyrr en varði hafði
Srrotizt inn í Skagerak og Katte-
gat, að hann mun áreiðanlega
ekki bíða þess bætur aftur i
þessari styrjöld. Og nú hafa
Bretar notað sér sigurinn til þess
að loka þannig með tundurdufl-
um öllum siglingaleiðum til Nor-
egs frá Þýzkalandi og Danmörku,
sem nú er á valdi Þjóðverja, að
þýzki landgönguherinn í Noregi
getur, svo fremi, að öðrum þýzk-
um her takizt ekki að brjóta
sér braut í , gegnum Svíþjóð,
engan liðstyrk og engin vopn
fengið að heiman, nenia það
litla, sem hægt er að flytja loft-
leiðis. Og af öllurn þeim rnörgu
þýzku skipúm, sem send voru
til Noregs og enn eru ofan sjáv-
ar eftir sjóorustuna í Skagerak
og Kattegat og aðrar minni sjó-
orustur úti fyrir vesturströnd Nor
egs, kernur að líkindum ekki
svo mikið sem eitt einasta heinr
aftur. Þau eru lokuð úti af tund-
urduflagirðingum Breta og verða
fyrirsjáanlega fyrr eða síðar elt
uppi og eyðilögð inni á fjörð-
um Noregs eða úti á Norður-
sjó og Atlantshafi. Þýzki flot-
inn, sem til Noregs fór, er þar
með raunverulega búinn að vera.
Honum hefir verið fórnað strax
í stríðsbyrjun, af óskiljanlegri
léttúð.
Nú verður öllum á að spyrja:
Hvað gerir Hitler næst? Reynir
hann að bjarga landgönguhern-
:um í Noregi og leggja undir sig
landið með því að brjótast yfir
Svíþjóð? Hún er eina leiðin þang-
að eftir að sjóleiðinni hefir ver-
ið lokað. En til þess þarf allt
annan og stærri her en þann,
sem til Noregs var sendur. Sví-
ar eru helmingi stærri þjóð en
Norðmenn og hafa meira en helm
ingi stærri her og miklu betur
útbúinn. Það yrði þvi áreiðan-
lega engin skrúðgangá fyrir þýzk-
an her yfir Sviþjóð. Og hve
lengi ætti hann yfirleitt opna
leið þangað, nú, eftir að brezki
flotinn er kominn inn í Katte-
gat og suður að dönsku sund-
unum? Myndu Bretar þá ekki
fara að hugsa til þess aÖ brjót-
ast í gegnum Stórabelti eða Eyr-
arsund inn í Eystrasalt til þess
að Ioka fyrir Þjóðverjum sjó-
leiðunum til Sviþjóðar á .sama
hátt og hann hefir nú þegar
lokað sjóleiðunum fyrir þeim til
Noregs? Aðstaðan er breytt eft-
ir viðburði siðustu daga. Það
eru Bretar, en ekki ÞjóÖverjar,
sem nú eiga leikinn í Kattegat,
á hafinu milli Noregs, Sviþjóðar
og Danmerkur.
Það má segja um árás Hitl-
ers á Noreg, að skamma stund
verður hönd höggi fegin. Hann
ætlaði að leggja undir sig all-
an Noreg, og tryggja sér Atl-
antshafsströnd hans til þess að
geta opnað leiðina frá Narvik
á ný fyrir málmflutningana frá
Norður-Svíþjóð og nálgast Bret-
land og bækistöðvar brezka flot-
ans meira en áður. En útkoman
hefir orðið sú, það er brezki
flotinn, sem hefir nálgast Þýzka-
land, og brotizt inn í Skagerak
og Kattegat og er nú á sveimi
úti fyrir dönsku sundunum, Eyr-
arsundi og Stórabelti, í ögnandi
nálægð við Eystrasalt — eina
hafið, sem þýzk skip geta enn
farið um og einu leiðina, sem
þeim er enn opin, og þó aðeins um
sumartímann, til þess að ná i
hinn norðursænska málm.
Myndarlég stúlka getur feng-
ið atvinnu á saumastofu hálf-
an daginn. Upplýsingar á Suð-
urgötu 2.
ækkunin á sauma»
launum i Reykjavik.
----<*»---
Svar til klæðskerameistara frá Guðjóni
Teitssyni, formanni verðlagsnefndar.
STJÓRN Klæðskerameistara-
félags Reykjavíkur hefir í
blaði yðar hinn 5. þ. m. birt at-
hugasemdi við grein J. S., sem
þér nýlega birtuð. En þar sem
athugasemd þessi snertir það
atriði í grein J. S., sem er sam-
kvæmt heimild frá mér, þykir
mér viðeigandi að svara þessari
athugasemd klæðskeranna.
Aðalefni málsins er þetta: '
30. marz 1939 átti klæðskera-
firmað Árni & Bjarni fyrir til-
verknað verðlagsnefndar að
lækka tilbúin föt úr töluvert
mörgum fataefnum um nálega
20 kr. fötin. Var firmað raun-
verulega orðið brotlegt við
verðlagsákvæðin. en verðlags-
nefnd ætlaði samt að láta nægja
að gefa ámninningu fyrir það,
ef fötin væru lækkuð refjalaust.
Liðu nú nokkrir dagar, svo
að verðlagsnefnd vissi ekki
annað en að mál þetta væri úr
sögunni.
Gengisbreytingin varð eins
og öllum er kunnugt hinn 4.
apríl, en 5. eða 6. apríl verður
verðlagsnefnd þess vör, að firm-
að Árni & Bjarni er búið að
hækka taxtann fyrir saumalaun
og tillegg úr 95 kr. og upp í 115
kr. Þetta þótti verðlagsnefnd
einke»nileg hækkun, þar sem
kaup starfsfólks hjá klæðsker-
unum hafði engum breytingum
tekið, og var þar að auki alger-
lega lögfest, samkvæmt gengis-
breytingarlögunum. eins og
annað verkakaup. Leit nefndin
því nánast svo á I byrjun, að
umrædd 20 kr. hækkun á
saumalauna- og tilleggstaxtan-
um hlyti að skoðast sem óleyfi-
leg kauphækkun hjá klæðskera-
meisturunum sjálfum.
Annar aðaleigandi í firmanu
Árni & Bjarni er jafnframt for-
maður í Klæðskerameistarafé-
lagi Reykjavíkur, og boðaði ég
hann fyrir hönd verðlagsnefnd-
ar á minn fund út af framan-
greindu. Sagði hann þá. að
hækkun taxtans hefði verið
samþykkt af stjórn Klæðskera-
meistarafélagsins á fundi hinn
30. marz. Þetta væri gert áður
en gengisskráningarlögin öðluð-
ust gildi, og gæti því ekki skoð-
ast brot á þeim lögum. Verð-
lagsnefnd hefði aðeins heimild
til að setja verðlagsákvæði á
vörur, en þar sem hér væri um
vinnulaun að ræða, væri verð-
lagsnefnd málið óviðkomandi.
Það þótti einkennilegt, að
stjórn félags gæti án almenns
félagsfundar tekið ákvörðun
um jafn stórfellda taxtabreyt
ingu eins og hér var um að
ræða. Enn fremur bættist það
við, að áðeins 2 eða 3 önnur
klæðskerafirmu höfðu þá þeg-
ar farið eftir þessu. Hin þóttust
ýmist ekkert hafa heyrt um
hækkun taxtans eða höfðu ekki
breytt honum.
Það var því óneitanlega erf-
itt annað en að setja hækkun
taxtans beint í samband við
það, að Árni & Bjarni, firma
formanns Klæðskerameistarafé
lagsins, átti þann sama dag og
hækkun taxtans var ákveðin
fyrir afskipti verðlagsnefndar,
að lækka verð á efnum í all-
marga fatnaði, og þar með til-
búin föt úr þeim, um nálega al
veg sömu upphæð og nam
taxtahækkuninni. Og með því
að nefnt firma var raunveru-
lega áður orðið brotlegt við
verðlagsákvæðin. ákvað verð-
langsnefnd að kæra málið í
heild til lögreglustjóra.
Þetta lyktaði þannig, að firm-
að Árni & Bjarni var í lög-
reglurétti Reykjavíkur hinn 2.
nóv. 1939 dæmt til að greiða
100 kr. sekt auk alls sakarkostn-
aðar fyrir brot á verðlagsá-
kvæðunum. En lögreglustjóri
komst að þeirri niðurstöðu, að
hækkun saumalaunataxtans
yrði ekki ónýtt, vegna þess að
það sýndist svo, að klæðsker-
arnir hefðu raunverulega þurft
að hækka saumalaunin nokkuð
af þeim ástæðum, að sá liður
út af fyrir sig hefði ekki full-
komlega borið sig að undan-
förnu. Byggði lögreglustjóri hér
á skýrslu endurskoðenda þeirra,
sem stjórn Klæðskerameistara-
félagsins skýrir frá 1 áður-
nefndri grein sinni. En ég tel
mig geta sýnt fram á og sann-
að, að skýrsla þessi er að
nokkru leyti á röngum forsend-
um byggð, og er þar með að
þessu leyti kippt grunninum
undan dómi lögreglustjóra. Hins
vegar skilst mér eftir aukna at-
hugun á þessu máli. að ekki
hafi verið hægt samkvæmt
gildandi lögum að ógilda hækk-
un taxtans, hversu áberandi
sem verðlagsákvæðin hefðu
verið sniðgengin með hækkun
hans. Og er þetta ástæðan fyrir
því, að málinu hefir ekki verið
áfrýjað. en ekki það, eins og
Klæðskerameistarafélagið vill
vera láta. að það sé endanlega
hreinsað af því að hafa snið-
gengið verðlagsákvæðin.
Ég skal þá gera grein fyrir
að hverju leyti ég álít áminnsta
skýrslu endurskoðendanna á
röngum forsendum byggða.
Verðlagsnefnd hefir litið á
klæðskera eins og venjulega
vefnaðarvörusmásala, að því
leyti að heimila þeim sömu há-
marksálagningu á fataefni eins
og gildir um vefnaðarvöru al-
mennt í smásölu.
Hámarksálagning á vefnaðar-
vöru í smásölu hefir frá því
hún var sett verið sem hér seg-
ir:
Frá 18. febr. til 17. apríl 1939.
a. Við kaup af innlendum
heildsölubirgðum 50%.
b. Við kaup beint frá útlönd-
um 74%.
Frá 18. apríl 1939 og fram til
þessa.
a. Við kaup af innlendum
heildsölubirgðum 47%.
b. Við kaup beint frá útlönd-
um 64%.
Nú leiðir það af líkum, að
verðlagsnefnd hefði ekki ætlað
klæðskerum sömu hámarksá-
lagningu og venjulegum vefn-
aðarvörusmásölum ef nefndin
hefði ekki gert ráð fyrir, að
þeir hefðu að mestu leyti sam-
bærilegan tilkostnað á móti á-
lagningunni.
Ég hefi samkvæmt reksturs-
reikningum vefnaðarvöruverzl-
ana og klæðskera í Reykjavík
áður en verðlagsákvæðin komu
til framkvæmda látið gera all-
ítarlegan samnburð á rekstri
þessara aðila. Og sýna skýrslur
þær, sem gerðar hafa verið
þessu sambandi, að meðalálagn-
ing klæðskera og vefnaðarvöru-
verzlana var á nefndum tíma
svipuð, hvort sem álagningin
var reiknuð af kostnaðarverði
efnivara út af fyrir sig eða af
kostnaðarverði efnivara að við-
bættu öllu kaupi.
Virðist þetta algerlega rétt-
læta það, að nefndir aðilar voru
látnir fylgjast að um álagning-
arheimild, þegar verðlagsá-
kvæðin voru sett. Óg hafi verð-
lagsákvæðin eitthvað skert á-
lagninguna hjá vefnaðarvöru-
verzlunum, virðast klæðskerar
engu síður hafa átt að þola
slíka skerðingu án gagnráðstaf-
ana, því útkoma sýnist að með-
altali hafa verið betri hjá þeim.
En ef einhver skyldi telja rekst-
ursreikningana óábyggilega til
heimildar, ætti þó varla að vera
hægt að halda því fram, að þeir
væru það fremur hjá öðrum að-
ilanum en hinum.
í álitsgerð endurskoðenda
þeirra, sem lögreglustjóri
kvaddi sér til aðstoðar í áður-
nefndu máM, er gengið út frá
því, að saumalaunataxtinn, út
af fyrir sig, skuli vera það hár,
að hann beri, auk hluta af al-
mennum kostnaði, öll vinnulaun
ásamt fullum meistaralaunum
til klæðskeranna sjálfra, þ. e.
að á móti álagningu klæðsker-
anna á efnivörur skuli ekki
koma neins konar kaupgreiðslu-
kostnaður-
Hér virðist því, eins og áður
greinir, vera algerlega gleymt,
að verðlagsnefnd myndi ekki
hafa látið klæðskerana njóta
sömu heimildar til álagningar á
efnivörur eins og vefnaðarvöru-
verzlanir, ef ekki hefði verið
gengið út frá svipuðum kostn-
aði hjá þeim á móti álagning-
unni. En framangreindar
skýrslur samkvæmt reksturs-
reikningum fyrir þann tíma að
verðlagsákvæðin væri komin til
framkvæmda sýna, að nálega
helmingur af álagningu vefnað-
arvöruverzlana fór í kaup-
greiðslukostnað. Þær sýna einn-
ig, að klæðskerarnir hafa ekki
annan kostnað þar á móti, sem
geti réttlætt það, að þeir þurfi
ekki að láta álagninguna á efni-
vörur bera nein vinnulaun.
Að vísu skal því ekki neitað,
að eðlilegt sé að klæðskerar hafi
taxta fyrir saumalaun og til-
legg, sem ber sig út af fyrir
sig, þegar þeir ekki leggja til
efni. Sjálfir höfðu margir af
þeim ákveðið 10 kr- mismun á
umræddum taxta, eftir því,
hvort þeir lögðu sjálfir til efni
eða ekki. Er sennilegt, að þessi
mismunur hafi í raun og veru
verið óeðlilega lítill. En meðal-
útkoman virðist hafa orðið al-
veg sómasamleg, og út frá því
virðist verða að ganga í sam-
bandi við hvers konar breytingu
á taxtanum.
Það er hugsanlegt, að klæð-
skerar í Reykjavík kunni að
staðhæfa, að ekkert sé á fram
angreindum athugunum að
byggja og leggi fram einhverja
nýja útreikninga, sem eigi að
sýna að svo sé ekki. En þá eiga
þeir eftir að gera grein fyrir
því, hvers vegna einmitt þeir,
sem tóku áður mest fyrir sauma
laun og tillegg allra klæðskera
á landinu, skyldu á sl. vori
hækka þennan taxta svo stór-
lega sem áður er á minnst, þeg-
ar fáir klæðskerar utan Reykja-
Frh. á 4. síðu.
Það tilkynnist vinum og vandamönnum, að
Arnfríður Ólafsdóttir
andaðist að heimili sínu, Lokastíg 15, þ. 12. þ: m:
Fyrir hönd mína og annarra vandamanna.
Guðbjörg Loftsdóttir.