Alþýðublaðið - 04.09.1940, Blaðsíða 3

--------- álMÐUBLADIÐ -------------------
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjérn &Uþý3uhúsinu við Hverfisgötu.
r: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson (<heima) Hringbraut 218. 4903: ViHij. S. Vilhjálms-
son (heima) Brával-Iágötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðöhúsinu viS Hverfisgötu.
Símar: 4-900 og 4906.
Verð kr. 2.50 á mánuði. 10 aurar í lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H. F.
Hættuleg fordæmi.
Örbirgð og neyð vofir yfir Morð-
nrlðnðm, ef bióðveriaF ilira.
-----4-----
Þeir viija þvinga þau til að taka aftur
upp einhliða landbúnað fyrir Þýzkaland.
MIÐViKUDAGUR 4. SEPT. 1940.
AÐ gelur ekki hjá því farið,
aö sú ákvörðun, sem brezka
setuliðsstjórnin hér tök, að af-r
lokinni ramnsókninini í máli þeirra
tveggja Islendinga, sem nýlega
voru teknir fastir fyrir að hafa í
fórum sínum íeynilegar útvarps-
stöðvar, veki alvarlegan ugg hér
á landi.
Enginn hugsandi íslendingur
mun að vísu telja það annað en
maklegt, að þessir tveir menn
fái réttláta ráðningu þó aldrei
væri nema fyrir það eitt, að hafa
haft hér leynilegar útvarpsstöðv-
ar þvert ofan í íslenzk lö<g, svo
að ekki sé talað um það ábyrgð-
arleysi, sem brezka setuliðs-
stjómin telur vera sa;nn-
að, að annar þeirra skyldi
Istanda í sambandi við þýzka út-
varpsstöð á þeim hættulegu
tímum, sem nú eru, og lofa henni
Upplýsinguin um ráðstafanir
brezka setuliðsins hér á landi,
enda var athæfi hans fordæmt
einum rómi, bæði í ræðu og riti,
af öllum hugsandi Islendinigum,
Und'ir eins og það varð kunuugt.
x En þrátt fyrir það, þótt áð
minnsta kosti annar þessara
manna hefði þannig ekki aðeins
gerzt brotlegur gagnvart íslenzk-
"lum lögutm, heldur og gagnvart
Mnu brezka setuliði, var það á-
reiðanlega von allra Islemdinga,
-uð bæði hann og hinn maðurinn,
setm tekinn var, yrðu dæmdir af
íslenzkum dómstóli, og það því
frentur sem því var yfirlýst fyrir
hönd brezku stjómaritnnar, þeg-
ar landið var hertekið, að setu-
liðið myndi ekki blanda sér inn
í innanlandsmál okkar. Og úr
því að tmálið var ekki afhent ís-
lenzkum dómstóli, hefði að
iminnsta ko-sti átt að mega vænta
þess, að fulltrúa frá íslenzku
dóansmálastjóminni hefði verið
gefið tækifæri til þess að fylgj-
ast með rannsókninni. Það hefði
verið betra fyrir báða aðila. En
því miður var það ekki heldur
gert. ,
Hitt mun þó vekja miklu meiri
ugg meðal íslendinga, að brezka
setuliðsstjómin skuli nú, að af-
iokinni rannsókninini, hafa flutt
báða mennina, sem teknir voru,
til Englands til þess að hafa þá
þar í haldi rneðan styrjöldin
stendur. Því að þeir eru þó, hvað
sem bnoti þeirra líður, íslenzk-
ir ríkisborgarar og hafa framið
Dnot sitt á íslenzkri grund, o-g
við fáum ekki skilið, hvers vegna
ekki var alveg eins hægt að hafa
'þá í haldi hér heinia á Islandi.
Þetta er okkur viðkvEemt mál.
Við höfum í viðskiptum okkar
við erlent vald um margar aldir
barizt fyrir því að fá að halda
íslenzkum lögum og ekki viljað
þýðast neinar utanstefnur. Og
það' er því ekki nema cölilegt,
að við óttumst alvarlega það for-
dæmi, sem nú er skapað með
brottflutningi þessara tveggja
manna til Engtands.
En þó að við tefjum okkur
hafa mjög gilda ástæðu til að
gagnrýna slíka ráðstöfun brezku
setuliðsstjórnarinnar, megum við
ekki loka augunum fyrir þeirri
sök, seim við eigum sjálfir á því,
hvemig komið er. Því verður
ekki neitað, að íslenzk stjórnar-
völd hafa verið allt of andvara-
,tpus gagnvart þeim mönnum, sen*
hér eins og aranars staðar, bæði
hafa verið og era að verki fyrir
Þýzkaland Hitlers og era þess
jafnvel albúnir, að halda uppi
njósnum fyrir það um ráðstafamir
brezka setuliðsins hér, eins og
nú hefir sýnt si-g, enda þótt þeim
og öllum megi vera það ljóst, að
með þvi er ekki aðeins vegið að
brezka setuliðjnu hér, heldur og
okkar eigin landi og þjóð stefnt
í beinan vo-ða. i
En þær vanrækslusyndir, sem
íslenzk stjómarvöld bæði hafa
gert og gera sig enn sék um í
þessu efni, eru með tilliti til þess
ástands, sem skapazt hefir við
hemám Landsins, hættulegri en
niokkru sinni áður. Ekki aðeins
vegna þess, að hvers konar mold-
vörpustarf hér á landi fyrir
þýzka nazismamn, svo að ekki sé
talað u-m hreinar og bein-ar njósn-
ir í þjónustu hans,; getur injög
hæglega átt þátt í því, að leiða
þýzka árás og. þar með allar
hörmungar ófriðarins yfir land-
ið, heidur og veg-na þess, að með
slíku andvaraleysi og íslenzk
stjómarvöld hafa hingað til sýnt
andspænis uradirróðri fimtntu her-
deildarinnar hér, er brezka setu-
liðinu svo að segja boðið upp
á það, ef ekki beinlínis knúið til
þess, að taka til sinna ráða og
bianda. sér inm i okkar innan-
landsmál, sem það upphaflega
óskaði ekki eftir að hafa nein af-
skipti af.
Það var sjálfsögð varúðar-
skylda íslenzkra stjórnarvalda, að
hafa vakandi auga með þeim
tveimur mönnum, sem teknir
vora af brezka setuliðinu og nú
hafa verið fluttir til Englands.
Ví3ví að þeir voru báðir áður upp-
vísir að því að hafa haft leyni-
ÝZKALAND Ieggur nú allt
kapp á að koma hagkerfi
„verndarlancla“ sinna undir hag-
kerfi sitt, og er einn liðurinn í
þeirri viðleitni sá, að fá sem
flestar þjóðir Evrópu til að taka
lupp akuryrkju og landbúnað eða
amka hann. ' í í i
1 grein, sem nýlega birtist í
„Aftenbiadet" í Osló er farið
hörðum orðum um þessa stefnu,
eins og hún kemur niður á N-orð-
urlöndum og segir í greininni
m. a. þetta:
„D-anska iðnráðið hefir þegar
mótmælt þessari stefnu og lýst
yfir því, að hún myndi leiða til
fátæktar fyrir allar stéttar Dan-
merkur, nema bændur.
Það væri gott, ef fólk hérna
imegin Skageraks (þ. e. í Noregi)
gerði sér þetta einnig Ijóst, eins
'Og aðra ágalla á bví fyrirkomu-
-lagi, sem verið er að þvínga -o-ss
undir. Danska iðraráðið hefirrétti-
lega bent á, að það eru að
minnsta kiosti eims margir Danir,
sem lifa á iðnaðarframleiðslu
legar útvarpsstöðvar. Og ef
nægilegt eftirlit hefði verið haft
með þeim af okkar hálfu, hefði
aldrei til þess komið, að þeir
hefðu verið teknir fastir af hinu
brezfca setuliði hér, hvað þá held-
lur dæmdir o.g fluittir af landi
burt af því. En þá varúðarskyldu
vanraéktum við sjálfir og létum
brezka setuliðið eitt um að hafa-
hendur í hári fimmtu herdeildar-
itínar.
Einnig sú staðreynid felur í sér
hættulegt fordaemi, sern viö verð-
um alvarlega að varast að farið
ýerði eftir í framtíðiinni.
eins og landbúnaði, nefnilega 30
o/o af hvoru um sig. Vaknar því
eðlilega sú spuming, hvað verða
eigi um þá tvo þriðju hluta þjóð-
arinnar, sem eiga ekki því láni
að fagna að hafa áður lifað á
Landbúnaði. j { ri i , ,
Þessa sama getum við spurt,
og ekki síður Svíþjóð. Auk þess
þurfum vér að reikna með um
101/2,°/o þjóðar vorrar, sem lifir á
fiski- og hvalveiðum. Ef vér hætt'
um við þessar atvinnugreinar og
og þar með einnig við útflutn-
ingsverzlun vora, þurfum vér
ekki síður en Danir að horfast í
augu við „fátækt og örðugleika",
svo notuð séu sömu orð og í yf-
irlýsingu iðnráðsins danska.
Það fer ekki hjá því að hið
nýja fyrirkornulag muu leiða til
þess, að vér getum ekki boðið
almenningi hér á landi hin sömu
lífskjör og fyrir ófriðinn, en þá
vorai lífskjör alls almennings hér
á landi eins og annars staðar á
Norðurlöndum ein hin beztu í
heiminum.
Skerðing útf iutningsverzl unar,
vorrar, sem framkvæmd mun
verða með hinu nýja fyrirkomu-
lagi Þjóðverja, getur ekki gert
annað en að auka fátækt vora og
og neyð“.
Samtíðin,
7. hefti yfirstandandi árgangs er
nýkomið út. Efni: Viðskiptasam-
band vort við New York, Ófram-
færinn einræðisherra, Ingólfur
Kristjánsson: Tvö um kvöld
(kvæði), Þeir vitru sögðu ....
Hans Klaufi: Hin gömlu kynni
(saga), Frú Tabouis segir frá, Ég
er tengdamóðir, Rotturnar í Khöfn,
Úr bréfi, Gaman og alvara, Bóka-
fregnir o. fl.
isljiyi og ftxarfjSFinr.
Ferðasö'guþættir eftir Pétur Sigurðsson.
(Nl.)
Paö er nú koinið þar með nú-
tímamanniinn, aö hann mennir
he'zt ekkert að fara nema í flug-
vél og bíl, 'Og sumir era farnir
að örvænta urn sáiina, að hún
leggii Uipp í ferðalag sitt héðan úr
heimi, þreytt og mædd, nema
hún fái að fara í bíl. Svo hefir
-einn kunningi minn kveðið:
„Burt frá heimsins harki og skríl
Ihéðan mænir sáli'n þreytt,
en fái hún ekki að fara í bíl,
þá fer hún sjálfsagt ekki neitt.“
Bið hann afsökuínar, ef vísan
•er ekki rett. Ég „pikkaði" hana
upp, eins 'Og vinir mínir, V-estur-
Islöndingarnir, mundu segja.
Ég fór því austur yfir Rey-kja-
heiði í bíl, en þegar austur í
Keiduhverfið kom, ætlaöi ég að
njóta bMðu dagsins og fegurðar
Jandsins og fara hægt yfir á reið-
Tijóli mínu, en vegurinn eyðilaigði
þá skemmtun að mestu. Fór ég
því með áætlunarbíl frá Lindar-
brekku og austur í Ásbyrgi, en
þar varð ég eftir. Ég hafði einu
sinni áður kiomið um þessar slóð-
ir, lá þá úti yndisfagra sumarnótt
í Kelduhverfinu, en gat ekki
skioðað Ásbyrgi. fcg undi mér svo
nokkrar klu'kkustundir í Ásbyrgi,
og hóf ég þessa ferðasögu mína
þar.
Slórliuga hafa fommenn verið,
og ekki ber guðshuigmynd þeirra
vo-tt Um kotungssál. Ef þetta eina
hestspor — Ásbyrgi — sem kvað
vera endurminning frá yfirreið
guðanna, -getur verið jarðarbúum'
slí-kt yndi og skjól, er ekki að
furða, þótt rriénn hafi jafnan talið
hinar máttugu verar átrúnaðar
þerrra hæli bezt. Fögur og mikil-
fengleg eru víða í mannhcimi
spior hinna skapandi afla, sem
birtast ýmist í hinni mildu .og
011011 móðurlegu fegurð eða
féiknstöfum hinma hrikalegustu
náttúrufyrirbrigða, en Ásbyrgi er
eitt hið markverðasta þeirra.
Engir rónnærskir keisarar hlóðu
slikar hallir til lofs og dýrðar
sigurfrægð sinni, ei-ns og þetta
mikilfenglegasta hringleikhús
heinrsins, sem guðirnir sjálfir
vígðu skapfestu og stórhug hins
raorræna anda, en ekki blóðugum
hrýðjuverkum kúgunar og of-
beldis. Segja má, að hin ferlegu
öfl, sem fjallgarðinn hlóðu, er
skiiur að SuðurLand og Norður-
Land, hafi skipt sarangjarnlega, er
þaui 'létu SuðurLand fá í sin-n
hlut: Þingvelli, Geysi og Gull-
fosfl en Norðurland: Mývatns-
sveit, Ásbyrgi og Dettif-oss.
Við kfhgang hins afgirta Ás-
byrgis er skráð þessi stutta en
markvissa þrédikun, og þyrfti
slík að hljóma oft og hátt í eyr-
um landsins barna:
„Hér er öllum frjálst a'ð dvelja.
Hér e-r griðarstaður.
Gerist ekki griðniðingar með því
að spilla gróðri eða landi,
kveikja eld á hlóðum,
ganga óþrifalega um,
skilja við opin hlið. —
Umgengni lýsir innra kianni.“
Því miður hefir þessi jörð vor,
bæði fyrr og síðar, alið í brjóst-
um sér svo óverðugar og litlar
sálir, að rænt hafa helgidöma,
svívirt átrúnað sinn, vanhelgað,
skemmt og saurgað alla fegurð
og fótumtroðið fi'ekjulega hvern
helgan rei-t. Öll viðleitni smekk,-
vísra og góðra manna til þess að
uppræta slíkan vesaldóm, er
hrósverð. Það hefir löngum verið
skoðun manma, að engir óþrifa-
gemlingar væru verðugir neins
guðsríkis, og minna allir fagrir
og heilagir staðir á þá eðlilegu
og mannlegu sko’ðuin.
Er ég hafði notið nokkurra
sælustunda í þessu fornhelga
byrgi ásanna, steig ég á bak reið-
hjóli mínu- og hélt að Skinna-
s-tað. Hefir mig lengi lan-gað til
að hitta húsbóndann þar — séra
Pái Þorleifsson. Hefi ég lesið
ýniiislegt eftir hann, bæði um
menniragu og ómenningu, og
fleira, er mér hefir geðjast mæta
vel.
Það var nokkuð gestkvæmt á
Skinnastað um þessar mundir.
Upprunalega var það ætlan mín,
að fara með „Esju“ þan-n 11.
mánaðarins frá Kópaskeri og
austur fyrir Land, en, svo var á-
ætlun skiparana breytt, og varð
ég þá að breyta minni líka. Ég
lét mér nú nægja að gista eina
nótt á Skinnastað, en atvikin
komu því þannig fyrir, að ég
dvaldi þar einn dag í hakaleið-
inni. Ég héit áfram alla leið út
á Kópasker, en það er í fyrsta
sinni á æfinni, sem ég hefi neynt
að nota skurðina meðfram vegin-
(um í staðinn fyrir veginn sjálfan,
en svo var hann gersamlega ó-
hæfur með köflum fyrir reiðhjól.
Á Ieiðinni út eftir skoðaði ég
Grettisbæli. Ekki hefir verið á-
rennilegt að sækja Gretti þang-
að heim í slæmu erindi Ég
mældi bergraftana, sem lagðir
voru hlið við hlið í 'j>ak yfir bæl-
lið, og voru þeir um 5 fet á
lengd og ein alin -og 17 þuml-
ungar að þvermáli. Ekki hefðu
tveir menn eiins og ég farið langt
með þá. Með naumindum gat ég
látið síga vat-n undir annan enda
steinsins, sem var yfir inngangin-
um. Hægt er að skríða inn í bæl-
ið, en lágt er nú orðið uindir loft
og langt frá því að litlir menn,
hvað þá stórir, geti staðið þar
Uppréttir. Bréf var þar inni til
Grettis, milli tveggja steina. Ekki
yar það langt eða mierkilegt, en
ritað af einhverjum heilhuga að-
dáanda kappans.
Á Kópaskeri tók góðkunningi
— Sigurður Gunnarsson kennári
— á móti mér, en til hans var
Mka ferðinni heitið. Ég dvaldi svo
Frh. á 4. síðu.