Tíminn - 01.09.1963, Qupperneq 8

SKALDTVEGGJA SVA
Fyrir skömmu voru lið-
in 50 ár frá dánardægri
þjóðskáldsins Steingríms
Thorsteinssonar. í tilefni af
því fór Vísir þess á leit við
Halldór Kiljan Laxness að
hann skrifaði grein um
Steingrím, en vitað var, að
Kiljan hafði miklar mætur
á skáldskap hans. Kiljan
varð við þessari óska Vísis.
Síðan hafa margir unnend-
ur Sfeingríms hvatt Tímann
til að endurprenta greinina
og er hér orðið við þeim
óskum með leyfi höfundar.
Á fimmtugustu ártíð Steingríms
Thorsteinssonar hefði verið gaman
að vera staddur vestur á Snæfells
nesi því þar er helgrindahjarnið
og dynihamraborgin. Margt í ljóS
um þessa ástsæla náttúruskálds og
húmanista rennur ekki ljóslega
upp fyrir lesanda hans fyren vest
ur á Arnarstapa — þar brimaldan
striða við ströndina svall; eða jafn
vel vestur við Lóndranga:
Jötnum líkir loftið í
Skaga dimmir drangar Lóns
Dauðalega við ský.
Þó er hann framar öll'u öðw
skáld sveitasælunnar, fullur hábók
menntalegrar náttúruskynjunar
sem er kynjuð alla Leið frá grikkj
um, með viðkomu í þýskri róman
flk — og hjá Jónasi Hallgrímssyni.
Þetta er sú sveit þar sem fjárbónd
inn eða sauðamaðurinn heitir
hjarðsveinn og er glaður og vitur
og slær hörpu og dreymir fagur
fræðilega drauma. Hjörðin hefur
svip af guðvísri ró, enda er hún
ímynd friðar á jörðu: „Léttfætt
l'ömbin þekku leika mæðrum hjá,
sæll úr sólskinsbrekku smalinn
horfir á“. En svo samrunnin er
EFTIR HALLDÓR KILJAN LAXNESS
klassisk tiámentun evrópsk og
.slensku’’ upprunaleiki með nið af
súgandi brimi og ilm úr sveitum
í skáldskap þessa meistara, að
mann varðar ekki um fyrirmyndir
hans.
Það heyrist stundum kvartað
yfir því að Steingrímur sé ekki
nógu sléttkvæður. Auðvitað má
finna þe’m orðum stað. Mörg bestu
skáld íslands, reyndar hvarvetna
í heimi, hafa til að vera stirfin.
En óbrigðull' sléttleiki í orðalagi
og kveðandi, leikni hins fullkomna
hagyrðíngs. skyld leikni línudans-
arans, er ekki það, sem skiptir
máli, heldur áslátturinn teingdur
andagift þess manns sem fer með
hörpuna. Það kemur fyrir Stein
grím, einsog Grím Thomsen og
jafnvel Jónas sjálfan, að slá
skakka nótu. Það gerir ekkert til
ef hl'jóðfærið sjálft er ekki falskt;
og skökk nóta er gleymd um leið
og hún er slegin ef áslátturinn er
rétlur. Steingrímur hefur þann
áslátt sem tekur heima í sérhverju
næmu hjarta og hljóðfæri hans er
e’nlægt i konsertstillíngu. Þegar
þess er gætt að tónn Steingríms
er ævinlega stiltur í hæstu leyfi
legri hæð, þá er undravert að hon
um skuli ekki fatast oftar. Mál
hans er umfram allt skáldlegt á
sama hátt og verið hefur hjá hof
goðum í fyrri tíð, þegar þeir voru
að fórna. Það er oft svimhátt fyrir
ofan hvunndagsmál, og reyndar
oftast á miklu hærri tónum en mál
sem notað er í Ijóðagerð á okkar
dögum. Þegar komið er í þessa
hæð, þá er afrek að ná þrem línum
samfelt án þess flugið daprist.
Það eru ófáar hendíngarnar hjá
Steingrími þar sem skáldið dregur
arnsúg í flugnum alfa vísuna út.
Þó ekki hafi viðrað vel fyrir
Steingrlmi í bókmentum um
skeið, mun þó hver sá maður sem
geingur hor.um á vit í einlægni, og
STEINGRÍMUR THORSTEINSSON
eyru hefur að heyra, skynja í ljóði
‘hans morgun þjóðarævinnar með
an íslensk' líf var enn hómerískt
þó eykonan vekti hrygg við forna
hauga, einsog skáldið kemst að
orði; þann morgun þegar tveir
svanir kváðu, „annar um minníng
frá hetjulífsheim, hinn um vonina
blíða“. ísland nítjándu aldar var
sannkallað morgunland í fátækt
sinni. í þúsund ár, eða frá því á
dögum Eddu, hafði ekki verið ort
betur á istensku en þá. Og óbundið
mál íslenskt var eftilvill ekki á
upphafsdögum sjálfra fornsagn
anna skrifað af meira hámenníng-
arbrag en á 19. öld, þó við höfum
ekki borið gæfu til á þeirri öld að
eignast nein öndveigisrit skáld
skapar í óbundnu formi.
Steingrímur Thorsteinsson hef-
ur fugl af því draumalandi sem
margur stendur sig að því að líta
til saknaðataugum. Hann er það
skáld á íslandi sem tlðkar sið
grískra fornskálda, að læsa til-
íekið nafngreint landslag, ásamt
með hetjusögu þess og þjóðtrú, í
lítið erindi. Stundum mætti segja
að honum hætti til að hafa er-
indin fleiri en þyrfti, en það
henti vísí grikki sjaldan á þvi
tímabili þegar þeim tókst best
upp. Oft hættir jafnvel góðum
skáldi til að þrástagast á sömu
hugsun, i erindi eftir erindi, þeg-
ar hann er að leitast vlð að finna
henni algilda tjáníngu. Það eitt
gildir sem áheyrandinn geymir ó-
sjálfrátt í hjarta sínu úr laungu
kvæði. Stundum dugir ein hend-
íng til að ná þessum tilgángi,
kanski upphafsorðin ein. Eg man
ekki eftir cðru skáldi sem gagn
taki hug roanns þegar í upphafi
kvæðis eir.sog Steingrímur Thor-
steinsson. Hann kann að ljúka
upp heilu sjónarsviði með fáein-
um samhl.jómum. Lítið Stef hjá
honum gefur útsýn yfir landið
þar sem sálin fæddist og á heima.
Ef kvæðið Sumarnótt væri ekki
skíraguil fré upphafi til enda þá
væru þessi þrjú upphafsorð þess
nóg kvæði útaf fyrir sig: Sólu
særinn skýiir. Mætti ég minna
á nokkur fieiri þvílík kvæðisupp-
höf: Oft íinst oss vort land einsog
helgrindahiam; Þú vorgyðja svíf-
ur úr suðrænum geim; Svo fjær
mér á vori nú situr þú sveinn;
í birkilau* hvíldi ég bakkanrm á;
Framhald á 13. siðu.
I
Þáttur kirkjunnar
Helgidúmur þagnarinnar
Bænhús í höll Sameinuðu
þjóðanna
í höll Sameinuðu þjóðanna
í New York lét Dag Hammar-
skjöld aðalritari samtakanna
innrétta lítið herbergi sem
bænhús, helgidóm þagnar-
innar. Þar eru aðeins 8 stólar.
Þeir eru með hálmsætum og
eru af mjög einfaldri gerð. Á
miðju gólfi stendur málm-
steinsblokk og úr lofti her-
bergisins fellur ljósgeisli yfir
steininn. Annan hliðarveg-
inn hefur sænski listamaður
inn Bo Beskow myndskreytt.
Aðrir munir eru ekki í her-
berginu.
Við inngang þessarar litlu
vistarveru fá gestir afhent
dálítið blað, þar sem aðalrit-
arinn kynnir „herbergi þagn-
arinnar" í fáum orðum.
Orð Dag Hammarskjölds
eru á þessa leið:
„Þetta herbergi er helgað
hugsjón friðarins og þeim
sérstaklega, er fórna lífi sínu
í þágu friðarins.
Innst í vorri vitund á
kyrrðin griðland. Þar ræður
þögnin ríkjum.
í þessari byggmgu, sem
Hinar Sameinuðu þjóðir
reistu yfir starfsemi sína í
þágu friðarins, þar sem full-
trúar hinna ýmsu þjóða
skiptast á skoðunum í rök-
ræðum, leita samstöðu eða
leitast við að sætta fjarskyld
sjónarmið, er full þörf fyrir
vistarveru, sem helguð er
þögninni, út á við gagnvart
umhverfinu og kyrrðinni,
inn á við gagnvart vorri
innsta vitund.
Tilgangurinn var að skapa
athvarf í litlu friðhelgu her-
bergi, þar sem hægt er að
vera í elnrúmi með hugsanir
sínar og bænagjörð, þar sem
dyr standa opnar inn í ó-
mælis heim frjálsrar hugs-
unar og þögullar bæriar.
Fólk, sem aðhyllist hin
fjarskyldustu trúarbrögð er
ætlað að eiga hér athvarf,
þess vegna mega engin þau
tákn, sem að jafnaði eru
notuð við guðsþjónustu hinna
ýmsu safnaða, fyrirfinnast
hér.
En hér eru þó tákn, sem
tala sama máli til vor allra.
Vér höfum leitað að slikum
táknum og höldum oss hafa
fundið þau í ljósgeislanum
úr loíti herbergisins, er flæð-
ir yfir glitrandi málmgrýtið.
í miðju herberginu sjáum
vér þannig tákn þess, hvern-
ig ljós himinsins gefur jörð-
inni, sem fóstrar oss, ljós og
lífsorku, og mörgum er það
einnig tákn þess, hvernig
ljós andans gefur efninu líf.
En steinninn segir oss
meira. Hann gegnir merku
hlutverki. Vér getum skoðað
hann sem altari, tákn þess
grundvallar, sem allt byggist
á. Ekki fyrir þá sök, að eng-
inn Guð sé til. Ekki getur
steinn heldur skoðazt altari
hins óþekkta Guðs. Hann er
frumstætt altari, helgað þeim
göfuga Guði, sem mannkynið
tilbiður á ýmsan hátt og
nefnir ýmsum nöfnum.
Málmsteinninn minnir oss
einnig á allt það, sem traust
er og óbifanlegt í þessum fall
valta og síbreytilega heimi.
Þyngd steinsins og harka er
tákn hinna traustu horn-
steina trúar og þolgæðis, sem
öll mannleg viðleitni verður
að byggjast á.
Málmurinn leiðir hugann
að nauðsyn þess að velja
milli eyðingar og uppbygging
ar, milli styrjaldar og friðar.
Úr járni hefur maðurinn
smíðað sér vopn, en einnig
plógjárn. Úr járni eru stríðs-
vagnar gerðir, en úr járni
hafa menn einnig byggt sér
híbýli. Málmsteinn er hluti
þeirrar auðlegðar, sem við
höfum fengið í arf á þessari
jörð. Á hvern hátt getum við
bezt ávaxtað þann fjársjóð?
Ljósgeislinn varpar birtu
yfir steininn, í miðju her-
berginu. Þar eru ekki önnur
tákn. Þar er ekkert, sem get-
ur truflað athyglina eða rof-
ið ró vorrar innstu vitund-
ar. Þegar vér lítum upp frá
upplýstum fleti málmsteins-
ins, mætir einfaldur mynd-
flötur auganu á veggnum
andspænis, er lyftir hugan-
um út yfir tíma og rúm í
þögulli leit að jafnvægi og
kyrrð, þar sem friður og frelsi
ríkir.
Gamalt spakmæli segir, að
gildi kersins sé ekki fólgið í
efninu eða ytra borði þess,
heldur í hinu kúpta hvolfi
kersins eða inntaki þess.
Þetta forna spakmæli á
einnig við um þessa litlu vist
arveru — herbergi þagnar-
innar. Það er á valdi þeirra,
sem hingað leita að gæða
tómleik þess persónulegu lífi.
Kyrrðin og þögul leit að
friði og samræmi, endurnær-
ir vora innstu vitund og veit
ir oss svyrk“.
Eg fann þessi orð um helgi
dóm þagnarinnar í blaða-
rusli, sem átti að fleygja i
sorptunnuna.
Boðskapur Dag Hammar-
skjölds, hins fallna leiðtoga
Sameinuðu þjóðanna. sem þó
stöðugt heldur velli í anda
og sannleika, á sérstakt er-
indi til mannkyns alls nú á
dögum hraða, hávaða og
glaums.
Enginn varðveitir ham-
ingju sína og hjartafrið án
þess að eiga einhvern slíkan
helgidóm þagnarinnar, ann-
aðhvorf í kirkju sinni eða
heimili, og þó umfram allt í
sjálfum sér.
Það er vegna þess, að sem
flestir þurfa að skilja þetta,
að ég færi lesendum kirkju-
þáttarins þessi ummæli hins
látna spekings og mannvin-
ar ásamt frásögninni um
helgidóm þagnarinnar í höll
Sameinuðu þjóðanna.
Árelíus Nielsson.

b
T í M I N N, sunnudagur ]. september 1963. —